Kulturë
Fran Gjoka: Tre libra me epigrame bashkëkohore të Viron Konës
E enjte, 28.12.2023, 07:53 PM
Tre libra me epigrame bashkëkohore të Viron Konës
-Vështrimi
i studiuesit-
Nga
Fran GJOKA
“Zgjidh
rrugën tënde!” është libri i tretë me epigrame i shkrimtarit të njohur Viron
Kona. Ky libër vjen pas dy librave të pëlqyer nga lexuesi “I zemëruari” dhe
“Zot i fatit tim!” Libri përmban 101 epigrame, një numër ky i parapëlqyer i
autorit, si të dojë të na tregojë se edhe në të ardhmen do të vijojë të shkruaj
në këtë lloj letrar tepër tërheqës për lexuesit. Janë të kërkuara epigramet për
disa arsye, midis të cilave po përmend shkurtësinë e tyre. Me pak vargje,
autori shpreh mendime të mençura, që herë për njërin lexues e herë për tjetrin shërbejnë
edhe si mësime për jetën. Duket që shkrimtari Kona me jetën interesante që ka
bërë, me vështirësitë që ai ka kaluar, por edhe me talentin dhe kulturën e
lartë të të shkruarit, arrin që të krijojë epigrame të atilla, që të mbeten në
mendje dhe, krahas entuziazmit që shkaktojnë gjatë leximit ato admirohen nga
lexuesi për bukurinë e vargut dhe mesazhet mbresëlënëse që përcjellin.
Siç
shkrova në fillim, janë tre libra të tillë. Do të dëshiroja të qëndroja
shkurtimisht pak radhë te secili prej tyre.
Mesazhe
dobiprurëse
“I
zemëruari”, të cilin nuk e gjejmë në tregun libror, përcjellë mesazhe për
përditshmërinë e jetës, duke vënë theksin në ato probleme jetësore që na
shqetësojnë më shumë. Kanë të bëjnë ato me probleme social ekonomike, kulturore
– artistike apo aty - këtu edhe politike, ndërkohë që na duket sikur autori na
merr për dore dhe na rrëfen herën njërën “bimë” të kopshtit të tij krijues dhe
herë tjetrën. Janë përmbajtje që na shkaktojnë entuziazëm me mënyrën se si e
përcjellin mesazhin, teksa na vënë edhe në mendime për çështjet e ndërlikuara
që ndeshim në rrugën tonë të jetës apo që na pengojnë të ecin përpara, ashtu
siç pengojnë njeriun kurthet dhe mentalitetet e dëmshme, konceptet e gabuara
apo padituria dhe injoranca. Nga libri
“I zemëruari”, te shumë lexues kanë mbetur të fiksuar fort në mendje epigrami:
”Shqipëria - ëndrra dhe shpresa,/vendlindja e bukurive të Dheut, /këtu
ndihem i lirë si shqiponja,/ këtu ndihem i fortë si Anteu.”(Shqipëri);”Vargjet
pa mendim:/trena,/që bosh venë e vijnë”(Vargjet pa mendim);”Si qentë, /nga larg
të përgjojnë,/heshtazi të ndjekin pas,/çastin presin të të kafshojnë”.
(Spiunët);Ai e do popullin me një trup dhe me një fytyrë,/mundësisht me një
kokë dhe me një gojë,/do që ta përdor si një makinë me kurdisje,/do që ta ndezë
dhe ta fikë sa herë të dojë.(Diktatori);” Mos bëj veprime të nxituara,/kur
pendohesh është vonë,/Këtë, më shumë se të tjerëve,/duhet t`ia themi vetes
sonë”(Këshillë)... Kështu me ritëm dhe ide vijojnë dhjetëra epigrame si
“Xhelati”, ”Mjafton një kockë”, ”Diploma e kryetarit”, ”Kur nisi beteja”, ”E
keqja”, ”I ngjitur”, ”Një kovë”, ”Miqësia në provë”, ”Mos e tepro!”, ”Njeri, je
apo s`je?”, ”Gjashtë profesorë”, “Forca e kohës”, ”Ca princër, ca argatë” etj.
etj.
Epigramet
e këtij vëllimi
shprehin opinionin se “Epigrami ka në themel, edhe formën tërheqëse, po aq edhe
vet mendimin e mençur që përcjellë te
lexuesi ide, motive dhe mesazhe dobiprurëse”.
