Ylli Hoxhaj: Midis agimeve poetike të Trebeshinës

Midis  agimeve poetike të Trebeshinës

Vështrim për librin poetik të Kujtim Matelit “Kur mendon për të tjerët”

Nga Ylli Hoxhaj

        Ka disa vjet që një krijues, me firmën Kujtim Mateli, po rreh rregullisht faqet e shtypit dhe të mediave tona elektronike me krijimet e tij studimore dhe  poetike. Kemi lexuar shkrime e vlerësime  të tij për  librat e rinj  që kanë dalë kohët e fundit, por edhe për vepra të veçanta të autorëve me zë të letërsisë shqipe. Këto  janë studime  të pjesëshme, ese, shënime kritike, komente problematike, analiza veprash, etj. Mund të përmendim  midis tyre esetë: “More Naim Shqipëria”, “Pse e dua Shqipërinë“ të Lame Kodrës,“ Pse e kanë gjymtuar Pashko Vasën”, apo studimet për krijimtarinë e poetit Bardhyl Londo: “Vetëm Itaka mbetet“, si dhe ”Ikja e Muzave dhe viti i mbrapshtë,1997”, studim për romanin e Ylli Xhaferrit,etj,etj.

      Të tërheq vëmendjen  fakti që analizat e tij kanë një freski mendimi e këndvlerësimi; kanë një nivel të qartë njohjeje historike e  artistike, kanë një mirësi e dashuri  njerëzore e shoqërore, një lloj entusiazmi e  kënaqësie të sinqertë për bashkëkrijuesit e për  sukseset e tyre,(krijues të njohur e të panjohur), një seriozitet në vlerësimin e dhënien e mendimeve, dhe sidomos në argumentimin e tyre. Shkrimet e tij kanë tërhequr vëmendjen e lexuesve dhe lexohen me endje.

    Fillesat e krijimtarisë së Kujtim Matelit i gjejmë që në  vitet 1970-të. Në pranverë  të viteve 80-të shfaqet me një cikël poetik në gazetën “Drita“ dhe më tej, më shumë brenda vetvetes, vazhdon të shkruajë poezi  dhe, me vullnet e pasion të admirueshëm, plotëson studimet profesionale, gjuhësore dhe letrare. Në vitin 1990 dilpomohet në Universitetin e Elbasanit në degën Gjuhë-Letërsi Shqipe, ndërkohë brenda një periudhë  6-vjeçare: 1998-2004 mbron provimimet e gjuhëve të huaja: gjuhën frënge ( 1998);
gjuhën  greke ( 2001)dhe  gjuhën angleze( 2004).

     Te Kujtimi, kemi shëmbëllimin e atij  basenit që mbledh, që thith  e grumbullon tërë burimet  rreth vetes dhe rritet e rritet, zgjerohet e maturohet e pastaj na shfaqet me rrjedhat e tij studimore e poetike.

***

       Në verën e vitit 2009 Kujtim Mateli, del para lexuesve me librin e tij të parë poetik
“ Kur mendon për të tjerët”.

  Çdo lexues, sapo e merr në dorë këtë libër, ka përpara syve  dy pohime poetike:

- Poeti, që në fjalën e parë, na thotë  se mendon për të tjerët, dhe këtë e gjejmë në titullin e  librit,  
kurse pohimi i dytë është  metafora vizatimore  e kopertinës: dy gjethe  të një dege ulliri mbajnë të ngritur një kokërr ulliri të pjekur në një hapësirë të kaltër.

/...Ti mendon për të tjerët/  dhe unë them : / Bukur shumë!/ Ti mendon për të tjerët/ Dhe unë them :/ Ditke të mendosh dhe për vete ....
Tek poezia “ Mos e pengo” i drejtohet kështu lexuesit:
Në ke diçka në zemër,/Lëre të shpërthejë,/ Te njerëzit  turravrap të marrë udhë.../

   Pra poeti na ka hapur shpirtin dhe na ka shtruar përpara tërë motivet e poezisë së tij: vendlindja , natyra, fëminia  e rinia, puna e ndershme, historia, lavdia e krenaria për brezat, familja e patjetërsueshme, dhimbjet dhe humbjet, psherëtima njerëzore...
Të gjitha këto, që poeti i përjeton me drithërimë e bukuri shpirtërore, janë gdhendur në  poezi.

