Kulturë » Zhiti

Visar Zhiti: Tani që Itaka shkon drejt Uliksit të saj

E diele, 08.11.2009, 08:29 PM

VISAR ZHITI

ESE

TANI QE ITAKA SHKON DREJT ULIKSIT TE SAJ

- trinia e mbresave duke lexuar poezitë e Jan Michal Stuchly -

1.
UDHETIM PER TEK VETJA:

Ndoshta ka kohëra kur ndodh e kundërta, që Itaka shkon drejt Uliksit të vet. Ishulli mitik lëviz në kërkim të njeriut të veçantë, në fakt dita gjen poetin e saj dhe udhëtimi është i brendshëm.
Mbase kështu duhet të ketë qenë gjithmonë, pa u kuptuar, që uliksët dhe itakat kanë udhëtuar drejt njëri-tjetrit dhe anijet, dallgët, erërat, sirenat, shillat dhe karibdat, lindjet e diellit, vdekjet, harku, etj., etj., janë brenda teje si ndjenjat, idetë, frymëzimet, neorozat, ja, kështu po mendoja, teksa lexoja poezitë e bashkëkohësit polak, Jan Michal Stuchly, të përkthyera në gjuhën time prej poetit Mazllum Saneja, nga Kosova, një lloj itake dhe kjo, udhëtimi drejt së cilës ishte udhëtim drejt vetes.

Sytë e tu të shqyer
vështrojnë pa fund
pa shpresë
deri në asgjëkund

thuajse flasin
më shumë se mijëra fjalë

Vargje hutuese, nuk janë vetëm për kosovarët e ikur gjatë atij eksodi biblik, janë vargje-sy, që shohin, në fillim atë që po i lexon, pastaj e tejshkojnë atë, shohin botën.
Poezia e Stuchly-t mbart udhëtime të ndryshme, ku herë-herë shkohet afër, te tjetri, te mjedisi përreth, populli tjetër, te një dhëmbje, tek retë a vdekja dhe herë-herë shkohet larg dhe përtej, te një ëndërr, në zemër, tek vetja...
Është një ravgim mbi ujanën pafund të jetës nën dallgët qiellore plot me shpirtra, udhëtimi i mundimshëm tej e tej vetvetes. Me një mision hyjnor.

Dhe më vjen të pyes se a ka patur njerëz-uliksë pa itakë? Gjithsesi më e dhëmbshur do të ishte Itaka pa Uliks, trualli i shpirtit që nuk pret njeriun e vet.

2
TE RIBESH BOTE:

Do të thosha se dhe poezia e Jan Michel Stuchly-t ribën botë, me ato elemente që janë, pa shtuar dhe pa hequr asgjë, duke i vlerësuar të gjitha, por duke i renditur ndryshe. Heliocentrizmi fizik sikur kërkon poezicentrizmin human, me njeriun që kërkon të vetëkrijohet, kur çasti i tij përsëritet si një përjetësi e vogël dhe përjetësia si një çast i madh, stinët janë mosha e tokës, se njerëzimi s’ka moshë, ndërsa bëmat shndërrohet në piktura, p.sh., ecja në muzikë, të ndrydhura dhe nëpër fjalë…
Ribërja e botës është ribërja e njeriut, në fakt e vetvetes. Se duke gjetur veten, ke zbuluar dhe tjetrin, pra, botën, duke njohur tjetrin, ke kuptuar dhe veten, pra botën. Kjo është ndihma e parë, sipas meje, që na japin poezitë e Jan Stuchly-t, pas emocionit të beftë që na shkaktojnë.
Më duket si i gjithkundshëm në botën tonë, i pa kohë, i lashtë dhe universal, i përditshëm, madje fare i sotshëm, i çastit kur sapo nis dita e re dhe kapton fare pak në të nesërmen, aq do, jo më shumë, nga që ka druajtjen e njeriut urtak, që jeton me të tanishmen, e cila s’është vetëm kohë, por edhe botë. Eshtë mbushur me trishtime nga shkaku i gëzimeve, pesimist aq sa optimizmi të jetë i vërtetë, i Zotit që të ndjehet më njeri, që njeriu të bëhet më zot... prandaj dhe vetë Itaka lëviz, shkon drejt homerit të saj.

sa e afërt
më është
jeta e çdonjërit
si jeta ime

Një sinqeritet i rrallë, goditës si epitafet. Bota e jetës tënde kështu paska patur dhe një botë tjetër pranë, që, pa e ditur si, kur dhe nga ku, ka kërkuar të të japë dritë, duke marrë dritë prej teje. Po edhe muzgje, heshtje dhe harrim. Dhe poezia na kujton që edhe duhet të harrojmë, por bota, në fund të fundit, është ajo që kujtojmë.

