Afirmimi i Letersise Shqipe ne Bote

Ali Podrimja

Nga Andrzej Zaniewski*

TE TJERET PER NE

NJE RRAP I CARE ME DYSH

(Ali Podrimja: „Flaka e vjedhur”, Poezi te zgjedhura, Zgjodhi dhe perktheu nga shqipja: Mazllum Saneja, Shtepia Botuese „Pogranicze”, Sejny(Poloni),2007 )

''Mora  udhen
Te takoj nje njeri ne grumbull”
(Ali Podrimja)

Rrap nuk mund te ndeshish aq shpesh ne Poloni. Ky dru jugu i rralle per kushtet tona klimatike, qe megjithate ehe ketu rriten, jane te mrekullushem me trungje te fuqishme, me levore te bardhe, delikate, rruzullore dhe gjembore, me frute te varura perposh. Ne poezine e Ali Podrimjes „Shqiptaret” prej nga rrjedh titulli i eseut tim, rrapi i rritur i care me dysh, behet simbol i qendreses heroike – deshmi e forces se jetes, jetegjatesise, te bashkimit kombetar, te ardhmerise se Shqiptareve si Komb… Ky njekohesisht eshte edhe nje imazh lirik, subtil dhe madheshtor, i kuptueshem per secilin, qe kurdohere do te ndalej nen  rrapin e argjendte feshferites.
               Ne librin e botuar aq te bukur dhe te mrekullushem te edicionit te njohur  „Pogranicze”, „Flaka e vjedhur”, poeti tashme i njohur ne Evrope Ali Podrimja na paraqet boten paralele, te thjeshte dhe homogjene, te nderlikuar dhe komplekse, boten qe eshte nje „planete e merguar”, qe „veteton”, nje bote perplot gjarperinj dhe luane, nje bote e te vetmuareve dhe e atyre te kerkuareve. Poezia – letersia kerkojne nga shkrimtari nje perkushtim  te tere te flijuar e besnik dhe nje vetedije te thelle kombetare. Problemet vetjake madje ato me personale dhe intime behen dhe ngriten ne ceshtje te pergjithshme te shoqerise, gama e te cilave eshte e gjere dhe komplekse. E ketille eshte poezia e Ali Podrimjes, te cilen e karakterizon nje game e gjere e problematikes dhe nje shumellojshmeri e mjeteve shprehese. Ne poezine e tij, Podrimja nuk shtron vetem probleme te ekzistences kombetare, po vete edhe me larg, duke shtruar dhe kapur probleme universiale te njerezimit, qofshin ato evropiane, boterore, kozmike, ku luftojne ne mes vete Zoti dhe Djalli, ndonese nganjehere nuk dihet se kush eshte Zot a Djall. Dhembja, hidherimi, brenga, ndjenja e izolimit dhe e vetmise, derisa ne anen tjeter: dashuria, lumturia, entuziazmi – zevendesohen  ne fjale , krijohen dhe hartohen ne mendime , ne shenime poetike, regjistrohen
ne strukturen e gjuhes, duke ruajtur fshehtesine, shnderrohen ne simbole, metafora, alegori. Mund te thuhet se ca krijime poetike nuk jane fare te lehta per t’i perkufizuar, per te perkufizuar karakterin dhe qellimin e tyre. Ja epika e e shekullit XXI, ku instrumentet jane lirike; epika ne nje gdhendje te bukur dhe koncize, te sakte dhe te perkryer…Epike e poezive te shkurtera , qe mbartin mendime te medha, nepermes labirinteve te gjera te bashkekohesise, ku hija e Engjellit te Zi shnderrohet ne Minotaurin e paemer, pastaj „Itaka…/Megjithate / Liber i grisur” . Vazhdoj te lexoj  gjithnje i tronditur poezine e poetit te madh bashkekohes shqiptar dhe, e di se keto poezi jane shkruara pardje apo dje apo neser, e ne te njejten menyre do te pulsojne dhe regetijne me gjak, vuajtje, stoicizem e urtesi. Podrimja  - ky poet i ralle me nje ndjeshmeri te madhe njerezore dhe poetike, subtil, delikat, ketu ne dimensionin epik do te mbetet pergjithnje ne historine e letersise, sepse arti i tij eshte nje mesazh njerezor, qe i adresohet ardhmerise se njerezimit dhe deshmi  e psikikes njerezore, se nuk kemi qene indiferent.
Mund te pajtohem apo te mos pajtohem me teorine apo ndoshta me tezen ose me mendimin  mbi „Evropen e pergjumur”, por endrren e Evropes  e permbushin zgjimet e pavarura apo te shtrenguara, e pervec kesaj endrrat e tmerrshme plot llahtar, halucinacionet dhe vegimet mbi fuqine, mbi madheshtine, mbi lirine apo mbi ardhmerine e ndritshme dhe agimet e kuqerremta. Gjithashtu jane endrra  edhe  te Shqiptareve ne Shqiperi dhe ne Kosove e diaspore, te cilet gjithashtu jane pjese e pandare e kesaj Evrope sikur Franca, Germania, Greqia apo Austria.
     „Digjet Parisi” ky titull i romanit te Bruno Jashjenskit me terhoqi vemendjen gjate leximit te poezise se shkelqyer te Ali Podrimjes „Nen dritare digjej Parisi”.Po, Europa gjithnje  ka zgjuar emocione, ndjenja entuziazmi dhe gjendje depresioni, ndjenja te zemerimit dhe te admirimit, ndjenja te zilise dhe te humbjes, dhe po kjo Evrope gjithnje ka qene egoiste, indiferente dhe frigjide  edhe ne enderrimet e veta. A thua valle si pike referimi duhet te jete doemosdo Kulla e Ejfelit, nga kjo lartesi sikur nga Kulla e Fildishte, endrrat e ashtuquajtura te „popujve te vegjel”(cfare fjale te tmerrshme), ku gjithnje na jane shfaqur  si te papermbushura , qe si perfundim kane sjell zhgenjimin e thelle. Madje edhe ne qofte se kane qene endrra te medha , shpresa te medha, vuajtje te renda e te thella. Per ca poezi si per shembull „Ne teatrin e ri”, „Testamenti” gjate leximit gjithnje mendoja se jane shkruar ne buze te humneres, ne caste te pasigurise, ankthit  dhe rreziqeve te jashtezakonshme, sikur vdekja e sigurt i shkonte pas autorit ne cdo hap, duke bere me te lojen e cuditshme…, mbi gjithcka, ndaj edhe per ditet e bardha shpresedhenese, Se poeti asnjehere dhe askurre nuk dorezohet ne jete, po gjithnje  e mban shpresa, besimi dhe dashuria per njeriun ngadoqofte ai ne bote.
