Shqipe Gashi: Intervistë me shkrimtarin dhe gjuhëtarin e mirënjohur Dr. Nuhi Veselaj

5. A ekziston një luftë e brendshme mes vetëdijes dhe ndërdijes gjatë krijimit të një libri shkencor?

Nuhi Veselaj:  Edhe kjo pyetje teorike është pak e gjerë dhe i takon më fort fushës abstrakte psiko-filozofike. Edhe gjatë krijimit të një vepre letrare kemi të bëjmë me futjen në veprim të formave të të menduarit logjik, të vetëdijës e të nënvetëdijës, por në këto process mbizotëron drita e zemrës, mbizotzëron përjetimi ndjenjësor i botës subjektive të krijuesit, sipas idealit siç e kocepton ai, varësisht nga tema që e trajton, ndërsa te vepra shkencore tek vetëdija dhe nënvetëdija, ose siç e theksoni ju, ndërdija e krijuesit, mbizotëron  drita e mendjes, mbizotëron arsyeja, objektiviteti si lëndë joaq ndenjore. Sidoqoftë, për luftën e brendshme të krijuesit si e keni shënuar ju, ku gjallojnë të dy dritat bashkë (e zemrës dhe e mendjes) teorikisht më mire dijnë me zbërthye psikologët,filozofët dhe psikoanalitikanët, ngase këta terma (vetëdijë e nënvevetëdijë) në stilin neutral shkencor i kemi të huazuar nga ato disiplina, megjithatë me sa di te dy termat kanë të bëjnë me procesin e të menduarit abstrakt, me dijen abstrakte, ku përformohen si dy fjalë-nocione,  si dy mendje, po në të vërtetë kemi të bëjmë me një mendje që brenda saj zhvillohet luftë ne kuptim të një koncepti sihiperonim të dijës, ku si primare del vetëdija, sepse siç shpjegohet nënvetëdija ose ndërdija, i nënshtrohet urdhërit të saj. Në të vërtetë, vetëdija  materialin  e lë, si me thënë, vetëm të mbrumet në nënvetëdije.  Në këtë shtratim të dy termat, pra si një dije e veçantë bëjnë sendëzimimn e atij materiali në atë mënyrë që krijuesi, duke shfrytëzuar idetë nga shtratimi mund t’i dritësojë e kurorëzojë ose t’i përformancojë ato në diçka të re specifike si shpikje, qoftë në botën e krijimtarisë artistike, qoftë, në atë shkencore ontologjike etj. Në burime të caktuara profesionale kam hasur të thuhet se vetëdija si kujtesë historike, së bashkë me unin (egon) dhe vullnetin si elemente hyjnore të njeriut, tipare këto të cilin (njeriun) jo vetëm e dallojnë nga qeniet e tjera fizike, biologjike, psikike e shoqërore, por edhe e ndihmojnë që me rizgjimin e këtyre komponenteve nga nënvetëdija, truri i njeriut krjues do të jetë  më i përgatuar ose më i ripërtëritur për avancimin e vetëvetëdijës.

Sidoqoftë, për mos me hy në teorizime të tilla, si studiues i gjuhës shqipe shikuar nga pikëpamja e barasvlerësisë sinonimike nënvetëdijë/ndërdijë ose ndërvetëdijë që figuron mbase jo qartë në burime të caktuara profesionale (si në Fjalorin e psikologjisë të P. Nushit), madje edhe në formulimin e pyetjes suaj, ne e merendojmë si çështje të diskutueshme terminologjike në gjuhës tonë. Natyrisht për zgjidhjen e këtij problemi personalisht mendoj se duhet me u konsultue specializimi i parafjalëve emërformuese  nën- / ndër-, ku për këtë rast, nëse kemi të bëjmë me konceptin e njëjtë semantik, mund të themi me plotgojë se ortologjikisht më e parapëlqyeshme duhet me dalë trajta me nën- nënvetëdijë se ajo ndër- ndërdijë ose ndërvetëdijë, ngase nuk kemi të bëjmë me ndërhyrje mes dy komponenteve, por vetëm me një mendje, si term sihiperonim, apo jo, të ndarë në dy ngjyrime semantike: 1. vetëdija në funksion qendror urdhërimi dhe 2. nënvetëdija në funksion anësor të sinënshtruar zbatimi. Po shtoj edhe këtë si gjuhëtar duhet parë, parashtesa ndër- e letrarishtes te trajta ndërdijë ose ndërvetëdijë, sa ka të bëjë si trill kontaminimi (?!)*n(d)ër/ner – të kosovarishtes me –nën të letrarishtes, ngase këndej te ne mungonte trajta –nën. Konstatojmë se te ne në thjeshtligjërim ndeshej vetëm ajo *n(d)er) !?  Pra, ky fakt le të vlerësohet. Krahaso edhe koshjencë (vetëdijë) ndaj subkoshjencë (nënvetëdijë), serb. svest dhe podsvest.