3.
MARREVESHJA ME VDEKJEN

Si çdo poet i vërtetë, Jan Michal Stuchly bën takime dhe biseda të mënçura me vdekjen, të cilat janë ndërprerje e së përkohshmes për të vazhduar të përhershmen.
Njeriu në imazhet e tij ngjan me klepsidrën, që zbraz rërën e kotësisë dhe mbushet... po me atë rërë. Kështu duket, por jo, është koha me të cilën mbushemi, ajo asgjë që bën gjithçkanë dhe ne jemi të lirë, madje dhe të zotë, të bëjmë atë që na takon, edhe të pamundurën.
Jeta shkon përpara nga të pamundurat, që shtyjnë dhe vdekjen, duke i dhënë trajtën e pavdekësisë.

A thua
që nga çasti i lindjes
shkojmë në kortezhin funeral
të varrimit tonë

Eshtë pyetje përtej-hamletiane, që e ka kundërshtimin përbrenda fjalëve të saj. Funeralet, sipas disa mendësive, janë dhe lindje, udhëtim për në të përtejmen, ku çon diçka në përjetësi, që t’i hapësh vend jetës së tjetër gjëje, më të re.

dikush dikur më pati thënë
atëbotë kur nëna vdes

bota merr fund

Ja çelsi i dhëmbshur i vdekjes dhe i kundërvdekjes: nëna. Pjelloria e jetës, e dashurisë për jetën, e kuptim të saj, e bukurisë së saj. Metaforikisht kjo nuk di të vdesë. Eshtë gruaja e përjetëshme, që herë është nënë, motër, e dashur, bashkëshorte, frymëzim, nxitje, përcjellje, pritje...

Poeti Stuchly si grua dhe itakë ka shpirtin njerëzor, duket, drejt të cilave shkon, por dhe gruaja dhe itaka shkojnë në drejtim të tij, të mbështjellë me ca mjegull mbase, të pikëzuara me yje a me plagë, s’kuptohet ç’janë, se aq njëlloj ndrisin shpesh.
Në mesin e këtij udhëtimi, aty ku takohen, është poezia.

Visar Zhiti
Romë, tetor 2009

TERAZ, GDY ITAKA ZMIERZA KU SWOJEMU ULISSESOWI

- trzy pierwsze odczucia podczas czytania poezji Jana Micha?a Stuchlego

1.
PODRÓ? DO SIEBIE:

Mo?e istniej? czasy, w których zdarza si? rzecz przeciwna - Itaka przybywa do swojego Ulissesa. Mityczna wyspa w?druje w kierunku cz?owieka wyj?tkowego, w rzeczywisto?ci dzie? odnajduje swego poet?, a podró? jest wewn?trzna.
By? mo?e tak by?o zawsze, nie rozumiej?c, ?e ulissesowie i itaki podró?owali w swoim kierunku, a statki, fale, wiatry, syreny, scylle i charybdy, wschody s?o?ca, ?mier?, ?uk, itd., itd., s? wewn?trz ciebie, tak jak uczucia, idee, inspiracje, neurozy, oto, co my?la?em, podczas czytania poezji wspó?czesnego nam Polaka, Jana Micha?a Stuchlego, przet?umaczonej na mój j?zyk przez poet? Mazlluma Sanej? z Kosowa; to te? jest jaki? rodzaj itaki, podró?, w kierunku której by?a podró? w g??b siebie.

Twoje rozbiegane oczy
obserwuj? bez ko?ca
bez nadziei
a? donik?d

mówi? niemal
wi?cej ni? tysi?ce s?ów

Zaskakuj?ce wersy s? nie tylko dla Kosowarów, którzy umkn?li biblijnemu eksodusowi; s? to wersy - oczy, które widz?, najpierw to, co czytasz, potem przekraczaj? to, patrz? na ?wiat.
Poezja Stuchlego zawiera ró?ne podró?e, gdzie od czasu do czasu zbli?amy si? do kolejnej, do otoczenia wokó?, do innego spo?ecze?stwa, do bólu, do chmur czy ?mierci, i czasem przechodzi daleko, na drug? stron?, do snu, do serca, do siebie samego...
Jest to odchylenie nad niesko?czonymi wzburzonymi wodami ?ycia pod niebia?skimi falami pe?nymi dusz, m?cz?ca podró? coraz dalej poza siebie samego. Z bosk? misj?.

I nasuwa mi si? pytanie, czy istnieli ludzie ulissesowie bez itaki? W ka?dym razie najbardziej godna wspó?czucia by?aby Itaka bez Ulissesa, ziemia duszy, która nie czeka na swojego cz?owieka.

