Kulturë
Resmi Osmani: Me sytë e fëmijës (8)
E marte, 05.04.2022, 08:00 PM
Resmi Osmani
Roman-vazhdimi
ME
SYTË E FËMIJËS
Tetë
Binte një shi i hollë që
shushurinte lehtë, nga ata që myzeqarët thonë se lag të mençur e budallenj, por
në perëndim qielli ishte hapur dhe dielli që po zbriste të flinte e kishte
përflakur. Mbi kodra, tej në horizont u shfaq harku i ylberit.
Kur hyra brënda, nëna ishte
ulur galuc në një qoshe, kishte kapur gjunjët me të dy duart, ulur kokën dhe
qante.Në të dy anët ishin ulur në gjunjë motrat Gjylua dhs Sanua. Edhe ato
qanin, por me lot pa zë. Nëna qnte me zë të ulët që përzihej me shushurimat e
shiut dhe mërmërinte fjalë si: shakrie tat Tete dhe fjalë të tjera që që unë
nuk arrija t’i kuptoja.
-Nënë, pse qani? Të kam
xhan, mos qaj më se nuk duroj dot.Kush të ka mërzitur?”
- Ka vdekur hallë Teteja me
të tre fëmijët.U është djegur edhe kasollja. U shua edhe njeriu i vetëm që
kishim nga babai. I shkreti Shefki që mbeti qyq i vetëm.
- Ah,mos! E kush ta tha?- e
pyeta, se atëhere lajmet përhapeshin nga goja në gojë, si të ishim në fund të
botës. As letra as telegrame.
- Aliu i dajo Nuhut. Erdhi
sot paradite. Më tha se Teteja kishte vdekur nga marazi i të vëllait dhe të tre
fëmijëve. Kohët e fundit as hante as pinte,
u tha e u bë shkarpë, deri sa u shua.
Kurse fëmijët para saj, i mori tifua dhe malarja. Po bën muajin.
Nëna fliste me ndërprerje se
s’e linin psherëtimat dhe gulçi e lotët i shkonin çurk.
E njihja Aliun, ishte
kushëri i parë me babanë tonë dhe punonte gjeometër në kntierin e Hoxharës, për
tharjen e kënetës së Myzeqesë dhe vinte
e na shihte sa herë i jepej rasti ,se nuk ishte larg fshatit tonë.
Mu fanepsën fëmijët e hallë
Tetesë, dy djemtë Merkua me Skëndon si yje dhe Nazua vajza e bukur. Luanim bashkë. Ata s’ishin më në
jetë. Kishin ikur, ishin shuar si të mos kishin qënë kurrë. Thonë që kur vdesin
fëmijët, kthehen në ëngjëj. Ata do të ishin ëngjëj të bukur që, do të
fluturonin drejt qiellit për tu bashkuar me Yjet! Nuk u përmbajta, nga
hidhërimi i papritur u shkreha në lot,
por pa zë. Iu afrova nënës dhe e rroka në qafë e putha në faqet e lagura me
lot, lotët tanë u përzjenë.- “Mos, mos qaj, mos qaj se nuk të duroj dot”- Ajo
ngriti kokën dhe më pa me sytë e përlotur. Kishte në atë shikim vuajtje por
edhe dhimbsuri,mëshirë e dashuri nëne. Fshiu lotët me shami dhe u tha edhe
motrave të pushonin.
Nëna ime!
Nëna ime e mirë. Nëna ime e
dashur. Nëna ime e dhimbsur.
