Kulturë
Shefqet Dibrani: Dashuria për jetën motiv moralizues
E diele, 06.02.2022, 11:56 AM
DASHURIA PËR JETËN MOTIV MORALIZUES
Asllan Bisha, "NË
SAFARI", novela, botoi "ART CLUB", Ulqin 2017, faqe 138. ISBN
978-9940-638-34-4
Nga
Shefqet Dibrani
Sa herë shkojë për
verime në Ulqin, kam parasysh se atje takoj miq dhe të njohur, kryesisht
shkrimtarë të kësaj ane të cilët kanë mbetur në margjina të asaj që i thuhet
krijimtari e gjithëmbarshme e letërsisë shqipe.
Pa dyshim Asllan
Bisha është njëri ndër ta, krijues i cili tërë veprimtarinë e ka të lidhur
me Ulqinin dhe zonën përreth. Qoftë si ekzistencë sociale, por edhe si
veprimtari krijuese, tematika ka të bëjë me detin, kufirin, Malësinë dhe me
qytetin e Ulqinit. Edhe motivet e tregimeve, të novelave dhe prozës së gjatë,
janë me motive nga deti, nga zona kufitare e Ana Malit, ndërsa mbijetesa është lajtmotivi
esencial i mbiekzistencës kulturore dhe intelektuale e këtij shkrimtari.
Hiq librin e parë me
tregime "Valët e detit", i botuar nga "Rilindja" në
Prishtinë, 1986, "Net peshkimi", tregime për fëmijë, Podgoricë 1988,
dhe "Nusja e detarit", ribotim me tregime, nga "Toena" në
Tiranë, në vitin 2000, të gjithë libat tjerë (17 sish), janë të botuar
nga "Art Club", asociacion ky që mban gjallë jetën kulturore të
shqiptarëve në Mal të Zi. Libri "Në Safari", përbëhet nga nëntë
novela, kryesisht të shkurtëra dhe me tematikë të ndryshme.
KUR KËNDON QERLEKU
Novela "KUR KËNDON QERLEKU", bazohet në
një gojdhënë e përfolur në këto anë. Sipas saj paska jetuar një plak me emrin
Beqir, kurse ngjarja zhvillohet në brigjet e Barbanës dhe ka të bëjë me jetën e
atyshme, edhe pse jeta e tyre ishte lidhur pashmangshëm me atë lum, ripërtrirja
e familjës kishte rëndësi jetike. Ndonëse novela zhvillohet si anektodë, ajo ka
një mesazh moralizues për shoqërinë.
Beqirit i kishte vdekur gruaja, nusja e të birit
ishte ajo që kujdesej për të dhe shtëpinë, ndërsa i biri punonte në fushë nga
mëngjesi gjer në mbrëmje. Me kalimin e kohës plaku vëren se nusja e të birit
kishte ndryshuar. Ajo po mallkonte lopët, delet dhe dukej mjaftë e mërzitur.
Plaku për një çast mendoi se ndoshta ai ishte bërë barrë e familjes, prandaj
kishte dal Bregut të Bunës. Aty vërejti se "Dy qerlekë që kishin afruar
gushat, ledhatonin njëri-tjetrin", kjo pamje magjike do t’ia zgjidh
enigmen plakut, i cili merakosej për nusën e djalit. Atij i kujtohej edhe
vetja, jeta që i kishte ikur pa e shijuar si duhej, andaj tha: "Eh,
more bir, e harrove nusën! Rinia duhet jetuar dhe shijuar. Çdo gjë në botë
është e krijuar me dashuri!" - qeshi me vete, duke menduar se si të
gjente mënyrën për ta këshilluar djalin?
Në vazhdim, biseda bëhet më artistike, e matur dhe
me mesazh këshillues. Po, a fle me nusën? - i buzëqeshi plaku të birit dhe
vazhdoi t’ia kujtoj se "Vera është e gjatë...". Ndonëse i ati
nuk kishte folur kurrë këso gjëra me të birin, kësaj radhe e këshilloi atë t’i
"lëshonte qetë më herët në kullotë. Është gjyna kishte thënë ai. Janë
lodhur, ndërsa unë po shkojë me dhentë (delet) në ograjë”. Djali e kuptoi
këshillën e t’Et. I ndal qetë, madje e qortoi vetën pse ashtu e kishte harruar
nusën?!
