Mendime » Radovani
Fritz Radovani: Kujtoj… Dijetarin Trim Prof. Dr. Zef Mirdita
E marte, 08.12.2020, 06:47 PM
Nga
Fritz RADOVANI
Kujtoj…Sot,
mbas sa vjetësh:
Dijetarin
Trim
PROF.
DR. ZEF MIRDITA
(1936 – 2016)
Mendime per
Françeskanët: At Gjergj Fishta O.F.M.
Korifeu
i letrarëve françeskanë, por jo vetem i tyre por edhe i letersisë shqiptare në
përgjithësi është pa dyshim At Fishta.
At
Gjergj Fishta është kolos i mendimit dhe i letërsisë shqipe, që me tërë
veprimtarinë e vet - meshtarake, intelektuale, politike e letrare - ka
sintetizuar historinë e popullit Shqiptar.
Ky
françeskan ka qenë apostull i atdhetarizmit të sinçertë dhe të pastër, për të
cilin shqiptarizmi nuk ka qenë profesion, por një jetë intensive. Gjatë jetës
së frytshme të tij, ai e themeloi Shoqërinë Letrare “Bashkimi”, ishte drejtor i
gjimnazit françeskan në Shkodër, kryetar i Kongresit të Alfabetit, anëtar i
Komisisë Letrare Shqiptare, udhëheqës i dërgatave shqiptare në Paris dhe
Washington, deputet dhe nënkryetar parlamenti, përfaqësues i Shqipërisë në
konferencat ballkanike.
At
Fishta meshtar dhe letrar. Veprimtaria e tij e gjithanshme u shpërblye me
dekorata nga Austria, Turqia, Papa Pio XI, Greqia, Urdhëri Françeskan, ndërsa
Akademia Italiane e zgjodhi për anëtar. Mirëpo, përderisa të huajt e dekoruan,
ndërsa emrin dhe veprat e tij i studiuan në katedrat e tyre albanologjike dhe
ballkanologjike, ky vigan, në Shqipëri, gjatë regjimit komunist u ndalua për
plotë 50 vjetë. Dhe jo vetëm kaq, por edhe eshtrat ia zhvarrosën dhe ia hudhën
në bërllog. Këtë ia bënë atij që Shqipërinë e kishte koncipuar dhe dashur si
një atdhe të vërtetë të të gjithë shqiptarëve, pavarësisht nga ndasia
religjioze dhe përkatësia regjionale. Atij që gjithnjë e ka theksuar nevojën e
unitetit kombëtar dhe vëllazërisë, ide kjo që e përshkon kryeveprën e tij,
Lahutën e Malcis.
Lajtmotivi
i këtij vigani ka qenë: Për Fe dhe Atdhe.
Sa
i përket vlerës estetiko-letrare të veprës së Fishtës, ajo është e shumëfishtë,
qoftë për nga përmbajtja, gjuha, stili, rrjellshmëria e fjalës, ngrohtësia,
ngjyra dhe porosia. Ai me shikimin realistik të vetin nuk e idealizon
shqiptarin, por e përshkruan ashtu si është, me të gjitha të metat dhe
virtytet, me meritat dhe fajet.
Në
veprën e tij vërehet edhe nota edukative, sepse ai e qorton shqiptarin që të
lirohet nga fatalizmi, pjellë e mentalitetit oriental dhe e udhëzon kah rruga e
qytetërimit europian, ku shqiptari edhe e ka vendin, gjeografikisht dhe
historikisht. Gjithashtu e udhëzon që t’i tejkalojë ndasitë regjionale dhe
fetare, ndërkaq të përqafojë ndjenjën nacionale, krenarinë dhe vetëbesimin.
Satira
e tij është karakteristike për një shkodran.
Me
fjalë tjera, ai me të i ka luftuar pseudointelektualët, pseudoeuropianët,
pseudoshqiptarët.
Habitë
fakti i aktualitetit të kësaj satire edhe sot e kësaj dite. Një njeri i tillë
pra, është zhvarrosur dhe për plot 50 vjetë është njollosur, përbuzur,
përdhosur dhe ndaluar, mirëpo pa sukses. Ai nuk ka mundur të dëbohet nga zemra
dhe nga ndjenjat e popullit.
Të
flitet për At Gjergj Fishtën, e sidomos me rastin e përkujtimit të 60 vjetorit
të vdekjes së tij, nuk është as lehtë, e nuk është as e thjeshtë. Sado që është
nderë e madhe, më e madhe është përgjegjësia.
