Xhemaledin Salihu: Kontributi i mësueseve – Kadrije, Hava dhe Mysherefe Qerimi për shkollën shqipe në komunën e Preshevës

KONTRIBUTI I MËSUESEVE / KADRIJE, HAVA DHE MYSHEREFE QERIMI PËR SHKOLLËN SHQIPE NË KOMUNËN E PRESHEVËS

Shkruan: Xhemaledin SALIHU

Hyrje

Para Luftës së Dytë Botërore, Preshevën e karakterizon prapambeturia e përgjithshme arsimore dhe përqindja e madhe e popullatës analfabete. E gjithë kjo ishte rezultat i sundimit Otoman e më vonë i sundimit të Mbretërisë serbe dhe në ish-Jugosllavi, të cilat, jo vetëm që nuk lejonin shkollimin e shqiptarëve, por donin asimilimin e tyre në turqë apo jugosllavë.

Në territorin e Luginës së Preshevës u hapën shkolla serbe, turke, dedikuar fëmijëve shqiptarë.

Shkolla e parë shqipe, në historinë e popullit shqiptar të Luginës së Preshevës hapet më 7 shkurt të vitit 1945, në objektin e “Vila Letafet” pronë e Abdulla Haxhi Veliut. Mësuesit e parë të kësaj shkolle ishin Hilmi Qerimi, Abdullah Ukshini, Tajar Zylfiu i Elbasanit dhe Demirali Ramadani-Hoxha.

Nxënëset e para të shkollës së parë shqipe ishin Kadrije Qerimi, Hava Qerimi, Mysherefe Qerimi, Alije Qerimi e shumë të tjera. Shkolla shqipe në Preshevë pranonte fëmijë që ishin të lindur në vitet 1925, 1935, vetëm e vetëm të shkollohen në gjuhë shqipe, sepse para vitit 1945 nuk e paten mundësinë, po ishin të detyruar të shkollohen në gjuhën turke dhe serbe.Pra ishte një laramani e moshave të vajzave.

Hapja e shkollës së parë shqipe në Preshevë bëhet në mënyrë zyrtare dhe solemnisht, ku fjalën e rastit për rëndësinë e shkollës në gjuhën amtare e mbajti Abdullah Krashnica, sekretar i Komitetit të Preshevës, Hero i popullit shqiptar në krahinën e Preshevës.

Në vitin shkollor 1945/46 ishin hapur pak shkolla, pasi mungonin mësuesit. Në këto shkolla punonin edhe disa mësues të fesë, si hafëz Lutfi Ahmeti, hoxhë Demirali Ramadani etj.

Pas LDB në Preshevë hapen shkolla fillore katërklasëshe në të gjitha vendbanimet e mëdha. Mësimi zhvillohet në gjuhën shqipe dhe serbe. Në këto shkolla mungonte kuadri i kualifikuar mësimor, por edhe përfshirja e nxënësve ishte e vogël, sidomos e fëmijëve shqiptarë.

Në bisedë me nxënësin e shkollës së parë shqipe, Nehat Hazirin të Mëhallës së Bugarinëve mësuam se pos tij nxënës të kësaj shkolle ishin edhe Xhevat Haziri i Bugarinëve, Abdulla Haziri po ashtu i Bugarinëve, i kujtohet edhe Musherefja Qerimi, Ajtenja e shkuar në Turqi, Gjyzelja, Alush Horosani . Ndërsa mësues i kujtohen Nehat Hazirit: Demirali Hoxha, Tajar Zylfiu, Fehmi Salihu.

Bisedë me Musherefe Ahmedi-Halili, e lindur më 1935 dhe nxënëse e klasës së parë  në shkollën e parë shqipe,  mësuam se nxënës të klasës së parë të kësaj shkolle ishin më vonë edhe Kadrije Qerimi, Alije Qerimi.

KADRIJE  Kelmendi QERIMI

Kadrije Qerimi

E lindur  në vitin 1925 në Preshevë. Babai i saj,  Demirali Ramadani, hoxhë ishte mësues i shkollës së parë shqipe në Preshevë. Poashtu edhe Kadrija me dëshirën e babait të saj u bë mësuesja e parë në komunën e Preshevës. Para se të bëhet mësuese, Kadrija e kreu shkollën fillore në Preshevë dhe ishte gjeneratë e parë në këtë shkollë.Pasi i kreu disa kurse u bë mësuese e parë e shkollës shqipe ne Preshevë.

