Gani Mehmetaj: Variola Vera

Variola Vera

Tregim nga Gani MEHMETAJ

Më fillimin e verës, qytetin e mbërtheu hija e vdekjes. Qielli s'kishte asnjë re. Pas dimrit të gjatë e pranverës së squllur, çuditërisht nuk ndjehej ngrohtësia e verës. Fresku i Grykës së bjeshkëve nuk e zhdavariste sikletin e njerëzve që s'dinin ç'të bënin me veten. Herë djersinin, ndërsa nuk u vinte nga vapa, herë dridheshin, ndërsa jashtë dielli piqte. Rrugëve tek-tuk ndonjëri ecte shpejt si ta ndiqnin djajtë prapa. Pak kush e ngrinte kokën të shihte tjetrin; përtonin ta ngjatjetonin mikun a të njohurin; kush nuk harrohej në biseda të gjata. Vdekja  tinëzare, e fshehtë dhe e pakapshme, që s'të paralajmëronte as s'të jepte mundësi të luftoje me te, i shigjetonte të gjithë.

Pandehma për diçka të kobshme nisi më vaksinimit e nxënësve nëpër shkolla. Ankthi u shtri mbi qytet. Radhët e gjata para ambulancave të frikësonin. Na rreshtuan në oborr, duke na drejtuar nga laboratori i kimisë, na treguan që do të na jepnin nga një injeksion- preventivë kundër epidemisë. Mjekëve e gjilpërave u druanim, por virusit vdekjeprurës, i druanim më shumë. Prandaj nuk ia mbathi asnjëri, rrinim të shqetësuar në rresht dhe prisnin. Dikush na e  shpjegoi se nën lëkurë do të na injektonin lëngun brenda të cilit ishte virusi i trallisur që në rast rreziku do të reagonte si antitrup, apo diçka e ngjashme. Përpiqeshim të dëshmoheshim trima, sepse shoqet e klasës i kishin pranë, thua  ato prisnin heroizma nga ne. Një infermiere e kolme me aromën e rrobave të sapo lara na e gërricte lëkurën e llërës me një bisht pende të çuditshme. Gërricja digjte si zjarr.

Variola vera, një sëmundje e re, e panjohur dhe e padëgjuar, u tha se erdhi nga shkretëtira. U fut nëpër  shtëpi, na i pushtoi edhe kokat. Plakat  përpiqeshin ta kapnin nëpër mjegullën e kujtesës, por u rrëshqiste, i hutonte emri. Thanë se ishte një kafshë e  padukshme që rrinte pezull mbi kokë, duke kërcënuar për vdekje, me një  vdekje  të ngadalshme, të rëndë e të frikshme. Fyti të thahej nga kolla e thatë, trupi të djersinte, temperatura e kalonte dyzetën, kruajtjet të çmendnin. Më të dëgjuar simptomat nga televizori, njerëzit nisi t'i mbërthente kolla e thatë, djersinin natën, faqet u skuqeshin, kruheshin si t'u qe futur djalli nën lëkurë. Por mjeket rrudhnin më supe. Nuk e dinin janë apo nuk janë shenjat e virusit vdekjeprurës.

Për sëmundjen e keqe që kishte shpërthyer kufijtë e qytetit flitej në të gjitha raportet televizive, në radio, nëpër shkolla e institucione. Jepeshin udhëzimet, këshilloheshin familjet që të sëmurit t'i izolonin. Bëhej me dije se fatkeqi nuk kishte shpëtim, do të vdiste në dhimbje e i vetmuar Për të mirën e të tjerëve, u thoshin,  t'i linin të vdisnin të braktisur. Ose edhe më keq, kishte paralajmërime që të infektuarit do t'i fusnin nëpër karantina. Aty do t'i izolonin të gjithë ata që i ndenjen afër të sëmurit, apo që bashkëjetuan me te. Karantina mund të zgjerohej në rrathë koncentrik...