Sido që të jetë, ky aktivitet i veçantë i trurit të njeriut në procesin vetëdijë /nënvetëdijë nuk ka mbetur vetëm koncept brenda individit, por stilistikisht ka pësuar zgjerim kuptimi edhe në sferën shoqërore, andaj thuhet se shtrati ku pushon vetëdija mund të krahasohet me kopshtin shoqëror, ku hedhen fara, të cilat do të seliten konkretisht, qoftë si brum i veprës shoqërore (letrare) qoftë të asaj shkencore, por fryti megjithatë formëzohet vetëdijshëm, apo jo?

Sa më përket mua, përpiqem që paraprakisht çdo krijim ta kem të menduar mire, i cili edhe duhet të ketë edhe rëndësi universale si temë, ndërsa do të dëshiroja që çdo krijues shqipfolës në themel të mendojë shqip dhe fjalë-idetë parësorisht t’i hartojë në gjuhën shqipe dhe së këtejmi varësisht nga vlera t’i përkthejë në gjuhë të huaj. Me këtë dua të them që gjuha shqipe nëse mësohet mirë ka fjalë e shprehje të specifikuara që shërbejnë për të mbuluar koncepte  edhe të majave më të larta të fushës së abstraksionit, siç janë edhe paskajorja e mirëfilltë dhe asnjanësi prejpjesor.

6. Cila është e veçanta juaj nga krijuesit dhe studiuesit e tjerë të gjuhës shqipe?

Nuhi Veselaj:  Nuk mund të di, nuk jam në rrjedhë për të tjerët, por e veçanta ime në punë shkencore rreth gjuhës shqipe si shkencë fillon relativisht vonë, nga fillimvitet e ’70-a, kur më larguan me dhunë nga ëndërrim-profesioni im ideal i pëzgjedhur si mësues i gjuhes shqipe dhe në atë fatkeqësi, ndërsa isha nën mbikëqyrje, por gjoja isha i lire të konkurroja për punësim kudo në ndërmarrje prodhuese jashtë arsimit, papritmas u hap një derë fati për studiues: në Prishtinë u bë i mundshëm regjistrimi i studentëve pasunivesitarë (postdiplomikë)  për gradën magjistër, në dy degë: degën e letërsisë dhe në degën  e gjuhësisë.

Në këtë situatë, prof. Sadri Fetiu më këshilloi, që nëse nuk do të më bënin pengesa, ta provoj regjistrimin jo në degën e letërsisë,po në atë të gjuhësisë, në mënyrë që sadopaktëpç eskivoja, t’i shpëtoja sopatës shtetërore të hetuesisë, pasi ishte duke u hetuar veprimtaria ime letrare, qoftë, përmbajtja e disa vjershave origjinale, qoftë ajo si ndihmë redaktuese bërë punimeve të nxënësve në gazetën e shkollës “Flaka e nëntorit”, ku si ish zv.-drejtor shkolle, isha redaktor përgjegjës, 2-3 numra të së cilës i kishim botuar pa miratimin e organeve përkatëse politike. Ashtu edhe veprova. Studimet pasuniversitare i regjistrova në degën e gjuhësisë, mirëpo, ligjëratat i ndiqja rregullisht në të dyja degët. Isha i rregullt sidomos në ligjëratat e profesor E. Çabej dhe të të prof. Androkli Kostallarit, për të cilin kisha admirim të veçantë, pasi e konsideroja merituesin më të madh të gjuhës së njësuar letrare shqipe.

