Demir Krasniqi: Roli i këngës së Isuf Hajdarit në dasma

Etnomuzikologji :

Roli i këngës së Isuf Hajdarit në dasmat popullore të Malësisë së Gollakut

Shkruan: Demir Krasniqi

Në fshatrat e Malësisë së Gollakut , tradicionalisht krushqit ( dasmorët) për shkuarjen e marrjes së nuses dhe anasjelltas , kryesisht kanë ecur këmbë të rreshtuar njëri pas tjetrit , me qëllim që  vargu i tyre të duket sa më i gjatë dhe sa më shumë numerikisht!

Më të rrallë ishin ata krushq të cilët udhëtonin me kuaj , apo me atllarë , si që quheshin kuajt të cilët mbaheshin enkas për shalim nëpër dasma dhe vrapime për marama.

Ata marshonin përkrah krushqve këmbësorë , qoftë në anën e majtë, apo në të djathtën .

Marrja e nuseve në fshatrat e Malësisë së Gollakut, tradicionalisht është bërë me qerre të drunjta të cilat i tërhiqnin kryesisht qetë e zgjedhës e rrallë ndokund qerren e nuses e tërhiqnin kuajt .

Gjatë stinës së Dimrit , nuset merreshin kryesisht me saja ( zhagësa ) për shkak të borës, kurse nëpër terrene shumë të vështira malore , ku nuk kishte rrugë të përshtatshme për qerre e saja , nuset shpeshherë merreshin me kuaj , ose edhe gomarë !

Gjatë rrugëtimit të dasmorëve (krushqve ) të nuseve në të dy drejtimet (shkuarje – ardhjeve) , rreshtit të tyre iu prinin zakonisht 3 (tre) burra pleq para bajrakut (flamurit) , pastaj rreshtoheshin dy këngëtarë krah për krah , të cilët gjatë tërë rrugës këndonin të njëjtën këngë tradicionale , që quhej “Kënga e Isuf Hajdarit”.

Tupanxhinjët , apo mefterët , siç quheshin ndryshe formacionet muzikore të përbëra nga surlet dhe tupanët , zakonisht shkonin duke iu rënë këtyre instrumenteve në fund të rreshtit të dasmorëve , ku pas tyre qarkullonin qerrja e nuses dhe qerrja e çejzit , apo siç quhej ndryshe “seksanja” .

Pse qiteshin 3 burra para bajrakut (flamurit) dhe çfarë  roli kishin ata gjatë marshutës së krushqve ( dasmorëve) në të dy drejtimet ?

Gjatë shekujve të shkuar , nuk ishin të rralla incidentet , ngatërresat dhe dyluftimet e ndryshme , që lindeshin në rastet kur krushqit shkonin për ta marrë nusen nëpër terrene të gjata e të vështira malore !

Në rastin e konfrontimeve të ndryshme , 3 (tre) burrat që qiteshin në rresht para bajrakut (flamurit) , për t’iu shpëtuar rreziqeve , konfrontimeve dhe sulmeve të ndryshme  i kishin këto tri role :

1. Krushku i parë , përzgjidhej si njeri mendimtar , urtak , mendjemprehtë , i cili me urtësi, dituri e mençuri do t’ a shpëtonte masën nga rreziku dhe tragjedia e mundshme!

2. Krushku i dytë , përzgjidhej si një njeri i pasur me para , i cili në rast se nuk do bëjë punë mençuria dhe urtësia e krushkut të parë, ky do ta zgjidhte problemin – konfliktin përmes pagesës së parave !

3. Krushku i tretë , përzgjidhej si një njeri trim dhe i armatosur , i cili në rast se nuk mund ta zgjidhin problemin e konfliktit të dasmorëve përmes urtësisë, mençurisë , drejtësisë dhe pagesës me anë të parave , atëherë ky do të rezistonte me anë të përdorimit të armës dhe do ta çante rrugën përmes qëndresës dhe dyluftimit !

Cili ishte roli i “Këngës së Isuf Hajdarit” në dasmat popullore të Malësisë së Gollakut ?

Siç  thamë edhe më lartë, “Këngën e Isuf Hajdarit” , zakonisht e këndonin nga dy dasmorë , të cilët kishin zë të fortë malësorësh , zë melodik dhe të depërtueshëm .

Ata nuk qëndronin në rresht fort larg flamurtarit (bajraktarit) dhe gati gjatë tërë rrugëtimit nuk e ndalnin këngën e njëjtë , të cilën e këndonin pa shoqërim me instrumente muzikore,  me dorën e djathtë  për maje krahut  dhe me gishtërinj në vesh .

Kjo këngë gjithmonë këndohej pa ritëm të caktuar , por me interpretim të lirë në tempin “Rubatto “.

Qëllimi i interpretimit të kësaj kënge nëpër dasmat tona tradicionale malësore , ishte i shumëfishtë :

- Himnizimi i marrjes së nuses dhe marshimit të dasmorëve (krushqve) gjatë rrugëve  nëpër terrene të ndryshme malore , që shumë herë ishin të vështira dhe të rrezikshme !

