Mendime
Gëzim Llojdia: Lamtumirë Kabul!
E merkure, 18.08.2021, 07:45 PM
Lamtumirë Kabul!
Nga
Gëzim Llojdia
1.
Pamjet
e aeroportit të Kabulit si Shqipëria në 97.Si qyteti Vlorës në 97.Pamje
tmerruese me helikopterë, që ven e vinë, dhe
afganët që rendin andej këndej, pa një destinacion me sy nga qielli
.Mirëpo për të parë më shumë rreth kësaj krize që riktheu talebanët në
pushtet Lynsey Addario te ;”The Atlantic shkruan ;”Kthimi i
talebanëve është katastrofik për gratë”.
...Si
fotoreportere, që mbulon Afganistanin për dy dekada, kam parë se sa shumë gratë
e vendit kanë luftuar për lirinë e tyre dhe sa kanë fituar. Tani ata qëndrojnë
për të humbur gjithçka.Një mëngjes në verën e vitit 1999, Shukriya Barakzai u
zgjua duke u trullosur dhe me ethe. Sipas rregullave të talebanëve, asaj i
duhej një Maharram,një kujdestar mashkull, në mënyrë që të largohet nga shtëpia
për të vizituar mjekun. Burri i saj ishte në punë dhe ajo nuk kishte djem.
Kështu ajo rruajti kokën e vajzës së saj 2-vjeçare, e veshi atë me rroba djemsh
për ta lënë atë si kujdestare dhe rrëshqiti në një burka. Palosjet e saj blu
fshehën majat e gishtërinjve të saj, të lyer me ngjyrë të kuqe në shkelje të
ndalimit të talebanëve për manikyrin e thonjve. Ajo i kërkoi fqinjës së saj,
një gruaje tjetër, që të shkonte me të te mjeku në qendër të Kabulit. Rreth
orës 16:30 ata u larguan nga zyra e mjekut me recetë. Ata po shkonin drejt
farmacisë kur një kamion me militantë talebanë nga Ministria për Përhapjen e
Virtytit dhe Parandalimit të Veprave u ngrit pranë tyre. Burrat vozisnin
rregullisht rreth Kabulit me kamionë, duke kërkuar afganët që të turpëronin dhe
dënonin publikisht për shkeljen e kodit të tyre moral.Burrat u hodhën nga
kamioni dhe filluan ta fshikullonin Barakzai me një kabllo gome derisa ajo u
rrëzua, pastaj vazhduan ta fshikullonin. Kur mbaruan, ajo u ngrit në këmbë,
duke qarë. Ajo ishte e tronditur dhe e poshtëruar. Ajo kurrë nuk ishte rrahur
më parë."A jeni njohur me diçka që ne e quajmë sadizëm?" Barakzai më
pyeti kur folëm kohët e fundit. “Ashtu si ata nuk e dinë pse, por ata thjesht
po përpiqen t'ju rrahin, t'ju dëmtojnë, mos ju respektojnë. Kjo është tani
[ajo] që ata gëzojnë. Edhe ata nuk e dinë arsyen. ”
...Ajo
e vlerëson këtë moment për lindjen e jetës së saj si aktiviste. Para se
kryeqyteti i Afganistanit të binte në luftë civile në 1992, Barakzai kishte
studiuar hidrometeorologji dhe gjeofizikë në Universitetin e Kabulit. Kur
talebanët, atëherë një milici relativisht e re, dolën fitimtare në 1996, gratë
afgane u detyruan të linin studimet e tyre. Ndërsa Barakzai u shërua nga
rrahja, ajo mori një vendim: Ajo do të organizonte klasa nëntokësore për vajzat
në kompleksin e madh të apartamenteve ku jetonte ajo dhe familja e saj, shtëpia
e rreth 45 familjeve. Barakzai do të vazhdonte të ndihmonte në hartimin e
kushtetutës së Afganistanit dhe të shërbente dy mandate në Parlament.
2.
