Të duhet të ngjitesh në kalanë e Lezhës, që të rrokësh me sy të gjithë zonën e madhe fushore dhe bregdetare, që shtrihet prej shekujsh para këmbëve të saj. Drini, këneta, fusha, zogjtë e pafundmë, si edhe një rrip i madh i pyllëzuar, të shfaqet ngado përballë. Por, jo më. Shikimi mbetet, ngaqë fodull, Mali i Shëngjinit nuk të lejon më shumë. E sërish një kënetë. E gjithë kjo hapësirë, që dergjet në perëndim të Drinit...
Jemi ngjitur bashkë në një furgon shkatarraq, që përshkon me një uturimë mbytëse Kërnajën dhe i drejtohet rrugës së saporregulluar të Tropojës në drejtim të Gjakovës. Brinjaz është Qazim Uka, 70 vjeçar, me një xhup blu dhe me një plis të bardhë në kokë duke i mbajtur ngrehur sytë dhe veshët që e kanë lënë. E ndiej kur më pyet dhe nuk më kupton...
Nëse të bie rasti të prekësh qoftë edhe një herë ujërat e kësaj perle, atëherë, si pa dashje, por edhe me një dëshirë të fshehtë, të pashpjegueshme, do të gjendesh sërish aty, për t'u përkëdhelur përsëri nga uji dhe era, por edhe nga oksigjeni që gjendet me shumicë, më shumë se në çdo liqen tjetër të Ballkanit, por edhe më tutje...
Kapela e Shën Triadhës gjendet në pjesën verilindore të manastirit të Ardenicës. Aty ka qenë jetë e mot. Të paktën, kështu thonë. Specialistët e monumenteve e llogarisin atë të krijuar që nga kohët pagane, kur njerëzit këtu i dedikoheshin kultit të Artemidës. Me kalimin e kohës, emri do shndërrohej e ndryshohej në gojën e banorëve… derisa do të mbetej me fjalëzën Ardenica...
Ata erdhën sërish një ditë. Këtë herë me uniforma të reja dhe jo me takëmet e dikurshme të Divizionit SS alpin. Një shqiptar, që përkthente, buzëqeshte me zor, ndërsa grupi i ushtarakëve gjermanë të strukturave të NATO-s, i kërkuan zyrtarëve vendas sesi mund t’i ndihmonin. Sesi vajti, ish-drejtori i Muzeut të Borovës, nuk mund të tregojë më. Shenjë vullneti të mirë, u shkruajt diku...
Disa shpezë të egër i shikoj që tutje, që lodrojnë të qeta në breg. Vau, i kahmotshëm, përcjell banorët përtej, kurse dy punëtorë bëjnë kinse sikur punojnë në ndarjen e jashtme të qytetit antik të Butrintit. Asnjëherë nuk kam ardhur në dimër. Nuk ka shumë rëndësi. Njësoj, sa herë që njerëzit përmendin Butrintin, asosacioni të lidh vetvetiu me historinë...
Në do të besosh sesa qeveritë shqiptare kanë bërë për turizmin kulturor, nuk të duhet shumë. Mjafton të lesh pak kilometra Vlorën dhe t’i afrohesh qytetit të vogël të Orikumit. Sikur vetë Zoti t’i bashkonte me dorë: qyteti antik, ku ka luftuar Qezari me Pompeun; klima mesdhetare-kontinentale; një gadishull me gjire të vogla...
Po t'i ç'bën këtu", i drejtohem. Vallë ç'bën këtu kjo qënie? "Ja. Rrimë dhe bëjmë shëtitje". Qëndrojmë pak dekika pa folur poshtë Shën Triadhës në Kalanë e Beratit. Jemi tri veta. Një grua e bëshme që shet, Ai (që flet në shumës) dhe unë. "Këtu e gjete të shëtisësh!" - e pyes. "Ç't'i bësh. Nuk kemi punë, dalim këndej. Kam mamanë e sëmurë", më thotë...
Skënderbeu “i Ri” duhet ta ketë kuptuar shpejt se entuziasmi i tij djaloshar dhe hija e gjyshit nuk mjaftonte për të ndërtuar ngrehinën e paraardhësit. Gjithsesi, “i çmenduri”, si po e thërrisnin shpesh e më shpesh venedikasit, donte ta shpërthente këtë korracë që e mbështillte. Ishte emri i gjyshit, që e mbante të trazitur keq, por dhe bëmat e tij, që e grishnin. Si për ironi të fatit, kishte zgjedhur vendin, që Skënderbeu, ai i vërteti, kishte kërkuar t’u shpëtonte në të gjallë...
