Kristaq Turtulli: Përroi qante në mesnatë (2)

KRISTAQ TURTULLI

Fragmenti i dyte i pjeses se kapitullit te romanit

PERROI QANTE NE MESNATE

Mark Tota heshti një hop, vështroi i menduar gishtin e madh të përskuqur prej brejtjes dhe me zë të shqetësuar vazhdoi:

- Të qarët e stërzgjatur të fëmijës ndodhi në mesnatë, mbase dhe pas mesit të natës. Nuk kam orë të saktë ta them se kur u dëgjua kuja, sepse nata pa orë është tmerrësisht e njëjtë, si e varur në çengel, e gjatë pa fund. Ndoshta kuja u dëgjua gjysmë orë më vonë, mbase diçka më shumë. Kur je në shërbim koha ngjan sikur është e kryqëzuar, e lidhur nga katër anët me zinxhirë. Në fillim dëgjova zhurmë të lehtë, shushurimë dhe mendova se ish pëshpëritja e burimit. Nuk i kushtova rëndësi, fërkova sytë dhe mbështeta shpinën tek një pemë. Pas një copë herë u ndje një frymëmarrje e rëndë e thellë, aq sa degët e pemëve nisën të fërfërinin dhe trungu ku isha mbështetur u drodh. U shtanga. U shmanga rrëmbimthi prej pemës dhe mbajta vesh. Diku në të djathë u ndeh një fërshëllimë e zgjatur, e përafërt me tingujt e nxituar që lëshon zogu i natës në fluturim. Kuisjen e leqendisur të qenit me këmbë të këputura si të ulokëve,  pastaj... pastaj dëgjova një zë të holluar që dridhej nën dhembje të mëdha, që ulej dhe ngrihej me kuje. Zëri më pas u bë i zvargur, i holluar, dhe ngjau sërish me kuisjen e sfilitur të qenit. Por më shumë më ngjau me qarje të munduar fëmije, me gulçe të lënduara. Zëri i leqendisur vinte poshtë luginës, ku gjarpëron përroi i Shestanit, që duket aq i pandierë, i përgjumur, sikur fle. Ju e dini mirë, uji i përroit është shumë i cekët, nuk arrin as tek kyçi i këmbës, mbuluar nga ferrat, drizat dhe barishtet e përdredhura zvarranike,- Mark Tota heshti një moment, këqyri me vëmendje Drin Shalësin, komandantin e truprojës, për të parë efektin e fjalëve.

-Qetësohu Mark,- i foli Drini, pa ditur ç’të thoshte tjetër.

- Thua të qetësohem!

-Po.

-Punë muti o Drin Shalësi! Un i qetësuar jam, he burrë, nuk e sheh a!?

-E shoh Mark, sigurisht që e shoh. Por nuk është punë muti të jesh i shqetësuar. Jo të gjitha gjërat shkojnë vaj.

Marku u kapërdi me vështirësi dhe mbajti vesh zhurmën e pështymës që u rrokullis në stomak.

-Jo të gjitha gjërat shkojnë vaj, kështu ?

-Po.

-Mund të pi ndopak ujë?

-Pi, ja tek e ke brokën me ujë.

Marku nisi të pinte ujë me nxitim, me etje, me gllënjka të mëdha. Një pjesë e ujit iu derdh në gjoks.

-Oh! Më ish tharë gryka, kur llap lodhesh më shume se kur ecën,- ia bëri Marku dhe u mundua të vinte buzët në gaz, ngaqë nuk mundi lëvizi kryet majtas-djathtas.

- Hajt, Mark, tu bëftë uji shëndet dhe jetë,- e uroi Drini.

-Tu rritë ndera, he burrë, tu rritë ndera!

Marku hodhi sytë përdhe, vështroi pa një farë qëllimi këpucët e veta ushtarake, të ngrëna në majë. Këpucët iu përlyhen me baltën e verdhë kur u zvarris anës ledhit në përgjim të zërit. Duhej ti pastronte dhe ti lyente me bojë. Ai gati harroi përse kish shkuar tek komandanti i truprojës e përse bëhej fjalë. Diku, prapa kokës ndjente dhembje të vazhdueshme dhe të bezdisshme si zhurmëri, e me pas një thumb të befasishëm grerëze.