Qyteti fqinj dergjej  në shtratin e vdekjes. Thuhej me siguri të pakundërshtueshme se qytetin fqinj e kishin vënë në karantinë. Asnjë lëvizje në rrugë,  asnjë shitore e hapur, kush nuk shkonte në punë, në shkollë. Gjëra të frikshme po ndodhnin atje. Fjalët i kalonin pengesat, nuk i përfillnin barrierat: Telat me gjemba, ushtarët e policë prapa telave, të gatshëm të gjuanin në çdo lëvizje, pa paralajmërim. As miza s'mund të kalonte, pëshpëritej më frikë. Zogjtë shtegtar siç erdhën, ia mbathën. Ndjenë firomë vdekje. Mungesa e lajmeve të tjera i paralizonte njerëzit. A thua sa njerëz vdiqën? Dhe sa u vranë? Sepse u tha se u vranë ata që u përpoqën të iknin nga qyteti i vdekjes. Pëshpëriteshin shifra që ta luanin mendjen e kresë. Dikush thoshte se qyteti i Jakut, i vënë nën karantinë, i ngjante qytetit fantazmë. Brenda rrethojave njerëzit zvarriteshin rrugëve, pastaj vdisnin.

Fjalët për këtë mynxyrë përhapeshin shpejt. Dikujt i shkonte mendja se veshët e gjatë përgjonin më shumë se kurrë më parë. Por nuk ua kishin ngenë hafijeve. Në sytë e njerëzve u shfaq shpresa e tmerri, kur u mor vesh se dikush iku nga qyteti i rrethuar. Telat me gjemba nuk e penguan. Qyteti i Jakut të Vulës nuk ishte i pakapërcyeshëm. I ikuri rrinte diku i fshehur. Të gjithëve u interesonte çfarë do të thoshte ai. Por askush nuk mund të lavdërohej që e pa, ndërsa e kërkonin. Televizioni jepte informata të thata për një numër të infektuarish dhe për një numër tjetër, të vënë nën përkujdesje.

Hija e vdekjes vijëzohej në fytyrat e njerëzve. Pafuqia i paralizonte, i tmerronte, i linte pa mend, ua akullonte gjakun. Të vdesësh në dhimbje të papërshkueshme, i braktisur nga të gjithë, të te varrosnin pa emër e pa nishan, nuk ishte parë e dëgjuar as në kohën e turkut, as në kohën e Serbisë së parë, nduknin faqet plakat. Flitej se të vdekurit do t'i fusnin nëpër varre të përbashkëta, duke i shpërlarë me gëlqere të pashuar. Kësaj i thoshin dergje, komentonin plakat. Një pikë ujë kush s'ta jep. Buzët të qahen nga etja e vapa. Fytyra të kullon nga plagët e zeza. Dhe ishte kjo kafshë e frikshme e vockël, që s'shihej më sy, ajo që i bënte njerëzit të humbnin mendjen. Si të mbroheshin? Nuk e dinin si t'i dilnin ndesh të keqes. Thuhej më pëshpërime se kafsha futej befas në trupin tënd, ta bënte shtatin këpuja-këpuja, ta copëtonte lëkurën e butë, të qelbej fytyra e shtati. Virusi bënte kërdinë mbi fatkeqin. Njerëzit flisnin më zë të pakët, sikur frikësoheshin se po e ngritën zërin, vdekja do t'i përgjonte dhe, do t'i fuste në listë.

Jeta në qytet u çrregullua, kush nuk mendonte për gjallëri, vdekja u bë preokupimi i vetëm. Megjithatë shkonin në punë e ktheheshin në shtëpi, por askush nuk i pyeste çka punuan dhe si kaluan. Prisnin lajme të tjera.

Viteve të shkuara në këtë stinë të vitit, qyteti ziente nga gjallëria. Kësaj here ishte ndryshe. Pijetoret u zbrazën, tarracat ku pinin kafe gratë në mbrëmje, s'kishin asnjë frymë. Të rinjtë humben rrugicave. Pushimet verore ishin para, por disi të paqarta dhe pa asnjë kuptim. Ku do të pushonim? Deti po mbyllej për ne. Në kufi të  qytetit ishin ngritur postblloqe, s'mund të dilnim, as s'mund të futeshin.

Pishina e qytetit nuk u hap fare. Uji i Lumëbardhit rridhte i pakët e i qetë si të ishte në grahmat e fundit. Askush nuk e shpjegonte si pllakosi fatkeqësia? Kush na e solli virusin të dera? Babai im ishte i sigurt që dikush na e la virusin që të na merrte në qafë! Vdekja sikur po trokiste derë me derë pa pyetur për moshën. Njerëzit shihnin të hutuar, të humbur, duke i përqendruar sytë herë nga diellin që digjte si saç e nuk ua ngrohte shpirtin, herë nga të afërmit që silleshin përreth, ndërsa një ditë mund të mos ishin më, sëmundja nuk zgjidhte, i përlante.

