Hyqmet Hasko: Poetika e një luftë sizifiane

Poetika e një luftë sizifiane për të për të kapur kohën historike të humbur.

Rreth krijimtarisë letrare të poetit dhe kulturologut Engjëll Koliqi.

Nga Hyqmet HASKO

Krijimtaria letrare dhe publicistike e shkrimtarit dhe veprimtarit nga Kosova Engjëll Koliqit, shpërfaqet me një sërë botimesh në poezi, prozë, publicsitikë, me akte në veprimtari atdhetare në disaporë ku ai ka promovuar në mënyrë të vazhdueshme kultin kulturologjik të botës shqiptare, pa kufij ndarës dhe mure midis kufijve dhe kohëve. Në këtë vektor krijues, Koliqi është një zë më vete, i veçantë në tonet dhe kumbimet e tij, në përcjeljet që iu bën kujtesave dhe jehonave historike e të përçdoçastshme të botës shqiptare. Eddhe për shkak të angazhimit të drejtpërdrejtë në anën e popullit të tij, në luftën legjendare të Kosovës kundra delirit asimilues e shfarosës serb, përvoja jetësore e Koliqit shkon dhe bëhet pjesë e përvojës estetike, e kontibutit të tij me penë për një mendësi të re të letrave të botës shqiptare në diasporë dhe tani në Kosovën e lirë. Engjëll Koliqi shkollën fillore e ka kryer në vendlindje, kurse shkollën e mesme (gjimnazin shkencor-matematikor) e ka filuar në Viti, e ka vazhduar në Ferizaj dhe e ka mbaruar në Viti. Ka frekuentuar Fakultetin Universitar të Shkencave të Edukimit dhe është diplomuar në Universitetin e Kosovës në Prishtinë, ku ka fituar titullin akademik – profesor i pedagogjisë. Plot tetë vjet ka dhënë mësim në shkollën fillore në vendlindjen e tij (Stubëll) e një vit shkollor ka qenë asistent–edukator edhe në Itali – në kolegjin e famullisë në Firmozë (Acquaformosa) të Kozencës, në Kalabri. Nga regjimi pushtues-diktatorial i Beogradit është dënuar për motive politike (vetëm për fjalë), me një vit burg (1978/1979), por pas nëntë muajsh është liruar. I etiketuar nga regjimi pushtues, si person i rrezikshëm kundër “sistemit socialist jugosllav”, i është hequr e drejta e mësimdhënies në shkollë, për plot gjashtë vjet (1978 – 1984). I lodhur nga presionet permanente të atij regjimi, në mars të vitit 1990 ka qenë i detyruar të emigrojë në Itali, ku jeton ende dhe zhvillon veprimtari gazetarie, duke punuar për Radio Vatikanin, për Radiotelevizionin Shqiptar të Tiranës, për Radiotelevizionin e Maqedonisë të Shkupit, për Radiotelevizionin e Kosovës të Prishtinës dhe për radiotelevizione të ndryshme private në gjuhën shqipe. Ka shkruar për të përditshmet kosovare”Rilindja” “Bujku”, “Bota sot”, “Lajm ekskluziv”, Pavarësia nës“ dhe të tjera. Ka bashkëpunuar për vite të tëra e bashkëpunon edhe më me gazeta shqipe në Shqipëri, në Kosovë, në Maqedoni dhe në diasporë. Nëpër revistat shqiptare, enekënd trojeve etnike dhe në diasporë ka botuar qindëra poezi në gjuhën amtare. Gjatë luftës së Kosovë, ishte gjithnjë në radhët e para, në ndihmë popullit të vet, nga Italia. Gati çdo ditë ishte i pranishëm në studiot televizive tëRAI-t dhe të MEDIASET -it, sikurse edhe duke folur përmes mikrofonëve të shumë radiostacioneve e duke shkruar në gazetat italiane: “Corriere della Sera”, “La Repubblica”, “Il Messaggero”, “Il Mattino”, “La Stampa”, duke njohur dhe sensibilizuar kështu opinionin italian me të vërtetën për Kosovën dhe për popullin e tij. Mbas luftës në Kosovë, afër dy vjet ka punuar në IOM (Organizata Ndërkombëtare për Migracionet), në Romë – në projektet për