Sadik Bejko: ''Desidentët e Rremë'' (Kreu II)

Fragment nga libri ''Desidentët e Rremë''

Sadik Bejko

KREU II

Dy replika

Përgjigje për çështjen Trebeshina

Me që replikat mbi shkrimin tim “Fabrikimi i disidentëve të rremë” qenë me sulme dhe me kërcënime, detyrohem të them dy fjalë mbi to.
Nga replikën e gjatë e Nuri Dragoit prita shumë, por nuk doli ndonjë gjë e re. Kur sjell një mal me dokumente si provë që dikush ka qenë kundër regjimit, ndërkohë që të tjerë njerëz atëherë i zhduknin, i linin dhe pa varr, për një të qindtën e këtyre që ka thënë ky kundërshtar i regjimit, ti i shton dhe më tepër dyshimet mbi të. Pse atë e kanë lejuar të jetë i tillë? Vallë se ka qenë disident i lejuar? Se nuk e kanë marrë shumë seriozisht? Këtë kam thënë në shkrimin tim. N. Dragoi ka vërtetuar me dokumente të reja tezën time.
Në këto replika nuk u tha asgjë e re për denoncimet e Trebeshinës ndaj M. Ndojës dhe të tjerëve. Pra, u pranuan.
Nuk u soll asgjë e re për dy vrasjet e Trebeshinës. Veç u ngrit doza e sharjeve kundër të vdekurve. Mirë ua bënë. Të vdekurit nuk kanë gojë të flasin, të përgjigjen.
Nuk u mohua që Trebeshina ka qenë oficer i Sigurimit, hetues dhe kryetar dege, as që ka shkruar vepra të realizmit socialist, poemë për Stalinin. Pra, u pranuan.
Nuk doli gjë e re dhe për atë që ai është një shkrimtar i rëndomtë dhe që me intervista, me deklarime, sidomos me veprën “Mekami”, ka fyer shqiptarët, Shqipërinë dhe ikonat e rëndësishme të historisë sonë.
Më e rëndësishmja: panegjeristët e Trebeshinës edhe pas një jave me replika nuk na e provuan që “Promemorja” e shumëpërfolur ekziston. Pra, me që nuk ekziston, ata kanë bërë një mashtrim publik me sajimin e saj, mashtrim që sot ende vazhdon të serviret si i vërtetë në tekstet shkollore.
Sa për sharjet, hakërrimet, kërcënimet ndaj meje, me to nuk po merrem. Le t’i marrin mbrapsht.
Që kur një njeri mburret se është shtëpi e parë, me që i ati ka firmosur vrasjen pa gjyq të 22 vetëve për t’u bërë i tillë, nuk më mbetet asnjë koment tjetër për të dhe për “shtëpinë e parë” të tij. Hakërrimi dhe revanshi nga “shtëpitë e para” komuniste nxori prapë krye nëpër replika. Në shkrimin tim pikërisht për këtë kam paralajmëruar shoqërinë shqiptare, për t’i thënë stop këtij hakërrimi komunist, për t’i thënë stop fabrikimit të disidentëve nga radhët e tyre. Përgjithësisht jam kundër mitizimit të cilitdo prej të gjallëve, të cilët deri sa janë në tokë, bëjnë gabime a faje. Vetëm martirët janë në qiell, atje ku shkojnë pak nga ne tokësorët.
Unë i kuptoj vuajtjet tokësore të Trebeshinës, por i mbroj ato që kam thënë për të. Sidoqoftë, një shkrim si ai imi në “Panorama”, shkrim i hedhur në publik, veç të tjerash, është dhe ftesë për debat. Përndrazi, në disa nga replikat pashë vetëm përjashtimin e mendimit tjetër, pashë mungesën e prirjes për dialog, kthim te teza enveriste: ai që nuk mendon si ne, duhet sharë, kërcënuar, përjashtuar. Pashë vështrimin manikeist të fakteve dhe të problemeve, ndarjen e tyre në absolutisht të bardhë ose në krejtësisht të zinj. Ky vështrim na ka çuar te armiq, të cilët nuk janë fare armiq ose te heronj që janë veçse antiheronj. Fatkeqësisht, kemi plot të tillë. Nuk kemi pse të shtojmë të tjerë.