Sakaq ajo ia solli drekën, ai e ledhatoi duke e
lënë për mbrëmje për t’ia vakur ujin. Nusja u ndje më mirë, ajo edhe me plakun
u soll më kujdesshëm sepse priste me padurim mbrëmjen dhe burrin kur ti
kthehej. Për qiftin e ri, ajo natë ishte e lumtur, fjetën më gjatë, të nesermën
edhe nusja ishte më e qetë dhe plakut i shërbeu si ma mirë!
"Kur këndojnë qerlekët - të gjithë
janë më të gëzuar, - tha plaku!..."
Beqiri e priti ditën e lumtur, për të cilën kishte
ëndrruar gjatë... Nusja, u lindi nipa dhe mbesa, familja u shtua dhe gëzimi
mbusholloi, ashtu siç mbushullon pranvera!...
MARIA
Novela "Maria",
trajton fatin e një vajze e cila flijon dashurinë e saj për kodin moral të
familjes. Ajo ishte mbesa e Tonin Skutarit, me origjinë nga Shkodra, e cila
bashkë me Toninin ishte vendosur në Kotorr për të ushtruar zejen e tyre si
argjentar. Për një kohë të shkurtër, dyqani i tij u bë me emër i njohuri në
tërë Kotorrin. Ai bënte stoli edhe për kishat e qytetit, mbase kjo e bëri të
njohur edhe në qytetin Raguza dhe në Venedik, madje edhe në Vatikan. Pas
tridhjetë vitesh, Tonin Skutari u emërua fisnik i Kotorrit.
E vajza e Toninit,
Maria kishte rënë në dashuri me inxhinierin austriak nga Tiroli, i cili ishte
në krye të projektit rrugor që po ndërtohej në ato anë. E ëma i kishte thënë së
bijes se "Tani je bijë fisniku. S’guxon ta turpërosh, ta rrënosh
titullin e fisnikut. Ti do të fejohesh me parinë e Kotorrit, të Raguzës, të
Romës".
Dashuria e Marias me
Albertin, inxhinierin nga Austria mori dhenë. Në tërë qytetin e Kotorrit flitej
për çiftin më simpatik në qytetin buzë detit Adriatik. Lajmi i erdh i papritur
Toninit, babait të Maries. Madje ai e bëri veten fajtor pse e shtyri fejesën e
saj në derën e fisnikut në Raguzë. E këtë e arsyetonte se Raguza është përballë
qytetit të Kotorrit, ndërsa ky djal është larg, fliste me unin e tij Tonin
Skutari.
Këtë e bisedoi me të
shoqën dhe ashtu shpejt e shpejt organizuan një udhëtim për në Raguzë, siç
thanë ende pa rënë në dashuri të thellë me austriakun, se pastaj do të bëhet
vonë. E ëma bisedoi gjatë me Marien për ta bindur se i ati është i vrazhdët por
ka të drejtë pasi jeta atë e ka bërë të tillë, kështu që dalngadal e ëma e
bindi Marien për të hequr dorë nga dashuria e saj me austriakun.
Pasi blen dhuratat e
shumta dhe udhëtimi për në Raguzë shkoi mbar, ata u vendosën në një hotel për
të vazhduar ceremania e fejesës dhe të martesës përnjëherë. E gjendur në këto
rrethana, Maria e luti të ëmën një letër t’ia dorëzonte Albertit në të cilën
shkruhej.
Albert
i dashur,
unë
theva zemrën time, për të mos thyer fjalën e prindit. Ky është fati im. Ti paç
fat në jetë.
Maria
Maria u martua me
fisnikun e Raguzës dhe vazhdoi jetën e saj të re atje. Prindërit u kthyen në
Kotorr. Edhe letra i arriti Albertit, inxhinierit austriak. Ai u shqetësua
shumë për fatin e Maries, por siç e përshkruan edhe autori, Alberti ishte me
kulturë dhe karakter të qëndrueshëm. Më pas ai hartoi planin e ri të rrugës që
po ndërtonte e cila ngjitej për në Kotorr, ku edhe sot dallohet shkronja e
madhe e emrit "M". Tashmë kanë kaluar më shumë se dy shekuj dhe
legjenda jeton, siç jeton edhe rruga që e ndertoi inxhinier Alberti, dhe po aq
rron edhe legjenda për dashurinë e tij për Marien.