Në të vërtetë unë edhe më parë si mësues (gjuhe) isha i obliguar me detyrë, jo vetëm ta mësoja dhe perfeksionoja normën e shqipes së përbashkët letrare, por gjuha më nevojitej edhe si armë krjimtarie dhe njëherazi edhe si ndihmë kolegëve të rinj të lëndëve inxhiniero-teknike e profesionale që të gjendeshin më lehtë në përdorimin e shqipes gjatë mësimdhënies, pasi shumica prej tyre ose kishin kryer shkollën në serbishte ose patjetër shfrytëzonin literaturë në atë gjuhë.

Ndërkaq, kur u detyrova të punësohem si përkthyes, në një ndërmarrje prodhimi, atëherë pothuajse m’u imponua studimi i shqipes, nga nënfusha e stilit tekniko-administrativ, dhe në këtë vazhdë fillova me dhënë ose u përpoqa me dhënë kontribut:

së pari, në raportin  e barasvlerësisë terminologjike serbisht– shqip (shqipja e Kosovës!),

së dyti, në raportin tekniko-terminologjik: shqipe (Shqipëri/Kosovë)–serbokroatisht dhe

së treti, raportin terminologjik të shqipes zyrtare, përkime e mospërkime në krahasim me terminologjinë shqipe/bashkësi ndërkombëtare/serbokroatisht.

Në të vërtetë kontributi ynë, sipas interesimeve tona në këtë drejtim fillimisht shtrihej në këto fusha:

1) emërtimi ose titullimi i ndërmarrjeve ose formave organizuese në kuadër të

institucioneve ose ndërmarrjeve përkatëse prodhuese (metalpërpunuese);

2) emërtesat e profesioneve, sipas organikave;

3) rreth termave teknikë:

a) emërtimi i mjeteve të punës, veglave, përdorëseve,

b) emërtimi i pjesëve të mjeteve të punë, veglave, përdorëseve etj.,

4) emërtimet e proceseve tekniko-teknologjike dhe

5) terma përkatës nga fushat e tjera me interes.

Edhe sot e kësaj dite në raportin Shqipëri/Kosovë/ terminologji ndëkombëtare/ serbokroatisht kanë ngelur jo pak gjëra të hapura, ndërsa unë më 1997 pata përgatitur material disa vëllimshe (8), ku rrahnin këto çështje.

Përveç kësaj, e veçanta e veprimtarisë sime rreth çështjeve normëzuese të shqipes në aspektin thjesht gjuhësor, qëndron në faktin se gjatë studimit të hollësishëm të shtyllave kryesore të shqipes standarde të hartuara mbi bazë të Rezolutës së Kongresit të Drejtshkruimit 1972, si Gramatika e Akademisë. Fjalori drejtshkrimor dhe Fjalori shpjegues normativ, pata vërejtur se përveç të mirave të mëdha kolosale që kishin këto shtylla përcilleshin edhe me ndonjë të metë të dukshme që në start dhe për të metat ose lajthitjet ose rreth nevojës së perfeksionimit të çështjeve përkatëse normëzuese që ndërkohë i shtronte koha, për mendimet e mia e pata informuar edhe prof. Kostallarin, i cili më këshilloi që t’i shkruaj me guxim  dhe t’i publikoj këto çështje në të mirë të konsolidimit të  gjuhës së përbashkët letrare. Dhe kështu, ndërkohë, vërejtjet e mia, fillova me i publikue pa pengesa të dukshme në mjete të caktuara të informnimimit. Madje, pas një periudhe bukur të gjatë, tashti, në dy vitet e fundit i kam përfshirë pothuaj të gjitha ato punim-publikime në 11 vepra të reja tashmë të libërtuara, në të cilat kam shprehur e sugjeruar edhe disa risime (si përplotësime), të cilat ende nuk janë vlerësuar, nga ekspertët e institucioneve tona përkatëse.

7. Cilat janë shqetësimet e juaja që mendoni se ka krijimtaria në aspektin letrar dhe gjuhësor?

Nuhi  Veselaj: Nëse mendoni për ndonjë rol timin si faktor me ndikim, nuk shoh arsye pse më bëhet kjo pyetje, ngase nuk e kam pasur atë mundësi, megjithatë sa mos me lënë pyetjen pa përgjigje, si individ po shpreh mendimin tim si këshillë shoqërore jo si shqetësim edhe për letërsinë, edhe për gjuhësinë.

