Baki Ymeri: Ion Deaconescu - Hiri i memorjes

VARGJE AUTENTIKE ME NJË BESNIKËRI TË PYDYSHIMTË

(Ion Deaconescu, Hiri i memorjes, Amanda Edit, Bukuresht 2016)

Nga Baki Ymeri

Sipas kritikës rumune, Ion Deaconescu është njëri nga poetët më të shquar të momentit, ndoshta për tepër pak i interesuar ta bëjë të njohur prezencën, ndoshta për tepër modest dhe me një ndjenjë të mirë të cilësisë së tij të pa çmuar dhe të pa kërkuar në ditët tona – por për asgjë në botë nuk meriton të kërkosh një petk, një tjetër petk të huazuar, kur vetë veshja yte poetike të ka hije. Poezia e tij është sa intelektuale, po aq edhe përdëllimtare. Dhe, edhe në njërin, edhe në rastin tjetër, deshifrohet në një varg të një besnikërie të padyshimtë në fjalën e vet, e shprehur dhe e kuptueshme nën zodiakun e një ylli magjik të krijimtarisë autentike. (Constantin Cuble?an, 2002)

Poeti i njohur Radu Cârneci thekson: Pa dyshim, poezia është një rrugë komuni-kimi, një rrugë e majave. Fusha e fjalorit të etshëm për të thënë diçka nëpërmjet ritmit, harmonisë apo përfytyrimit – siç theksonte Paul Valéry – i përshtatet në kontekst komentimit të poezisë së Ion Deaconescu-t, krijimtaria e tij duke shkëlqyer më një harmoni të veçantë të mbrendshme, fjalët duke rrjedhur njëra nga tjetra në një natyrshmëri fort precize të studiuar. Prej këtu, ajo gjendje e një fuqie të jashtëzakonshme që e zgjon lekturimi i vargjeve të tij. (1994)

Vepra e strukturuar me rigorozitet, krijimtaria poetike e mjeshtrit rumun nuk degdiset as në gërshetimin deskriptiv të përfytyrimeve të cilit poetë të panumërt rumunë ishin të obliguar t’i nënshtrohen përmes cenzurës djallëzore politike të këtyre katër dekadave. Poashtu, nuk degdiset as në intimizmin pa fluturim dhe pa shkëlqim që e përbën, në përgjithësi, pala tjetër e frymëzimit në këtë perimetër gjeografik. E përshëndesim hyrjen e Deaconescu-t në qarkullimin poetik ndërkombëtar. (George Astalo?, 1993)

 

Përtej botës

 

Poeti s’do t’i harrojë kurrë

Rrënjët e zjarrit

Dhe të dritës së fjalës.

Sytë e tij që kullojnë mahnitje

Shohin përtej botës

Edhe shqetsimin e agimeve.

Në bregun e zemrës sate

Ankorohet përjetësia.

 

Kandili i shpirtit

 

I gërvisha gjunjtë

Nëpër kisha të braktisura

Dhe sytë u degdisën

Mbi kona sfiduese.

 

Lutja ësht’vetëm jehona e emrit tënd.

Mos ma kërko shqetsimin

Dhe kandilin e shpirtit,

Gjithandej vetëm fjalë prej dylli.

 

Hapat e parë

 

Nuk e pashë askend

Në këtë botë

Të mos ketë flatra.

Ato flatrojnë duke kërkuar

Gjahun e dashurisë

Dhe kur e gjejnë

U bien pendat e harrojnë

Se gjendet një qiell

Edhe një horizont i artë

Dhe misteri tejmatanë zërave.

Mbetet vetëm kujtimi

I hapave të parë mbi dheun

E ngashnjimit të shtirur.

 

Çasti i shtirur

 

Asnjë fjalë s’është më e mirë

Se sa tjetra,

Asnjë ëndërr s’është më e bukur

Se sa ajo e djeshmja.

Kundërmon vjeshtë e pasur,

Me fryte të pjekura

Dhe shira të pahasura.

Me kthetra të mprehura

Koha po pyet

Për mëngjesin e ardhshëm.

Përse nuk përgjigjesh,

Përse po përulesh aq shumë,

Çast i shtirur?

 

Hiri i historisë

 

Filloi apokalipsa:

Po kryhen ekzekutime

Para pasqyrave të mëdha që të tregojnë

Me gishtin e tyre sfidues,

Ngase arriti koha me zogjtë shtegtarë

Të shkojnë tejmatanë horizontit,

N’shkretëtirën mikpritëse të tjetrës stinë,

U dha lajmi se s’do bie dëborë,

Do të gulçohen dhe shirat

E dikurshme,

Ësht’koha e zambakëve të helmuar,

Bërthama tashmë u verbërua në dhe

Dhe po ngjeshet nga gjith’ajo pamundësi.