KAPIDANI
Kapidan Davidi nga
Ulqini kishte një jetë nëpër detra. Si autodidakt kishte nisur lundrimin si
muço i anijes për të arritur në nivelin e kapidanit të anijes. Ai ishte lodhur
dhe mërzitur nëpër detra prandaj kishte vendosur ta braktiste detin, ta shiste
anijen dhe të kthehej në shtëpi me përvoja të mëdha dhe me përjetime të shumta
nëpër detra.
Atyre ditëve u
paraqit një tregtar i cili ishte i interesuar ta blinte anijen e kapidan
Davidit, i cili pas një fatkeqësie në Grykë të Otrantos, kishtevendosur ta
shiste anijen, dhe ndjente veten me fat që kishte shpëtuar por... në atë
fatkeqësi valët kishin marrë muço Skënderin. Pas gjysëm ore bisedë ata i shtrin
dorën duke i uruar fat njëri-tjetrit.
Kapidani u kthye në
velorën e tij duke urdhëruar ekipin që për dy orë të braktisnin anijen, pasi do
të vinte pronari i ri. Edhe ai mblodhi plaçkat e tij, ndërsa rrobat e Skënderit
do t’mi japni mua me lot në sy, iu tha atyre kapidan Davidi.
Në rrëfimin e kësaj
novele ka legjenda e mite të shkurtëra që lidhen me detin dhe me lutjet që
duhet të shkonin në vesh të Bindit, Zotit të detit ilir. Kur mbërritën në tokën
e Ulqinit, kapidani iu kërkoi falje për ndonjë qëndrim të ashpër, por iu tha ju
e dini vendimin tim, unë do të lë detin përgjithmonë, ndërsa ju vazhdoni
lundrimin me anije të tjera. "Paçi fat e Det të mbarë!", kështu
kapidani bëri lutjet detare për shokët e tij.
Xhavidi - emri në
velore Davidi - dhe kapidan Xhavidi, para se të shkonte në shtëpinë e tij,
bashkë me shokët shkoi te nëna e Skënderit, që e rrëmbyen valët e detit në
Grykën e Otrantos. Nëna e Skënderit hapi portën, kur nuk pa të birin u dridh e
tëra, andaj pyeti: "Kapidan, ku e kam Skënderin?" Furtuna na
zuri në det e valët përpinë atë, mezi tha ai. Qofshi vetë dhe u shkreh në vaj.
Erdhen edhe fqinjët, detarët tjerë shpjegonin rastin dhe vendimin e kapidanit,
që nuk do të lundronte më në det. Do të kthehem në Gjerana, aty do të bëjë
shtëpinë tha kapidan Xhavidi.
Shtëpia e tij ngrehu
kokën, kopshti me plot pemë që u mbollën sipas dëshirës së kapidanit. E vetëm
një javë pasi i kreu punët, kapidan Xhavidit iu sëmurë djali Agimi, ai bëri
çmos që ta shëronte, por sëmundja e keqe e mori. Kapidan Xhavidi, pas një muaji
u kthye me djalin në arkivol.
Të gjithë u tronditën
për fatin e kapidanit, lajmi u përhap gjithandej. "Të nesërmen në
oborrin e kapidanit shkoi edhe nëna e detar Skënderit".
"Qëndro
kapidan", e ngushëlloi ajo.
- Po qëndroj, por më
rëndë e pata në det atë natë kur dëgjoja Skënderin kur më thoshte:
"Mos më lë,
kapidan! Të lutëm, mos më lë! Mos më lësho!"
GJAHTARI
Novela rrëfen për
fatin e Gjeto Leka nga Kelmendi, i cili jetonte në Malësi, ku jeta ishte më e
rëndë për t’u jetuar se kudo tjetër, sidomos dimrave të cilët në Bjeshkët e
Nemuna, ishin të ashpër, por kur vera merrte e thatë si gjatë atij viti, dimri
s’kishte si të pritej.