Së pari,  le ta dijë çdo shkrimtar krijues, te ne e kudo, i vjetër e ri se, standardi i shqipes së sotme, nëse kuptohet drejt, nuk i kushtëzon krijuesit letrarë e të tjerë që të mbyllen në korniza të ngurta të asaj gjuhe mbi bazë toskërishte, ngase sa është e madhe gjuha e veprës b.f. të një D. Agolli ose I. Kadare,  Fatos Arapi etj. etj., të cilët në veprat e tyre, vërtet madhore për admirim, kanë arritur majat, edhe pse gjetën mënyrë të të joshnin edhe me ndonjë vlerë të dialektit tjetër, përdorën kryesisht toskëridshten ose fjalësin e shqipes së sotme standarde mbi atë bazë, po aq e madhe e për admirim ishte dhe është edhe gjuha disa shkrimtarëve që përdorën më herët dhe e përdorin edhe sot shqipen mbi bazë të gegnishtes letrare, andaj këshilloj që të shfrytëzohen edhe vlerat e gegnishtes si pjesë organike e gjuhës sonë globale, njësoj si edhe thesarin e pasurisë gojore të të gjitha trevave shqiptare. Së këtejmi, mendoj se në të ardhmen mund të priten suksese të reja edhe më të mëdha nga çdo shkrimtar talent punëmbarë, i cili, pasi tash janë krijuar mundësi të reja, e shfrytëzon mirë lëndën gjuhësore, duke bashkuar me mjeshtri tërë pasurinë ligjërimore e fjalëformuese të shqipes globale.

Së dyti, edhe sa i përket aspektit të studimeve gjuhësore po theksoj, përsëri flas si individ, si mësues i vjetër, se nuk shoh gjë të keqe pse kërkohet paksa zgjerimi i bazës së standardit të shqipes, por njëherazi nuk duhet parë çdo të zezë lidhur me normëzimin e gjuhës shqipe mbi bazë toskërishte, sipas rekomandimit të Kongresit të Drejtshkrimit 1972, ngase më shumë të zeza shoh aktualisht te disa kuadro standardistë zyrtarë në Shqipëri dhe pasues të tyre në institucione të ndryshme në Kosovë e gjetiu, që fanatikisht kanë mbetur të pozicionuar në ruajtjen e asaj norme, duke mos ndryshuar asnjë presje (!) dhe se mjerisht pothuaj krejt energjinë e talentin e tyre krijues e kanë shpenzuar dhe po e shpenzojnë duke e mbrojtur normën e tillë, deri edhe në mënyrë makiavleiste, duke mos i parë me sytë e dijes, lajthitjet ose gollet përkatëse që kishin mbetur ose ishin përvjedhur fillimisht në ato shtylla, ku jo pak çështje ekzistuese sot duken dritë me diell si të lëna keq, jo të zgjidhura mirë, ngase në atë normëzim patën mbetur të papërfshira disa vlera të padiskutueshme nga kodi i shqipes globale, përkatësisht nga ish-shqipja letrare mbi bazë të gegnishtes, të cilat tashmë me dhjeta vite kanë dale sheshazi si të diskutueshme dhe po kërkohet (ri)integrimi tyre. Vërtet shqetësues del fakti pse deri tashti nga kuadrot e tillë nuk janë bërë me dhjetra e dhjetra përmirësime edhe në Drejtshshkrimin e gjuhës shqipe (1973), siç janë bërë (edhe pse jo të plota) në Gramatikën e Akademisë dhe në Fjalorin shpjegues normativ dhe në botime të tjera edhe të Akademisë.

Për çështje konkrete lidhur me lajthitjet ose të metat në këto shtylla të standardit kanë tërhequr vërejtje edhe studiues të tjerë të njohur.