Përgjigje Ardian Klosit. Dokumente të reja

E pandehja të mbyllur një polemikë që u ngrit me rastin e shkrimit tim “Fabrikimi i disidentëve të rremë”, botuar në gazetën “Panorama” gjatë muajit gusht, por Ardian Klosi, pas replikës së tij në këtë gazetë, e rihapi atë në revistën “Klan” me shkrimin “E vërteta sipas meje”.
Klosi mund të ketë të vërtetën e tij, e cila është e ndryshme nga ajo e imja. Dhe le ta shprehë atë. Por kur, veç tonit fund e krye arrogant e spitullaq, e mbush shkrimin e tij me trillime, atëherë ky shkrim i tij duhej titulluar jo e vërteta, por trillimi sipas meje. Trillimi nga kreu deri në fund.
Si fillim, po ndalem shkurt mbi ato që Klosi thotë për mua.
Sipas tij, kam qenë falsifikator dhe spiun. Po e them prerë dhe qartë: nuk kam qenë i tillë. Kush të dojë, le të provojë të kundërtën.
Jam krenar që nuk kam qenë spiun. Vetëm kaq. Por as hero i asaj kohe nuk kam qenë. Isha dhe jam veç një i mbijetuar.
Atij shteti i jam nënshtruar. Ishte një shtet që të shkatërronte me gjithsej. Dhe dy herë ma ka rrënuar, ma kthyer përmbys e kokëposhtë rrjedhën e jetës. Më 1967-69 më dërgoi ushtar në brigadë pune. Shkula lisa për të hapur tokë të re në Kongrazhd të Burrelit, mbolla e shkula patate nëpër male: në Stërblevë, në Tërnovë, në Mbasdejë . Herën e dytë më degdisi gjashtë vjet në minierë (1974-80). Në vende nga të cilat nuk mund të dilje i gjallë, më çonin të punoj atje në nënokë. Por prapë mbijetova. Ja, kështu: kam bërë tetë vjet punë krahu, tetë vjet punë të rëndë.
Të parët e mi nuk kanë qenë ballistë. Edhe sikur të ishin të tilla, për sot kjo nuk përbën ndonjë gjë të keqe. Mbas lufte, meqë kishin pasuri, vëllezërit e gjyshit tim u shpallën kulakë dhe u shpronësuan. Ky mallkim, sado të përpiqesha, do t’më ndiqte pas në gjithë jetën time.
Më 1971-74 isha redaktor i poezisë në Radio Tirana. Pas Festivalit të 11-të më çuan në minierë. Pas minierës në një fshat majë malit Bureto, në Hllomo... Kam ndërruar njëzet vende pune ... Nuk më zinin këmbët dhe. Kjo është historia ime.
Ai shtet bëri ç’deshi me mua. Por spiun nuk më bëri dot. Të tjerët më kanë spiunuar. Dhe të tillët ishin tipa si A. Klosi, tipa që të shkatërronin, po t’iu bëje nga pak hije në rrugën e tyre.
Rrugët e mia me të Klosit kanë qenë të kundërta. Po ai sot kujton se prapë mund të më bjerë më qafë kot së koti. Ashtu si dikur Sigurimi. Meqë Klosi më përmend spiullëkun dhe me që ai ka ca lidhje të ngushta (siç do të dëshmohet më poshtë) me sigurimsat, le ta provojë, le të nxjerrë një dëshmi sado të vogël që të vërtetojë se kam qenë ashtu siç thotë ai. Ndryshe... ndryshe thëniet e tij mbeten fjalë. Fjalë rruge dhe asgjë më shumë.