Si
ishte Afganistani i viteve 2000?Nuk mjafton një film me balona nga Khaled
Hosseini por një rrëfim shpirtëror nga Lynsey Addario .
...Unë
për herë të parë udhëtova në Afganistan në maj 2000, kur isha 26 vjeç, shkruan
në këtë artikull autorja. Unë jetoja në Indi në atë kohë, duke mbuluar çështjet
e grave në Azinë Jugore si fotoreportere, dhe isha kurioz për jetën e grave që
jetonin nën talebanët. Atëherë Afganistani po dilte nga një konflikt brutal 20
-vjeçar - së pari me sovjetikët pushtues, dhe më pas në një luftë të zgjatur
civile - që e kishte lënë Kabulin të pacaktuar dhe me pak infrastrukturë
funksionale. Në mesin e viteve 1990, talebanët kishin premtuar t'i jepnin fund
dhunës dhe shumë afganë, të rraskapitur nga vitet e pasigurisë dhe shkatërrimit
të pamëshirshëm, nuk i rezistuan grupit islamik-fundamentalist. Por paqja erdhi
me koston e shumë lirive shoqërore, politike dhe fetare.Në kohën e vizitës sime
të parë, talebanët kishin zbatuar interpretimin e tyre të Sheriatit, ligjit
islam. Arsimi për gratë dhe vajzat ishte i ndaluar në pothuajse të gjitha
rrethanat, dhe gratë (përveç mjekëve të zgjedhur, të aprovuar) nuk lejoheshin
të punonin jashtë shtëpisë apo edhe të dilnin nga shtëpia pa një kujdestar
mashkull. Grave që dilnin jashtë u kërkohej të vishnin burka, një veshje
tradicionale modestie që përshtatet fort mbi kokë dhe mbulohet deri në kyçin e
këmbës, duke e bërë një grua plotësisht të mbuluar dhe të paidentifikueshme në
publik. Të gjitha format e argëtimit u ndaluan për të gjithë: muzika,
televizioni, shoqërimi midis gjinive jashtë familjes. Shumica e afganëve të
arsimuar kishin ikur tashmë në Pakistanin fqinj dhe gjetkë; ata që qëndruan
duhej të ndryshonin jetën e tyre për t'u përshtatur me diktatet e regjimit
shtypës.Si një grua e vetme amerikane, më duhej të gjeja një mënyrë për të
lëvizur nëpër Afganistan me një burrë të afërt dhe për të bërë fotografi pa u
kapur (fotografimi i ndonjë gjëje të gjallë ishte e ndaluar nën talebanët). Kam
kontaktuar me Komisionerin e Lartë të Kombeve të Bashkuara për Refugjatët, e
cila ishte një nga organizatat e pakta ndërkombëtare që ende funksiononin në
Afganistan, dhe Programi Gjithëpërfshirës Afganët me Aftësi të Kufizuara, një
agjenci e OKB -së që kërkoi të rehabilitonte të lënduarit nga minat e shumta
tokësore të përhapura në të gjithë vendin Me Grupet organizuan që burrat të më
shoqëronin, së bashku me shoferët dhe përkthyesit, nëpër krahinat e Ghazni,
Logar, Ëardak, Nangarhar, Herat dhe Kabul për të fotografuar dhe intervistuar
fshehurazi gratë afgane. Mësova shpejt virtytin e të qenit një fotoreportere
femër, pavarësisht sfidave:
...Nga
maji 2000 deri në mars 2001, gjatë tre udhëtimeve të veçanta, unë udhëtova me
kamerat dhe filmin tim të futur në një çantë të vogël, duke vizituar shtëpitë
private, spitalet e grave, shkollat sekrete për vajzat. Unë shkova në dasma
nëntokësore të gjinisë së përzier, ku kolona zanore e Titanikut u hodh nga
muret e bodrumit prej betoni teksa burrat dhe gratë e stërholluar (me manikyrin