Rrugicat e ngushta të qytetit të mplakur i bëri pykë frika e vdekjes. Në shkolla, ku vapa futej nëpër dyer e dritare, akullimi na mbërtheu trupin. Çuditërisht nuk ankoheshim nga vapa, megjithëse klasën tonë tërë ditën e bombardonin rrezet e diellit, herë pingul, herë për së kithi. Nuk e kuptonim nga mund të vinte vdekja: nga qielli, nga ajri a nga toka. Një jehonë e largët që pëshpëritej pastaj nga veshi në vesh dhe nga lagja në lagje vinte e akullt nga shkretëtira. Variola vera na e futi djallin në barkë. Nisnin rrëfimet rrëqethëse të dëgjuara nga të tjerët, të para në filmat, apo rrëfimet nga qyteti fqinj, ku vdekja bënte hatanë. Rrëfeheshin më ngjyrime të forta.  Qytetin tonë e priste fundi. Armatë të vdekurish, tonelata gjaku, lumenj qelbëzimi. Fjalët na e fusnin tmerrin, na e ngjethnin shtatin. Hapja sytë, ndiqja bisedat e të rriturve, duke u përpjekur të mos më shpëtonte asnjë fjalë. Thuhej se njerëzit vdisnin si mizat në vendet nga e sollën virusin. Me ujin e zemzemit, sikurse quhej një ujë që bënte rrugëtim disa javor në shishe, vinte virusi i helmët. Dhe ata që nuk hoqën dorë nga ky ujë i ndotur, na e sollën hatanë. Shkuan të lanin mëkatet, ndërsa na i shpërndanë mëkatet, fliste gjyshja e mllefosur. Pse e sillnin një ujë të qelbur nga shkretëtira, kur qyteti ynë e kishte ujin më të mirë në botë? Përpiqesha ta imagjinoja virusin si futej në trup dhe si dilte në sipërfaqe me çibane e vraja që të mbysnin pas disa ditësh. Fantazoja fatkeqin që e solli sëmundjen: një burrë i zbehtë, thatim, më faqe të thithura që mezi merrte frymë. As fjalët nuk i merreshin vesh, i ngatërronte më gjuhën e shkretëtirës, apo sëmundja ia ngatërronte gjuhën tonë. Fatkeqi ishte nga qyteti ynë, tha dikush. Të tjerët e kundërshtonin, thoshin se ai ishte nga një qytet i largët, por e sollën qëllimisht në qytetin tonë. Disa ishin të sigurt që ai vdiq më të shkelur në spital. Por një grup e kundërshtonin, e kishin parë në klinikën infektive. Kur e dëgjuan këtë hata, njerëzit i kapi tmerri, nisën të nxjerrin të sëmurët nga spitali, megjithëse u shpërndanë komunikata, ku u bëhej ftesë qytetarëve të mos i mbërthente paniku: në spitalin e qytetit s'ka të infektuar nga variola vera. Kush ta besonte këtë komunikatë.

Në netët e shurdhra, kur nuk dëgjohej as zëri i gjinkallës, më sy të picërruar nga gjumi, ndiqja rrëfimin për gjyshin, i cili me t'u  kthyer nga Lufta e Madhe, ku kishte shpëtuar nga variola vera,  fytyra e vrajave nuk iu hoq tërë jetën. Gjyshja tregonte nëpër mjegull për një luftë në shkretëtirë,  ku arabët i prisnin në fyt nizamët shqiptar. Gjyshi i shpëtoi thikës krryle arabe, i shpëtoi edhe  infektimit që për shumëkënd ishte i kobshëm. Por fytyrën me kratere si pamjet e faqes së hënës, e solli në shtëpi.