Gjeto Leka kishte
filluar të mendonte për familjen dhe në mendjen e tij kishte vendosur për ta
braktisur bjeshkën. Ishin këto arsye pse ai ftoi bashkëfshatarët e tij të cilët
u mblodhën një të diele pas meshës. Vetëm prifti nuk kishte ardhur, pasi ai
mendonte se fshatarët nuk mund të jetonin pa Bjeshkën, prandaj vetëm pesë
shtëpi qëndruan me priftin, të tjerët bashkë me Gjeto Lekën, i cili iu printe
vendosën ta lënin bjeshkën. Ata morën familjarët dhe gjënë e gjallë, bashkë me
plaçkat që iu nevojiteshin. Karvani kishte mësyrë Shkodrën e cila as që dukej
gjëkundi.
Të mërkurën mbërritën
në Shkodër, se ashtu e kishte planifikuar kryeplaku. Ata shitën gjënë e gjallë
lirë, dhe me ato para blenë gjëra të nevojshme për jetesë dhe vegla me të cilat
do të punonin.
Plaku kishte paguar
njeriun për t’i dërguar në Ambull buzë liqenit të Shasit, një vend i pabanuar
dhe tokë e askujt. Ata u vendosën në mes fshatrave Fraskanjet, Shtodrit dhe
Shasit. Kasollët e tyre u ngritën njëra pas tjetrës dhe Ambulli mori jetë, aty
gjallërihej. Natyrisht shasjanët u shqetësuan për ardhjen e mysafirëve të pa
ftuar, por kryeplaku i Shasit i qetësoi, iu tha se ata kanë ardhur nga halli.
Dimri erdhi shpejt, dhe vetëm Gjeto Leka kishte blerë tokë, Arën e Madhe, nga
beu i Shkodrës.
Shtodrolët u habitën
kur kuptuan se ardhacaku kishte blerë Arën e Madhe, po më shumë u shqetësua
gjahtar Idrizi, i cili mu ato ditë kishte gjuajtur rosat dhe patat e egra, pasi
ara ishte e beut të Shkodrës, kurse Gjeto Leka kishte qit fjalë se askush nuk
guxon ta shkelte arën e tij, pra as gjahtar Idrizi.
Dimri erdh dhe
gjahtar Idrizi, gjuante rosat dhe patat në Arën e Madhe, andaj Sokol Marku, i
çoi fjalë gjuetar Idrizit: "Ara e Madhe është e imja... mos shkel më
arën time. Rosat dhe patat lëri të qeta. Unë mallin tim e mbroj nëse lypet edhe
me armë". Lulja, e shoqja e Sokol Markut, e luti të shoqin me butësi,
"na kanë pritur mirë, kemi ardh në vend të tyre, lëre gjuetarin se
rosat nuk ta hanë Arën e Madhe". Por Sokol Marku ishte i vendosur për
ta mbrojtur pronën e vet, në anën tjetër gjuetari kishte frigë se "jabanxhisë
i shihet sherri".
Gjuetar Idrizi,
vendosi të zgjohej herët kur Sokol Marku të ishte në gjumë dhe ashtu veproi.
Por dikush i çoi fjalë Sokol Markut se gjuetari zgjohet herët dhe vret rosat e
egra në livadhin e tij. Do ta zë mendoi ai. I tregoi të shoqës, ajo e luti me
përgjërim, por Sokol Marku ishte i vendosur për ta zënë gjuetarin në arën e
tij.
Në një natë të ftohtë
ai përgjëroi gjuetarin nëse ai do të futej në arën e tij. Ai gjithçka mendonte,
edhe fjalët e Lulës e ngacmonin, e kur të ftohtit e madh e kishte mbërthyer, pa
siluetën e gjahtarit që po vinte. Por ishin fjalët e së shoqës që e binden
Sokolin të hiqte dorë nga veprimi, por vazhdoi të vëzhgonte se çfarë bënte
gjuetari. Kur pa se ai hoqi çorapet e leshit dhe u fut zbathur në ujin e ftohtë
akull, u fut edhe në arën e tij, por Sokol Marku, tash nuk u besonte as syve të
tij. "Ky paska hall të madh", mendoi ai. Pa gjahtarin kur
rrëzoi pesë rosa dhe Sokoli e pa kur ai hoqi pantollonat dhe deri në brez u fut
në ujë për t’i marrë rosat. U tranditë nga kjo pamje Sokol Marku, ashtu i
ngrirë u kthye në kasollën e tij. Lulja e priste e shqetësuar! E zure e pyeti
ajo? "Prit të ngrohem" iu përgjigj Sokoli. Ai rrëfeu i
lemerisur tërë ngjarjen që pa.