e thonjve) kërcenin në një shfaqje gëzimi të pastër-një kënaqësi e thjeshtë që
dënohej me ekzekutim nën regjimi që kontrollon rrugët jashtë.Ndoshta heshtja e
jetës nën talebanët qëndron me mua më shumë se çdo gjë. Kishte shumë pak
makina, pa muzikë, pa televizor, pa telefona dhe asnjë bisedë boshe në
trotuare. Rrugët e pluhurosura ishin të mbushura me të veja që kishin humbur
burrat e tyre në luftën e zgjatur; të ndaluar nga puna, mjeti i tyre i vetëm i
mbijetesës ishte lypja. Njerëzit ishin të frikësuar, brenda dhe jashtë. Ata që
ishin mjaft të guximshëm për të dalë jashtë, folën me zë të heshtur, nga frika
se mos provokonin një rrahje të talebanëve për ndonjë gjë aq të thjeshtë sa të
mos kishin mjekër mjaft të gjatë (për një burrë) ose një burka mjaft të gjatë
(për një grua), ose ndonjëherë për asgjë fare. Kaseta kafe me shkëlqim
valëvitej nga pemët dhe telat, shenjat dhe shtyllat kudo - një paralajmërim për
ata që guxuan të luanin muzikë në privatësi. Ndeshjet në stadiumin Ghazi të
Kabulit ishin zvëndësuar me ekzekutimet publike të Premteve pas namazit.
Zyrtarët talebanë përdorën buldozerë ose tanke për të rrëzuar muret mbi burrat
e akuzuar si homoseksualë . Njerëzve që vidhnin ia kishin prerë dorën;
kurorëshkelësit e akuzuar u vranë me gurë për vdekje.Gjatë këtyre udhëtimeve,
unë dëshmova forcën dhe qëndrueshmërinë e grave afgane. Shpesh pyesja veten se
çfarë do të bëhej me Afganistanin nëse do të binin talebanët. Imagjinova që
burrat dhe gratë që më bënë mikpritje, humor dhe forcë kaq të madhe do të
përparonin dhe se afganët që kishin ikur nga vendi i tyre më në fund do të
ishin në gjendje të ktheheshin në shtëpi.
3.
Si
ishte historia afgane pas 11 shtatorit? Ja cfarë zbulon autorja: Dihet që pas 11 shtatorit amerikanët sulmuan këtë vend, Mirëpo cfarë shkruan autorja.
...Më
vonë erdhën sulmet e 11 shtatorit 2001 , dhe menjëherë pas kësaj pushtimi
amerikan i Afganistanit. Talibanët ranë dhe gratë shpejt u treguan të
paçmueshme për punën e rindërtimit dhe drejtimit të vendit. Kishte një nxitim
të madh optimizmi, vendosmërie dhe besimi në zhvillimin dhe të ardhmen e
Afganistanit. Por edhe pse talebanët u zhdukën përsëri në strukturën e qyteteve
dhe fshatrave, shumë prej vlerave të tyre konservatore, të cilat kishin rrënjë
të thella në shoqërinë afgane, vazhduan.Fotografova humbjen e talebanëve në
Kandahar në fund të vitit 2001 dhe u ktheva në vend me kamerën time të paktën
një duzinë herë në dy dekadat pasuese. Nga Kabuli në Kandahar në Herat në
Badakhshan, kam fotografuar gra që ndjekin shkollat, mbarojnë studimet në universitete,
trajnohen si kirurge, lindin bebe, punojnë si mami, kandidojnë për Parlament
dhe shërbejnë në qeveri, ngasin makinën, trajnohen për oficerë policie,
aktrojnë në filma, duke punuar - si gazetarë, përkthyes, prezantues televizivë,
për organizata ndërkombëtare. Shumë prej tyre kishin të bënin me veprimin e
pamundur balancues të punës jashtë shtëpisë gjatë rritjes së fëmijëve; të qenit