   Poezia e Kujtimit ka një ndiesi të sinqertë. Ka një ndiesi të një njeriu të çiltër, që i përçmon veset , mburrjet, mëritë, makutëritë, egoizmat e vogëlsitë e shpirtit të varfër. Shpirti i tij njerëzor e poetik është i mbushur me dashurinë për njerëzit , për prindërit , për pemët e lulet , për malin e lumin, për zogjtë e dallandyshet, për stanet në Trebeshinë..., për erërat, për dimërat e shirat ...
Ai ndizet nga tingëllima e këmborës, nga vozet me qumësht, nga këngët e zogjve , të fushës dhe të malit, nga  zëri i ëmbël i vajzave dëshnicare. Dhe e tëra kjo është dashuri. Mirëpo poetët  kanë mjeshtërinë që dashurinë ta derdhin në poezi. Këtë mjeshtëri nuk e kanë të gjithë. Ky lloj mjeshtëri thirret artist, poet.
Ne të gjithë e kemi parë zogun e vogël, me emrin Gushëkuq. Po askush nga ne nuk ka shkruar poezi për këtë zog  imcak. Kujtimi është poet dhe e ka këtë sens ndaj shkruan për  atë: Një gushëkuq i pabindur, që në agim, çirret e përpjek krahët është një gjë krejt e zakonshme. Por poeti e sheh  poetikisht këtë çast jete: Ai e percepton  ardhjen e Diellit si  një akt-lindje, që mezi pritet e  që kërkon ndihmë. Botës po i lind  Dielli...  Ja këtu poetizohet ky zog i vogël:

 “ Cipëzën e natës , me sqep ka çukitur,/ Që nga qiejt e lartë agimi ka zbritur./ ...
Ky gushëkuq i vogël, i pabindur fare,/...Livadhet në lindje i mbuloi me zjarre./” (f.28)

     Shihni sa bukur e sa natyrshëm lidhet jeta e bota me bukurinë e perceptimit poetik.

     Poeti ka shumë dashuri në shpirt, pra ka edhe kaq dashuri në vargje.Kush e ka shpirtin të thatë , nuk ka ç’dashuri të japë, edhe krijimet e tij , sigurisht do të jenë të ftohta,  me simbole , me hapësira e metafora të  largëta e të pakuptueshme, me vargje të zbeta e sende që nuk i gjen në jetën e përditshme. Kurse te poezia e Kujtimit  gjithçka  ndihet e gjallë , e ëmbël, jetësore , e vërtetë, madje  edhe e bukur poetikisht...
Ja lexoni poezitë:  “Mes kallëzave”(f.11)...Gruri e buka, metonimia e begatisë, ari i kokërrës së djersës të punës së njeriut:   “Shkrova një vjershë për grurin në arë,/-thotë poeti.../ Vjershën e vura në xhep,/një tufë pëllumbash mbi kokë më kaluan,/ me kokrra gruri në sqep./.. Poezia ka bukurinë e punës, të paqes , të begatisë. Eshtë e mbushur me dëshirat e mëdha njerëzore...Poezia dhe gruri marrin të njëjtat vlera jetësore e shpirtërore...

  Në poezinë “ Peizazh  shkurti” autori shkruan: “ Çelën dy bajame. I dërgonte marsi dhuratë,/ Dy bajamet,... diku në një anë.../ ... Bletët  e ndjenë aromën e luleve / dhe u nisën në punë me natë/... Në fushë  gruri ka shqyer  jorganë e bardhë.”