Freski,
dinamizëm dhe energji
Mund
të them që vijim i librit të parë, janë edhe epigramet e vëllimit të dytë të
titulluar “Zot i fatit tim”, ku autori sikur i bën thirrje lexuesit që ta marrë
vet në dorë fatin e vetë, t’i bëj vet punët dhe detyrat që ka në jetë, të mos
pres që ato t`i marrë të gatshme. Përkundrazi nëse i lë ato në rrjedhën
spontane dhe nuk tregohet aktiv, atëherë vështirësitë e jetës së tij janë edhe
më të mëdha e më të ndërlikuara. Mesazhi artistik shfaqet mbresëlënës sidomos tek epigrami: ”Ca grurë e ca egjër”
ku autori shkruan: “I dija se ishin të gjithë engjëj,/vija për ta dorën në
zjarr e në zemër,/por, kur nisën të ndaheshin pronat,/ca dolën grurë e ca dolën
egjër.”; Xixëllonjë”: ”Respektoje një xixëllonjë,/jetën ajo nuk e çon dëm,/kur
natën fluturon,/një dritëz e bën.”; ”Ato që dua vetë”: ”Vite të tëra bëra ato
që më thanë,/me mendjet e të tjerëve eca në jetë,/por, tani, ju lutem, mjaft
më,/do të bëj ato që dua vetë!”;”Kur”: ”Kur për interesat e tua vetjake,/tradhton shokët dhe vendin
tënd,/të gjithë do të të zbojnë me neveri,/si një akrep që u lëvrin nën
këmbë!”;”Mos u brengos miku im!”:”Rrugën s`ta ka zënë askush,/ka vend plot, për
ty, për mua,/ec, mos ngurro, tregoje veten,/mos u tërhiq, kështu të dua!” Mesazhe
mbresëlënëse shfaqen edhe tek epigrami ”Ke para, s`ke para”, ku autori shkruan:
”Ke para, je dijetar,/ke para, gjithnjë fiton,/ke para të drejta ke,/ke para,
botën sundon”. “S`ke para, je budalla,/s`ke para, asgjë ti s`di,/s`ke para, kot
ekziston,/s`ke para, s`ta var njeri!”. Se çfarë vlerësimi bën autori për
fëmijët, që janë edhe personazhet e tij më të dashur te librat e tij për
fëmijë, këtë e kuptojmë edhe tek epigrami: ”Engjëjt”. Autori shkruan: “Nëse
ekzistojnë engjëjt,/me siguri ata janë fëmijët./ Nëse nuk ekzistojnë
engjëjt,/engjëj kemi fëmijët,/Nëse duhet t`i krijojmë engjëjt,/ata përsëri do
të jenë fëmijët!” Mesazhe po aq të fuqishme duken edhe tek epigramet: ”Mirënjohës
e mosmirënjohës”, “Harrojmë veten tonë!”, ”Zot i fatit tim”, ”Me
njëri-tjetrin”, ”Lojë”, ”Zhgënjimi”, ”Ironi”, ”Ti vet cili je?”, ”Vendin e
minjve”, “Mendja jote si llamba”, etj. etj. Pajtohem plotësisht me njërin
nga recensentët e këtij vëllimi e konkretisht z. Bujar Agalliu, i cili duke
analizuar e vlerësuar epigramet e Viron Konës, mes të tjerash shkruan: “Në
epigramet e vëllimit “Zot i fatit tim”,
bie në sy tematika e gjerë, por edhe fjalë dhe shprehje të figurshme, e sidomos
metaforat, që janë karakteristikë e krijimtarisë së këtij autori, ashtu dhe
figura të tjera letrare si metonimia, simbolet, epitetet, krahasimet, por edhe
ironia e sarkazma, të cilat i japin më shumë fuqi,
freski, dinamizëm dhe energji epigrameve të këtij vëllimi”.
Epigrame
transparente dhe të drejtpërdrejta
Kurse
tek epigramet e librit “Zgjidh rrugën tënde!” Viron Kona që në titull na përcjell mendimin se “ti vet e ke në dorë
rrugën tënde për të ecur në jetë”, ndërkohë që ai bën objekt të epigrameve edhe tema të mprehta të ditës si korrupsioni,
zhvatja, shpërdorimi e vjedhja e pasurisë së popullit, padrejtësia, tjetërsimi
i njeriut, ashtu dhe makinacionet për të mbuluar gjurmët e krimeve dhe të
këqijave të tjera që ndodhin. Tek epigrami “Si urdhëron zotëri!, autori godet
servilizmin, përuljen ndaj zyrtarëve të lartë e të korruptuar, të cilët vjedhin
e pasurohen në kurriz të popullit, por kur ata zbulohen, përgjegjësinë ua lënë
vartësve të përulur, që më mirë se çdo gjë tjetër përsëritin togfjalëshin “Si urdhëron zotëri!” Autori shkruan: ”Kur vjedhja dhe korrupsioni dalin në skenë,/të mëdhenjtë e shfaqin
veten viktima e pa përgjegjësi,/veprojnë si gjarpërinjtë që ecin e fshijnë
gjurmët me bisht,/fajet mbeten te vartësit e përulur që thonë: “Si urdhëron,
zotëri!”. Kjo temë shfaqet edhe tek epigrami “Oktapod
dhe kriminel”, ku autori i krahason mafiozët dhe kriminelët e rrezikshëm me
oktapodin, këtë grabitqarë të njohur të deteve,
që maskohet mjeshtërisht kur ndien rrezikun: “Oktapodi tetëkëmbësh
grabitqar i njohur,/sapo ndien rrezikun lëshon bojën në det,/ashtu bëjnë edhe
mafiozët e kriminelët,/kur duan të fshehin krimin e vetë”. Kur shkruan për
grabitësit, Kona ka parasysh jo vetëm grabitësit e pronës shtetërore apo
individuale, por edhe grabitësit e punës intelektualëve të njerëzve të ditur,
të cilët të përfshirë në punën e tyre ideore, shkencore, pedagogjike, artistike e letrare harrojnë se përreth mund
të kenë nga ata që ua përvetësojnë apo tjetërsojnë idetë dhe mendimet.
Shkrimtari i krahason këta lloje grabitësish me minjtë e drithit në hambar. Ja
se si shkruan autori tek epigrami “Grabitësit”: ”Punën dhe arritjet e njerëzve të ditur,/mundin e tyre
intelektualë shumëvjeçar,/e grabitin dinakët që u vijnë rrotull,/si minjtë e
drithit në një hambar!” Këtë ide,
Kona e shfaq edhe tek epigrami “Miu”, duke fshikulluar fort ata gjoja “artistë”
që përvetësojnë punën artistike të të tjerëve: “Rrëmbe këtu dhe rrëmbe
atje,/një metaforë dhe një metonimi,/ i shton në librin tënd me vargje,/n ‘botë
s`gjen tjetër “poet” si ty!/Bëhesh si miu që çdo gjë lëpin,/ushqim me aromë
kudo kërkon,/por edhe nëse çarku ka defekt,/diku te qoshja macja përgjon.”
Si dhe në librat e mëparshëm me epigrame, “I zemëruari” dhe “Zot i fatit
tim!”, edhe në këtë libër të ri, Viron Kona është transparent dhe i drejtpërdrejtë
në ato çfarë shkruan. Ai dallohet për stilin e zhdërvjelltë, për çiltërsinë dhe
sinqeritetin e plotë, për botën e tij të
pasur letrare e artistike, për
ndjeshmërinë ndaj jetës dhe dukurive më të qenësishme të saj. Janë disa epigrame që fokusojnë problemet që
ka drejtësia shqiptare, probleme këto që kanë shqetësuar jo vetëm popullin
shqiptar, por edhe Evropën dhe botën e përparuar. Autori ndalet veçanërisht tek
veset e disa prej gjyqtarëve të korruptuar, por
edhe te zvarritjet e mëdha të çështjeve të drejtësisë. Janë një sërë
epigramesh që pasqyrojnë këtë dukuri, e
midis tyre po përmendim epigramet: “Pa fund”, ”Nga i ri bëhesh plak” etj. Qëndrim
demaskues mban autori edhe ndaj disa të rinjve, të cilët të përfshirë në botën
e krimit, bëjnë allishverishe me kriminelë për të kryer vrasje me pagesë, sepse
këtë ua kërkojnë “punëdhënësit”. Në epigramin “Profesion” autori shkruan: “Si
në filmat me horror,/vrasja u bë profesion,/dy veta bien në ujdi,/njëri vret,
tjetri paguan.” Autori i kujton me gjuhe artistike lexuesit të jetë sa më realist dhe i vërtetë në jetë, të mos
përulet as nga vet hyjnizimi i disa njerëzve
që veshin petkun e gjoja të paprekshmëve dhe të pandëshkueshmëve: “Mos hyjnizo askënd
në këtë botë,/mos u gjunjëzo para tyre, o njeri,/ata i thurin vetvetes kurora e
lavdi,/s`janë perëndi!”
Epigrame që shprehen
përmes hidhësisë së sarkazmave
Viron Kona, si një shkrimtar me ndjenja të thella
kombëtare fshikullon gjendjen e rënduar dhe pasigurinë sociale-ekonomike të
vendit, që i detyron njerëzit, herë si individë dhe herë familjarisht të marrin arratinë dhe ta
“braktisin” Shqipërinë për një jetë më të mirë ekonomike. Tek epigrami “Dhimbje
poetike!” autori shpreh dhimbjen e tij, duke përdorur një ironi të hidhur, sarkazëm:
“Tani bota s`ka më porta,/mbathjani e mos ngurroni,/s`janë kurrkush para
nesh,/Magelani dhe Kolombi...!” Autori e mbyll librin me një epigram që ai e
konsideron edhe “epilog” të librit. Është epigrami “Lekë të vjetra apo lekë të
reja?”, që autori ua kushton pensionisteve, të keqtrajtuar nga shteti me
pensione krejt të pamundura për përballimin e jetës. Ja dy strofa nga ky epigram:
“-Të kërkoj falje, o bijë, ti ke shumë t ‘drejtë,/ ne me ato lekë të
vjetra merremi mirë vesh,/s`ke pulën, do hash sorrën, - thotë populli!,/ ne, na e dhanë sorrën, na e bën peshqesh!”
E uroj shkrimtarin e palodhur Viron Kona për kënaqësinë
që na dhuron me këto tre vëllime me epigrame, të cilat na emocionojnë dhe na
shërbejnë si mësime dhe mesazhe të dobishme për jetën!