Gjekë Marinaj: Frank Shkreli, zëri i ndërgjegjes shqiptare në mbrojtje të demokracisë

FRANK SHKRELI, ZËRI I NDËRGJEGJES SHQIPTARE NË MBROJTJE TË DEMOKRACISË

Nga Prof. Dr. Gjekë Marinaj

Në një kohë kur fjalët shpesh humbasin peshën e tyre nën zhurmën e interesave të përditshme, kur liria keqpërdoret e e vërteta relativizohet, emri i Frank Shkrelit ngrihet si një kujtesë e gjallë e misionit të gazetarisë së vërtetë: të shërbejë si ndërgjegje publike, si zë i arsyes dhe si mbrojtëse e palëkundur e vlerave demokratike. Prej dekadash, ky gazetar, publicist dhe intelektual shqiptar ka mbajtur ndezur dritën e fjalës së lirë në hapësirat shqiptare e përtej tyre. Veprat e tij, e sidomos libri Demokracia nuk pret, përfaqësojnë jo vetëm një bilanc të përvojës profesionale, por edhe një testament moral për brezat që vijnë.

Frank Shkreli është bir Shkreli i Malësisë së Madhe, një krahinë ku ndjenja e dinjitetit dhe dashuria për lirinë janë po aq të thella sa rrënjët e lisave të maleve. Ai u formua në një mjedis ku fjala kishte peshë, ku të drejtat e njeriut nuk ishin të garantuara, dhe ku dëshira për t’u dëgjuar ishte një akt guximi.

I riu Shkreli, i pajisur me këtë ndjenjë të brendshme të lirisë, u largua nga vendlindja drejt Perëndimit, në kërkim të një hapësire ku fjala mund të thuheshe pa frikë. Fati e çoi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku do të niste një kapitull të ri në jetën e tij — atë të gazetarit profesionist në shërbim të së vërtetës. Në Washington D.C., ai iu bashkua redaksisë së Zërit të Amerikës, një institucion që për shumë shqiptarë kishte qenë dritarja e vetme drejt botës së lirë. Brenda këtij tempulli të gazetarisë së pavarur, Shkreli gjeti jo vetëm profesionin e tij, por edhe misionin e jetës. Për më shumë se tridhjetë vjet, ai punoi me përkushtim për të përcjellë lajme, komente dhe analiza që ruanin një standard të lartë etike dhe një ndershmëri intelektuale të pakrahasueshme. Nga ai mikrofon që për dekada jehonte në shtëpitë shqiptare, puna e Shkrelit u bë sinonim i besimit, i maturisë dhe i profesionalizmit.

Pas përfundimit të karrierës në Zërin e Amerikës, Frank Shkreli nuk e pa pensionin si një ndalesë, por si një mundësi për t’u shprehur më lirshëm e më thellë. Ai nisi të shkruante për mediat shqiptare dhe ato të diasporës, duke përfshirë revista, portale dhe gazeta të ndryshme që vlerësonin mendimin e pavarur. Shkrimet e tij janë pasqyrë e një vëzhguesi të mprehtë dhe të drejtë, që nuk ndalet te pasqyrimi i ngjarjeve, por depërton në domethënien e tyre morale dhe politike. Në çdo rresht, lexuesi gjen një përpjekje për t’u kthyer te thelbi: te njeriu, liria, përgjegjësia dhe e vërteta.