      Natyra e peizazhi i stinëve të vendlindjes është aroma poetike e  këtij libri. Brenda saj ai ka shijen e përjetimeve të jetës së gjallë, të gëzuar e të mbushur me  punë e ëndërra. Eshtë një dashuri e vërtetë dhe e thellë, një dashuri që fillon nga rrënjët. Gati kudo , në vjershat e poetit pulson Atdheu. Dashuria, krenaria, angazhimi qytetar e intelektual janë të thëna hapur e me sinqeritet. Ai është veprues  e i vetëdijshëm.
Vëndlindja: Dëshnica me  malet, luginën, me mushtin e vreshtave e të pjergullave, me lumin, stanet, thëllëzat e Trebeshinës, me këngët e vallet, me mikpritjen proverbiale janë pjesë e Atdheut, që ai i do me përgjërimë: Te poezia “Dëshnicës”, poeti këndon:

/ E kam në dritë të syrit,/ Dëshnicën me fllade malesh, /I hedh Hëna tërë  arin, / i derdh Dielli tërë nurin.../”

  Ja nga  buron flladi dhe qumështi i lirikës së poetit përmetar.

     Kur  flasim dhe gjykojmë për një krijues, e  madje për një krijues në formim, nuk duhet ta krahësojmë atë me krijimtarinë e  atyre që tashmë janë bërë të njohur e të identifikuar nga të gjithë. Mendoj se çdo krahësim nuk do të ishte i nevojshëm, madje edhe i pa vlerë.  Në një tufë vjershash , lexuesi kërkon të gjejë  poezinë. Pra dhe pyetjen e bën: A ka poezi këtu?!... Nëse vërtet gjen poezi të arrira, që tingëllojnë e  janë poezi , kjo mjafton për të thënë që kemi në dorë një poet.  Nuk ka fare rëndësi se ai poet është i madh sa “X...”, apo është modern sa “Z...”, etj.  Mendoj se është e mjaftueshme të themi: “ është poet”. Në rastin konkret, Kujtimi është poet, që në librin e parë, sepse  në librin e tij ka  poezi, ka maturi krijuesi... Dhe  këtë lexuesi e dallon dhe e shijon këndshëm.

  Qëndroni pak te poezia;“Takim me pranverën”.Janë ulur në një stol Poeti dhe Pranvera: Ai është i tunduar nga Ajo.( E kush nuk është tunduar dhe nuk e ka pritur në takime  pranverën?!...)

    Dihet që Pranvera  e poeti merren vesh kurdoherë mirë e bukur. Ja dhe biseda:

“/Dimri shumë plagë kishte hapur atë vit:/ Një peme i ishte shqyer një degë. /Bokërrimës i kishin dalë damarët mavi,/ ...
Ku e ngritën zogjtë folenë?/ Si u prit ardhja e dallëndysheve ?!/...

 Dhe  biseda është  fare intime:

“/Po unë,/ A i thashë asaj se do të vij në mbrëmje me të dashurën?

A i thashë  se kam lënë takim me yjet në male ./

A i thashë të mos flinin luleshqerrat pa perënduar  dielli?/

Se do të vinte vajza ime e vogël?/

Ai thashë, pra?/

Isha  në një stol me pranverën....

Një petal qershie e bënte të artë kopsën e xhaketës...

Isha fllad që rendja s’ dihet se ku...”

  Lexoni, gjithashtu poezitë: “Në prag të Vitit të Ri”, “Mbas kthimit në qyetetin e studentëve”,... “Kujtimi yt “( f. 101), “ Thëllëzat”, ( të cilën me aq thellësi  e bukuri e ka komentuar poeti Zenel Anxhaku), apo:  “Balada e nuses “ dhe “ balada tjetër “ Mos i dëgjo yjet se ç’ thonë?”,etj:

“Njeriu gjithmonë...E ka patur një shteg që s’e ka gjetur dot,

E ka pasur një ftesë qe s’ e ka vlerësuar,

Në të njëjtin vend është rrotulluar kot.

Njeriu pendohet për çfarë nuk bëri mirë.

Po Viti i Ri na jep shpresë...

Na ndan nga e djeshmja si fëmijën nga nëna e na thotë:

Eshtë një yll që njeriut duhet t’i prijë:

Gotat ngrejmë  dhe vështrojmë njeri-tjetrin:

A e ka gjetur secili  yllin e tij?...

                                   ( Në prag të Vitit të Ri )      
Ose :

......

Tani në mbrëmje më vjen, në perëndim të diellit,

Me një flutur që të rri në cepin e bluzës...

...........

Desha ta largoja përgjithmonë këtë kujtim të hershëm.

Në një gjethe...e vura gjatë stinës së verës...