1. Si përballemi me të kaluarën tonë

Atëherë ç’e detyron këtë njeri të shfryjë kaq egërsisht mbi një tjetër? Veç asaj që personaliteti i Klosit në këto vite shquhet për agresivitet të dhunshëm ndaj kujtdo që nuk është i një mendjej me të, shpifjet e tij ndaj meje e kanë një arsye. Në shkrimin tim në “Panorama” zbuloheshin ca të vërteta që Klosin e kanë prekur veçanërisht.
Taktika e tij e sulmit asgjësues ndaj kundërshtarit është e vjetër: ta nxijmë me bojë të zezë atë që ka thënë ca të vërteta të hidhura për ne, se kështu rrënohet dinjiteti i akuzuesit dhe bashkë me të, rrëzohen dhe dëshmitë e tij ndaj. Kështu Klosi ka luajtur dhe luan me bllofin. Dhe me aksesin e tij në media. Në Shqipërinë e sotme po të kesh miq në media, mund të shndërrohesh nga kriminel në viktimë dhe e anasjellta. Mund të kesh denoncuar e varrosur njerëz, me që je figurë e mbështetur prej mediave mund të bëhesh deputet, nder i kombit a mjeshtër i madh i punës.
Edhe sikur të isha ashtu siç thotë Klosi, nuk jam unë që e akuzoj atë, janë dokumentet arkivore. Dokumente që i kanë publikur disa gazeta (Panorama, 55-a). Këto dhe dokumenta të reja do t’i paraqes më poshtë. Dhe me faksimilet përkatëse.
Objekti i shkrimit tim mbi disidentët e rremë në “Panorama” nuk ka qenë Klosi. Qëllimi i atij shkrimi ka synuar që të ndihmojë shoqërinë e sotme në përballimin e saj me të kaluarën.
Popozoj që t’i dalim ballas së kaluarës sonë, ta pranojmë tmerrin e saj me ndjesën tonë, me përgjegjësinë tonë, pa falsifikime dhe pa fabrikime idhujsh dhe disidentësh të rremë. Të kemi kurajon të korrigjohemi.
Dhe, dhe...Të gjejmë një taban mbështetës të vërtetash thelbësore për të sotmen dhe për të ardhmen. Pa të vlera të qendrueshme një shoqëri nuk mund ta ndërtojë veten e saj. Shqipëria historikisht ka pasur dhe e ka ende një mentalitet revolucionar. Fanolistët dikur luftonin me zogistët, zogistët më pas përndoqën fanolistët, komunistët erdhën dhe i përndoqën deri me plumb të gjithë të tjerët më përpara tyre.
Kjo histori disi ndryshe vazhdon. Fitimtarët e sotëm në zgjedhje, rrënojnë jetët, profesionet dhe bizneset e atyre që i humbën zgjedhjet. Ku do të vemi kështu? Me siguri, asgjëkundi.