“ Ty flokët të janë
zbardhur, thinja që s’janë të moshës,
por lloha mizore e kohës ka hedhur mbi kryet e tu bardhësinë e borës së vuajtjeve, nga
prapësitë e jetës e të fatit;
Rrebeshi
dhe shqotat që të kanë goditur, me rrëketë e tyre, kanë
gërryer e
hapur rrudhat e shumta që të brazdojnë ballin, cepat e syve dhe faqet, shenjë
e pleërisë së parakohshme. Acari i tyre
ta ka ashpërsuar lëkurën e fytyrës dhe të duarve; por fytyra jote për sytë
tanë, është pamja më e dashur dhe, ledhatimi i duarve të ashpra ka butësi
mëndafshi
Thoshte
Fatimeja, se ti ke qënë nga vajzat më të bukura të kohës tënde. U martove dhe
pate bark të mbarë, linde gjashtë fëmijë, nga ata pesë të gjallë, të gjashtën
ta mori lufta të sapolindur.Ishe nënë e lumtur. Edhe tani për ne ti je e bukur,
bukuri dhe fisnikëri e një gruaje - nënë në moshë që rrit fëmijët e saj;
Ti nuk di
të shkruash, nuk di të lexosh, por ke gjithë urtësinë, diturinë dhe mënçurinë e
jetës, dallon të mirën e të keqen, të drejtën nga e shtrembëra, të vërtetën dhe
gënjeshtrën, të ligjtë dhe hileqarët nga të mirët dhe të drejtët.Të tillë na do
dhe na porosit që të bëhemi edhe ne.
E mbetur e
ve trihjet e dy vjeçe, ti nuk u martove së dyti(mund edhe ta kishe bërë si
shumë të tjera). Trimëresha ime, vetë burrë e vetë grua, na dole për zot. Ti si
ajo klloçka,që mbron zogjtë e saj, na merr nën krahë, për të na mbrojtur e
shpëtuar jetën nga skifterët e së keqes që na sulen nga se presim. Na ushqen si
dallëndyshja zogjtë, duke e hequr edhe nga goja jote.
Nënë, të
lutem, qeshu, se kur qesh ti, e qeshura
jote është si drita e diellit, fishekzar gjithëngjyrash në qiellin e mërzisë
sonë.
Nëna ime,
nëna jonë, të duam shumë”
***
- Gjë e gjëzë:”Ara e bardhë
fara e zezë, mbillet me dorë, korret me gojë.”
Ç’farë është?-Pyeti Damani.
Ne u menduam gjatë, por nuk
po e gjenim dot.
-Libri- pohoi si fitimtar
Damani dhe hapi fletët e librit të këndimit që kishte në dorë.
Në kasollen tonë të varfër e
të mugët, kishte hyrë libri, ky send i çuditshëm, mrekullia që ndrynte brenda
vetes shkëndijat e para të diturisë. E desha që në takimin e parë dhe nuk e
ndava nga vetja tërë jetën. Dhe ja si kishte nisur:
Në dimër ditët u shkurtuan,
dielli shkonte të flinte më heret, binte muzgu i përhinjtë dhe nata hidhte
mbulesën e ftohtë të errësirës dhe shtrinte pushtetin e saj mbi dhe. Njerëzia,
zgjidhnin qentë nga zinxhiri dhe mbylleshin brënda. Se ku ta dish, nata ka edhe
të panjohura e pusira. Ngroheshin në zjarr,zjenin misra, piqnin kokoshka dhe
tregonin përralla. Pleqtë dhe të vegjlit flinin me pulat.
Damani mbyllte dhe
grazhdonte lopët e vinte më heret në shtëpi.
Mihali, nipi i subashit, që
e ëma vejushe e kishte djalë të vetëm, dritën e syrit, ishte vërsnik me
Damanin. Kishte mbaruar shkollën fillore dhe vendosi t’i mësonte shkrim e
këndim edhe hysmeqar Damanit që t’i hapte sytë, e t’i dritësonte mëndjen, se
s’kishte mundësi të shkonte në shkollë. Ato vite, ata, të prapambeturit nga
lufta, që mbaronin filloren dhe ishin në moshë, i punësonin edhe si mësues.
Mihali vendosi ta provonte.Damani do të ishte ishte nxënësii tij. Se ku gjetën
një çantë disi të çuditshme, ishte çantë kundragazi nga të ushtrisë gjermane
dhe futën në të abetaren , librin e këndimit të klasës së parë dhe,
aritmetikën. Mjaftueshëm sa për të filluar.
