Faleminderit
Gëzim Puka: Kupe Danja dhe kronika poetike
E diele, 19.12.2021, 05:36 PM
Kupe Danja dhe kronika poetike
Nga
Gëzim Puka
“T’u
këndoftë kanga, o burrë!” Kështu e uronin njëri-tjetrin burrat ndër malet tona,
kur kryenin ndonjë akt trimërie apo faljeje. Kënga do të thoshte hyrje në
histori apo të shumtën në historinë e letërsisë gojore. Atje mbeteshe
gjithmonë. Atje ishte lavdia.
Në
Shkodër u krijua një këngë folklorike, e cila më pas u botua tek “Zana
popullore”, nën kujdesin e mbledhësit të zellshëm të folklorit Kasem Taipi. Më
vonë u shkrua një poemë nga Arshi Pipa. Tek fototeka “Marubi” është ruajtur një
fotografi, ndërsa në një lagje të vjetër, njëra nga rrugët mban emrin e një
personazhi, që kreu një akt të rrallë për historinë e qytetit. Magjepsja ndaj
kësaj bëme dhe këtij personazhi mundësoi romanin më të mirë të Fadil Krajës
“Britma e një gruaje”, që do ta kishte këtë ngjarje si fabul të tijën.
Vepra
monumentale qytetase “Shkodra dhe motet” e rrëfyer thjeshtësisht dhe
mjeshtërisht nga autori i asaj kujtese të vyer, Hamdi Bushati, nuk kishte se si
të harronte një personazh si Kupe Danja.
“Në
atë kohë Kupja ishte burrë në moshë të thyer, por me zemrën e një djaloshi të
guximshëm, siç e tregoi me aktin e tij. Ai banonte në lagjen Perash. Ishte kohë
zhegu. Ai po dilte nga shtëpia e tij. Në moment pa dy gra katolike, të mbuluara
me çarçafë, sipas zakonit të kohës, që po nxitonin në rrugën e Qafhardhisë. Ato
po vinin nga lagjja Tepe. Thuhet se kanë qenë dy punëtore duhani. Pikërisht
këto dy gra, po ndiqeshin nga dy ushtarë turq për qëllime të ulëta. Për fat ata
vunë re se një burrë shkodran u duk rrugës, para tyre: Të dyja njëherit i
thirrën me zë të lartë: “Në dorën tande, se po na merret erzi sot!” Në këtë
moment Kupja e mbodhi veten para asaj situate të vështirë dhe “e bani mendjen
okë”, siç thotë populli, që të vepronte me guxim e vendosmëri. Për të ishte me
mirë vdekja me nder se me koritë veten dhe Shkodrën. Ushtarëve të hazdisur,
ndofta nuk ua merrte mendja se plaku do të shtinte kundër tyre, ata nuk e
vlerësuan aspak burrin e Shkodrës, por u vërsulën mbi gratë. Atëherë për Kupe
Danen nuk mbetej gjë tjetër veçse atyre të paturpve, t’ua ndizte koburet që
kishte në brez. Koburja e Kupes rrëzoi njërin nga ata, tjetri e mësyu Kupen,
por ky qe më i shpejtë dhe me koburen e dytë e shtiu për tokë. Dy gratë
katolike shpëtuan të pacënueme nga thonjtë e të epshuemve”.
Marubi
ka fiksuar në fotografi një burrë të plakur dhe të imët. Kupe Danja i
fotografisë në moshë pleqërie, me veshje të thjeshtë popullore, duket se ka
ruajtur shikimin e papërkulur të rinisë. Imazhi i tij vijon të përçojë sigurinë
e aktit burrëror. Një hero është një njeri normal, që bën gjënë më të
domosdoshme në rrethanën më të vështirë.
Përjetësimi
erdhi me vargje. Krijimi i kuptimit të kësaj figure del më qartë përmes
vargjeve popullore për njeriun që kreu një akt heroizmi. Përpjekja për
çnderimin e gruas ishte shkaku i vrasjes. Ajo nuk ishte një vrasje e
paramenduar, as e paralajmëruar, por plotësisht e merituar. Ndërkohë kontakti
me tekstin letrar popullor ndërton në imagjinatën tonë personazhin Kupe Danja,
si mishërim i plotë i cilësive romantike, që mbart ky hero. Kënga dhe melodia e
saj e ëmbël ka vijuar të transmetojë ngazëllimin e krenarisë.
Kupe
Danja thotë i mjeri
Më
xue rreziku pa e mendue
Tuj
shkue rrugës ka dalë asqeri
Nji
grue të kështenësh për m’e marrue
Kupe,
tye të plaçin syt,
Ç’i
pruene telashe vedit,
Bâna
kabullë me lanë kryet
Me
i pështue erzin vilajetit.
Katil-llekun
s’e kam dashtë
Por
kismet kështu paska kenë
Se
erzin e kena bashkë
Si
bullë ashtu e kështenë
…
Me
nji kaq i dhashë mbarim
Për
rrezik që m’ka qillue
Si
për dekë ashtu për pështim
Në
store me u diftue
Në
të njëjtën gjatësi vale, poema e Arshi Pipës e shkruar në vitin 1950 në burgun
e Gjirokastrës, ka vijuar të përçojë mesazhin human të bashkëjetesës. Kupe
Danja e ka sublimuar këtë lidhjen tonë kombëtare. Personazhi epik i poemës së
Pipës është shkodrani që ata të mjerë zaptues s’e kishin parë kurrë me sy…
Kupe
Danja n’ato fjalë
vên
tarabat, shkon me u-falë.