Të nesërmen Sokol
Marku i çoi fjalë Idrizit, gjahtarit plak. "Gjuaj rosa e pata në Arën e
Madhe, n’daç ditën e n’daç natën"... por "Ruaje shëndetin o
burrë!..."
DOKTOR LUANI
Novela për Doktor
Luanin, duket si një ngjarje reale, si një ndodhi e mundshme, ndërsa në
horizont dukej vullneti i studentit të ri për ta përmbushur dëshirën e babait,
për t’ia realizuar ëndrrën atij, e bënë edhe më të vendosur, pavarësisht
vështirësive që i dolën në kohën e studimeve. Ai e dinte se jo vetëm babai, por
edhe fshatarët tjerë prisnin të kishin një doktor nga katundi i tyre. Motivi
për ta gëzuar babain, e bëri më të vendosur për t’i përfunduar studimet.
Pas përfundimit të
provimeve, Luani mori linjën e autobusit nga kryeqyteti për në Tivar dhe nga
aty autobusin për Ulqin. Sapo mbërriti në shtëpi, i ati e pyeti hë? Diplomova
iu gjegj Luani dhe gëzimi ishte i madh për të dyja palët, por babi nuk mund të
mos shprehte gëzimin e tij. "Ma zbardhe fytyrën" i tha të
birit. Atë mbrëmje pat festë në familjen e Doktor Luanit.
Të nesërmen u paraqit
në komunë dhe në shtëpinë e shëndetit. Drejtori e priti me gëzim, ai i tregoi
se tash kemi nevojë për mjek. Luani përgatiti dokumentet dhe që ishte ngjarje e
kënaqshme. U detyrua të kthehej në Universitet, në Sarajevë, kurse vajtja e
kthimi plotësohen me ndodhi të reja. Pasi rregulloi dr. Luani librezën, u
paraqit në punë në Shtëpinë e Shëndetit në Ulqin për ta zëvendësuar dr.
Petritin i cili kishte shkuar në pushim.
Dita e parë e punës
shoqërohej me emocione dhe njëkohësisht edhe me përgjegjësi profesionale. Ajo
rrodhi ashtu si diti, por dr. Luani do të përballet me një pacient të infektuar
nga një e huaj me të cilën kishte pasur marrdhënie seksuale. Pasi u konsultua
me të, dr. Luani e këshilloi pacientin për të vazhduar në Tivar, tek
specialisti, pasi nuk kam përvojë sa duhet i tha doktori pacientit të tij.
Ndërsa ai insistonte që ta shoqëronet dr. Luani për tek specialisti dhe ashtu u
bë. Doktori porositi autoambulancën, dhe bashkë me pacientin vajtën tek
specialisti. Pacienti nuk qetësohej pasi e dinte se edhe gruaja e tij tashmë
ishte e infektuar nga ai. Doktor Luani, i kërkoi pacientit që ta dëgjonte
këshillën e tij dhe të mos bënte asnjë veprim, pasi edhe sëmundja por edhe
veprimet e turpshme kalojnë vetëm me durim dhe maturi, dhe ashtu u bë. Pacienti
iu nënshtrua këshillave të mjekut. Dhe ashtu mbërritën me autoambulancë te
specialisti në Tvar. Pasi u ekzaminua infeksioni, specialisti e sugjeroi dr.
Luanin se edhe gruaja e pacientit duhet t’i nënshtrohej mjekimit. Pacienti e
rregulloi me gran të cilës i kërkoi falje për gabimin që kishte bërë duke i
premtuar se më nuk do ta përseriste.
Dr. Luani, në ditën e
parë të punës shënoi në kronikë, se ndihmoi një pacient. Ai kujtoi edhe
zonjushën gjermane që e kishte pickuar meduza e cila më nuk u paraqit tek dr.
Luani. Sigurisht... në kronikën e asaj dite shënoi dr. Luani se profesioni që
ka zgjedhur ai do ta bëjë edhe më të lumtur!