Shqipëria vazhdon të jetë atdheu i të fortëve. Hasim të fortë të rrugës, të lagjes, të fshatit, të medias a të shtetit, të cilët pa mëdyshje nëpërkëmbin çdo ligj dhe kanun. Para tyre duhet të ngujohesh, ose të emigrosh. Mëkatë që këtë kulturë të dhunës e bëjnë të tyren dhe njerëz të sferës së dijes, të shkrimit.
Veç ekstremistëve në të dy krahët e shoqërisë, që stimulojnë atmosferën e kacafytjes së të fortëve, ka tek ne dhe një hapësirë publike që kërkon paqëtim, bashkëpunim, ligj, begatim dhe frymëmarrje.
Ata që janë në ekstreme e kënaqin veten në urrejtjen e ndërsjellë ndaj njëri-tjetrit. Vallë me këtë pjesën e mesit, me këtë pjesën e butë të shoqërisë, ç’do të bëhet? Cilat janë vlerat që do t’i propozojmë asaj? Te kjo shtresë, hyjnë të rinjtë e paskomunizmit dhe gjithë të tjerët që nuk janë të infektuar e të molepsur në urrejtje. Çdo të bëjmë me këta? T’iu ngjitim dhe atyre urrejtjen e vjetër me burim nga padrejtësitë e përgjakshme të kohëve?
Unë mendoj se një shoqëri ka mundësi të korrigjohet, po të dimë të ndërtojmë vlerat më të mira të së kaluarës sonë (ato që janë) dhe po të pranojmë dhe një bllok normash morale dhe të vërtetash thelbësore me përmbajtje të qëndrueshme dhe me përmasa universale. Vlera me energji për të sotmen dhe për të nesërmen. Vlera që na përballin me të sotmen dhe të nesërmen pa idhuj të kotë dhe pa fabrifikime e falsifikime. Pa antivlerat që trashëgojmë, pa të vërtetat e rrejshme të idhujve të politikë të ditës, vlera të cilat siç e shohim, janë krejt relative dhe të vjetërueshme e të ndërrueshme si stinët. Kështu janë ato dhe njerëzit e së përditshmes që i mbartin.
Na duhet një taban i thellë vlerash që të zenë vend në zemër të shoqërisë jo në sipërfaqe të saj.
Klosi është ndër ata që me qëndrimet e shkrimet e tij do të krijojë idhuj të rremë. Me publicistikën e tij, me shfaqjen në media do të prodhojë një mentalitet konfliktues e rrënues ndaj gjithçkaje që nuk i vjen sipas dëshirës apo sipas shijeve dhe kuptimeve të tij mbi jetën, mbi mendimin shkencor për gjuhën, për personalitetet dhe për figura të historisë sonë. Dhe është veçanërisht i hidhur, arrogant e zemërak gjer në rrafshim me ata që i dalin kundër. Ai mbart filozofinë e mentalitetit revolucionar: ngri një palë kundër palës tjetër, që të asgjësohen mundësisht që të dy krahët. Këtë ai synon ta arrijë me çdo mjet. Edhe përmes shpifjeve. Dhe me përdorimin e arrogancës dhe të përçmimit të kundërshtarit në vend të përballjes përmes argumentit.