Hiri i historisë ësht’ende i nxehtë

Dhe kundërmon tmerrësisht në tradhëti.

 

Qielli nën tokë

 

Përse ta tëhuajëzojmë parfumin

E trëndafilit të fshehur mes faqeve

Të një libri të lexuar dikurë,

Me zë të lartë,

Të na dëgjojë Zoti

Se jemi aq të lumtur.

Në çdo gjë fshihet një shenjë,

Në kërminj e në bririn e demit,

Më vashën që ëndërron të jetë nënë,

Në mollën e në kambanën prej bakri.

Shikoje trëndafilin e dikurshëm

Dhe si në një pasqyrë,

Qiellin nën dhe,

Do të mbushet me zogj dhe në sqep

Me lule kaçash.

 

Fluturat naive

 

Të kujtohet, më sa duket,

Se si dielli derdhej

Mbi trupin tënd prej shkume,

Gjatë verës së burgosur nga vapa e ditëve,

Një këngë

E mbështjellte atëherë,

Me shije në buzët e të dashuruarve

Ishte si një puhi

E pashpjegueshme me fjalë.

Dhuratat më të mëdha na vijnë

Nëpërmjet marrëzisë,

Nga një herë edhe Zoti e humb përmasën

Dhe atëherë u fanite ti

Pothuajse hyjnor, pothuajse muzë,

Në atë verë të trishtë e të gëzuar,

Kur flutrat naive u degdisën

Përgjithmonë,

Kurse unë, në përqafimin tënd,

E pata humbur emrin.

 

Pra

 

U ndal pranvera mbi gjinjtë e tu

Duke u dridhur nga mahnitja

Dinake e aq e mistershme

Me puhinë e çuditshme

Që ia përkëdhel.

Ftoj terrin porsi një doganë

Dhe të përfitoj

N’ëndërrime të gjata e me ndruajtje.

Erdhi pranvera furishëm në sytë e tu,

Si do çerdhe

Me zogj të paçiftëzuar.

Pra: më provoko

Dhe bërtit:

Plagomë thellë, për tepër thellë,

Me bërtitjen që e përmbush mëkatin!

 

Shamia e iluzionit

 

I lidhur në sy me shaminë e iluzionit

Kërkoj të shoh edhe përtej shikimit,

Ndoshta shkëlqimi i sopatës

Që bie mbi hijen e kambanave,

Duke lajmëruar një tradhëti të re

Apo një pëshpëritje dashurie,

Në kohërat aq të përngutura

Kur gjithëçka gjykohet në mungesë.

 

Vetëm ajo, shamia e iluzionit

Përmbi fjalë të huazuara

Do të bëhet, ndoshta, puhi

Ere.

 

Shtëpia

 

Po më dërmohet shtëpia.

Tullat pas tullave fluturojnë

Si do flutura të dehura me dritë.

Bien tabllotë nga muret

Dhe fotografitë nga kornizat e praruara.

 

Thuajse na ishte nata

E Bartolomeut të Shenjtë,

Kur briri i argjentë ftonte gjuetarët

Në gostitjen e kujtimeve.

 

Dëgjo si po vdes vera

 

Po çgjethohet ari nga pemët

I rezeve fatlume?

Zogjohu, o Zot, dhe dëgjo

Se si po vdes vera

Në netët e buta

Dhe pas zogut që degdiset

Në ajrin e kalamendur,

Kurse ora psherëtin tinëzisht,

Në agimet e mendimit.

Heshtja e detit

Lind kaq pamundësi.

 

Shigjetari i zemrës

 

Noton në erë shigjeta

Nga shikimi i syrit perfid,

Fierri në trupin e dridhur

Nga pritja e preshit.

Shigjeta si një mallkim

Në buzët e Penelopës,

Së plakur nga aq pritje

E tradhëtuar nga shigjetari i zemrës.

 

Unë, askushi

 

Asgjë nuk më mahnit

Drita ta përkëdhel tulin

Pranë një zjarri parfumesh,

Lulesh e frytesh të proshkëta.

Zonjë, që e kupton

Atë që s’kuptohet,

Përse përkëdheljet shndërrohen

Në një vepër krenarie,

Njësoj si ta latosh një diamnat

Me sy të mbyllur, fërgëllimtarë,

Diamant i fshehur në fjalët

Që u degdisën në shenja

E jehona.