Kështu lindi ideja për të përmbledhur një pjesë të këtyre shkrimeve në tre vëllime që do të përfaqësonte më shumë se një koleksion artikujsh: Demokracia nuk pret. Titulli vetë është një deklaratë, një kushtrim. Ai shpreh urgjencën morale të kohës sonë — se demokracia nuk është një objekt i ekspozuar në muze, as një dekor që vendoset në programe politike; ajo është një proces që kërkon veprim të menjëhershëm, përgjegjësi të përditshme dhe guxim qytetar. Ky libër është një përmbledhje e përvojës intelektuale dhe shpirtërore të autorit. Ai përfshin artikuj, komente dhe reflektime që përbëjnë një mozaik të mendimit të tij mbi zhvillimet politike, morale dhe kulturore të botës shqiptare. Në thelb të çdo faqeje qëndron një mesazh i qartë: demokracia është një projekt që kërkon pjesëmarrje, jo vetëm vëzhgim. Liria nuk është një e drejtë që fitohet njëherë e përgjithmonë; ajo duhet mbrojtur, forcuar dhe ushtruar çdo ditë.

Shkreli e sheh demokracinë jo si një sistem të përsosur, por si një proces që funksionon vetëm kur qytetarët nuk e braktisin. Ai paralajmëron për rrezikun që sjell indiferenca, për ngurtësimin institucional dhe për krizën morale që shpesh e gërryen shoqërinë nga brenda. Në këtë kuptim, Demokracia nuk pret nuk është thjesht një libër politik, por një libër etik. Ai nuk i drejtohet vetëm politikanëve, por çdo qytetari që beson se vendi i tij meriton më shumë se një fasadë pluralizmi.

Stili i Frank Shkrelit është i matur dhe i kthjellët. Ai nuk ngutet në përfundime, por ndërton argumentin me kujdes, me një qartësi që rrallë gjendet në publicistikën moderne. Shkrimet e tij mbartin elegancën e fjalës së përpunuar, por edhe një ndershmëri të çiltër që buron nga përvoja. Ai nuk flet si ideolog, por si qytetar. Nuk predikon, por nxit reflektim. Dhe pikërisht ky është sekreti i ndikimit të tij. Në çdo faqe, lexuesi ndien se Shkreli nuk shkruan për të bindur, por për të zgjuar ndërgjegjen. Ai e trajton lexuesin si bashkëbisedues, jo si ndjekës. Kjo e bën veprën e tij të ndershme dhe njerëzore. Në një mjedis ku diskursi publik shpesh bie në vulgaritet apo retorikë boshe, shkrimi i Shkrelit është një frymëmarrje intelektuale: ai kujton se gazetaria është edhe një formë edukimi, një mision moral, një detyrë ndaj së vërtetës.

Një nga meritat më të mëdha të Shkrelit është mënyra se si ai e trajton demokracinë jo thjesht si sistem politik, por si kulturë qytetare. Për të, demokracia nuk përkufizohet nga zgjedhjet, por nga vetë mënyra se si një shoqëri sillet me të vërtetën, me përgjegjësinë dhe me ligjin. Ai beson se nuk mund të ketë institucione të forta pa qytetarë të ndershëm, e as liri të qëndrueshme pa moral publik. Në këtë kontekst, libri i tij është një ftesë për vetë-analizë kombëtare: një thirrje për të parë në pasqyrë dhe për të pyetur veten jo çfarë na mungon, por çfarë nuk bëjmë.

Në shumë shkrime të tij, Shkreli përdor përvojën amerikane si pikë krahasimi — jo për ta idealizuar, por për të treguar se demokracia nuk është dhuratë, por rezultat i një pune të përditshme, i një përkushtimi të pandërprerë ndaj ligjit dhe institucioneve. Përmes kësaj qasjeje, ai e vendos debatin shqiptar në një kontekst universal: lufta për liri dhe drejtësi është e njëjtë kudo, ndonëse veshur me ngjyrat e kohës dhe vendit.