2.Pse Klosit nuk i pëlqejnë dokumentet arkivore?

Pse i duhet kaq agresivitet dëshpërues këtij njeriu? Mendoj se kjo e ka burimin te e kaluara e tij. Te e kaluara e famljes së tij. Te vetja e tij.
Që në rininë e tij ai ka qenë i mpleksur në ca punë jo fort të pastërta. Dhe bëjmë fjalë për atë personalisht, jo vetëm për familjen e tij. Ndryshe, hidhtësia e tij do të ishte e papërligjur. Edhe ekspozimi i tij kundërproduktiv mediatik. Susta shtytëse për veprime të tilla rrënuese e ka burimin te frustacionet e një të shkuare që ai kurrë nuk do ta shkundë dot nga supet.
Për sa thamë, po iu referohemi dokumenteve. Dosja me numër 168/1 në Arkivin e Policisë, veç të tjerash, ka tri materiale për A. Klosin.
Nga kjo dosje del, që Klosi ka kallëzuar Valer Dyrzit në Sigurim, me që këta të dy, së bashku me Sokol Ngjelën, kanë lexuar një broshurë të huaj ku jepeshin mendime fyese për Enver Hoxhën dhe udhëheqjen e lartë të asaj kohe. Ky dokument është botuar në gazetën “Panorama”.
Në një dokument të dytë, botuar ky në gazetën “55”, jepen deponimet në hetuesi të Sokol Ngjelës. Edhe aty pohohet broshura në fjalë. Thuhet dhe se A.Klosi në ato vite ka pasur marrëdhënie fare të ngushta me një gazetar anglez, sa Sokoli dhe shokët i kishin vënë Klosit nofkën ”gomar anglez”. Ja që ky Klosi na paska pasur ca huqe që ajo kohë nuk para i honepste. Por për këto më mirë të flasim.
Klosi për këtë dokument të botuar thotë që ai nuk ekziston. Do e bën, do dhe hiqet edhe sikur nuk e ka parë të botuar atë. Me që ende nuk beson, i sugjerojmë atij që të shkojë në Arkiv, ta marrë në duar origjinalin dhe ta shohë me sytë e tij. Këto nuk janë më dokumente sekrete. (Shih faksimilen e këtij dokumenti).
Këtu po sjellim për herë të parë dhe një dokument të tretë nga kjo dosje.
Dokumenti (faqet 45-51 të dosjes 168/1) mban datën 2.3. 1979, ka shtatë faqe dhe është i nënshkruar nga drejtori i Drejtorisë së Parë të Tiranës, drejtori i Sigurimit, Nysret Dautaj.
Dokumenti “sekret” i drejtohej degës së shtatë të kësaj drejtorie dhe e informonte atë për veprimtarinë armiqësore të një grupi ku implikoheshin 14 persona. Dokumenti bën dhe klasifikimin një për një për secilin prej të implifikuarve. Disa prej tyre duhet të arrestohen, si: Sokol Ngjela, V. B, S. J, Veron Duma etj. Të tjerët duhet të përpunohen (të përndiqen) dhe disa të tjerë duhet të thirren si dëshmitarë në këtë gjyq.
Dhe si e klasifikon Ardian Klosin Drejtoria e Sigurimit? Le të lexojmë faqen 48:
“Sokol Ngjela në shtator 1977 ka ardhur nga internimi në Tiranë dhe ka takuar (…), Ardian Klosin dhe (…) kanë shkuar në kodrat e liqenit duke ndënjur deri në orët e vona të natës, duke pirë konjak”.
Ardian Bilbil Klosi, i dt. 1956, student në fakultetin e gjuhëve të huaja… në mes të tjerash, është lidhje e ngushtë e Sokol Ngjelës. Kur këta kanë qenë në Gjimnaz, Sokoli i ka dhënë një broshurë shkruar nga një këshilltar anglez që ka qenë pranë shtabit të përgjithshëm gjatë Luftes N.cl. ku ka shkruar keq për udheheqësin e Partisë dhe të Qeverisë. Këtë e ka lexuar, diskutuar dhe janë prononcuar me këtë broshurë me pëërmbajtje armiqësore. Kanë dëgjuar e komentuar muzikë dhe filmat që kanë parë në televizorin italian, etj.
Mendojmë të thirret dëshmitar.
(Shih faksimilen ).
Vëreni: Klosi është lidhje e ngushtë e Sokol Ngjelës. Edhe pse ishte i tillë. Drejtoria e parë e Ministrisë së Punëve të Brendshme për Tiranën (drejtoria e Sigurimit) vendoste që Ardian Klosi të thirrej si dëshmitar i shokëve, disa prej të cilëve mbetën në burg deri më 1991. Përse? Cili ka qenë roli i vërtetë i Klosit në këtë grup shokësh?
Klosi në reagimet e tij ka ngulur këmbë që broshura angleze ku fyhej udhëheqësi i Partisë, nuk ka ekzistuar. Kë duhet të besojmë, dokumentet apo reagimet emocionale të Klosit? E përsëritim: dosja e plotë është në Arkivin e Policisë, kushdo mund ta shohë.
Klosi në shtyp ka mohuar që ta ketë takuar S. Ngjelën, pasi ai u internua, por në këtë
dokument del se ai dhe dy të tjerë e kanë takuar atë fshehtaz në shtator 1977.
Ka ndonjë gjë tjetër në këtë histori, për të cilën Ardian Klosi vazhdon të na gënjejë? Faktet të lënë të mendosh se këtu ka edhe diçka tjetër.