Kadrije Qerimi me nxënës

Në procesin edukativo-arsimor u inkuadrua me fillimin e shkollave në gjuhën shqipe, në vitin shkollor 1947/48 në Preshevë.Në arsim punoi deri më 1964.

Prindi i saj, hoxhë Demirali Ramadani gjatë viteve 1951/56 ishte Myfti i Bashkësisë islame në Preshevë, por ishte një hoxhë shumë përparimtar dhe në aksionin shoqëror të heqjes së ferexhesë më 1955/56, vajzës së vet Kadrije Ramadani ia hoqi ferexhenë, për t’i dhënë shembull popullatës shqiptare që të veprojnë si ai. Pra, ishte luftëtar i emancipimit të femrës shqiptare dhe u tregoi popullit shqiptar të Preshevës me shembullin e tij që edhe ajo të shkollohet dhe emancipohet.

Kadrije Kelmendi Qerimi kur e hoqi ferexhenë doli në qytet, edhepse e shikonin me befasi si vajzën e hoxhës, shumë prej qytetarëve e pranuan dhe vepruan si hoxha, filluan heqjen e ferexhesë për vajzat e tyre dhe t’I dërgojnë vajzat në shkollë. Kadrije Qerimi, kryelartë shetiti nëpër qytet pa ferexhe. E kuptueshme se ishte vështirë për një femër shqiptare heqja e ferexhes, por ajo, edhepse pati shumë biseda negative ajo ia doli krenare që të shkollohet emancipohet dhe të jap kontribut të madh në shkollimin fillor të nxënësve dhe t’i përkushtohet arsimit fillor të fëmijëve shqiptarë, sidomos shkollimit të vajzave shqiptare në komunën e Preshevës.

Pas shumë vitesh të sukseshme ne shkollimin e gjeneratave të shumta në Preshevë u pensionua. Ka ndërruar jetë më 24.01.2004.

Hava HYSEINI  QERIMI

Hava Qerimi

E lindur  më 03.08.1938 në Preshevë, në familjen e “Shehlerëve”që ishte familje përparimtare dhe arsimdashëse. Me hapjen e shkollës së parë shqipe në Preshevë ishte nxënëse e gjenaratës së parë në shkollën  fillore “Villa Letafet” të Preshevës.

Shkollën fillore e kreu në Preshevë, më 1951/52.

Pas përfundimit të klasës së VIII, në pamundësi të vazhdoj shkollimin, për arsye se ishte fëmi i vetëm në familje. Nga 6 (gjashtë) vajzat që ishin në shkollë, pas përfundimit të shkollës fillore,  dy vajzat e kësaj familjeje ishin regjistruar në shkollën Normale në Shkup, ndërsa dy vajzat të tjera ishin shpërngul në Turqi.

Hava pasi kreu Shkollën Normale kishte vijuar kursin pedagogjik në Prizren për kualifikim.

Pas një kohe kishte aplikuar të punoj si mësuese, edhe pse ishte shumë e re në moshë, pasi që kishte nevojë për mësues edhe pse shumë ishin të pakualifikuar,u pranua në shkollën fillore në Preshevë, më 04.03.1954. Në shtator të po këtij viti si mësuese u transferua në Rahovicë.

Në Rahovicë ka punuar katër vite, shkolla ka qenë në gjendje shumë të vjetër dhe gjendej në hyrje të fshatit, ku ishin tri klasë dhe një zyre (varrezat ishin në oborrin e shkollës).

Drejtor i shkollës ishte Emin Ramadani,përveç saj si mësuese,  mësues ishin Isa Selimi, Ramiz Duraku dhe Selajdin Destani.

Hava Qerimi me nxënës në shkollën fillore në Rahovicë

Banorët e fshatit kishin besim tek ajo, se kishte edhe vajza që  vijonin mësimin, në atë kohë ishte zgjedhur edhe këshilltare e Kuvendit komunal të Preshevës.

Gjatë punës educative arsimore, banorët e fshatit Rahovicë kërkuan nga mësuesja Hava organizimin e kurseve shëndetësore për vajzat e rritura dhe me mbulesë, por me kusht që ajo ta mbaj kursin.Këto kurse janë mbajtur deri në fund nën udhëheqjen saj.