Shurdhëria e natës me shkëputi nga rrëfimi i gjyshes. Përgjumshëm kalova në një botë tjetër, ku më ngatërroheshin kohët, vendet, njerëzit. Dielli më godiste në kokë pingul. Një re pluhuri ngrihej në horizont. Djersija. Herë më dilte parasysh shkretëtira që digjte flakë, herë lumi i qytetit që me grishte. Por diçka me pengonte të hidhesha në lumë. Një lukuni beduinësh me ndiqnin prapa. Ndërkaq, unë u jepja këmbëve, por rëra nuk me lejonte të bëja tutje...

Të nesërmen më kontrolloi mjeku në shkollë. Ma pa edhe llërën e ënjtur nga vaksina. Qeshi i çliruar. U shkarkova frike edhe unë. Arsimtarja e matematikës rrinte në maje të gishtave. Nga pritja e tensionuar u shfry si tullumbacja.

- Ka acarim fyti e ftohje, - i tha arsimtares mjeku.  - Edhe vaksina do ta mundoj disa ditë.

Mjeku pastaj na e shpjegonte sëmundjen. Burri me mantel të bardhë  kishte një beze para gojës e hundës. Vetëm sytë i dukeshin. Pamja e mjekut të mbuluar me beze e shtonte frikën. Po sikur ai virus të dilte në sipërfaqe në fytyrat tona dhe të na i bënte me vraja? Për një qastë e pashë shoqen e bankës së parë më lëkurë të lëmuar e fytyrë të bukur se si e deformonte virusi. Tmerri ma ndali frymëmarrjen. Për herë të parë frika nga vdekja me mbërtheu nga koka të këmbët. Më parë vdekjen e dija të huaj e të largët. Kjo vdekje ishte ndryshe, nuk i zgjidhte njerëzit, nuk e bënte seleksionimin natyror, nuk i përmbahej ligjeve të Darvinit. Derisa arsimtari i biologjisë një orë më parë përpiqej të shpjegonte seleksionimin natyror, shoqja e klasës në bankën e parë shihte e turbulluar.

Sa herë përmendej Variola Vera, ndërsa ato ditë nuk flitej për asgjë tjetër, shihja përreth për të kapur reagimet e të tjerëve. Të gjithë i ndiqnin lajmet në televizor. Ishte babai ai që i përpinte. Dhe gjithnjë i komentonte më anime të zëshme, i kundërshtonte, ose i mbështeste. Ai në këtë epidemi shihte komplote e kurdisje.

Bomba tjetër plasi pas një muaji. Dikush në lagje tha se në qytet do të hapej një karantinë e madhe, ku do të futeshin të sëmurit. Druanim se të gjithëve do të na fusnin në  karantinë. S'kishte kohë për përzgjedhje, nëse sëmurej dikush në lagje, s'kishe si ta dije me kë foli fatkeqi, më ke pati biseda e përqafime. Thuhej se lagja e poshtme do të izolohej e para, do të rrethohej me tela me gjemba deri në çati. Pastaj do të vazhdonin në lagjet tjera.

- Po sikur të sëmurej i tërë qyteti? Pyeta i tensionuar shokun e klasës, të nesërmen e lajmit.

-Atëherë i tërë qyteti do të rrethohej me tela gjembor, - u përgjigj ai sikur të kishte biseduar me ekspertë. Fantazoja projektorët e kampeve të përqendrimit. Engjëlli i vdekjes me kos në dorë, që priste çastin e tij, me vinte refleks nga një film, emri i të cilit nuk me kujtohej.

Nuk e mbajë në mend si kaloi vera. Ankthi nuk me hiqej. Thuhej që vdisnin shumë. Emrat e të vdekurve nuk i thoshin, spitalet ruheshin nga  milicët. Shoku im i klasës, duke e përmendur  babanë që punonte në polici, tha se numri i të vdekurve shtohej nga armiku, sa për të krijuar panik, sepse s'kishin si të vdisnin qindra veta. Në qytet nuk u hap ndonjë varr jashtë atyre që hapeshin zakonisht. T'i kenë varrosur natën nëpër gropa të mëdha e t'ua kenë humbur gjurmët? Gjyshja tregonte që në kodrat mbi qytet, ushtria pushtuese serbe me yje në kapelat partizane,  kur e mori qytetin, pushkatoi vendës, duke i varrosur natën në gropa të mëdha.