3.Dëshmitar në gjyqe politike dhe…

Në ligjet e sotme të të gjitha vendeve të Europës Lindore, edhe në ligjin e Kuvendit të Shqipërisë “Mbi pastërtinë e figurave” të vitit 1995, dëshmitarët e gjyqeve politike të kohës së komunizmit klasifikohen të një shkalle me informatorët e Sigurimit. Kjo se shumë nga këta “të thirrur si dëshmitarë” kanë qenë të infiltruar prej policisë në radhët e atyre që shteti mendonte t’i dënonte me burg.
Argumentet e A. Klosit se ai ka qenë shtëpi e parë, se ata kanë qenë çuna blloku, çuna ministrash, se ai ka qenë nipçja i gruas së Ramiz Alisë, janë foshnjarake. Policia e asaj kohe i gjuante dhe i fuste në rrjetin e saj edhe birçebenjtë e nomenklaturës. Dosje atëhere kishin deri edhe më të mëdhenjtë e shtetit. Kur këta binin nga fiku, iu numëroheshin edhe sa fustane mbanin nuset e djemve të tyre, edhe ku kishin ngrënë drekat e darkat. Klosi, sipas kritereve të policisë së kohës, ka qenë njeri me huqe. Sipas dokumenteve, i pëlqenin “gazetarët anglezë”. Tipa të tillë bëheshin lehtë kontigjent i policisë.
Ka dhe një arsye tjetër që e ka shtyrë Klosin të flirtojë me policinë. Babai i Klosit në ato vite u pushua nga puna “për paaftësi”. Diktatori, si për shumë të tjerë, edhe për të atin e A. Klosit nuk pati mëshirë. Bilbil Klosi i kishte shërbyer një jetë të tërë diktatorit. Me gjyq e pa gjyq kishte çuar në plumb me qindra armiq të Partisë dhe, ja, tani atë po e pushonin nga puna “për paaftësi”? Të paktën, mund ta mëshironin me formulën pushohet “për arsye shëndetësore”. Por jo…
Ky motivacion shkarkimi nga puna e thoshte fare hapur se Ai atje lart tashmë Klosët po i shihte shtrëmbër. I binte të birit, Ardianit, që të bënte ca shërbime si ato që bëri i ati, për të vënë në vend lëkundjen e pozitave të familjes.
Dhe Klosi e filloi duke dëshmuar kundra shokëve, S. Ngjelës, V. Dyrzit etj. Dha prova. Pastaj e nisën për studime jashtë, për të bërë doktoraturën në Austri. Praktika ka qenë që studentët për studime jashtë Shqipërisë niseshin në grupe të përbërë të paktën nga dy vetë. Që të mbanin nën kontroll njëri-tjetrin. A. Klosin e nisën vetëm.
Praktika dje dhe sot në gjithë universitetet e botës është që ta mbrosh doktoraturën për dy vjet, Klosi i vazhdoi studimet katër vjet. Pse këto përjashtime për A. Klosin?
Ardian Klosi mburret se ka qenë në shoqërinë e Martin Camajt. Në shoqërinë e një “krimineli të arratisur”, e një njeriu që kishte qenë i afërt me grupin e “kriminelëve fashistë të E. Koliqit”? Kështu thuhej zyrtarisht për ta atëherë. Edhe E. Çabej, edhe Kryetari i Akademisë së Shkencave e kishte të ndaluar të tokte dorën me të tillët, jo më të shoqërohej me ta. Si i bëhet që A. Klosit këto i lejoheshin? Se ishte bir i nomenklaturës? Po edhe jo.
Më shumë këto lëshime iu bënë për diçka tjetër. Se po vazhdonte traditën familiare për t’i shërbyer partisë, duke u infiltruar në “strofkën e armikut”? Pra, Klosi, veç që ka qenë me studime, ka kryer andej edhe ca shërbime të tjera.
Derisa sipas ligjeve të gjithë Europës Lindore ai si dëshmitar në gjyqe politike klasifikohet i një shkalle me informatorët e sigurimit, pse mos ta besojmë këtë që edhe jashtë shtetit ka kryer shërbime të tilla për sigurimin?
Klosi ia arriti që të shoqërohej e deri të futej në familjen e Martin Camajt. Shënojmë se futja e Klosit në familjet e shkrimtarëve të shquar ka qenë një nga specialitetet e vjetra të tij. Por për këtë mund të flasim një herë tjetër.