-Mark, -e përmendi Drini.

-Hë..!- mërmëriti Marku.

- Mos e humb Mark vëllai, - i tha Drini, ndërsa me vete shtoi, kujdes Drini, shkrifërohu, sepse dhe ti ke rrezik ta humbësh.

- Pasha zotin, çka thu, nuk e humb Marku, he burrë ,- foli zë ngjirur Marku dhe luajti kryet si të largonte grerëzën që i gjëmonte prapa kokës,

- Hajt, Mark, po të dëgjoj, vazhdo. Vallë çfarë mund të jetë kjo fla..., e qarë e çuditshme fëmije!- pyeti Drini, pa shkëputur vështrimin në gishtin e madh, të përskuqur dhe të shpërvjelur të tjetrit. Sikur ai gisht i pambrojtur që po sfilitej prej dhëmbëve e pat përjetuar më tepër ankthin e mundimshëm të qarjes imagjinare, se çdo pjesë tjetër e trupit.

- Me thënë të drejtën nuk kuptova prej nga mund ta kish fillesën, pikënisjen klithma e thekur që lëvrinte si gjarpër në ujërat dhe në krejt luginën e Shestanit. Çfarë duhet të ish ajo gjësend, forcë e lemerishme që e shtynte me përdhunë, qëllimisht, kur isha un, në shërbim dhe pikërisht pranë rojës së vendrojës numër një,- ia bëri Marku me ton të rëndë, por kokërdhokët e syve i lëviznin sa andej këndej dhe nuk gjenin qetësi. Heshti një hop pastaj foli,- më beso o Drin, po të isha i shqetësuar nuk do vija tu raportoja.

-Mirë Mark, mirë, të besoj, e di që nuk je shqetësuar. Por, sa për dijeni, çdo gjë e dyshimtë në shërbim duhet raportuar, apo jo? - i foli Drin Shalësi thatë.

-E di, por... për këtë rast që po të flas, mbase, edhe mund të mos raportoja,- këmbënguli Marku me kokëfortësi.

-E ke dëgjuar edhe më parë dënesën që të rrëqeth, të fëmijës? -e pyeti Drini dhe fërkoi syrin e majtë. Përnjëmend, iu duk sikur lëvizja e kokërdhokëve të syve të tjetrit po i ngjitej dhe atij.

- Më pyete në e kam dëgjuar më parë dënesën që të rrëqeth, të fëmijës? Nuk e di, ndoshta edhe mund ta kam dëgjuar... nuk e di, nuk e di... Në shërbim koka të rëndohet prej pagjumësisë, ndërsa errësira luan me rojet. Terri ka bark tmerrësisht të madh, pjell e përpin shumë mistere,- u përgjigj Marku i pavendosur dhe shtoi:-  Shërbimi i zgjatur në vendroje dhe aq më tepër kur nuk bëhet në kohë ndërrimi i rojës, të lodh, të këput për gjumë.

Drin Shalësi lëvizi në stol me padurim dhe vështroi përtej dritares së ngushtë të truprojës, ku dallohej silueta e përthyer e ushtarit të shërbimit. Ishte detyra e tij si komandant truproje të mos i kthente përgjigje për vështirësitë e zakonshme të shërbimit. Por gjithashtu kushdo nga ushtarët e di mirë sa të bie bretku në punimet ushtarake me normat e larta, kushtet e papërshtatshme nëpër tunele, bunkerë dhe rrugëkalimet e tankeve. Ato janë më të vështira se shërbimi i gjatë dhe i pa ndërrueshëm në vendroje.

-E di o Mark, e di, epo i ka shërbimi këto,- i tha Drini dhe shtoi si me shaka: - çdo gjë që kryejmë në ushtri, por edhe në jetën civile e ka një lugë të vogël me farmak sa për lezet, në mënyrë që të mos bëhet shumë e sheqerosur.

Edhe Drin Shalësin e kish lodhur dhe dërmuar shërbimi i pandryshueshëm. Këpucët ushtarake i hiqte rrallë dhe kur çmbështillte pecetat të lante këmbët në ujin e ftohtë të përroit të Shestanit, lëkura e këmbëve dhe gishtërinjtë e mbledhur i dukeshin të bardha, të fishkura si prej të vdekuri, pa llogaritur këtu stresin dhe përgjegjësinë.