NË SAFARI
"Safari"
është emri i një kafeneje në Plazhin e Zallit, që lidhej me emrin e "Shkretirës
Safari në Afrikë", kurse ngjarja vendoset në kohën e sistemit
komunist, kur kishte përgjime të shumta. Profesori përcillej nga sigurimi i
shtetit, ai këtë e dinte. Në një nga ato ditët e veres, ai u ndesh me një zonjë
nga Praga dhe nën dyshimin se ajo ishte agjente për ta përcjellë profesorin, ai
deshti të largohej për të mos u ngatërruar edhe me shtetin. Ndërsa Hana, zonja
nga Praga ishte e vendosur që atë ditë te Plazhi në Zall t’i kalonte ato qaste
në shoqërim me profesorin. Më pas dyshimet u tejkaluan kurse takimi në "Safari",
mbetet kujtim i rrallë për Profesorin dhe zonjën nga Praga.
TAKIMI I PAPRITUR
Ngjarja zhvillohet në
kafe "Rumia", aty ku Sylë Mani shkonte përherë të luante shah. Pasi
shkeli në kafene të gjithë e pritën me respekt, ai kishte punuar tërë jetën
mësimdhënës, prandaj e thërrisnin Profesor. Nga ana tjetër e tavolinës u dëgjua
zëri i Agronit për një lojë shahu. Profesori ishte në formë, andaj të gjithë me
kureshtje përcillnin këtë lojë shahu të cilën pa vështirësi e fitoi profesor
Sylë Mani.
Pas pak, në kafe
"Rumini" hyri edhe Hetuesi i cili ia prishi dëshirën Profesorit, e
kjo ndikoi për ta humbur ai lojën e tretë nga Agroni.
Vite më parë,
Hetuesi, bashkë me shefin e policisë e kishin kontrolluar shtëpinë e Profesorit
por nuk kishin gjetur materialet e kërkuara gjë që ishin zemëruar, prandaj nuk
kishin dëshmi për ta dënuar Profesorin, i cili asnjëherë nuk mësoi se kush e
kishte denoncuar, pse diku në Ditën e Flamurit më 28 Nëntor, në zyrën e tij
ishte ngritur nga një gotë "Konjak Skënderbe".
Tash Sylë Mani ishte
gjetur gju më gju me Hetuesin të cilit edhe tani ia kishte frikën. Por Hetuesi
theu heshtjen duke i grishur të pranishmit me nga një pije. Madje i luti ata
t’mos ia refuzojnë pijen pasi siç tha ai kishte një rast të veçantë. "Dola
në pension" u shpreh ai, andaj mos ma refuzoni pijen. Ndërsa Profesori
si me inat porositi "Konjak Skënderbe" dhe pasi ngritën
dollitë, Hetuesi e luti Profesorin të bisedonin diçka "unë e ti"
u shpreh ai. Ishte e kaluar ia ktheu Profesori! Por, Hetuesi ishte i vendosur
të flsisnin në katër sy, andaj dolën në një tavolinë tjetër.
Ata porositën edhe
pije të tjera, Hetuesi nisi i qetë rrëfimin duke u shfajësuar për rastin, pasi
siç tha ai nuk kishte qenë fajtor. Juve ju kanë raportuar te Kryeshefi ata me
të cilët ju rrinit çdo ditë. Unë bëra punën time tha pos tjerash Hetuesi. Më
rëndë e kisha unë kur të erdhëm të kontrollonim në shtëpinë tuaj në Katërkollë
se sa ju vet.
Në takimin e papritur
të dy i shtrënguan duart dhe u ndanë si miq, ndërsa Profesori kujtonte Mësuesin
Veteran i cili shtirej si mik i tij. Eh tha Profesori "Besnik banu,
por besë mos nxen".
DASHURI BUZË BARBANËS
Ngjarja vendoset në
Barbanë, vend buzë kufirit me Shqipërinë. Mësuesit, e fejuara i kishte mbetur
në anën e majtë të Barbanës. Sistemi kumunist e kishte edukuar vajzën që të mos
iu besojë premtimeve të Mësuesit, që ishte i fejueri i saj dhe kishte mbetur në
anën e djathtë të Barbanës.