8. A jeni i kënaqur me punën shkencore që bëhet sot kundrejt gjuhës shqipe, konkretisht ndaj dialektit gegë?

Nuhi Veselaj: Ne nuk e mohojmë, pra, periudhën para e pas Kongresit të Drejtshkrimit (1972), ku sa i përket normëzimit, edhe pse në Shqipëri kryesisht mbi bazë të një dialekti, janë kristalizuar shumë gjëra pozitive. Ne, shikuar formalisht e realisht e quajtëm shumë pozitiv atë normëzim, sepse përveç rregullave të sistemuara e të kompletuara gjuhësisht mjaft mirë, së paku ishte arritur që edhe në sy të botës, shqiptarët të përfaqësoheshim me një gjuhë zyrtare dhe kjo nuk ishte punë e vogël, mirëpo ndërkohë pas viteve të ’90-a e fillimvitet e shekullit të ri e deri më sot në situatë të ndryshuar, po shihet qartë se ai standard del me bazë tepër të ngushtë (të drunjëzuar), andaj lypset zgjeruar e përplotësuar, qoftë me disa risime që ka sjellë vetë jeta, globalizmi i brendshëm dhe i jashtëm,  qoftë edhe me prurje të domodoshme nga gegërishtja, përkatësisht nga ish shqipja letrare mbi atë bazë, siç është edhe paskajorja me + pjesore të shkurtër se dhe me disa përforcime më fort me plotësim interpretimi, siç janë foljet me –NO ndaj atyre me –RO, foljet me –AV(Ë) (të pavërejtura fare), zbardhja rreth përdorimit të katër tipave të asnjanësit të shqipes, zbutja e kontaminimeve të homoformave ose homonimeve të vrazhda e përplotësime të tjera drejtshkrimore, fjalëformuese e gramatikore, si shumësi e shquarsia e emrave etj.  Në këtë kontekst, siç konstatojmë edhe ne, ky normëzim fatlumnisht pa e prishur komoditetin e bazës, ka mundësi me pranue edhe prurjet e domosdoshme si shtojcërisime, natyrisht kur kemi të bëjmë me ndreqjen e padrejtësive bërë vetvetes normës globale, përkatësisht disa segmenteve të ish normës letrare mbi bazë të gegnishtes. Konkretisht, e kam fjalën për një mori sinonimesh të zbuluara ose të rizbuluara, qoftë të trashëguara nga gjuha popullore, qoftë si krijime të reja fjalëformimi, jo vetëm nga krijimtaria e letësisë artistike, por edhe nga visari popullor e studimet gjuhësore dhe aq më tepër nga shkencat humanitare e natyrore matematikore, tekniko-teknologjnike, elektrono-digjitale etj.

Për mendimin tonë, lidhur me integrimin e paskajores së mirëfilltë të shqipes në standard nuk di pse nuk ka mirëkuptim nga të gjithë, kur është argumentuar katërcipërisht se integrimi i tillë nuk prish fare komoditetin letrarishtes së sotme dhe se një rikthim i tillë mund të bëhet menjëhershmërisht, pa gri  ujë në havan ose duke pritur Kongres të ri drejtshkrimor e ku ta di(!), sepse nënfusha e saj autonome semantike me shikue realisht ka mbetur e pa mbuluar plotësisht që në start të shpalljes së letrarishtes së sotme. Madje vazhdimi i mosintegrimit të saj, si deri tash, i shkakton dëm vetë standardit të shqipes, ngase, kur kemi parasysh shqipen globale, historinë e saj, vetë standardin e gjuhës shqipe, jo të një dialekti, një gafë e tillë ishte shkaktuar për mungesë koncepti, apo jo?!

Sidoqoftë, edhe pse ne si edhe studiues e intelektualë të tjerë lidhur me domodoshmërinë e riintegrimin e paskajores në standard kemi dhënë argumenta tejet të parrëzueshëm në burime të caktuara, megjithatë këtë çështje po e përshosh paksa edhe këtu, duke rikujtuar disa të dhëna me interes si fakte, të cilat ndihmojnë në të kuptuarit e domosdoshmërisë rreth integrimit të saj pa pasoja, siç janë:

E para, gjuha shqipe në kuadër të familjes i.e. ishte identifikuar si gjuhë me vete edhe me paskajoren e mirëfilltë që në fillet e saj, identifikim ky që e gëzon vetë kodi global standard i shqipes në vazhdimësi me vlerat e veta të pashkëputura semantike, gramatikore e leksikore, në krahasim me gjuhët e tjera, apo jo?!