grua, nënë, motër ose bijë në një vend ku gratë thyenin tavanet e xhamit çdo
ditë, dhe shpesh në rrezik të madh.Një nga njerëzit që takova në udhëtimet e
mia ishte Manizha Naderi, një bashkëthemeluese e Gruas për Gratë Afgane. Për më
shumë se një dekadë në Afganistan, organizata e saj ndihmoi në zbatimin e një
rrjeti strehimore dhe ndërmjetësimi familjar, këshillimi dhe shërbime të
ndihmës juridike për gratë afgane që kishin probleme familjare, ishin viktima
të abuzimit ose ishin në burg pa përfaqësim. Naderi tani jeton me familjen e
saj në Nju Jork. Kur folëm kohët e fundit, e pyeta nëse ajo mendonte se gjërat
ishin përmirësuar për gratë afgane gjatë dy dekadave të fundit.Tani, natyrisht,
ato fitime duket se po zhduken. Javën e kaluar, talebanët kanë pushtuar
pothuajse çdo qytet të madh në vend; dje, forcat u përfshinë në Kabul dhe
Presidenti Afgan Ashraf Ghani u largua nga vendi. Militantët kanë hapur dyert e
burgjeve dhe kanë liruar mijëra të burgosur, kanë dërguar gra në shtëpi nga
puna dhe kanë larguar vajzat nga shkollat. Përpara në kryeqytet, forcat kanë
shkatërruar objektet mjekësore, kanë vrarë civilë dhe kanë lënë mijëra afganë
të zhvendosur. Disa pretendojnë se talebanët kanë kërkuar që gratë nga fshatrat
që pushton të martohen me luftëtarët të pamartuar (megjithëse grupi e mohon
këtë akuzë).Faëzia Koofi, një grua tjetër që kam njohur në Afganistan, ka
derdhur jetën e saj në vendin e saj që kur talebanët erdhën në pushtet në 1996.
Ajo gjithashtu krijoi një rrjet shkollash të fshehta të vajzave në vitet 1990,
në provincën e saj të lindjes, Badakhshan. Koofi ishte anëtar i Parlamentit nga
viti 2005 deri në vitin 2019, dhe ka qenë një nga njerëzit që përfaqësonte
Republikën e Afganistanit në negociatat e paqes me talebanët para largimit të
trupave amerikane nga vendi. Kur e takova për herë të parë, në 2009, ajo po
lëvizte rreth Kabulit, e ndjekur nga një numër i vogël këshilltarësh meshkuj
dhe një detaj sigurie, duke u kthyer në shtëpi pas ditëve të gjata në Parlament
te një varg zgjedhësish në pragun e saj duke u lutur për të shprehur
shqetësimet e tyre në lidhje me çështjet. Ajo gjithashtu po rriste dy vajza të
vogla vetëm; burri i saj kishte vdekur nga tuberkulozi në 2003, të cilën ai e
kishte kontraktuar ndërsa ishte burgosur nga talebanët. Koofi dukej se nuk
ndalej kurrë, madje as nuk lodhej. Talibanët janë përpjekur dy herë ta vrasin
atë. Ajo gjithmonë mbante me vete një letër të shkruar me dorë për vajzat e
saj, për çdo rast.Kur telefonova Koofin disa javë më parë në Kabul, talebanët
tashmë po fitonin terren në të gjithë vendin. Koofi ishte skeptik ndaj
premtimeve të grupit se do të vazhdonte t’iu jepte grave afgane liritë e tyre
për të studiuar dhe punuar jashtë shtëpisë. Ajo citoi një shkëputje të plotë
midis asaj që thoshin zyrtarët talebanë gjatë negociatave të paqes në Katar dhe
abuzimeve me të drejtat e njeriut që kontaktet e saj thanë se ushtarët e tyre
këmbësorë po kryenin në terren. E pyeta nëse ajo ishte e
frikësuar."Sinqerisht, nuk kam frikë të më vrasin," më tha Koofi.