Një nga ditët e atyre
takimeve nga distanca ku në mes kishin vijën kufitare ajo i tregoi Mësuesit se
nuk mund të kalonte kufirin pasi e kishin kërcënuar me burgosjen e vëllezërve.
Unë nuk do të fejohem por ti mos më prit i kishte thënë preras ajo. Dhe Mësuesi
i shqetësuar për fatin e tij që nuk e zgjidhte dot, ai në kafenen e fshatit
kishte akuzuar Stalinin për prishjen e raporteve brenda Kampit Socialist.
Xixi, një raportues i
rregullt i cili qëlloi aty, e raportoi rastin në polici. Të nesërmen Mësuesi
ishte ftuar në polici dhe atje e akuzuan për prishje të rendit, të cilin
Mësuesi e mohoi pasi pranoi se kishte shprehur mllefin kundër Stalinit që mi
prishi punët edhe me të fejuarën. Por për fatin e tij, zëvendësi në polici e
kishte njohur mirë Mësuesin, kishte respekt për të dhe ai e mësoi si të
deklarohej, por të kishte kujdes nga Xixi, për të cilin edhe vet zyrtari
policor kishte frikën se mund ta shkarkonte edhe atë. Prandaj kujdes i tha
Mësuesit!
Në vjeshtën e atij
viti, atëherë kur filloi viti shkollor dhe shqetësimi i Mësuesit për të
fejuarën shtohej. Atyre ditëve në një dasmë, pasi ngriti disa gota, përsëri
shprazi dufin e tij. Pas një kohe Mësuesin e ftuan në hetuesi. Aty ia thanë
datën, vendin dhe kohën kur kishte folur me të fejuarën mëtanë kufirit në
Barbanë. Mësuesi u zu ngusht nga saktësia e informimit që kishte hetuesi.
Pastaj Hetuesi i kërkoi Mësuesit vigjilencë dhe bashkëpunim për të raportuar në
polici. Por ai nuk pranoi duke dal mjaftë i brengosur nga ajo zyrë u ndal në
kafenen e parë. Aty pari kaloi Xixi, kundër të cilit shprazi mllefin e tij. Në
atë rast, Mësuesi mori vendim që të ikte mëtanë Barbanës, tek e fejuara e tij.
Ai e dashuraonte atë dhe mendonte se do të gjejë punë dhe do të jetonte me të
dashurën e tij.
Pas disa peripecive,
kaloi perroin dhe u gjend në tokën e ëndërruar. Kur iu afrua rojeve kërkoi
togerin i cili pas pak erdhi. Atë e morën në pyetje dhe të gjithë e shikonin me
dyshim. E dërguan në kampin e Lushnjes, por mbajti mend porositë e kosovarit,
sa më pak të flasësh më mirë e ke. Mos i besoni askujt dhe mos denonco njeri i
kishte thënë ai.
Pasi i dhanë lajmin
se ishte emëruar mësues në Malësi, po atë ditë Hetuesi i tregoi se e fejuara e
tij ishte martuar dhe nuk dihej se ku ishte transferuar. Pastaj ia dhanë një
shoqërues i cili do ta përcillte Mësuesin deri në detyrën e re. Këtë udhëtim ai
shfrytëzoi për të ikur dhe për tu kthyer në vendlindjen e tij.
Kur arriti në
shtëpinë e vet, vëllai dhe kunata e pritën me ngrohtësi duke u ndjerë keq për
fatin e Mësuesit, i cili ua shpjegoi peripecitë e tij, burgun dhe se të
fejuarën nuk e kishte takuar.
Vetëm në "Vjeshtën
e parë ‘93" në Barbanë shpërtheu ahengu dhe refreni i këngës "Për
mua paska qenë kismet. Me qenë ti e tjetër kujt...". Ishin dallgët e
jetës, edhe pas tridhjet e tre vjetësh, rrëfehej se dashuria buzë Barbanës
është kthyer në legjendë!
SKËNDERI
Skënderi është një
personazh tragjik. Vjeshta e atij viti në Valdanos përfundoi me shirat në
Vjeshtën e parë që i bie muaji shtator. Era e madhe që fryu një ditë më parë
kishte lënë gjurmët e veta me fuqinë rrënuese, këtë e vërejti edhe profesori
kur ditën e premte, pas orëve të mësimit kaloi nga Rana. Pasi pa gjithë atë
shkatërrim, profesori u ul në kafe për të kundruar më mirë detin i kredhur në
mendime, kur përpara tij u paraqit Skënderi, të cilin fillimisht Profesori nuk
e njohu.
