Përparim Hysi: Xha Uani

Xha  UANI!

Tregim

Nga Përparim Hysi

Kishin ardhur nga Komiteti i veteranëve të rrethit që të hiqnin eshtrat e një partizani dhe kishin vendosur që,pasi të bënin në fshat një ceremoni funebre,me një grup të vogël,eshtrat të futura në një arkë të vogël  mortore do varroseshin  tek " Varret  e dëshmorëve".  Në këtë ceremoni,do fliste më plaku i fshatit se jovetëm qe (siç thoshte,jam nga koha e sulltanit) më i moshuari,por dhe kallausi që udhëhoqi grupin e kërkuesëve tek varri që veç xha Uani e dinte. Xha Uani qe,me të vërtetë, nga "koha  e sulltanit",se,siç tregonte:"... mahere, në Hyrrjetin ishnjam 10-vjeç,po,kur u shpallti PAMVARËSIA plot 14-bukësh! 14-bukësh, or babam, po edhe ndonjë lakruar pjekur nën çerep e kam ngrënë una, dhe llogoriti vet se ti je me kalem.  Fliste pa doganë dhe as nuk të kishte në hesap,se "fjala pa doganë", në kohën kur fliste, e kishte taksën të rëndë. Epo,- thoshte,- kjo radakja ime do e kishte ngrënë hapjen me kohë,nëse gavnjej. Puppu,- lëshonte kuje si gratë nga frika,kur fliste për gavnjeshtrën (gënjeshtrën). Gavnjeve je më i keqi  i ropëve që ka toka. Se gavnjeshtra bën dhe më dëm edhe se lufta. E the fjalën në shesh të burrave, thuaje pa merak,se nuk të gjen gjëkafshë. Epo këtë që them, e kam me prova una.

*    *   *

Aty nja  njëzet sene më parë, vjen  në fshat tonë një delegacion turk. Epo me pëlqim të partisë erdhi. Si të gjithë,shkova dhe una. Una veshur ashtu myzeqarshe hesapi,por dhe ata nuk e kishin atë yrnekun  e veshjes mahere. Veshur kassabasshe që thuaj ti dhe për t'i dhënë pak vazhdë muhabetit, brrita una:-Rroftë sulltani i Turqisë!!! Ke parë ti që ai,turku (opo do ketë qenë shqiptar ai se nga më kuptoi muana?), qeshi dhe tha:-Aferim! Turku tha"Aferim" dhe qeshi,por  nga mrapa qe avazi i brritmës sime: më thirrën në zyrat e hyqymetit dhe ma zhulatën mirë fytyrën. Epo larg nga dynjallëku,larg dhe do vërvitësh popla. Opo mirë se Tili im ka qenë partizan se desh ma treguan zananë.Por nuk i ka ardhur radha punës së Tilit....

*    *     *

Xha Uani në fshat qe si ai,barometri, që mat klimën. Po shkonte 80-vjeç dhe nga goja qe brisk.Kishte një humor therës dhe ishte nga ata pleqtë e zgjuar që nuk ia hante qeni shkopin. Qe burrë i drejtë dhe kurrë të zezës nuk i tha e bardhë dhe as të bardhës, e zezë. Thoshte Xha Uani dhe nuk e luante topi. As që donte të dinte, në të kish mbetur hatëri ty apo dikujt tjetër. Ore,- thoshte,- ZOTI (kur thoshte Zoti,bënte kryq) e solli në këtë dynja ropin jo për të gavnjyer,por për të thënë të drejtën. Ti nuk e thua këtëna, të drejtën,aha ke dalë nga rruga e Zotit dhe me, muana,nuk ke punë. Sene për sene,xhëku më thërresin për ca"hesape të vjetra" nga koha e luftës. Se vërtet në luftë kundra taljanit dhe as kundra jermënit nuk mora pjesë,por nuk lëviza nga fshati dhe i kam parë me sy:ata që luftuan dhe  ata që betohen se kanë luftuar.