E
qet rruga andej me rá,
shef
me s?, nuk don me pá.
Shef
me s?, vjen tue u-ndezë:
«
Turp e mârre! faqe e zezë!
Kaq
u-bâna, kët hatá
s’e
kam ndie as s’e kam pá! »
Kupe
Danja llafepaku
tha
nji fjalë, e ndjeu sokaku:
«
S’âsht për búrr me ngucë çarçafë,
me
i rá kot të vorfnit n’qafë! »
Nuk
pat sosë kur briti grueja:
«
Mjera vetë qi ndodha e hueja!
Mjera
vetë ndër gjithkta njerz
qi
m’la turku sot pa erz! »
Kupe
Danja hodhi krahun:
«
Mosni burra, pashë Allahun! »
«
Dashke gjobën ti daí?
Kthen
çaushi si n’mahí:
Kû
po t’hiqet ashkel tye? »
Gjimon
trimi tue shpërthye:
«
Páç nishane, ngrì qofsh n’ár
i
thonë erz, s’blehet n’pazár!
I
thonë erz, nuk i thonë krande…»
«
Kupe Danja, n’dore tânde!»
Kupe
Danja doren n’brez:
«
A po shkoni, faqezez? »
Vrret
çaushi shokut t’vet:
«
Bjeri qenit se na mbet! »
Mâ
s e ngjati, i hoqi gisht…
«
Ndihmo Zojë e Jezu Krisht! »
Krisi
pushka, u kuq kalldrâmi:
Kupe
Danes i mbet nami.
Në
poemën e Arshi Pipës, personazhi ynë romantik ngrihet në shkallën e simbolit.
Ai bëhet simboli i njeriut të lirë në mbrojtje të lirisë së vet dhe të të
tjerëve, që lufton pa kompromis, si personazh i jashtëzakonshëm në kushte të jashtëzakonshme,
për dinjitetin dhe vlerat më të larta njerëzore.
Mbase
jo për rastësi në rrethana të tilla do të gjendej edhe vëllai i Arshi Pipës,
avokati martir Myzafer Pipa, i cili do të mbronte në mënyrë vetëmohuese
klerikët katolikë në gjyqet famëkeqe komuniste. Duke ecur në gjurmët e Kupe
Danes dhe idealizmit, ai do të kishte një fat tragjik. Falë mbrojtjes së
shkëlqyer, me fjalë, në gjyq, ai do të bëhej pjesë e ndëshkimit gjakatar.
Harresa
vepron çdo ditë dhe ndoshta lexuesi i sotëm ka një njohje minimale për
personalitetin historik të Kupe Danes, megjithatë kjo nuk e zhvesh aspak
interesin tonë për këtë personazh, që si vend poetik ka mbledhur aq bukur
idealet e lirisë, të bashkëjetesës, të cilat nuk i vesh dot e vetme asnjë
përkatësi fetare në Shqipëri.
Duke
bërë një digresion, kur ndodh që Evropa dhe bota zgjohet e përgjakur
padrejtësisht nga intoleranca fetare, nuk mungon evokimi për mbarëvajtjen dhe
bashkëjetesën në këtë vendin tonë të vogël. Në Parisin e revistës “Charlie
Hebdo”, më kujtohet duartrokitja e gjatë të pranishmëve të cilët mbushnin
rrugët, ndërsa parakalonin të përqafuar
klerikët shqiptarë ngushëllimtarë. Besoj se duartrokitja e gjatë evropiane nuk
ishte një përjetim i çastit, por ishte një reflektim i thellë për bashkëjetesën
tonë historike.
Kronika
“Shkodra dhe motet” më tej na rrëfen se Kupe Danja u arratis, u strehua ndër
miqtë e tij, të cilët e pritën me shumë bujari, sepse kishte “qitë pushkë për
nder”, e me të i kishte zbardhur faqen gjithë Shkodrës e gjithë Shqipërisë. Nuk
e dimë datën e saktë të ngjarjes, por ajo që dimë me siguri është që jeta iu
fal dhe shtëpia e djegur iu rindërtua. E megjithatë nderi më i madh që iu bë,
është se ai u përjetësua përmes artit të fjalës. Iu këndua kënga…
Ky
është një episod që për vetë dramaticitetin e tij ka hyrë në historinë e
qytetit duke legjitimuar paprekshmërinë e bashkëjetesës, e cila është varur tek
paprekshmëria e nderit.
Po
sot?! Fundi i lumtur i kësaj kronike shekullore nuk mund të njolloset nga ata
pak gjakprishur, që përpiqen ta trazojnë këtë harmoninë e bashkëjetesës së
fituar edhe nga plumbat e Kupe Danes. Falë edhe këtij personazhi kemi një qytet
e një vend ku mbizotëron butësia ndërfetare. E kur në ndonjë rast nxjerr kokën
ndonjë “asqer” apo “ushtar” i mosqofshëm, që kërkon të na prekë të paprekshmen,
që nga kupa e qiellit duket se na vështron edhe Kupja, pikërisht atëherë kur në
të rrallë kënga e tij këndohet.
Marrë nga Gazeta
Liberale