Damani, me të ardhur, ulesh
pranë vatrës që t’i bënte dritë flaka e druve që digjeshin, se drita e kandilit
me vajguri ishte si xixëllonjë dhe mezi ndrinte gjithë hapësirën. Hapte
abetaren dhe fillonte nga “A-ja”: “A e madhe e shtypit, “a” e vogël e shtypit.A
e madhe e dorës, a e vogël e dorës. A: si ariu, si arra. “B” si bleta…. E
kështu me radhë, të tridhjet e gjashtë shkronjat e alfabetit, pastaj nxirte
pllakën e zezë dhe me një stilet që i thoshin moliv i shkruante në pllakë,
shkronjat dilnin të bardha. I fshinte dhe shkruante të tjerat. Unë si ndahesha
dhe pas disa muajve, për inat të Sofijes, fillova ti mësoj dhe ti njoh
shkronjat nga “A-ja”te “Zh”ja. Me pak zor nisa të lexoj edhe librin e këndimit
duke rrokëzuar fjalët. Mihali ishte mësuesi I Damanit, Damani u bë mësuesi im i
parë! Damani ishte i zellshëm dhe i duruar në të mësuar. As u mërzit as iu nda
librave. Kjo ishte shkolla e tij.Të tjerat
i mësoi gjatë viteve të jetës. Me
numrat e pata më të lehtë, ata ishin vetëm dhjetë, aq sa gishtat e të dy
duarve. Mësova të numuroj deri në
njëqind.
I shihja me adhurim librat.
Sa gjëra fshiheshin në fletët e tyre! Sa gjëra thoshin ato shkronja të
renditura në fjalë e rreshta? Ishte si diçka e magjishme, mistere për botën dhe
jetën, që shfaqej po të dije të lexoje dhe bëheshe më i ditur, njihje botë të
panjohura, të tjera vende, tjetër natyrë, të tjera kafshë e bimë, dhe
parafytyrimi t’i bënte si të gjalla dhe të prekshme në fletët e librave.
* * *
Ndodhi ajo që s’e prisnim:
bujaria e dajëve , tezes së nënës dhe e Dule Bacit, na dhuroi tufën e deleve,
nga dy krerë secili, gjithsej tetë! Të gjitha barsa, që do pillnin në buzë
pranvere! Ja që ka edhe njerëz që na duan.
“Gjëja e gjallë të mban
gjall?,- tha dajë Rustemi.Oh sa u gëzuam! Do njomnim dhe ëmbëlsonim gojën edhe
ne me qumësht, nëna do të zinte kos, do të pikste djathë, do të zjente hirrën e
nxirte gjizë e do t’i mblidhnim vaktet tona të varfëra. Pa do të pillnin,e do
të shtoheshin lere sikur të bënin nga dy qingja! Gjylua dhe nëna do të tirrnin
leshin dhe do të thurnin për ne çorape dhe triko, me lesh do të mbusheshin
dyshekët dhe jastëkët për të rehatuar gjumin. Mirë se erdhët dele!
Shabani dhe Hajriu, djemtë e
Dules, ndërtuan vathën prapa kasolles.
Delet do t’i kullosnim dhe
kujdesoheshim unë dhe nëna. Kur të pillnin, do kthehej Sadiu nga Kryegjata, që
do ta linte hysmeqarllëkun te Longarët.
Bari me dele.Përveç
shkollës, doli edhe një punë për mua. Desha të isha bari i vërtetë. Me krrabë,
fyell, gunë dhe qen. Jo bari koti. Krrabën ma bëri dhuratë plaku Nexhip, i
vjehrri i Shaban Bacit, ishte e gdhendur me dru bushi të verdhë. E vum në një
shkop nga frashër, ca i gjatë, më dilte mbi trup, po krraba ashtu duhet se i ze
delet nga këmba më kollaj. Fyellin e sajova nga kallam, i hapa gjashtë vrima
dhe i fryva, binte për bukuri, paçka se nuk dija ndonjë avaz, do të mësoja.