Zonjë, si një lindje,

Unë, askushi,

A s’është ashtu se heshtja

E ka mundur sherrin dhe krenarinë

E hijes?

 

Pa ty

 

E vetmuar, nuk do ta dish kurrë

Sa e bukur je, e çveshur,

Porsi një bimë e brishtë

Nën rezet e buta të diellit.

E vetmuar dhe e çveshur,

Mbi çarçaf duke u dridhur nga ajri

Që t’i shpupuris flokët

Dhe s’ka distanca, mure

E dritare të ndërhapura nga depërton

Puhia e detit dhe thirrja e atij

Që të kërkon gjithandej në botë,

Kurse lëkura e bronzuar, aq vezulluese,

E ndal kohën që ta ftojë

Edhe një viktimë në gjilotinën e pendimit.

E vetmuar dhe e çveshur

S’do ta dish asnjëherë

Se sa e shëmtuar është bota

Pa ty.

 

Dritare të murosura

 

Vetëkuptohet:

Zoti ka llogaritë e veta me mua

Dhe herë pas here ma jep nga një shenjë,

Tjetër herë më lë të vetmuar

Dhe m’i muros dritaret e shpirtit,

Si në një ekzil

Të vullnetshëm,

Të shpërlahem nga turpi

Dhe t’u vë vetë kanata plagëve.

 

E ngjes ballin për xhami

Dhe mendimet mplaken

Prej gjith’asaj pritjeje.

 

Në rrugëkryqin e shpirtit

 

I trazar nga gjith’ajo pamundësi

Njeriu e luti

Zotin

T’i japë flatra si zogjve

E ta lërë të notojë si peshqit.

Zoti e dëgjoi

Dhe më në fund i dhuroi

Tre flatra, të rënda si guri.

Tani, s’e di nëse duhet

Të flatrojë, të notojë

Apo të ecë në tokë

Si dikurë,

Por ëndërron në vazhdimësi,

Duke patur frikë t’i hapë sytë

Ngase, në rrugëkryqin e shpirtit,

Kujtimet tashmë po ia lustrojnë

Shpatat.

 

Fjolla duke tranversuar përjetësinë

 

Jemi në të shkuarën. M’i morre sytë

Ku reflektoheshe duke më thënë

Se më sheh duke mbjellë një pemë

Me zogj

Në shuplakën tënde ku themelohet drita...

I rëndë është tani shikimi dhe loti

Derisa mishi u shndërrua

Në shigjetë që lulëzon n’qetësinë e kohës

Aq të kalbur.

Sot je si një fjollë e lumtur

Që e tranversoje përjetësinë,

Derisa unë, acari që të mbron

Prej flakës së gjakut të ri.

 

Plumbi i dëborës

 

Është pranverë.

Në dritare harabela

Të rikthyer nga drita e fëmijërisë

Së dikurshme.

O, kthehu, së paku një stinë,

Rini e shkujdesur,

Të më jesh valëvitje

Dhe furtunë,

Aq mall po të kërkoj,

Para se të vijë hija

Apo plumbi i dëborës

Për të ma vënë një shenjë në ballë.

Kundërmon ende lule fushe

Dhe shiu me flatra fluturash,

Kurse mendimet

Janë në delir.

 

Kopeja e ujqërve

 

Ti e din më mirë

Çfarë çmimi ka ëndrra

Dhe çasti i plleshëm me mëkate

Në mëngjese të penduara,

Të qasura para kohe.

Derisa edhe ora u ndal

Dhe i fërkon sytë

Nga gjith’ajo mahnitje e fshehtësishë.

Një kope ujqërish

Trupat tanë.

 

Hergjeli të pazbutura

 

Kuaj të bardhë – statuja besnike,

Në breg të lumit

Kullosin nga heshtja e natës.

Uji në portë,

Diku larg,

Hijet, në hergjeli

Të pazbutura.

 

Dalja nga labirinthi

 

Në të dielën e premtimeve

Çastet të joshin gjithmonë

Me fjalë të panjohura,

Kurse jehona e tyre ka gojën

E një plage të përgjakur.

 

Hej, mirë, me flamurin e bardhë në dorë

Kërkon dritë dhe hijet

E vallëzueseve të plakura para kohe

Në ishujt e braktisur.

Nga larg, tejmatanë kohës

Një britmë don të thotë shpëtimi.

 

Ora e artë erdhi por tepër vonë

Porsi vera dhe muzika

Në tavernën e engjëjve të dehur.