Në një gjethe do të flejë me yjet netëve,

Do të jetë aty gjer në stinën e vjeshtës,

Me gjethet do të valvitet një ditë në erë,

Pastaj në humnerë , diku do të bjerë,

Në shtratin e harresës...

                                     ( kujtimi yt... )

     Në poezinë elegjake,”Mos i dëgjo yjet seç thonë”, kushtuar një njeriu të dashur, poeti ka ngritur poemën e dhimbjes së thellë familjare, madje edhe njerëzore e më tej kozmike, për humbjen e parakohshme të një djaloshi... Poeti  e rrëmben lexuesin dhe e çon në këto hapësira: midis  realitetit dhe dritës  qiellore. Në këtë hapësirë të universit lëkundet jeta dhe tejet-jeta e njeriut:  / Se bukuri e kësaj bote ,/ është në qiell edhe në tokë,/Toka na thotë: Rrini këtu,/ “ Eja tek unë!, qielli na thotë./..
./Ti ecën udhës qiellore,/Cilin planet shikon me ngulm?! Të gjithë të ftojnë , të gjithë të flasin,/ Të gjithë të thonë: Eja tek unë./...

   Poeti e lexuesi e ndjejnë thellë pikëllimin e madh. Eshtë krejt e natyrshme kjo ndiesi njerëzore. Por poeti ngrihet , gjen forca shpirtërore , madje edhe etiko-mistike  ta zbusë dhimbjen, ta qetësojë shpirtin e trazuar, të fusë edhe  pak dritë, edhe pak shpresë , edhe pak dehje mistike:  /”Kur Babi do të jetë mërzitur,/ Kur t’i thonë: Mbahu, o burrë!/ Një lajm të mirë do të sjellë era ,/ Dhe ne do pyesim:  Si?! ...Kur!?/...
Ti qiell që hesht, kur flasin njerëzit,/ Ne që tek ti kemi besim,/... Të lutemi ruaje djalin tonë,/ Nëse s’i jep lejë për kthim.../

   Copëzat e  gjurmuara  në këtë vështrim artistik, sipas mendimit tim, janë  krijime dinjitoze, të cilat të sjellin në mendje poezi  të poetëve të mëdhenj. Jo se ka marrë nga ata, jo. Ai është vetvetja, është poeti që po ngrihet...Krijime të këtilla përfaqësojnë maturinë dhe  kuotën ku synon autori. Ato flasin  për rritje cilësore dhe  për siguri në udhëtimin  përpara. Autori  e di që rruga e poetit është e gjatë dhe e mundimshme. Ai këtë ua thotë  me sinqeritet edhe lexuesve /Sa fort ma magjepse Zemrën  poezi./ Me vrrullin e përroit,/ Vij e s’të kap dot./....
Kaq të thjeshta gjërat s’ janë në këtë botë./...Të gjithë dashurinë,/ Që ti më dhurove,/...E kam lënë te njerëzit,/Në çdo vend që vajta./...

 Dhe sinqeriteti i ka hije një poeti serioz: ...

     Edhe në metrikën dhe  strofikën poeti bën përpjekje të ketë individualitetin e vet.Ai   përdor vargun  e strofën  e poezisë së traditës, siç përdor edhe vargun e strofën e poezisë së kohës. Gjuha poetike, sigurisht, është ende e brishtë dhe poezia  bëhet e kuptueshme dhe emocionale.Natyrisht, si në çdo përmbledhje poetike, ka edhe krijime  që nuk arrijnë  atje ku i nis  autori. Kujdo i ndodh kjo, dhe mendoj se nuk është dobësi , me të cilën duhet të merremi. Për mua e rëndësishme është që poezia e Kujtimit dëshmon se po ngrihet, se ajo synon në individualitetin e saj, në pjekurinë  artistike. Kjo duket  qartë edhe në lëndën e kësaj përmbledhjeje : Dallohen krijimet e kohëve të fundit nga krijimet e para. Ka një ecje që premton. Kjo do të thotë që vetë poeti po e bën më mirë  procesin e vetkritikës.

   Eshtë edhe kjo një arësye më shumë që na nxit  që t’i urojmë Poetit punë të mbarë e suksese në krijimet e ardhshme.