Sefte do t’I bija në një vrimë:ty,ty, ty…. Si gunë do të më shërbente një thes
leshi, që fundin e qepur e futa përbrënda dhe u formua kapa, që do të më
mbulonte kokën, dhe pjesa tjetër do të varej deri nën shpatulla.
Mbetej puna e qenit.Në fshat
kishte shumë qen, çdo shtëpi kishte të sajin. Më të dëgjuar ishin Buzua i
subashit, i zi, trupmadh, roje e shtëpisë, i egër, që ditën e mbanin lidhur se
të shqyente, edhe kur e shihje, skërmitej e të kallte datën! Çapi i dajës,
kështu e thërrisnin bariun e dhënve, nipin e subashit Lonin, Çapi ishte
qen-bari,miqësor e i dashur, i mësuar që të kryente porositë e të zot.Kur donte
të bënte shaka, Daja bënte sikur zihej me dikënd, dhe Çapi i tuurrej që t’i
hidhej atij tjetrit që t’i ndihte të zotit, po Daja e qetsonte dhe Çapi
sprapsej. Tjetri ishte Foksi i Kostë Tushes, qen i llastuar, i bukur, me lara
të bardha dhe përhinjta, me kërcinj të gjatë dhe bark të mbledhur, që kur e përgëzoje, dinte të “qeshte”. Djali
i Kostës, kur dilte, e merrte me vete. Kur donin të talleshin me dikënd i
thoshin:”Pse qesh si qeni i Kostës”.
Ne nuk kishim marrë ndonjë
klysh për ta rritur. E me se ta ushqenim? Mezi mbanim shpirtin për vete. Kishim
një kotele që e quajtëm Shon. U rrit e u
bë goxha maçok, gjysmën e fytyrës dhe rreth syve e kishte të bardhë, pjesën
tjetër dhe trupin të zi. Ishte lidhur
fort pas meje, se unë e ushqeja. Shkrihej i tëri nga kënaqësia kur e fërkoja
dhe ledhatoja, gërrhinte,bënte sikur më kafshonte dhe me gjuhën e ashpër e të
ngrohtë më lëpinte dorën. Ditën gjuante jashtë shtëpisë. Kur zinte ndonjë mi, e
sillte para derës si për tu mburrur, pastaj e kullufiste dhe lëpinte buzët
gjith lezet. Natën flinte posht këmbëve të mija. Ishte shumë i dashur.
Edhe pse doja ta kisha, do
bëja si të bëja edhe pa qen.
Delet tona, delet e mia,
bukuroshe, shtatë bardhoshe dhe një e zezë(llajë). I desha që me shikimin e
parë.Vura re se ashtu si njerëzit, çdonjera, ishte e ndryshme nga tjetra: nga
madhësia, por edhe nga fytyra(Nuk më pëlqen të them turi se më duket se i
prozval). Njera kishte rrathë të zez rreth syve, tjetra e kuqërremtë, tjetra krrutë, llapushe
buzëzezë tjetra, dhe nga pamja, u vura
dhe emrat: Bejkë, Llajë, Syskë, Kocenë, Çukë, Krrutë….. Nuk e di, pse thonë që
delet janë budallaqe, për mua ato janë të dashura se bëhen manare-ogiçe e të
ndjekin pas,i kuptojnë dhe u binden urdhërave, edhe në sjellje janë të ndryshme: ca të qeta por
të tjera xanxare e të pabindura. Llaja dhe të tjerat janë të urta e shkojnë nga
ti drejtosh, kurse Çuka nervoze, shkëputet nga shoqet dhe drejtohet në
zarar,kërkon të hajë majën e gjërit, më duhet të mos ia ndaj sytë e t’i rri me
shkop në hundë. Ah moj Çukë, që s’të gjëndet karari e më hap telashe! Kam vënë
re se sefte, kur i bija fyellit kotnasikoti, ngrinin kokën nga bari dhe më
shihnin me ca sy të shqyer dhe blegërinin, si të më përqeshnin. Pushoja, ato
ulnin kokën dhe nisnin e kullosnin.Thuaj po deshe që janë budallaqe!
Vijon…..
Prill 2022.