Në të gjitha veprat e tij, Shkreli ruan një standard të lartë profesional, të mbështetur në tri shtylla: ndershmërinë, respektin dhe përgjegjësinë. Ai është ndër ata gazetarë që nuk ka pranuar kurrë kompromis me të vërtetën, as me përfitimin personal. Në karrierën e tij, nuk ka ndjekur asnjë grupim politik, asnjë interes, përveç atij të lexuesit dhe të publikut. Kjo e ka bërë figurën e tij të besueshme dhe të respektuar, madje edhe nga ata që nuk ndajnë të njëjtat qëndrime. Ndaj, gazetaria e Shkrelit është një gazetari që kërkon lartësi, jo sensacion. Ai beson se fjala duhet të ngrejë njeriun, jo ta ulë. Në këtë kuptim, ai është vazhdues i një tradite të mirëfilltë të mendimit kritik shqiptar, që shkon nga Faik Konica te Sami Repishti, nga Ernest Koliqi te Martin Camaj — një linjë mendimtarësh që kanë parë fjalën si përgjegjësi morale, jo si mjet pushteti.

Sot, kur politika shpesh ndërhyn në çdo hapësirë të jetës publike dhe kur gazetaria shpesh e humb funksionin e saj kritik, figura e Frank Shkrelit mbetet e nevojshme. Ajo na kujton se gazetari i vërtetë nuk është ai që ndjek ngjarjen, por ai që e kupton atë. Shkreli e ka bërë këtë gjithmonë: ka parë më tej se lajmi i ditës, ka kërkuar kuptimin pas fakteve, ka shënjuar prirjet dhe rreziqet që të tjerët shpesh i shpërfillin. Por mbi të gjitha, ai ka ruajtur shpresën. Edhe kur kritikon, ai nuk bie në pesimizëm. Edhe kur denoncon, nuk mohon mundësinë e përmirësimit. Në çdo analizë të tij ndien se beson ende te njeriu, te shoqëria, te forca e fjalës. Kjo e bën librin Demokracia nuk pret një vepër optimiste, pavarësisht kritikës së ashpër që përmban. Në fund të fundit, ajo është një thirrje për dashuri ndaj vendit — jo në kuptimin sentimental, por në atë etik: dashuri si përgjegjësi.

Nëse gazetaria shqiptare e së nesërmes kërkon modele, ajo i gjen te njerëz si Frank Shkreli. Ai përfaqëson tipin e gazetarit që e di se profesioni i tij është më shumë se një zanat — është një shërbim publik. Ai na kujton se roli i gazetarit nuk është të mbajë anë, por të mbrojë të drejtën e secilit për të ditur. Në këtë kuptim, puna e tij është shkollë për brezat e rinj: një kujtesë se etika dhe profesionalizmi nuk dalin kurrë nga moda. Kështu libri Demokracia nuk pret është, në thelb, një manual për përgjegjësinë qytetare. Ai na kujton se demokracia nuk ecën vetë, se ajo kërkon njerëz që ta mbajnë gjallë me vepra, me fjalë, me kurajë. Dhe në këtë udhëtim të gjatë, zëri i Frank Shkrelit mbetet një busull që tregon gjithmonë drejtimin e duhur: drejt lirisë, drejt dinjitetit, drejt së vërtetës.

Në horizontin shpesh të mjegullt të fjalës publike shqiptare, Frank Shkreli është një dritë që nuk shuhet. Ai nuk është vetëm dëshmitar i kohës së vet, por edhe pjesëmarrës aktiv në ndërtimin moral të shoqërisë. Veprat e tij janë një thirrje për të mos pritur — sepse siç na kujton vetë titulli i librit të tij, demokracia nuk pret. Ajo kërkon që secili prej nesh të marrë pjesë, të flasë, të kundërshtojë, të ndërtojë. Kërkon guximin për të mos heshtur, për të mos u pajtuar me padrejtësinë, për të mos e lënë lirinë të shkojë dëm.

Frank Shkreli e ka bërë këtë gjithë jetën e tij: me penë, me zë, me bindje. Dhe për këtë arsye, emri i tij nuk do të mbetet thjesht në faqet e gazetave, por në kujtesën e një kombi që ende kërkon të mësojë se si të jetojë me dinjitet në liri.

Tre vëllimet (I, II, III) Demokracia nuk pret të autorit Frank Shkreli