- Sinjalizimi se po kalojnë krushqit (dasmorët) , për t’ua liruar rrugën dhe për të mos ardhur deri tek konfrontimi, apo sulmet e mundshme eventuale me ndonjë grup tjetër dasmorësh, apo grupeve  të tjera kriminale .

- Sinjalizimi për të mos ua nxënë rrugën ndonjë palë krushqish të tjerë , nga se gjatë historisë së dasmave tona , takimet e dy palë krushqve në mes veti , shpeshherë kanë përfunduar me konfrontime dhe epilog të përgjakshëm tragjik.

Të gjitha këto konfrontime kanë shpërthyer nga kokëfortësia e të dy palë krushqve , të cilët nga mendjemadhësia kanë rezistuar për t’ia liruar rrugën njëra palë – tjetrës .

Lidhur me këtë dukuri negative , populli i ka krijuar dhe kënduar një seri këngësh tragjike , ndër të cilat kënga më e njohur e këtij lloji mbanë titullin:”Krushqit që janë ba gurë”! Por, nuk janë të rralla edhe toponimet që quhen:”Te varret e krushqve”!

Këto lloje tragjedish janë bërë shkaktare kryesore , që në traditat e dasmave tona , të jetësohet ligji , apo kanuni që krushqit (dasmorët) kur të shkojnë për ta marrë nusen , kurrë nuk do të kthehen për të njëjtën rrugë nga kanë shkuar, por ata sipas traditave dhe zakoneve duhet ta thyejnë rrugën , për të mos ardhur deri tek takimi dhe konfrontimi i mundshëm me ndonjë palë krushqish të tjerë !

- “Kënga e  Isuf Hajdarit” , ka luajtur rol të rëndësishëm për sinjalizimin e familjarëve të Zotit të Dasmës , se krushqit me nusen që e kanë marrë , po i afrohen shtëpisë së Dasmorit dhe dhëndrit që po martohet , nga se në traditën dhe zakonet tona , nuk ka qenë e lejuar shkuarja e dhëndrit bashkë me krushq për ta marrë nusen e tij !

- Këndimi i kësaj kënge  gjatë rrugëtimit të krushqve (dasmorëve) në të dy drejtimet , vazhdimisht është shoqëruar me të shtëna armësh të kalibrave të ndryshme ,  nga ana e dasmorëve .

Qëllimi i  parë i të shtënave me armë zjarri gjatë rrugëtimit dhe këndimit të kësaj kënge  ishte që së pari t’ua madhështojë dhe t’i inkurajojë interpretuesit e kësaj kënge !

Qëllimi i dytë i të shtënave me armë zjarri gjatë rrugëtimit të dasmorëve në të dy drejtimet, ishte kryekëput që t’i sinjalizojnë rrugët, malet dhe terrenet e panjohura , që po kalojnë krushqit dasmorë , të cilët janë të armatosur dhe të gatshëm që të rezistojnë ashpër në rast të ndonjë sulmi , apo dyluftimi të mundshëm !

Qëllimi i tretë i të shtënave me armë , ishte që t’i sinjalizojnë familjarët e Zotit të Dasmës , se krushqit po vijnë bashkë me nusen që e kanë marrë dhe po i afrohen shtëpisë së dhëndrit i cili do të martohet !

Nga mënyra e të interpretuarit dhe të kënduarit të “Këngës së Isuf Hajdarit”, në mënyrën e këndimit të lirë në tempin “Rubatto”, shumë kush në popull  mendonte se kjo këngë quhej:“Kënga e Sen Rugovës”!

Për të sqaruar tekstin e kësaj kënge dhe për të hequr dilemat rreth kuptimit të saj , në vazhdim po ua sjellim edhe tekstin e saj integral, të cilin kurrë këngëtarët dasmorë nuk e kanë kënduar më gjatë se sa atë që ne po ua prezantojmë :

Oro , Isuf – o,  Hajdari – o,

Oro , Isuf – o,  Hajdari – o !

Oro , se n’ o, Rugovë – o ,

Oro, thërret – o, tellalli –o !

Në bazë të këtyre vargjeve dhe vet mënyrës se si këndohet dhe interpretohet kjo këngë , mund të  vijmë deri në përfundim se kjo këngë tradicionalisht dhe gjithmonë i ka shërbyer popullit si mjet sinjalizues dhe alarmues në situata të ndryshme rrezikshmërie!

Këtë këngë , nuk ka mundur ta interpretojë kush të dojë dhe çfarëdo këngëtari !

Në çdo fshat dhe në çdo lagje kanë qenë të caktuar interpretuesit e saj , të cilët gjithmonë kanë gëzuar një popullaritet dhe respekt të veçantë në popull e sidomos gjatë ceremonisë së dasmave tona popullore .

Në fshatin Tugjec dhe në disa fshatra për rreth në Malësinë e Gollakut, kanë qenë të njohur , të nderuar dhe shumë të kërkuar nëpër dasmat popullore interpretuesit e kësaj kënge Shefki Kadri Krasniqi dhe Shaban Avdullah Krasniqi , të cilët tani jetojnë në botën e amshuar , por zëri dhe kënga e tyre do të jetojnë gjithmonë me ne , në zemrat tona, në kujtimet tona , në ahengjet tona dhe në dasmat tona popullore !