E dyta, në ish-shqipen standarde paskajorja ishte e normëzuar, andaj mohimi i saj në normëzimin e ri pa respektuar gjuhën e natyrshme shqipe ishte vendim pamendësisht arbitrar, lëshim i pafalshëm, apo jo?

E treta, paskajorja e shqipes kishte dhe ka përdorim nga shumica e shqifolësve në trojet e veta dhe më gjerë, apo jo?

E katërta, paskajorja e mirëfilltë e shqipes si në gjuhë të tjera dhe në shqipe mbulon koncepte të fushës abstrakte, prandaj privimi i saj nga standardi ka shkaktuar pa nevojë shumëkuptimësi të sidhunshme të disa formave gjoja barasvlerëse, që nuk kishin shtrirje në tërë arealin shqipfolës, të cilat gjoja konsideroheshin barasvlerësa të plotë të konceptit të tillë abstrakt, siç është edhe veta e dytë njëjës e lidhores, por që përkundër atij zëvendësimi arbitrar disa koncepte të paskajores mbetën pa u mbuluar mirë ose aspak, kur kemi parasysh logjikën e shqipes si tërësi në krahasim me gjuhë të huaja, apo jo?

E pesta, injorimi ose përjashtimi i paskajores së mirëfilltë fillimisht nga standardi i shqipes është bërë në bazë të arsyetimeve të pambështetura, të gënjeshtërta, mjerisht, të plasuara ashtu edhe në burime relevante normative, se gjoja në Shqipëri e më gjerë kjo formë kishte pësuar pasivizim nga vetë evolucioni dhe që ende paska mbetur vetëm si fosil në disa të folme të skajshme të gegërishtes veriore, çka nuk ishte dhe nuk është edhe sot e vërtetë, sepse me një akt të tillë që në start ishte anashkaluar jo vetëm Shqipria e Mesme, por deri edhe disa vise nën Shkumbin, ku përdorej, madje mund të përdoret edhe sot trajta e paskajores së tillë, apo jo?

E gjashta, pa të drejtë është thënë se gjoja, të gjitha konceptet e paskajores së mirëfilltë, pa lënë gjë keq, mbulohen tërësisht me paskajoren e dytë ose me disa forma të lidhores, që i ka edhe vetë gegërishtja etj. etj., gjë që edhe këtu ka të pavërteta,  vërtet gegnishtja e ka lidhoren e paskajoren e dytë, por me to, konceptet e paskajores së mirëfilltë nuk mbulohen dot, ashtu siç nuk mbulohen plotësisht as me forma të tjera sinonimike, apo jo?

E shtata, aq më keq shtrirja e keqkuptuar e standardit pa paskajoren e mirëfilltë, pa kurrfarë oponence në Kosovë (ish –Jugosllavi), pati shkaktuar edhe disa deformime shumë dëmsjellëse (5-6), të cilat po ndikojnë keq (kryesisht tek disa ish-intelektualët entuziastë), jo vetëm në konsolidikimin e letrarishtes së sotme, por edhe në përdorimin e ish gegërishtes së natyrshme (letrare) me paskajore, përkatësisht  po bien ndesh edhe me të folmeve të trashëguara gegërishte,  si b.f.  (tash për të ardhmen) kisha thënë në vend kisha me thënë /do të thosha etj.

E teta, heqja ose anashkalimi i paskajores së mirëfilltë nga standardi i ri (1967/1972/73) u shoqërua me një propagandë pamendësisht makiaveliste, duke u shërbyer me të pavërteta, nga e cila si rrjedhojë kanë rënë viktima, madje po biejnë edhe sot e kësaj dite edhe disa studiues ambiciozë (edhe gegërishtfolës nga Shqipria dhe Kosova e më gjerë), çka është për keqardhje të madhe.! Kur them kështu kam parasysh edhe një publikim të një studiuesi, jo pa emër e pozitë, i cili në një gazetë të Tiranë (2015), është shprehur se gjoja:

E ashtuquajtura “paskajore” u la jashtë standardit edhe nga mbledhjet e gjuhëtarëve të Prishtinës të vitit 1952, 1957, 1963(!), sepse vërtet gjuha shqipe nuk ndjente nevojë për një formë të tillë infinitivale, që e kanë disa të folme të gegërishtes verilindore e verio-perëndimore, por që mungon për mbarë gegërishten dhe për toskërishten.