4 Klosi dhe Trebeshina

Që Klosi ka ende dobësi për sigurimsat, që edhe ata nuk të kanë faj, vdesin për të, kjo u pa nga mënyra se si disa prej tyre ia bënë forra, reaguan nxehtë e zjarrshëm në mbrojtje të tij, me rastin e botimit të shkrimit tim në “Panorama”. Kuadro të lartë të Sigurimit, të lidhurit ngushtësisht me kryekupolën e Sigurimit, i dolën në krah atij dhe Bilbilit, atit të tij. Me këto lidhje të vjetra dashurie dhe shërbimesh të Klosit me “armën e dashur të Sigurimit” mund të shpjegohen dhe fabrikimet e “disidentëve” si Dhora Leka dhe e “disidentëve” si Trebeshina.
Dobësia gati patologjike e Klosit për Trebeshinën, veç lidhjeve të tyre familjare, shpjegohet dhe me këtë dashuri të vjetër me rrënjë në kriminalitet, shpjegohet dhe me filozofinë e helmët konfliktuale që i karakterizon ata të dy.
Si Klosi edhe Trebeshina kanë ca dëshira apokaliptike. Trebeshina, për shembull, do që të zhduket nga faqja e dheut një qytet i yni, të rrafshohet baraz me tokën, të zhduket me gjithë njerëzit e tij të gjallë e të vdekur. Do edhe më shumë. Të fshihen nga historia e kulturës sonë Skënderbeu, Naimi, dhe shumë nga virtytet historike të shqiptarëve.
Klosi pa sjellë asnjë provë vazhdon të na thotë se Trebeshina nuk ka qenë sigurims, se ekzistoka dhe ajo e ashtuquajtura Promemorje e Trebeshinës, e shkruar më 1953. Promemorje që ka qenë e dyshuar prej kohësh. Dhe vazhdon të mbetet e tillë. Më poshtë po rendisim disa nga argumentet që e thellojnë dyshimin mbi të:
E para, arkivi ka një dosje voluminoze mbi Trebeshinën e viteve 1953-54. Gjen aty dhe copëza letrash të shkruara me dorë prej tij, veç Promemorjen nuk e gjen.
E dyta, Promemorja nuk dëshmohet as nga prova indirekte. Ajo nuk përmendet në deponimet hetimore a gjyqësore të Trebeshinës, gjashtë muaj pasi pretendohet se është shkruar. Edhe më pas në asnjë rast ajo nuk përmendet kurrë si akuzë a si fakt kundër tij.
E treta, Promemorja nuk mund të shkruhej nga ai më 1953, nga që përmbajtja e saj është antistaliniste. Atëherë Trebeshina ishte ende ithtar i Stalinit. Stalinizmi i tij provohet nga poema kushtuar Stalinit, Prometeut të ri, siç e quan ai më 1953. Provohet edhe nga një dokument tjetër nëntë muaj më pas, më 1954, në kërkesën për apelim drejtuar Gjykatës së Lartë. Aty Trebeshina shkruan: “Kundër meje duhet zbatuar masa që shoku Stalin mori ndaj poetit Demjan Bjedni. Më tepër modesti! Ndiqni vijën marksiste-leniniste.” (N. Dragoi, Dosja Trebeshina, fq. 187). Mundet një stalinist i tillë të shkruante një promemorje antistaliniste? Nuk mundej. Trebeshina antistalinist do të vijë pas viteve shtatëdhjetë.