Them
kështu, sepse kemi të bëjmë me një kolos të mendimit dhe të letrave shqiptare.
Kemi të bëjmë me një figurë madhështore, e cila me tërë veprimtarinë e vet -
meshtarake, intelektuale, politike dhe letrare - e ka sintetizuar tërë
historinë e popullit shqiptar. Kemi të bëjmë me një apostull të atdhetarizmit
të sinçertë dhe të pastër, për të cilin shqiptarizmi nuk ka qenë profesion i
çastit apo i rastit, por ka qenë një jetë intensive, e përshkuar me të gjitha
ngjarjet më vendimtare për fatin e kombit shqiptar.
U
lind më 23 tetor 1871, në fshatin Fishtë, në Zadrimë. Prindërit e pagëzuan me
emrin Zef, të cilin sipas rregullës së Urdhërit Françeskan, do ta zëvendësojë
me emrin Gjergj.
Mësimet
e para i mori nga poeti arbëresh, At Leonard De Martini. Me të parë zotësinë e
Zefit të vogël, poeti e mori në seminarin françeskan, në Troshan, ku edhe e kreu
shkollën e mesme. Më 1886 u nis për në Bosnje, ku, në Sutjeskë, Livno dhe
Kreševo, i kreu studimet filozofike dhe teologjike. Aty u njoftua me At Grga
Martiæ-in dhe me Silvije Strahimir Kranjèeviæ-in, të dy këta poetë të mëdhenjë
kroatë. Këtij të fundit, madje ia përkushtoi një vjershë të shkruar më 12
dhjetor 1892. Më 1893 kthehet në Shkodër, ku më 1894 shugurohet meshtar.
Brenda
një kohe, njëkohësisht e ushtroi detyrën e arsimtarit në Troshan dhe
famullitarit në Gomsiqe të Mirditës.
Së
bashku me abatin e Mirditës, Imzot Preng Doçin, Don Ndoc Nikën dhe At Pashk
Bardhin e themeloi Shoqërinë Letrare “Bashkimi”.
Më
1902 u emërua drejtor i gjimnazit françeskan në Shkodër. Me ardhjen e tij,
gjuha italiane, që ishte gjuhë ligjërimi, u zëvendësua me gjuhën Shqipe. Më
1908 është kryetar i Kongresit të Alfabetit, në Monastir (Bitoli i sotëm), në
të cilin u vendos që alfabeti latin të merret për alfabet i gjuhës Shqipe.
Më
1916 është anëtar i Komisisë Letrare Shqiptare, e cila ka pasë për detyrë
standardizimin e drejtshkrimit të gjuhës shqipe.
Më
1919 është sekretar gjeneral i dërgatës shqiptare në Konferencën e Paqes në
Paris, në krye të së cilës dërgatë ishte ipeshkvi i Lezhës, Imzot Luigj Bumçi.
Nga Parisi, në krye të dërgatës shqiptare shkon në Washington, për ta mbrojtur
integritetin territorial të Shqipërisë, nga orekset okupuese të serbëve,
malaziasve dhe grekëve.
Më
1921 zgjedhet për deputet të grupit të Shkodrës, në Parlamentin e Tiranës, dhe
menjëherë zgjedhet nënkryetar i tij dhe kryetar i Komisionit për çështjet
Financiare.
Ishte
përfaqësues i Shqipërisë në konferencat Ballkanike: në Athinë(1930),
Stamboll(1931), Bukuresht(1932), ndërsa më 1934, ishte delegat i Shqipërisë në
New York.
Në
periudhën 1935-1938, kryen detyrën e provincialit të Provincës Shqiptare
Françeskane.
Për
veprimtarinë e tij të gjithanshme ka qenë i dekoruar me dekorata nga Qeveria
Austriake me “Ritterkreuz”(1912), nga Qeveria Turke me “Mearf Kl, II.” Në vitin
1925, Papa Piu XI e nderon me medalen “Al merito”, kurse më 1931, Qeveria Greke
e dekoron me rendin “Phoenix”. Më 1939, Urdhëri françeskan e dekoron me titull
“Lector jubilatus honoris causa”, ndërkaq Akademia Italiane e zgjodhi për
anëtar të vetin, për çka, përveç insinuatave të tjera, kritikët e pendave
enveriane e karakterizojnë si fashist dhe armik të popullit!!