"Kam frikë se vendi do të bjerë përsëri në kaos." Koofi po kalonte
pjesën më të madhe të kohës duke telefonuar burra dhe gra të cilët ishin të
tmerruar nga implikimet e marrjes në dorë. Ajo ishte e frustruar që mund të
ofronte pak në drejtim të ngushëllimit. Pak para se të flisja me Koofi, një
grua shtatzënë e kishte thirrur nga Faizabad, kryeqyteti i Badakhshan - një
vend që vizitova në 2009 për të dokumentuar përqindjet e larta të vdekjeve të
nënave në provincë. Gjatë dekadës së kaluar, përparime të ndryshme e kanë
zvogëluar atë numër. Gruaja që thërriste Koofi duhej ta lindte këtë fëmijë me
prerje cezariane, por talebanët po mbylleshin dhe ajo kishte frikë se nuk do të
ishte në gjendje të shkonte në spital për procedurën. Ajo kishte vetëm tre javë
deri në datën e lindjes, dhe asnjë mënyrë për të lënë shtëpinë e saj. Çfarë
mund të bënte ajo? Nëse gruaja nuk mund të lindë me operacion cezarian, ajo
mund të vdesë, por Koofi nuk kishte asnjë mënyrë për të ndihmuar nga Kabuli.
Javën e kaluar, Faizabad ra në duart e talebanëve.Kohët e fundit, çmimi i
burkave është dyfishuar, dhe në disa raste është rritur edhe më shumë . Gratë
po blejnë armaturën më të mirë për të mbrojtur veten nga talebanët: velin.Gjatë
fundjavës, ndërsa talebanët rrethuan Kabulin
, e pyeta Koofin se si ishte dhe nëse ishte evakuuar. Ajo iku nga
shtëpia e saj të dielën dhe tani është fshehur në Afganistan. "Askush nuk
po ndihmon," më tha ajo. "A mund të flisni me amerikanët?" Unë
kam marrë mesazhe ËhatsApp si kjo çdo ditë nga ish përkthyeset dhe subjektet
femra, duke shprehur frikën dhe duke më pyetur se si të dal nga Afganistani.Nuk
e di është përgjigja ime. Nuk e di ku mund të shkosh. Unë nuk mendoj se Amerika
do të ndihmojë më. Jo, nuk mendoj se ata do t'ju japin vizë as juve, as vëllait
tuaj, as shoferit tim të mëparshëm 11 vjet më parë . Nuk e di se çfarë do të
ndodhë me gratë në Afganistan.E vetmja gjë që di është se gratë që kam takuar
këto 20 vitet e fundit më kanë mahnitur me vendosmërinë dhe zgjuarsinë e tyre.
Më kanë bërë të shkërmoqet në të qeshura dhe në lot. Mendoj për pasditen e
freskët në Kabul në 2010 kur po vozisja me një aktore afgane në sediljen e
pasagjerit në makinën e saj. Fytyra dhe flokët e saj të bukur, plotësisht të
grimcuar ishin në pamje të plotë ndërsa ajo shpërtheu muzikën iraniane dhe
vallëzoi me duart e saj rreth timonit. Ajo kaloi pikat e kontrollit, grumbuj
burkash dhe burra të tronditur dhe tallës. Ajo qeshi, dhe unë qeshi, dhe unë
mendova se sa larg kishin arritur gratë afgane. Talibanët nuk mund të marrin
atë që gratë afgane janë bërë në 20 vitet e fundit - arsimin e tyre, dëshirën e
tyre për të punuar, shijen e tyre të lirisë.Dhe sot ka një brez të ri të grave
afgane, gra që nuk mund të mbajnë mend se si ishte të jetosh nën talebanët.
"Ata janë plot energji, shpresë dhe ëndrra," më tha Shukriya
Barakzai. “Ata nuk janë si unë, pasi isha 20 vjet më parë. Ata janë më
vigjilentë. Ata komunikojnë me botën. Nuk është Afganistani që u dogj në një
luftë civile. Afganistan është një Afganistan i zhvilluar, i lirë, me media të
lira, me gra. " Talibanët po marrin territorin, thotë Barakzai, "por
jo zemrat dhe mendjet e njerëzve".