Kosovën dhe Shqipërinë. Në vitin 2002 është transferuar nga Roma në Leço, ku jeton me familjen e tij. Në vitet e fundit ka filluar të shkruajë edhe italisht dhe bashkëpunon me revista të ndryshme kushtuar poezisë. Ka marrë pjesë në dy konkurse letrare (në Livorno dhe në Kozencë) dhe poezitë e tij janë kualifikuar në finale. Në Konkursin e Dytë Ndërkombëtar “Autorët për Europën 2005” të shtëpisë botuese “IBISKOS di A. Ulivieri”, nga 156 pjesëmarrës është kualifikuar në mesin e 20 finalistëve. “Shekulli im quhet dashuri” është libri i tij i parë italisht dhe e sheh dritën e botimit si finalist. Është pjesëmarrës në disa antologji poetike, të botuara në Tiranë dhe në Bukuresht. Merret shumë edhe me organizimin e diasporës shqiptare në Itali. Gjatë këtij viti, kryesisht po vepron në Brazil, ku ka lobuar për Kosovën, deri te kreu i federatës –Presidenti i Brazilit - Lula. Ka hapur dyert e bashkëpunimit në shumë fusha të jetës, në mes Brazilit dhe Kosovës. Në Brazil tashmë është i njohur dhe shumë i kërkuar si shkrimtar e gazetar me një vizion të mrekullueshëm, që parasheh dhe këmbëngul ta realizojë ndryshumin e botës me dashuri! Engjëll Koliqi ka ndërmarrë një hap shumë të guximshëm patriotik - historik: Ai mbas afër 23 vitesh ka lënë përfundimisht mërgimin dhe është kthyer në vendlindjen e tij, në Stubëll të Karadakut (komuna e Vitisdë në Kosovë), ku që nga gjysma e janarit po ushtron detyrën e mësuesit, aty ku e ka lënë në mars 1990 (mësuesi i vjetër na është bërë mësues i ri). Koliqi deri më tani ka botuar këta libra: 1. Il mio secolo si chiama amore (poezi italisht), IBISKOS, Empoli 2005 2. Sentimento de luz (Ndjenjë drite) (poezi portugisht), PROTEXTO, Curitiba / Brazil 2007 3. Sentimento di luce (Ndjenjë drite) (poezi italisht), BOOPEN, Napoli 2008 4. Madre Teresa - um amor sem limites (Nënë Tereza - një dashuri e pakufishme), O LUTADOR, Belo Horizonte - Brazil, 2008 5. S? schimb?m lumea cu iubire (Ta ndërrojmë botën me dashuri) (poezi rumanisht), BOTIMET E REVISTËS ALBANEZUL, Bukuresht, 2009 6. Ylli i Dardanisë rrezaton tokë e qiell (Nënë Terezës), RUGOVA ART Prishtinë, 2010 7. Trokitje të heshtura (poezi), GLOBUS R, Tiranë, 2010 8. La stella di Dardania irradia terra e cielo (alla Madre Teresa), TRISAURO dhe ADMINISTRATA E KOMUNËS SË STRIGARIT (vendlindja e Serembes) Kalabri, 2010 9. Dr Ibrahim Rugova - arkitekt i Dardanisë së Re - Republika e Kosovës, RUGOVA ART Prishtinë, 2011 10.Për një jetë më të mirë (ese, reportazhe dhe...), BOTIMET ADA Tiranë, 2011 11.Nën kurorën e lisit plak (poezi), RUGOVA ART Prishtinë, 2011 12.Njëqind lule për Nënën (vëllim poetik kushtuar Shqipërisë, në 100 Vjetorin e Pavarësisë), BOTIMET VLLAMASI Tiranë, 2012. Engjëll Koliqi ka edhe disa libra në dorëshkrim dhe vazhdimisht po mbledh shkrimet e tij nëpër vite, për t'i mbarështruar në libra të rinj. Së shpejti do të dalë me romanin e parë, me shkrepëtima humoristiko-satirike, por edhe me botime shkencore, sidomos nga historia e arsimit shqip. Shkruan edhe për fëmijë. Nëse iu hedhim një sy poezive të tij, do të vërejmë se poezia është për poetin një akt shenjtërimi, pasi me të ai lidh jo vetëm kujtesën, historinë, çastin, përditshmërinë, flirtin, ndjeshmërinë e hollë, uninin e tij shëtitës dhe kredot që e motivojnë, por tenton të zbulojë dimensione të reja të minibotës që bën objekt shqyrtimi poetik. Thelbi