      Ali Podrimja gjithnje eshte ballafaquar, duke luftuar ne menyre te paepur me fatin dhe historine, gjithnje ballelart, me guxim,nder dhe dinjitet , i vetedishem per „mjerimin njerezor”, duke ditur se mund te jetohet edhe me „litar/ rreth kokes”.
      Emri „Loja” kthehet here pas here ne poezine e Podrimjes, e cila eshte arketip, celes –emer, duke percaktuar momentin dhe situaten. Poezite „Zari”, „Loja e pakryer”, „Fatet”, „Fillimi i fillimit” – ndonese me permbajtje te ndryshme, po qe ngerthejne nje motiv te perbashket si lajtmotiv – idene e udhetimit, te kerkimit, te mallit, te detit. Ndaj, „dikund ne bote”. Poeti nuk ka per detyre te na bind, sepse ne i besojme pa rezerve, e dime se enderrimet jane fragmentare, Se madje edhe aktori me i mire  e di oren e triumfit, se fitorja eshte vetem fitore e pjeserishme, megjithate gjerat e pashpjegueshme mbeten deri ne fund. Se asnjeri nuk fiton, ndaj, fituesit gjithashtu jane humbes.
Pastaj, ne skenen e historise na shfaqet Gjergj Kastrioti – Skenderbeu,prijesi shqiptar, kryengritesi dhe heroi kombetar, rreth te cilit mblidhen luftetaret e lirise, te demtuarit, hakmarresit dhe populli. Ne poezine e Ali Podrimjes, ky personalitet i shquar historik i popullit shqiptar, duket sikur gjithnje edhe sot bredh dherave te Shqiperise se ardhshme:”…zgjuar rri/…mbi koke te Njeriut/ Drite ben Ai”(„Skenderbeu”).
         Motivet, hollesirat, faktet – ne poezine e vet, poeti e shfrytezon thesarin e gjenise se popullit, po ashtu i merr edhe nga realiteti, sepie „Ishulli Albania” eshte „Pike uji/Ne shuplake te t’eturit”/.
        Nje bote e tere origjinale, e vetme, nje bote e rendesishme . Ketu ndodh gjithcka: krimi dhe dashuria, lufta dhe casti i pushimit te shkurter, kujtimet dhe torturat,vuajtja dhe deshperimi, semundja dhe vdekja e Lumit. Cikli i poezive „Duke ndjekur Engjellin e Zi” qe eshte nje homazh kujtimi per humbjen e parakohshme te birit te poetit, Lumit, qe me siguri eshte kaptina me tronditese dhe rrenqethese e jetes njerezore perplot digresion, dhembshuri, hidherim, lutje ndaj Zotit, perulje dhe revolte karshi fatit te katandisur, nenshtrimi i vullnetit te fatit dhe klithmat e mbytura te babait, i cili sheh se i biri i tij i semure nga nje semundje e pasherueshme po i numeron ditet e fundit ne jete dhe mbrojtja e ngulmte e poetit nga kjo lamtumire, duke ditur fare mire se nuk ka shtegdalje.Me nje gjuhe elastike dhe te natyrshme rrefen per vdekjen dhe lexuesi i vemendshem asessi nuk mund t’i harroje ato strofa tronditese .        Nderkaq, shkruaj ketu edhe per thjeshtesine dhe qartesine , qe eshte nje pune e veshtire ne te shkruarit cfare ndodh me magjistarin e poezise shqipe, Podrimjen, i cili si nje magjistar i fjales poetike krijoi gjuhen moderne poetike ne historine e letersise shqipe.Konciziteti, shprehjet lakonike me shkurtime te rrufeshme, kontrapunktet, oksimoronet, personifikimet, ndryshushmeria e rrefimit, pikat e befasishme kulmore me ato mendime te bukura, te thella, te cilat gjate leximit  zeme t’i njohim si fragmente te mendimeve  tona , per te verteta te qarta, universale.  Dhe kesaj i sherben kompozimi i teksteve, i percaktuar dhe i harmonishem, megjithe ngjasimet spontane dhe momentet e dukshme te frymezimit.
       Dhe ke mund te ze ne goje, me cfare poete ka ngjashmeri Podrimja dhe kush eshte me i afert perkah menyra e te menduarit , me format e pershkrimit etj me poetin shqiptar. Duke lexuar me kujdes dhe kenaqesi vepren poetike „Flaka e vjedhur” te Podrimjes gjithnje me perfytyrohen poetet Federico Garcia Lorca, Paul Eluard, Pablo Neruda, Louis Aragon, Salvatore Quasimodo apo Konstatinos Kawafis si dhe poetet tane Tadeusz Ruzhevic dhe Zbignjev Herbert. Me te drejte thuhet se, ekzistojne ca karakteristika  qe i bashkojne poetet, pa marr parasysh ne epoken  dhe gjeresine gjeografike. Keto jane ndjeshmeria dhe mahnitja. Pastaj i bashkon raporti i ngjashem ndaj Kohes dhe Fjales. Tashme lirika e tyre e edhe e Ali Podrimjes ka hyre ne hapesirat e historise dhe vazhdon te jetoj  neper shekuj gjithnje duke u aktualizuar.
    „Ne ankth mbani boten
    Dhe kohen teheve vezulluese
    Qe pushoi kahere ne oren time
             /”Shoferet e vdekjes”/
  shkruan Ali Podrimja  ne poezine „Shoferet e vdekjes” dhe me tutje shenon:
    „vetem ora e thyer mbet
     Dhe syri im  cel
     Buze ujit te madh
    Dhe diellit
    Ne zenit”      (Vapa)

