Kulturë
Përparim Hysi: Një roman që mbetet aktual
E enjte, 12.09.2019, 06:03 PM
Një roman që mbetet aktual
Romani"
Të pabesët" i PETRAQ JANKO PALIT
Nga
Përparim Hysi
Sado
që"vallen e krijimtarisë",PETRAQ JANKO PALI, ka filluar ta"kërcejë" në vitet e
postdemokracisë,për arsye "subjekitve", mund të them pa mëdyshje: ka
emrin e tij në fushën e krijmtarisë letrare dhe , po të vjedh një term nga
fusha militare,PETRAQ JANKO PALI, është si një"pushkë me dy gryka".
Shkruan si në prozë e poezi. Nëse e quaj "pushkë me dy gryka",e kam të
jusitfikueshme metaforën time,se,ZHAN POL SARTËR,ka thënë:-Fjalët janë
pistoleta të mbushura". Kur fjalët janë"pistoleta",atëherë
PETRAQ JANKO PALI deri tani ka shkruar
22 (njëzet e dy) libra dhe për kaq,duhet jo vetëm"pushkë",por
mundësisht me dy gryka.
Jo
vetëm ka shkruar e botuar kaq libra, ka një "korpus" më vete,duke
sistemuar, arshivuar,memorizuar rreth 11 libra nga veprimtaria e babait të tij,
Mësuesit të merituar,JANKO PALI, që ka qenë gati një NJERI Institucion,si mësues, poliglot dhe
kulturollog më në zë në shekullin XX-të.
Nga
ana jetër,ajo që e bën të vlerësuar krijimtarinë letrare të PETRAQ JANKO PALIT,
është fakti shumë domethënës: është nominuar me 11 çmime,ku mund të
veçoja"Pena e artë" nga LIdhja e Shkrimtarëve
Shqiptaro-Amerikanë"."Nderii Shoqatës"Bijtë e Shqipes" në
Filadelfia(USA);atëNderi i
shoqatës"Liter art'Athinë".Shkrimtari i vitit
2018(USA).Misionar i paqes në botë(viti 2019). Dhe për t'i vënë "vulën e
thatë prej noteri": është Anëtar i Akademisë së SHkencave Shqiptare(USA).
* *
*
Qëllimi
i kësaj eseje nuk është për të folur enbloc për krijimtarinë e PETRAQ JANKO
PALIT, por enkas për romanin e tij të,sapodalë,"Të pabesët".
Tek
i hedh një sy,pasi e përfundova së lexuari, shtroj pyetjen:- Ç'e shtyu autorin
që të shkruajë një roman me këtë temë që,pak a shumë, me tematikën e tij të fut
në hamendësime. Nuk është i vendosur as në kohë,as në një territor konkret
historik a gjeografik dhe, megjithatë, në gjithë atë larmi ngjarjesh, autori e
çon lexuesin atje ku lypset. Tek i bëj thirrje kujtesës që,sa vjen e më
lë,bindem dhe e shkruaj me plot mendjen: autori si njeri që e ka kaluar tërë
jetën duke lexuar, i ka vënë vetes si qëllim që lexuesi të bindet me faktin e
madh historik:- Po të harrosh të kaluarën,- thotë CICERONI,- do të thotë që të mbetesh gjithmonë fëmijë. Dhe dihet si
ka qenë e kaluara jonë. Në ndihmë të kësaj thënies sime që nuk është fare
hipotetitke, vjen dhe mendimi me vlerë i redaktores së romanit,ZONJËS LEJLA GORISHTI (gjej rastin ta
falnderoj),që ka ditur t'i vëjë pikat mbi i dhe ka shërbyer si
një"guidë" për secilin lexues të romanit.