Pas dy vitesh  punë në Rahovicë, në këtë shkollë punësohet  edhe Mysherefe Qerimi Sadullahu.

Pasi katër vitesh në Rahovicë, u transferua në Preshevë, ashtu që si mësuese punoi deri në qershor të vitit 1962/63.

Ka ndërruar jetë  më 25.maj 2023

Mysherefe  QERIMI  SADULLAHU

E lindur më  24.12.1935, në Preshevë , në një familje zejtarësh.Ishte nxënësja e shkollës së parë shqipe në Preshevë, e hapur  më 1945.

Shkollën fillore e ka kryer në Preshevë, Shkollën Normale në Shkup. Shkollën e Lartë pedagogjike-degën e historisë në Beograd, Fakultetin-degën e historisë në Shkup.

Punën edukative-arsimore e filloi më 1946 në Prishtinë. Prej vitit shkollor 1953/54 punon në shkollën fillore në Preshevë. Si mësuese e parë ka punuar nga viti shkollor 1955/56 në Rahovicë. Pastaj punën e ka vazhduar dy  vite në Preshevë, mësuese e shumë gjeneratve, ka mbajtur edhe kurse për zhdukjen e analfabetizmit.

Hava dhe Mysherefe Qerimi

Krahas mësimdhënies dhe punës edukative arsimore është marrë edhe me aktivitete kulturore të asaj kohe, sidomos më aktivitete të shoqërive kulturore artistike të Preshevës.

Për punën e mirë në procesin edukativ arsimor u zgjodh këshilltare në Kuvendin komunal të Preshevës.

Mysherefja u angazhua me tërë qenien e saj në këto aktivitete, edhepse ishte shumë vështirë për një femër shqiptare, pra, mbretëronte një prapambeturi në një shoqëri patriarkale e fetare.

Nga Presheva shkon në Mitrovicë, ku kryen edhe detyrën e drejtoreshës së shkollës së mesme të mjekësisë.

Në Mitrovicë pensionohet dhe më 23 janar 2019, ku  ndërron jetë.

Përfundim

Këto biografi të shkruara shkurtë për Kadrije Kelmendi Qerimi, Hava Hyseini Qerimi dhe Mysherefe Qerimi Sadullahu, të cilat ishin mësuese të para në shkollën shqipe të Preshevës. Pas tyre edhe shumë mësuese të tjera, punuan në procesin edukativ arsimor dhe ia mësuan alfabetin e gjuhës shqipe shumë brezave të komunës së Preshevës, edhepse në anën tjetër në Preshevë mbizotëronte prapambeturia, analfabetizmi dhe një fetarizëm propagandistik që të mos shkollohen femrat shqiptare, se behen shkina/serbe/.

Këtë propagandë e theu baba i Kadrije Qerimit, Myftiu i Preshevës, i cili i tha këtyre fanatikëve fetarë: I hoqa ferexhenë vajzës time që të shkollohet, por sikur edhe të bëhet “shkinë”-serbe.

Kontributi i tyre është shumë i madh, me peshë dhe me vlerë, jo vetëm për arsimin e gjeneratave të ardhshme, por edhe për edukimin e tyre, sepse këto dhanë kontribut, jo vetëm në arsimim të femrave, por edhe në edukim, ku gjeneratat e reja i mësuan për mirësjellje, për veshje, për përshëndetje shqiptare.

Poashtu, kontributi i tyre, i Kadrijes, Havës dhe Mysherefes e shumë mësueseve të ardhshme është evident në arsim të komunës së Preshevës, sepse ato lanë gjurmë të thellë në procesin edukativ-arsimor, duke lënë pas vete mësues, profesorë, mjekë, akademikë, shkencëtar e shumë profile të tjerë.

REFERENCAT

1.Merita  Halili Qerimi, e cila është e bija e Hava Qerimit, mbesa e Mysherefes , ndërsa Kadrije Qerimi ishte gruaja e axhës së saj, Preshevë, 18.11.2025

2.Haki Sylejmani, Selver Murati, Rexhep Selimi, Arsimi fillor shqip në komunën e Preshevës 1945-1995, Preshevë, 2001

Xhemaledin Salihu

Fushë Kosovë, më 22 nëntor 2025