Nuk dime ku ka gjetur mbështetje autori, por siç u cek edhe pak më sipër, të gjitha të dhënat nga ky pasazh janë plotësisht të pavërteta, sepse edhe në dokumentat normativë të gjuhëtarëve të Kosovës del ndryshe. Kështu në burimin  e  vitit 1952, paskajorja e mirëfilltë ishte përfaqësuar në 20 raste, më 1956 në 50 raste, ndërsa më 1963 në 24 raste, madje me rregulla të përcaktuara të mbështetura shkencërisht.

Pyesim, si është e mundur, që në kohën tone, alla-partizançe, të keqinformohet opinioni me të dhëna të tilla të gënjeshtërta?! Pse të vijohet propagandimi kundër integrimit të paskajores së mirëfilltë në standardin e sotëm, për të cilën ka aq nevojë vetë standardi aktual, së paku për të merituar emërtimin standardi i gjuhës shqipe, jo i një dialekti, apo jo?!

E nënta, e shoh të arsyeshme ta parafrazoj një konstatim tejet të shkurtër dhe kuptimplotë që e lexova nga një reagues drejtuar z. Ardian Vehbiu, i cili edhe pse nuk paraqitet si paskajorefob, megjithatë, pasi është mësuar pa të, mendon se integrimi i paskajores së mirëfilltë në standard del i panevojshëm. Reaguesi, mesa mbaj mend i drejtohet jo aq këtij sa paskajorefobëve përafërsisht kështu:

A jeni të vetëdijshëm, apo jo, sa humb shqipja nga një përkthim i tekstit të saj pa paskajore në gjuhë të huaj dhe njëherazi sa humb shqipja nga përkthimi i një punimi të tillë nga gjuha e huaj në shqipen pa paskajore?

Ne e marrim me mend se reaguesi i tillë, si ne, kishte parasysh edhe disa nga faktet që janë përmendur më përpara në burime të caktuara nga disa autorë, por  ndoshta edhe për këto që do t’i ricek sa për joshje kurreshtjeje tash fill:

Janë nja 4-5 raste kontekstore të padiskutueshme, në të cilat paskajorja e mirëfilltë me konceptin e saj sipas kodit të shqipes globale, në krahasim me ish shqipen letrare mbi bazë të gegnishtes, si dhe në përputhje me realitetin aktual ligjërimor, qoftë edhe si njësi frazeologjike (metaforike) nuk është e lejueshme të zëvendësohet me mjete të tjera të shqipes së sotme gjoja barasvlerëse. Konkretisht është fjala për këto nënfusha semantike:

Së pari, barasvlerësia pa shumë rezervë e përfaqësimit, jo vetëm ndaj infinitivit të të gjitha gjuhëve indoeuropiane, por edhe ndaj isimfilit të turqishtes dhe masdarit të arabishtes, detyrim ky që në radhë të parë u takon studiuesve, apo jo?!

Së dyti,  shprehjet lapidare (mençurake) me paskajore, për të cilat si pasuri e veçantë, letrarishtja e sotme për to nuk ka si me pasë zëvendësim, ngase këto shprehje si vlera, me prirje të pakufizuar shumimi, janë vulë e krijuar atavikisht (historikisht), madje edhe aktualisht janë në gjallim e sipër pa kufizim, në treva të caktuara shqipfolëse, si në gjuhën e folur ashtu edhe në gjuhën e shkruar, si p. sh.:

- Me ba me t’ ra kova në bunar, me çengel mundesh me nxjerrë, po me ba me t’ pshtue fjala pa tjerrë, nuk të ban punë asnji çengel.

- Për mos me koritë mësues e shkollë - mëso me folë mirë e me kontrollë.

- O sa mire me qenë shqiptar, me folë shqip e me pasë atdhe! etj. etj.

Së treti, citimet (respektim i domosdoshëm), qoftë të sjella si prova dokumentimi, qoftë si cilësi e gjuhës autoriale, ngase mosrespektimi i paskajores (origjinale) në raste të tilla konsiderohet shkelje e patolerueshme e kodit shkrimor, qoftë në aspektin shkencor, qoftë në atë të së drejtës universale njerëzore autoriale, p.sh.: