Gjekë Gjonaj: Vepër e rëndësishme shkencore që pasuron njohjen e leksikut e te? frazeologjise? shqipe

Vepër e rëndësishme shkencore që pasuron  njohjen e leksikut e te? frazeologjise? shqipe

Nga Gjekë Gjonaj

Gjuhëtari i njohur,   akademiku, profesor doktor  Gjovalin Shkurtaj  u dhuroi shqiptarëve  edhe një vepër shkencore me titull “Fjalori leksiko-frazeologjik i Male?sise? se? Madhe”, nje?ra nga krahinat e  njohura për të folmen  e saj të vecantë dhe për pasurinë shume? te? madhe leksikore, frazeologjike dhe etno-folklorike e sociolinguistike, qe? kane? te?rhequr prej kohe?sh interesimin e studiuesve te? ndryshe?m e sidomos te? dialektologe?ve, te? historiane?ve te? gjuhe?s shqipe dhe te? etimologjise? se? shqipes.  Autori këtë fjalor, siç pohon ai,  ia kushtoi me shumë përvujtëni  e nderim Malësisë  dhe malësorëve të tij.  Ai këtë  Fjalor  e mbaroi dhe e vendosi  ta shtyp  me? date?n 25 ne?ntor te? vitit 2020 e qe?, pe?r nje? raste?si te? ke?ndshme, e?shte? pike?risht tete?vjetori i dekorimit te? Male?sise? se? Madhe me titullin “Nderi i Kombit” dhe i pe?rurimit te? shtatores se? Dede? Gjo Lulit ne? Tirane?, ne? sheshin prane? Muzeut Historik Kombe?tar. Kjo vepër u botua  pas 50 vitesh punë të autorit  nga Akademia e Shkencave  e Shqipërisë.

Në këtë fjalor, siç pohon autori në fjalën paraprijëse,  ka shume? mundim e lodhje, ka shume? fjale? e me?nyra te? the?ni qe? besoj se do ta pasurojne? njohjen e leksikut e te? frazeologjise? shqipe dhe, mbi te? gjitha, ka shume? dashuri e adhurim pe?r Male?sine? e Madhe “Nderi i Kombit”. “Si bir modest e i pe?rvujte? i saj, ashtu si emnaku i nderuar i ane?ve tona, Dom Gjoni i Bdek Buzukut, qe? pat the?ne? se e shkroi librin e tij “e?n se? dashunit bote?s sane?”, edhe une?, ne? krejt sa kam mbledhur, shkruar e botuar, para ke?tij Fjalori dhe ne? faqet e tij, kam shkuar sipas hullise? Buzukiane “deshta me u fe?digun, pe?r sa mujta me ditun...” qe? e folmja, fjale?t dhe urte?sia e Male?sise? sone? te? Madhe te? marrin shke?lzimin e njohjen qe? meritojne?, i bindur se shqipja jone? kaq e pasur, vazhdon te? freskohet e pasurohet me burimet e pashtershme te? dialekteve te? saj. Le te? jete? ky Fjalor simbol i pengut nderues dhe i dashurise? sime pe?r Male?sine? tone? te? Madhe “Nderi i Kombit” e pe?r bijte? e saj te? lavdishe?m qe? ka nxjerre? ai vis ne? rrjedhe? te? shekujve.”,  shkruan akademiku Shkurtaj, duke e mbyllur me nje? varg te? ke?nge?s male?sorc?e, qe? thote?: “Kaq e dita, kaq e thaç, merrnje ju tijert, se jua laç”.

Për Fjalorin,ndonëse vepra sapo ka dalë nga shtypi, kanë shkruar recensione vlerësuese   disa albanologë dhe studiues  të  njohur nga Zvicra dhe mjaft studiues të kësaj fushë nga Shqipëria , Kosova, Zvicër...

Prof.Dr.Valter Memisha, leksikolog i njohur, shkruan: “Fjalori krijon munde?si te? shumta pe?r sipe?rmarrje studimore me? te? gjere? e me? te? plota (madje dhe ne? nivel doktoraturash) ne? fushe?n e fonetikes e te? gramatike?s dialektore, pe?r studime sinkronike dhe ato diakronike, pe?r studime etnolinguistike e etno-kulturore. Ai she?rben si nje? burim i re?nde?sishe?m pe?r Fjalorin e madh normativ te? shqipes, por edhe pe?r fjalorin saj te? ardhshe?m “tesaurus”.

Vepra Fjalor leksiko-frazeologjik i Male?sise? se? Madhe, e?shte? nje? mesazh tjete?r i fuqishe?m, se ne? ligje?rimet popullore, ne? goje?n e popullit gjallon nje? pasuri e madhe gjuhe?sore vec?ane?risht leksikore e frazeologjike qe? duhet gjurmuar e regjistruar me kujdes dhe ne? me?nyre? te? studiuar e te? planifikuar institucionalisht. Roli i ke?saj pasurie, si burim i pashtershe?m pe?r leksikun e shqipes standarde e?shte? i paze?vende?sueshe?m dhe pe?rcaktues pe?r te? ruajtur identitetin e ke?saj gjuhe dhe karakterin e saj popullor.

Vepra synon te? jete? pasqyruese e pasurise? se? madhe leksikore e frazeologjike dhe etnolinguistike te? nje? krahine kaq tipike te? Shqipe?rise? veripere?ndimore, po edhe te? jete? si mbe?shtetje pe?r studime te? ndryshme qe? mund te? be?hen ne? te? ardhshmen pe?r krejt te? folmet e shqipes ose edhe vec?mas pe?r sa nden kjo krahine? me hape?sirat e fjale?ve, kuptimeve dhe shprehjeve te? qe?ndrueshme frazeologjike, si dhe me nje? sasi te? madhe fjale?sh e togfjale?shash kushtuar veglave muzikore, dokeve dhe praktikave te? ndryshme etnofolklorike e etnolinguistike, te? cilat, ne? fakt, e be?jne? ke?te? vepe?r edhe mjaft te? vec?ante? ne? grupin e fjalore?ve te? shqipes. Kjo vec?anti, duket si ne? ve?llimin e fjale?sit, ashtu ne? trajtimin leksikografik te? fjale?ve qe? pe?rmban, ne? gjere?sine? e strukturave kuptimore e te? shpjegimeve te? kuptimeve etj”.

Prof.dr.Tefë Topalli,gjuhtar i njohur nga Shkodra   këtë vepër e ka cilësuar  një pasuri të  madhe leksikore e frazeologjike dhe etnolinguistike te? nje? krahine kaq tipike te? Shqipe?rise? veripere?ndimore.

Vepra “Fjalori leksiko-frazeologjik i Male?sise? se? Madhe” e autorit prof. dr. Gjovalin Shkurtaj, vjen si fryt i nje? pune shume?vjec?are. Fjalori ka ne? baze? pjese?n e leksikut te? botuar ne? monografite? e vete? autorit, po edhe krahasime e kundrime pe?rqase?se me ato te? botimeve te? me?parshme, qysh nga Fjalori i Bashkimit, N. Gazullit, Fjalori i B. Deme?s etj., si dhe ne? nje? le?nde? te? gjere? etnofolklorike te? Male?sise? sone? te? Madhe, nje? nume?r i madh fjale?sh, kuptimesh dhe togfjale?shash te? qe?ndrueshe?m e frazeologjike?, shoqe?ruar edhe me fjale? te? urta e me?nyra te? the?ni te? ke?saj treve gjuhe?sore, duke synuar te? be?je? nje? paraqitje sa me? te?re?sore te? asaj pasurie te? madhe leksikore e frazeologjike te? krahine?s se? Male?sise? se? Madhe. Ne? shpjegimin e fjale?ve dhe ne? shembullzimet e tij, shpesh, autori u e?shte? referuar edhe fjale?ve qe? i kishte pe?rdorur Gjergj Fishta ne? poeme?n madhore “Lahuta e Malcis”, gje? qe? pe?rbe?n, si te? themi, ”nje? vlere? te? shtuar” te? ke?tij Fjalori. Pe?rvec? ke?saj, duhet theksuar se ne? idiome?n e te? folmes se? Male?sise? se? Madhe, e?shte? regjistruar edhe Eposi i Kreshnike?ve, qysh para Lufte?s se? Dyte? Bote?rore, ku studiues te? fushave te? ndryshme filologjike, mund te? nde?rmarrin hulumtime nde?rdisiplinore, nga fonetika, leksikologjia, morfologjia deri tek sintaksa e pasur ne? struktura fjalish, frazash a tekstesh gjuhe?sore.

Mendoj se “Fjalori leksiko-frazeologjik i Male?sise? se? Madhe”, si pe?r nga vlerat mire?filli studimore, ashtu edhe nga prurjet konkrete nga hulumtime te? be?ra ne? vendbanime te? ndryshme te? Male?sise?, dhe ne? vendet e tjera ku jane? shpe?rngulur male?sore?, si Bregun e Mate?s, ne? Ishull te? Lezhe?s e te? She?ngjinit, ne? vete? qytetin e Lezhe?s dhe ne? pjese?n e Male?sise? qe? ka mbetur jashte? kufijve shtete?rore? ne? Mal te? Zi, meriton te? botohet ne? kolane?n e botimeve te? Akademise? se? Shkencave dhe pe?rbe?n nje? ndihmese? me vlere? pe?r ke?rkimet ne? le?min e dialektologjise? dhe te? sociolinguistike?s shqiptare edhe ne? planin bashke?kohor, aq me? tepe?r, duke marre? parasysh se autori i ke?saj vepre gjuhe?sore, e?shte? fole?s i lindur i ke?saj treve te? pasur edhe ne? planin e gjuhe?s sone?, “ thekson Topalli.

Dr.Tonin Çobani   vë në dukjes se  “Sot kemi në tryezat tona të punës një Fjalorin leksiko-frazeologjik dhe etnolinguistik të Malësisë së Madhe të akademikut Gjovalin Shkurtaj që i ka kushtuar një jetë të tërë gjuhës shqipe, dialekteve të saj dhe veçanërisht të folmes së Malësisë së Madhe. Gjuha e kësaj krahine ka mbërritur deri në ditët tona si një e folme origjinale. Ajo është përdorur gjerësisht prej Gjergj Fishtës në të gjithë veprën e tij dhe veçanërisht te Lahuta e Malcis. Aq e vërtetë është kjo, sa  ka pasur fishtologë që kanë kërkuar kontaktet e Fishtës me leksikun e Mbishkodrës dhe të rrethinave të Lezhës”.

Për hartimin e këtij fjalësi dhe studimin e lëndës së vjelë, autori i këtij fjalori ka shfrytëzuar një numër të madh burimesh, mbi 240 vepra shkencore, letrare, publicistike etj., dhe mbi 90 autorë nga Malësia dhe shkrime kryesore për të, të dhëna këto të cilat janë pasqyruar në bibliografinë përkatëse të fjalorit.

Përurimi i këtij  fjalori me mbi  10 mijë fjalë, të cilat do të përfshihen në fjalorin e madh  të gjuhës shqipe  i cili pritet të përfundojë   vitin e ardhshëm , do të  jetë   më datën  22 prill  në Panairin e Librit, në sallën “Aleks Buda”  në Tiranë .