2
PRZEKSZTA?CAJ?C NA NOWO ?WIAT:

Powiedzia?bym, ?e tak?e poezja Jana Micha?a Stuchlego przekszta?ca na nowo ?wiat z istniej?cych ju? elementów, nie dodaj?c i nie ujmuj?c nic, doceniaj?c wszystko, ale porz?dkuj?c to inaczej. Heliocentryzm fizyczny jakby szuka? poetocentryzmu ludzkiego, z cz?owiekiem, który poszukuje samostworzenia, gdy jego chwila powtarza si?, jak krótka wieczno??, a wieczno?? jak d?u?sza chwila, pory roku to wiek ziemi, bo ludzko?? nie ma wieku, podczas gdy czyny zmieniaj? si? w obrazy, np. przej?cie w muzyk?, wycofanie, tak?e poprzez s?owa...
Przekszta?canie na nowo ?wiata jest przekszta?caniem cz?owieka, faktycznie – siebie samego. Gdy? odnajduj?c siebie, odkrywasz tak?e drugiego cz?owieka, a wi?c, ?wiat; poznaj?c drugiego, zaczynasz rozumie? tak?e siebie, a wi?c ?wiat. To jest pierwsza wskazówka, wed?ug mnie, jak? daj? nam wiersze Jana Stuchlego, po emocjach, które niechby to w nas o?ywi?y.
Zdaje mi si? wsz?dobylski na naszym ?wiecie, bez czasu, antyczny i uniwersalny, codzienny, a nawet faktycznie dzisiejszy, chwilowy, gdy dopiero co rozpocz?? si? nowy dzie?, przechodzi tylko nieznacznie do dnia jutrzejszego, tyle ile chce, nie wi?cej, gdy? ma obawy m?drca, ?yj?cego tera?niejszo?ci?, która jest nie tylko czasem, ale te? ?wiatem. Jest wype?niony smutkiem z powodu rado?ci, pesymista, o tyle, o ile optymizm jest prawd?, boski, aby poczu? si? bardziej cz?owiekiem, tak aby cz?owiek sta? si? bardziej boski... a wi?c, tak?e sama Itaka porusza si?, zmierza w kierunku swojego homera.

jak?e bli?sze
jest dla mnie
?ycie ka?dego cz?owieka
jak moje w?asne ?ycie

Rzadka szczero??, uderzaj?ca jak epitafium. ?wiat twojego ?ycia mia? o dziwo tak?e inny równoleg?y ?wiat, który nie wiedz?c jak, kiedy i gdzie, próbowa? da? ci ?wiat?o, jednocze?nie ci to ?wiat?o zabieraj?c. Ale tak?e zmierzchy, milczenie oraz zapomnienie. I poezja przypomina nam, ?e musimy tak?e zapomnie?, ale ?wiat, koniec ko?ców, jest tym, co pami?tamy.

3.
UMOWA ZE ?MIERCI?

Jak ka?dy prawdziwy poeta, Jan Micha? Stuchly spotyka si? i prowadzi m?dre rozmowy ze ?mierci?, które s? przerywnikiem tymczasowo?ci, aby móc kontynuowa? wieczno??. Cz?owiek w jego wyobra?eniach jest podobny do klepsydry, która opró?nia piasek bezu?yteczno?ci i zape?nia si?.... tym samym piaskiem. Tak si? wydaje, ale tak nie jest; istnieje czas, którym si? wype?niamy, on nic zamienia we wszystko, a my jeste?my wolni, a nawet zdolni, aby zrobi? to, co do nas nale?y, tak?e rzeczy niemo?liwe.
?ycie posuwa si? do przodu z rzeczy niemo?liwych, które popychaj? tak?e ?mier?, nadaj?c jej form? nie?miertelno?ci.

Czy mówisz
?e od chwili narodzin
idziemy w orszaku pogrzebowym
naszego pochówku

Jest to pytanie z gatunku hamletowskich, które zawiera wewn?trzn? sprzeczno??. Pogrzeby, wed?ug niektórych m?dro?ci, s? tak?e narodzinami, podró?? na drug? stron?, gdzie przesuwa si? rzeczy do wieczno?ci, by zrobi? miejsce ?yciu rzeczy innej, nowszej.

kto? kiedy? powiedzia? mi
kiedy umiera matka

ten ?wiat si? ko?czy

Oto pe?en wspó?czucia klucz ?mierci i jej przeciwie?stwa: matka. P?odno?? ?ycia, mi?o?ci do ?ycia, oraz zrozumienie jej oraz jej pi?kna. Metaforycznie ona nigdy nie umiera. Jest kobiet? nie?mierteln?, która raz jest matk?, siostr?, ukochan?, ma??onk?, inspiracj?, pragnieniem, towarzyszeniem, oczekiwaniem...

Poeta Stuchly, tak jak kobieta i itaka posiada dusz? ludzk?, zdaje si?, i? zmierza w jej kierunku; ale tak?e kobieta i itaka id? w jego kierunku, aby otoczy? mgie?k?, by? mo?e skroplonymi gwiazdami, czy te? ranami, nie wiadomo, czym s?, gdy? tak podobnie czasem ?wiec?.
Po?rodku tej podró?y, tam, gdzie si? spotykaj?, jest poezja.

Visar Zhiti
Rzym, pa?dziernik 2009

(Përktheu nga gjuha shqipe në polonisht:
MAZLLUM SANEJA)

(Vota: 6 . Mesatare: 4/5)