Pishinat e rrahet e lumenjve ku freskoheshim, u mbyllën me tela gjembor. Dikush tha se nuk u hapen fare, u pastruan e u dezinfektuan, por nuk i lejuan fëmijët as të rriturit të kridheshin në ujë. Kalova disa herë pranë pishinës. Askush nuk lahej. Një copë letre që ndalonte hyrjen brenda dhe një tel me gjemba të hyrja. Vetëm një herë në dimër me ra rruga nga pishina e zbrazët dhe gati sa s'qava.

Plasi bomba tjetër e thashethënave: vaksinimi qe mashtrim. Shteti nuk kishte vaksina për neve, i ruante për  të vetët, prandaj futi ujë nën lëkurë, në vend të antivirusit. Ne nuk ishim të mbrojtur nga virusi. Do të vdisnim si minjtë, e tha babai i zemëruar.  -Qe nga fillimi e kam dit që ata duen të na shfarosin, - fliste ai i zemëruar. U erdh dita. -Nëna dy herë ia bëri më kokë nga unë, por kur nxehej babai vazhdonte të zbrazte mllefin deri në fund.

#

Në fillim të vjeshtës u tërhoq Variola Vera. Zyrtarisht u tha se s'ka më rrezik nga sëmundja. Prisja që njerëzit të dilnin në rrugë e të festonin. Por nuk dolën, nuk festuan, as nuk e përmendem fare sëmundjen si të ishte qoftëlargu. Dikujt iu kujtua që marroqet e qytetit  nuk u duken tre muaj vere. Mungesa e tyre nuk ra në sy, njerëzit kishin halle më të mëdha, por  paraqitja e tyre e ngjalli atmosferën e gëzimit. Sërish  i takoja në pazar, në rrugë, në prag të dyqaneve, para sportelit të kinemasë. Të përjargur e të pistë, ishin pjesë e rrugicave të ngushta të qytetit tim.  Kur u zhdukën në fillim të verës si t'i lëshonte toka, dikush tha se marroqët ishin të parët që i goditi sëmundja, prandaj i nisën në një karantinë të fshehtë. Në pazarin e zarzavateve flitej, të frymëzuar nga filmat për dr. Mengelën, se  me të marrët bëheshin eksperimente. Mbajë në mend që zemra mu ngushtua, kur i dëgjova këto fjalë. I fantazoja në tavolinën e spitalit se si ua çanin barkun dhe ua nxirrnin organet... U lehtësova kur i pashë të marrët e qytetit se si i bënin marrëzitë e tyre të përditshme.

Ditën e parë në shkollë moria e nxënësve para godinës së gjimnazit na e zhdavariti çdo frikë nga variola vera. Iu gëzuam takimit sikur të mos ishim parë më vjet. Për virusin që na e përlau verën nuk e thamë asnjë fjalë. Befas kur u ulëm, më ra në sy mungesa e shoqes në bankën e parë, vajza topolake me faqe të bukura, që nuk ia shqisnim sytë tërë kohën. Ta ketë goditur virusi? T'ia ketë shëmtuar fytyrën e bukur?

-Po ajo ç'u bë, -pyeti dikush në vend timin, apo unë e bëra këtë pyetje, kurse të tjerët e dëgjuan. Shoku im i bankës rrudhi më supe. Korrenti i shqetësimit e përshkoi klasën.

Në pushimin e gjatë dikush tha se shoqja e bankës së parë kaloi në klasën tjetër. Gjysma e shokëve u dyndem vjedhurazi nga dera e hapur e klasës tjetër sa për t'u vërtetuar. Disa u interesonte nëse e kishin ulur prapë në bankën e parë. Ankthi nuk na u shqit, nuk e pamë as në bankën e parë dhe as në bankat e tjera.

Shoqja e bankës së parë nuk erdhi në shkollë as të nesërmen. Askush nuk e dinte arsyen. U shpërngul me prindër jashtë shtetit? U zhvendos në kryeqytet, sikurse flitej, apo është në ndonjë spital nga nuk mund të dal? Nga turpi nuk pyetem më shumë, sepse të gjithë ishim të dashuruar në te. Druanim se do ta merrnin vesh dashurinë tonë të fshehtë. I ndikuar nga filmat më fanitej natën një fytyrë e mbështjellë me fasho të bardha, prapa grilave të një manastiri a spitali të vjetër, nuk e sqaroja. Me dilte gjumi i larë në djersë...