Hyn
nëpër faqet e romanit dhe të ndodhë ajo që i ndodh një notari në det: sa më
tutje bën, aq më i thellë dhe më i frikshëm bëhet deti. Has në pabesira; në
rrëmbime e pogrome fshatrash apo dhe krahinash. Të gjitha fshatra e krahina ku
banojnë shqiptarë dhe,natyrshëm,ndodh ajo që ka lënë me shkrim PETRARKA:"
Aty ku ditët janë me re dhe
të"shkurtëra" lindin njerëz që nuk u dhimbset jeta". Për këta
njerëz"që nuk u dhimbet jeta",shkruan PETRAQ JANKO PALI dhe këta nuk
janë një e dy; nuk janë vetëm burrat, por edhe gratë. Tek e shoh atë grumbullim
forcash vullnetare,për t'u ruajtur nga e keqja, nga sulmet e të pabesëve,
më mbushen mushkëritë plot me ozon dhe e
shoh nëpër rreshta,autorin që,sado është si"ajëri, i padukshëm",
është kudo i pranishëm. Ka një logjikë historike të interpetuar drejt në roman:
bashkim pa dallim feje dhe ideje. Personazhet janë të të gjitha feve dhe të
krahinave dhe,po të futesha në
racionale, ka një emërues të përbashkët:-Vetëm të bashkuar do mposhtim
të keqen; do të mundim të pabesët dhe,po të bashkuar, do ruajmë fitoren.
Këtu
nuk është vendi për t'i ndarë personazhët në negativë aop pozitivë, por ajo që
të bie në sy në roman është shumë sinjifikativ fakti se,historikisht,ashtu dhe
në romanin në fjalë se,kur vjen puna për fatet e ATDHEUT, nuk ka dasi fetare
apo krahinore. Natyrisht, në roman gjejnë vend mikpritja,besa, morali,nderi dhe
stigmatizohen të kundërtat e tyre. Nuk ke si mos veçosh në roman një fakt shumë
doemthënës: mbështetja që bën fshatarësia për një kauz të drejtë. Urrejtja
popullore,-thotë autori,- është ortek.Lumë i rrëmbyeshëm,vullkan në
shpërthim". Me kohë CHARLES BUKOWSKI ka thënë:"Vetëm të varfërit dinë
ta mbërthejnë sensin real të jetës...".
PETRAQ
JANKO PALI nuk ka shkruar një roman socrealist, por një roman që i qendron kohës:" Pa të pasurit, pa njerëz
me emër në krahinë, kurrë nuk shpëton nga e keqja." Duke i çuar ngjarjet
deri në ULQIN,autori,si të thuash, i bie pragut, të dëgjojë dera. GANI
ÇOLLAKU,IMAMI HYSA, NASHO MATI dhe"galeria" mikste e perosnazheve të tjerë,tregon se e keqja(deri
tek lufta) përballohet vetëm me bashkim. Bashkimi bën fuqinë. E ndjek faqe për
faqe gjithë këtë"peligrinazh" sa të dhimbshëm dhe aq dramatik, sa
ndihesh pak si i zënë në lak. Pret që të soset
e keqja dhe,kur bien kambanat e fitores, rend edhe ti të marrësh pjesë
në gëzim. Por autori ka dhe një qëllim të madh.Kurrë mos u deh
nga"dafinat" e fitores. Jo më kot populli ka gldhëndur në gur
sentencën:" Ujtë fle dhe hasmi nuk fle".Porosia është; baruti duhet mbajtur i thatë. Ajo finale
tragjike në mbyllje të romanit është shumë domethënëse.Në Bibël thuhet:"
Mos u gëzo,o i gëzuar!".
Unë
mendoj që PETRAQ JANKO PALI duke shkruar
këtë roman, sikur ka patur për objektiv atë që thotë JANIS RICOS:"
Objektivi im është që t'u flas të gjithëve që të prekë të gjithë botën".
Pa mëdyshje, me këtë roman PETRAQ JANKO PALI prek gjithë lexuesit. Urime PETRAQ
JANKO PALI!
Tiranë,9 shtator 2019