 

Pagjumësi

 

Kur zogu i gjumit deshi të bëjë një çerdhe në

Dritën e syrit tim, i pa qepallat dhe pati frikë

Nga litari. (Ben-al-Hamara)

 

Nëpër kullosën e dendur të çasteve faniten miq

Duke përgjuar me vezullimin e sopatës

Së ylberit,

Kurse armiqtë ma vënë në dorë shpatën pa teh

Të luftoj me gjarpërinjtë e mendimeve që degdisen

Pothuajse ëndërrimtarë në shartimin

E mistereve e të zërave.

 

Zogu i gjumit s’do të bëjë çerdhe

Në syrin e turbulluar nga ëndrra mashtruese

Nga frika e natës

Pa fshehtësi.

 

Marrëveshje

 

U ngatërrova në do punë

Me fjalët,

I angazhova në lutje

E në thirrje,

Duke e humbur krejt kohën.

Nga një kohë pyes veten

Nëse bisha e gjahtari

Do të kuptohen ndonjëherë

Përballë shijes, n’perëndim të ëndrrës.

 

Qerpiku i agimeve

 

Në atë mëngjes e dëgjoje e mahnitur

Këngën e zogjve të panjohur

Të fshehur në qerpikun e agimeve

Dhe fytyra të shëndriste

Nga gjith’ajo mahnitje e pashpleksur.

Kush je?

Nga na erdhe?

Dhe aq pyetje notonin nëpër ajër

Si gjethet, gjatë vjeshtës, duke vallëzuar

Nëpër rezet e fundit të diellit.

Vallë përse bilbilat

Këndonin në ty,

Përse?

 

Kremtja e madhe

 

Eja me qiriun e pregaditur

Ta shëndrisish mishin.

Eja në brendinë time

Ku fëshfërin pritja,

Me flakën e fshehtësisë

Dhe errësira do të lulëzojë

Në kremten e madhe.

 

BIOBIBLIOGRAFI E SHKURTË

Poeti rumun Ion Deaconescu u lind më 7 Mars 1947 në Tërgu Logresht, rrethi i Gorzhit.Pas shkollimit fillestar dhe gjimnazit e kreu Drejtësinë dhe Fakultetin e Filologjisë më Universitetin e Bukureshtit, si dhe disa kurse për perfeksionim profesional në fushë të Psiko-pedagogjisë speciale. Doktor në filologji, anëtar i Unionit të Shkrimtarëve të Rumanisë dhe i disa shoqatave tjera nacionale dhe internacionale për gazetari, anëtar i International Association of  Romanian Writers and Artists (USA) etj. Funksione drejtuese dhe aktivitet profesionale: profesor i disa shkollave gjenerale në provincë, asistent universitar, lektor i gjuhës dhe qytetërimit rumun në Shkup, Beograd, Novi Sad, Maltë, Krajovë, konferenciar universitar, profesor universitar, sekretar shkencor, prodekan për relacione internacionale, president i Akademisë Internacionale „Mihai Eminescu”, president i Shoqatës së Studimeve Internacionale „Pro Est”; drejtor i Editurës „Europa” në Krajovë. Nga viti 2006, kryeredaktor i Fletoreve të Akademisë  Internacionale „Mihai Eminescu”, Editura Europa në Krajovë. Nga viti 2007, drejtor i publikacionit PRO EST (revistë për analizë të politikës Internacionale të Europës jug-lindore, Editura, Europa në Krajovë. Laureat i çmimeve të panumërta kombëtare dhe ndërkombëtare për promovimin e vlerave shpirtërore rumune, për poezi, për paqë etj.

Vepra. Përkthime, antologji, poezi, romane, ese, kritikë letrare, intervista (1981-2015): Lindja e fjalëve, Aparat për fotografimin e shpirtit, Bërtitja e kujtesës, Ena me brymë, Përjetësia e çstit, Poezi dhe humanitet, Maskë për zërin, Poezi dhe epokë, Gramatika e ngjarjes, Provë për vetmi, Retorika e pasqyrës, Zero dinamike, Ngashnjimi, George Bacovia apo monologu në më shumë zëra, retorikë, Oratori greke dhe latine, Lulishtja e shkretëtirës, Plaga e errësirës, Arkeologjia e lekturës, Interferenca kritike, Kremtimi i humbjes, Retorika gjenerale, teoria e relacioneve internacionale, Shpresa, Interferenca lirike, Ndëshkimi i poetit, Loti i ardhshëm, Përralla vazhdon, Antologjia e poezisë së sotme universale, Dritare të murosura etj. Disa nga librat e tij janë botuar në Turqi, Moldovë, Hungari, Maqedoni, Itali e në vende tjera. (Përktheu: Baki Ymeri)