E katërta, promemorja nuk i qëndron as qasjes filologjike. Ajo siç është botuar një herë, nuk është botuar herën tjetër. Prapë vërehet se stili dhe gjuha e saj janë shumë të përpunuara. Si e tillë, ajo ndryshon dukshëm nga shkrimet e së njëjtës periudhë të autorit, të cilat nuk e kanë këtë shkallë përpunimi dhe janë plot me shmangie gjuhësore dhe ortografike. Shmangie të dukshme. Pra, mendojmë se edhe filologjikisht promemorja është e dyshimtë.
Por Klosi thotë se e beson edhe pa prova. Duhet t’ia marrim seriozisht? Përse?
Gjithmonë duke iu drejtuar pjesë së mesme të shoqërisë sonë, mendoj se ajo nuk e do urrejtjen, negativitetin, pshtjellimin, fabrikimin. Ajo e do këtë vend, e do dhe historinë e kulturën e tij. Ajo nuk mendon se zhgënjimet a frustimet nga komunizmi duhet të na çojnë në nihilizëm, në mohim të vlerave tona. Pjesa e butë e shoqërisë sonë nuk ka dëshirë që t’ia helmojnë fëmijët me urrejtje dhe me tekste poshtëruese për vlerat tona siç bëjnë disa nga tekstet që dalin nga pena e Trebeshinës. Tekste të tilla nuk ka pse të përfshihen në antologjitë shkollore. Tregimi “Pse fshati ynë nuk u bë qytet” (shih te antologjia “Maja e çelur”, fq.187-191, tekst për shkollat e mesme) satirizon gjithë historinë e Shqipërisë, parodizon “Historinë e Skënderbeut” të Naim Frashërit. Aty me “bricjapin” aludohet për Skënderbeun, një hajdut zarzavatesh, që lufton me “bishtkalin”, Ballabanin. Më tej “bricjapit” (Skënderbeut) shqiptarët ia prishin varrin dhe eshtrat ia varin në qafë. Ndërsa “bishtkalit” i ngrenë një tempull ku i ndezin qiri. Është i pafre inati i Trebeshinës për Skënderbeun, kur, dihet, varrin e Skënderbeut nuk e prishën shqiptarët. (Shih më poshtë fragmente nga ky tregim).
Idetë fikse kundër Skënderbeut dhe kundër figurave të tjera kombëtare Trebeshina i përsërit edhe në një vëllim me tregime, edhe në prozën e gjatë “Mekami”, një nga satirat më të hidhura antishqiptare. Kasëm Trebeshina mund të ketë cilëndo pikëpamje mbi historinë, por këto nuk ka pse të hyjnë në shkollat tona.
Por Klosi prapë ka dobësi për Trebeshinën, për një ish-oficer sigurimi të kthyer në shkrimtar. Ka dobësi për atë histori të së shkuarës që i bën bashkë ata të dy. Këto lidhje të së shkuarës e çojnë Klosin deri atje sa të bëhet panegjerist e si i dalldisur pas një idhulli të rremë si Trebeshina. Dhe kjo të çudit. Sjellje të tilla gati dashurore, si ato për Trebeshinën nuk janë në natyrën e tij. Madje janë e kundërta e natyrës së tij. Klosi ndaj shumë të tjerëve, për të mos thënë ndaj gjithkujt, tregohet cinik, nihilist dhe gjithmonë me shkopin e agresivitetit në duar.

Faksimile V
Arkivi i Ministrisë së Brendshme, dosja 186/1. Dokumenti mban nënshkrimin e drejtorit të Sigurimit për Tiranën. Drejtoria e Sigurimit për Tiranën vendos që Ardian Klosi të dalë si dëshmitar në procesin politik të shokëve të tij

Faksimile VI
Deponime të Sokol Ngjelës mbi Ardian Klosin dhe Valer Dyrzin
Arkiv i Ministrisë së Brendshme, Dosja 186/1