A
nuk është kjo tragjiko-komike!?
Më
31 dhjetor 1940, pushon së rrahuri zemra e këtij vigani të letrave shqiptare,
apostullit të unitetit të kombit shqiptar.
Mirëpo,
përderisa emri dhe veprat e tija ishin të pranishme në katedrat albanologjike
dhe ballkanologjike të Europës, në Shqipëri, të cilën e deshti me tërë qenien e
vet dhe së cilës ia kushtoi vargjet më të bukura, u ndalua për plot 50 vjet.
Me
ndalimin e veprave të tija u gjymtua gjuha shqipe, të cilës ky poet ia këndoi
himnin më të bukur që është shkruar ndonjëherë për gjuhën shqipe:
Porsi
kanga e zogut t’veres
Qi
vallzon n’blerim të Prillit,
Porsi
i ambli flladi i erës,
Qi
lmon gjit’ e drandafillit,
Porsi
vala e bregut t’detit,
Porsi
gjâma e rrfés zgjetáre,
Porsi
ushtima e nji termetit,
Njashtú
â’ gjuha e jonë shqyptare…
Për
50 vjet u ndalua të dëgjohet mallkimi i poetit drejtuar atyre që këtë gjuhë
shqiptare e përbuzin:
Prá,
mallkue njai bir Shqyptari,
Qi
ketë gjuhë të Perendis,
Trashigim,
qi na la i Pari,
Trashigim
s’ia len ai fmis,
Edhé
atij iu thaftë, po, goja,
Qi
e përbuzë ketë gjuhë hyjnore
Qi
n’gjuhë t’huej, kúr s’âsht nevoja,
Flet
e t’veten len mbas dore…
Për
plot 50 vjet u ndalua këndimi i himnit më të bukur që Fishta ia kushtoi
Flamurit tonë Kombëtar:
Porsi
fleta e Éjllit t’Zotit
Po
rrehe Flamuri i Shqypnis
E
thrret t’bijt e Kastrijotit
Me
u mbledhë tok nder çetë t’ushtris…
Plot
50vjet e akuzuan se bëri përçarje në popull, atë i cili po këtë popull e fton
të bashkohet:
Bini,
Toskë, ju, bini Gegë!
Si
dý rrfé, qi shkojnë tue djegë!
A
ngadhnjyesé a t’gjith déshmorë!
Trima,
mbrendë! Me dorë! Me dorë!
Këtë
himn, kushtuar Flamurit Kombëtar, poeti e shkroi me rastin e ngritjes së
Flamurit, natën e Shna Ndout, më 12 qershor 1913, në kumbonaren e kishës
françeskane të Gjuhadolit, përkundër ndalesës së kolonelit De Philipps,
sundimtarit të qytetit të Shkodrës.
Është
e njohur se njerëzit e mëdhenj vdesin në kohë të duhur! Falë Zotit, kjo ndodhi
edhe me At Gjergj Fishtën.
Sepse,
po t’i kishte pritur njësitë e kuqe të ngarkuara me idetë e internacionalizmit
proletar, por edhe antishqiptar, jo vetëm që e kishin masakruar, por as varri
nuk iu kishte ditur, siç ka qenë rasti me shumë sivëllezër të tij françeskanë.
Megjithatë,
ajo që nuk i ndodhi për së gjalli, e pësoi për së vdekuri. Mënia dhe urrejtja
ndaj tij ishte aq e madhe, sa që edhe e zhvarrosën dhe Eshtrat ia hodhën në
bërllog!
Nuk
është kjo hera e parë që mizoria e tillë barbare ushtrohet mbi fatosat e vdekur
shqiptarë!
Në
fund duhet theksuar se, ndonse regjimi komunist enverian u përpoq që ta zhdukë
Fishtën nga mendja dhe kujtesa e Popullit të të gjitha brezave, këtij qellimi
nuk ia arriti. Sepse At Gjergj Fishta, pa emër, ka qenë prezent në tekstet e
shkollave të Shqipërisë. (fq. 289)
Shenim
F.Radovani: Respekt per Veprat dhe trashigiminë kulturore që na ka lanë i
Ndjeri Prof. Zef Mirdita! Materiali asht marrë nga teksti me vlerë i Profesorit
“Krishtenizmi ndër Shqiptarë”. Zagreb 1998.
Melbourne, 20 Nandor 2020…