Ai e luti Profesorin
të mos ia prishte qejfin, të merrte një pije nga ai pasi kishte më shumë se
tridhjetë vjetë pa u parë. Skënderi kishte emigruar në Gjermani por kujtimet i
kishte lënë në vendlindje. Edhe pse Skënderi fliste për jetën e tij, për jetën
në dhe të huaj, Profesori përseri nuk mundi të zgjidhte enigmën. Dikur
Profesorit iu kujtua Skënderi, ai notuesi i pashoq, me trup sportisti që
kërcente nga shkëmbinjtë sikur të ishte shqiponjë, i cili tashmë kishte
ndryshuar shumë.
Pasi Profesori kujtoi
të kaluarën e largët dhe sukseset e Skënderit e pyeti atë si je. Nëse nuk
gabohem ti ke qenë i martuar me Ursulla, atë gjermanen bukuroshe sykaltër.
Mjaftoi kjo pyetje e Profesorit, për ta tronditur Skënderin për t’ia prekur
plagën nga e cila tashmë ishte rrënuar i tëri. Ai porositi edhe një birrë
pastaj rrëfeu tërë historinë e vet. I zemëruar por edhe i thyer tërësisht. Ai i
tregoi shokut të tij të rinisë për kohën e mirë dhe sukseset e shumta në
Gjermani. Punova në cirk, fëmijët u rritën, u shkolluan dhe nisën jetën e tyre
të pavarur, pastaj unë u pensionova nga puna në cirk, këtu filloi e keqja ime
tha Skënderi. Vetmia më shtohej, fëmijët më mungonin, andaj fillova të
konsumojë birrën, e cila është e mirë por më shtoi mbipeshë.
Ai tregoi se Ursulla
e kishte braktisur, pasi kishte gjetur një doktor. Skënderi i thyer kishte lënë
testamentin tek noteri për gjysmën e pasurisë së tij për Suzanën dhe djalin.
Pastaj iu kishte lënë edhe një pusullë fëmijve. "Ursulla më tradhtoi,
ju jeni fëmijët e mi dhe kurdo që të doni më vizitoni. Unë u ktheva për në
vendlindje". Pas një kohe Profesori dhe Skënderi u ndan, të dytë
ndjeheshin të lumtur që u rinjohën. Lanë takimin për të nesërmen.
Të nesërmen, pas
orarit të mësimit, Profesori kthehej kah Rana ku kishin lënë takimin e radhës.
Sakaq u dëgjua zëri i Muezinit i cili lajmëronte: "Sot vdiq Skënderi,
artisti ynë i dikurshëm... Varrimi bëhet sot pasdite në ora katër",
përfundoi lajmi kumbues.
Kështu në ora katër
të asaj dite e përcollën Skënderin në varrezat e Callakut, në Pinjesh.
Profesori: Skënderi nuk vdiq. Atë e vrau ikja e Ursulles me doktorin!...
MENDIM PËRMBYLLËS
Novelat e Asllan
Bishës, përveç që kanë tematikë detin dhe jetën në zonën kufitare, shprehin
dashurin e pafundme për Ana Malin, krahin kjo që zdirgjet deri në Ulqin. Pastaj
në të gjitha rrëfimet në prozën e shkurtër dhe romanet e këtij autori do të
ndeshemi me motivin e përndjekjes, përcjelljes dhe shatazhimit që bënte
pushteti dhe diktatura komuniste. Roli i Mësuesi ose i Profesorit, kurdoherë
është moralizues, profesion të cilin e ka ushtruar vet autori deri sa ka dalur
në pension: Po ashtu vërehet se në të gjitha rrëfimet letrare të këtij autori
përfundimet janë pozitive, të zgjidhshme dhe tejet moralizuese. Motivi i jetës,
paqës dhe harmonisë është strumbullari tematik i prozës së shkrimtarit Asllan
Bisha.
St. Gallen, 14.12.2021.
Shefqet Dibrani