Dhe kjo ore e thyer e poetit u be nje rekuizite e perhershme, simbol i kohes. Mendoj se kjo ore  ishte me fat, sepse ishte nje ore e poetit te madh dhe, fale tij do te mbetet pergjithnje ne letersi.
Ne poezine „Metafora e jetes sime” autori identifikohet me fjalen:”Fjala ime behu Une” sikur te lutej dhe te shpjegonte njekohesisht kuptimin e ekzistences se vet. Megjithate ,kjo vertetohet ne cdo varg te kesaj poezie.
    Thone se populli qe lind poete te medhenj behet i pavdekshem. Po, per madheshtine dhe pavdekesine paguhet me gjak dhe vuajtje, me ekzil , me netet e gjata pagjume dhe me shume hidherime dhe poshterime. Lexuesi vetem mund te supozoj se si dhe perse jane krijuar keto poezi, nderkaq, ne qofte se e ka imagjinaten e pasur dhe vetedijen historie, atehere kete e pasuron dhe zgjeron pasthenia e poetit dhe perkthyesit te njohur, Mazllum Saneja(gjithashtu nje poet i shkelqyer) dhe botuesi i mirenjohur „Pogranicze”.
  
Le te themi per fund se Ali Podrimja me poezine e vet na trondit, na prish dhe nderpren qetesine tone evropiane – natyrisht ne qofte se edhe me tej jemi te qete, i shkeput enderrimet tona – me sa nuk jemi te zgjuar, futet ne jeten tone, ne jeten time dhe, behet mik, pelegrin i perbashket, udherrefyes  ne udhetimine tij si Prometeu, partner ne loje me fatin .Se fundi me ndihmon me poezite e tij, me ushqen shpirterisht ne kete kohe marramendese

ANDRZEJ  ZANIEWSKI
Poet, prozator dhe kritik i njohur letrar

( Perktheu nga polonishtja: MAZLLUM SANEJA)
                                                                   
Varshave,
Shtator 2008