Nuk ka mbetur më asgjë. Ka qindra vjet, që edhe bari, ka harruar të mbijë në këtë vend. Në vend të tij, shkurre pa fund dhe mbeturinat e shoqërisë së konsumit, të ngjitura lbyrshëm në shpatet e Vaut krenar, rrethojnë Kalanë e Danjës. Për fat, të paktën, nuk ka humbur shesh-shikimi. Poshtë meandron prej vitesh i mpakur Drini, ndërsa dy diga të stërmëdha ...
Na ishin dikur dy vëllezër priftërinj në Arrëz të Korçës. Jetonin dhe shkonin si mos më mirë me njëri-tjetrin. Njëditëzaj na erdhi lavfshëpreri. Na vuri taksa…shumë taksa. Po ti paguaje, ishe mirë. Në mos, të priste zdapi. Por, ai nuk ngopej. Kristianët hoqën më shumë. Kështu, pak nga pak, filluan që të bëhen osmanllinj. Ai që bëhej i shpëtonte taksave...
Dy arkitektëve italianë, që iu besua ndërtimi i qendrës urbane të kryeqytetit të shqiptarëve, Florestano de Fausto dhe Armando Brasini, pak ditë pasi kishin marrë detyrën, nuk patën më asnjë mëdyshje. Këtë qytet të paqëm dhe tipik...
Të zgjohesh në grinë e motit të Mbretërisë së Bashkuar dhe me detajet e arkitekturës skoceze përpara, nuk të duket se dita do të dhurojë ndonjë shenjë të mirë. Si për inat të fjalës shqipe se: moti i mirë duket në mëngjes, këtu funksionon ndryshe. Më thjesht, nuk funksionon me asgjë Shqipëria. Në soditje e sipër, duke nxjerrë avujt e të ftohtit...
Legjenda e Sari Salltëkut më shkundet si jehonë në kokë. Ngatërrohem. Dikush ma ka shpjeguar se ai ishte thjesht ai që quhet Shën Spiridhoni në Korfuz, një kult, që respektohet sot e kësaj dite në kishën e madhe të Vunoit, kurse një bullgare dikur rrekej të më shpjegonte se kulti i tij është tutje në Dobruxhë. E shpjegonte paqëm sikur fliste me martirin...
“Kam mbjell pugull, jestinë, mjedër... Eh...çfarë nuk kam mbjell!. Në San Remo ia dijshin dhe punonim boll”. Po në burg pse të futën?-ia pret një bashkëfshatar, duke i prerë retorikën dhe ëndrrën. “Ah...”. Kthehet në tokë. Qesh. I qeshim. Qeshin të gjithë kotazi. Ky është një episod në fushat që janë fare pak qindra metra nga magjistrali kryesor i jugut shqiptar...
Ejjjjjj! O karajfil! A i ke vesht të stampuem”. I ngrati që mezi e ka ngjitur kalldrëmin e rregullt deri në hyrjen e Kalasë së Shkodrës e shikon si Shvejku, dhe ofshan me gojën çapëlyer. Nxjerr disa tinguj zogjsh. Nuk kupton asgjë. Eshtë aziatik dhe...
Shpjegimi i gjatë, që i bëjmë shoferit, nuk mjafton për t'i mbushur mëndjen se po i afrohemi një vendi të mrekullueshëm, që kjo rrugë e stërlargët e justifikon. "Parajsa është atje ku është dhe Jehovai na mëson që…", reziston sipas mënyrës së tij...
I plandosur në shtrat me sytë e perënduar në boshësi, Petro Nini, kishte marrë rrugën e tij drejt të pasosurës. Edhe pak, dhe nuk do të kthehej dot më kurrë nga andej. Ata pak njerëz që e rrethonin, e shikonin se burri, që i kishte strehuar shkronjat shqip, nuk mundej më. Ia kishin dalë ata, të këqinjtë...Përkohësisht, sepse ai vetë tashmë u kishte trasuar rrugën...
Çfarë trishtimi të ngjall kjo kodër?! Për më tepër, koha e vranët, duket se ka mugulluar gjithshka. Tabela e thjeshtë që diku në të dalë të Sarandës të lajmëron për Basilikën, nuk të mjafton dhe as nuk të grish. Sërish duhet të pyesësh fshatarë, që nuk ta kanë ngenë dhe të ecësh në një rrugë të stërkeqe, që duket edhe më e keqe, tek ngjitesh drejt Bazilikës së 40 shenjtorëve...
Këpucë, tenxhere, orë, aparate, stringla, kanaçe, rroba, teneqe, shami, çanta, kanistra...dhe kurbatë...Pa fund të këtillë, që sot qeshin me dhëmbët e tyre të bardhë borë dhe joshin myshterinjtë pa klas, që enden aty pari. Ka shumë të tillë, që tregojnë se korçari i sotëm është pak larg atij të qëmotit. Në diellin ende të dobët të javëve të para të vitit 2007...