Në më dëgjojnë muana dhe, në duan t'i japin hakën secilit, kësaj pune i jepte dum kështu:- Për hesapet e mia, një trim kemi patur në fshat. Dhe ky qe TARJA,-ndjesë pastë! Epo e pashë vet me këta dy sy: vinte një"koshadhe"(çetë) që matana; nga Mujallia dhe po hidhej në lumë,për në fshat. Këta që janë si"trima sot, me demek", e panë koshadhen,se,më atë kohë,ishin në Bajrak.Epo në  Bajrak që përveç atij SADUSHIT nga  Vërzhezha e Skraparit,u vrati dhe një cucë nga Mallakastra; Feride ia thoshin emrin kësaj cucës,se nuk është se i preva kërthizën asajta,po i ngritën këngë."Mu tek kodra në Vajkan/Lule,Feride, moj xhan". E kënga shkon gojë më gojë dhe rron më shumë se ropi. E, që thashë qenë në Bajrak, dhe,për këtë trok dheu,nuk zbrazën një pushkë që ta trembnin "koshadhen",por i bën "trragë bythës". I bën ata, por më të ngrihet TARJA (epo atij i them burrë una), që thuaj ti dhe mu tek "Rrapi i Kupes", zë pozicion dhe u brret atyre të koshadhes:-Kthehuni se këmbë nuk do bëni për në fshatin tim! Dhe ata,siç kërcen prifti nga belaja,u kthyen andej nga erdhën. U kthyen, or të keqen xha Uani tyja, por nuk e harruan pusinë e TARES. Një ditë futen "abasës"(fshehurazi a papritur) në fshat dhe një të lidhur TAREN e shkretë dhe e pushkatuan. Larg nga fshati, thonë andej afër Beratit. Po kush e pa,xhanëm? Po iku i shkreti Tare si naxhakja pa bisht.Por në e zë me gojë këtë delitrim una, nuk kam si mos u zemërohem këtyre komunistëve una. Shkuan këta të familjes dhe kërkuan që TARJA të shpallej dëshmor. E dini si i tha një piciruk që nuk kishte parë luftë me sy? Pse nuk  luftoi  TARJA,por e kapën të gjallë dhe zvarras e morën me vete? Epo kësaj,e di si i thonë këtu.në Myzeqe? "Kush "pordhi" dhe kush mori groshin"? Se luftoi Tarja,por atë paranë që jepet për luftë, e merr mysebeti që bënte sehir. Kjo dynja është kthyer përmbys. Ca  rrojnë e bëjnë pallë, ca të"vdekur" si të gjallë.

*    *    *

Se dhe lufta është pakëz"han-bërdush". Kush di ta dredhi,jo vetëm shpëton,por të vjen dhe të kapërdiset si maçoku në thekër dhe më t'i numëron taljanët e jermënët e vrarë,sikur ka bërë qametin. Gorrica në shëndre! Ja çfarë di una. Vajti Todi i Nakës ( Naka,plakë dhe Nastua,ndjesë pastë, kish vdekur pa ardhur lufta) dhe shkoi me ata të Xhindoles, me Ballin. Vajti dhe, në fund të fundit, shqiptarë qenë dhe këta, pavarësisht damkës,por nuk ta paç aty fjalën. Ore luftoi Todi  i Nakës a nuk luftoi,nuk e di una,se,po nuk ma pa syri, nuk e hap kamaren,por një gjë e pashë dhe nuk e harroj una:- I zinte dora,or tynjatjeta Todit, dhe m'u rregulluati nga dynjallëku dhe Naka. Bëri apo nuk bëri zullume Todi, nuk di gjëkafshë una,se në fshat nuk trazoi gjë. Kurse Tili im (epo komshinj me Todin) jo të vejë pas Todit,si më i madh qy, po yrysh dhe me partizanët, me këta Bozollarët e  Kolonjës. Epo si apalla ka qenë Tili im dhe , në vend të bënte ndopak prokopi si Todi i Nakës, u kthyeti nga lufta me opinga qepur me tel. Epo teste- teste  qo dynja: Todi me prokopi,Tili im me gjisht në gojë. Sado që qy,Todi, nuk hëngri me lugë floriri, e pagoi atë"luftën" pak si me"kamatë të rëndë".Mirë që vdiq dhe Naka se nuk i panë gjë sytë. Po as Tili im,nuk po ha me lugë floriri.Po,bereqarti vesën, e kanë bërë brigadierë në komprativë.

*     *    *

Ja ky është xha Uani që 80-vjeçar, sot do flas nja dyfjalë për atë partizanin që nuk i dihej varri.

NGaqë isha prezent në atë ceremoni funebër, gjithmonë më shfaqej frika, se Xha Uani do  zbrazte ndonjë nga ato bumjet që sikur i mbante fshehur në xhep.

E dija,- foli ai,- që qy i shkreti qe groposur atje. Qeshë kullosja lopën dhe dy qetë atje afër. E varrosën shokët e tij se u bëhej barrë.Lanë një shenjë ( me demek,është këtu dhe do kthehemi  ta gjejmë).Mirëpo nga e thëna,tek e bëra është një det i tërë në mes. U çliruati vatani, por "iksani" harron. E harruan dhe shkoi e vate. Nga lufta ka mbi 30 sene dhe nuk u kujtua për  të njeri. Se, kur je mirë, harron ç'ke hequr. Po më mirë vonë se sa hiç. Është kush është,unë nuk e di.Po birnëne është dhe ZOTI t'ia bekojë atë "shtëpizën" e re. Pas tij, foli dhe i dërguari i Veteranëve të rrethit, që, pasi "gavnjeu",kur thotë xha Uani, e morën "arkëzën  mortore" me eshtrat e atij partizanit që ishte vrrë nëafërsi të fshatit dhe larg nga shtëpitë. Vetëm Xha Uani e mbante mend  "varrin" e panjohur.