substancial i poezisë së Koliqit është moderniteti lirik, rrekja për të thenë sa më shumë gjëra me sa më pak fjalë e vargje, duke e kondenësuar mendimin dhe emocionin në ngarkesa të forta estetike. “Kemi qenë të ndjekur Nga vdekja Kemi mbijetuar Dhe kemi parë amshimin Duke shkaktuar Vdekjen e vdekjes” Kështu thotë poeti në një nga poezitë e tij të fuqishme, duke i bërë apel jetës dhe dashurisë, që të triumfojnë mbi dhunën dhe delirin, mbi vuajtjet dhe plagët, mbi kohët e pa koha, që prodhojnë urrejtje, skllavëri dhe vdekje. Poezia si ndjesi e epërme e qenies dhe shpirtit, që vjen nga e panjohura dhe ëndrra e kulluar, si një kumt fatbardhë, për të përndezur majat e pasionit dhe për të dëshmuar një ekzistencë tjetër, përtej asaj të zakonshmes, dëshmohet në aktin krijues të Koliqit si një etni tjetër, etnia e dashurisë dhe filozofisë së mbijtesës kombëtare, nëpërmjet unit poetik të grimcuar në mesazhe. Koliqi vjen në rrugën e poezisë me një akt të plotë poetik, pasi sipas mënyrës së saj, iu shkon deri në fund të vërtetave të unit dhe të jashtësisë, në një tentativë për të rrokur dimensione eterike të realitetit që e rrethon në përditshmërinë e tij dhe të bashkëkohësve. Ai rrok tema të ditës, por dhe raporte mitike e trandenshente, vozitet në tokën e lirë të ëndrrave të kulluara dhe sjell me vete aromën e një jete të ngarkuar me mbresa e përjetime të forta, të cilat na i përcjell me një kamer poetike të fuqishme dhe pa ekuivoke e keqkuptime. Gjeografia e tij poetike është një gjeografi e thyer dhe e pasur me territore nga më ta larmishmet, me fusha, male, lumenj, pyje, ndjenja fisnike, mall, idil, dhimbje, ankth, kërkim në botën e dashurisë, zhgënjim dhe trazim, një botë komplekse në lëvizje, që të joshë e të befason me larminë dhe freskinë e gjendjes dhe të imazhit poetik. Udhëtimi përgjatë poezisë së Koliqit është një udhëtim shqyrtues, ballafaques, kërkues e krahasues, pasi në vargjet e tij të ndjera, me figura të pastërta e të gjalla, plot ndjeshmëri dhe emocion, na jepet një botë e thyer, lufta mes midis unit dhe jashtësisë së tij, koha dhe bashkëkohësi, me problematikat e mprehta ekzistenciale, etike, filozofike e humane. Botëvështrimi mbi njeriun modern, mbi njeriun shqiptar, që përpiqet në një luftë sizifiane për të gjetur vetveten dhe për të kapur kohën historike të humbur, është një nga mesazhet më kuptimplotë të poetit. Ky botëvështrim, e mban atë të mbërthyer në ndjesitë e holla të investigimit të dukurive që bën objekt shqyrtimi estetik, duke i parë ato në shumë pamje, për ta lënë lexuesin, që në këtë mozaik, të zgjedhë pamjen që atij i pëlqen më shumë dhe me të cilën mund të identifikohet bota shpirtërore dhe psikologjia e tij. Poezia e Koliqit është një endjeje drejt tokës së tij të munguar, drejt vendlindjes, midis tokës, malit e detit, ku e pret me mall e brengë vetmitare një tingull i harruar kënge dhe një bëmë historike, që vjen me rropamë nga kohërat dhe shkon drejt kohërave të reja… Në thelb jo vetëm poezia, por dhe proza, shkrimet dhe kontributet eseistike e kulturologjike të Engjëll Kolqit, janë pjesë e vektorit kombëtar të letrave dhe kulturës sonë të ridimensionuar kombëtare, për të cilat ai ndihet i obliguar dhe i përkushtuar me artin e fjalës së bukur dhe veprimin e një atdhetari plot pasion, dikur në mërgatën shqiptare dhe tani në vendlindjen e tij të rilindur.