Marku qëndronte i shpërqendruar përpara Drinit:

- Sikur the se nevojitet një lugë të vogël me farmak sa për lezet, të mos bëhet shumë e sheqerosur apo jo?- pyeti ultas Marku.

-Po, ashtu thashë,- ia ktheu Drini.

Marku  zhvoshki me dhëmbë gishtin e madh. - Nuk mi kish zënë veshi këto fjalë më parë. Urimet për burrin në katund bëhen rëndom, të rroni gjatë dhe të vraftë pushka.- Mërmëriti gati me dhembje Marku dhe pa marrë përgjigjen e tjetrit shtoi gjithë ankim,- përse vallë duhet të ketë jeta, qoftë dhe me një lugë sado të vogël me farmak?

-Kështu ka qenë dhe kështu do jetë, nuk ke çfarë ti bësh,- nuk  e bëri të gjatë Drini.

-Ah,- psherëtiu i menduar Marku: - Ah! E di fort mirë he burrë e di!

- Mark, dua të pyes; kush mund të lëshojë këto dreq zhurma, shushurima ere,  angullima apo qarje në mes të natës? Si mendon, mund të jetë uji i përroit, apo ndonjë fëmijë i grindur që dënes prej inatit të braktisjes, indiferencës së nënës, diku larg në fshatin Peshtaf, a gjetkë, në ndonjë prag shtëpie të humbur dhe lugina me teka nate e rrëmben me tërsëllëm dhe e përcjell deri në vendrojën numër një?- Drin Shalësi donte të shtonte, mos ndoshta gjithë kjo ish thjesht pjellë e imagjinatës dhe lodhjes prej pagjumësisë? Heshti.

Balli i Markut ish mbushur me bulëza të vogla djerse:

- S’ma merr mendja të dënesë uji dhe të angullijë qeni në atë mënyrë, - foli ultas ai dhe vështroi pjerrtas nga komandanti i vendrojës, pastaj shtoi:- Qarje të tilla rrëqethëse nuk i kam dëgjuar kurrë më parë. Parmbrëmë, përpara se të flinim, Kalosh Gjetshi mu afrua pranë dhe më tregoi për qarjen ngjethëse. Kaloshi ishte shumë i shqetësuar. E un nuk besova si ti, prandaj ia ktheva me shaka:

“-Qarje ngjetheshe në luginën e Shestanit! Ha! Kalosh Gjetshi, mos vallë ka zbritur aksidentalisht nga mali i Reisit ndonjë krokodil fantazmë dhe endet për shtatë pale qejfe në ujërat e qeta të Shestanit, fillon e qan kur do të gënjejë ndonjë të hutuar dhe të paditur, ose të nxituar?”

Kalosh Gjetshi u tërhoq pas dhe shfryu. Më pa me inat dhe pështyu përdhe bishtin e cigares.

“-Çka thu bre burrë; qan krokodili të gënjejë ndonjë të hutuar, të paditur dhe aq më tepër të nxituar! Hej, Mark Tota, Mark Tota, ne po flasim seriozisht, me përgjegjësi si burra, si malësorë, të lindur dhe rritur mes bjeshkëve. Tash nuk është koha për shakara me krokodilë dhe gjepura të tjera. Hej kokë, bëhet fjalë për qarje ngjethëse, të vërtetë, më tha, nuk kupton kaq gjë?”

“-Të kuptoj,  thua se bëhet fjalë për qarje ngjethëse, të vërtetë,- përsëri u përpoqa ta kaloja bisedën në shaka,- me sa kam dëgjuar dhe lexuar nëpër libra, krokodili qan si fëmijë, kur nuk ka mundësi të dyshohet për tjetër gjë,- i thashë Kaloshit.

“-Jo he burrë jo, këmbënguli Kaloshi, është tjetër arsye. Krejt e kundërt me këto që thoni dhe mendoni. Na dyshojmë për të tjera gjana, ma të mëdha, ma torturuese. Do ta dëgjoni vetë Mark Tota. Oj, oj, oj, këto mistere, hone dhe humnera nuk i fsheh vetëm përroi i Shestanit, por e gjithë errësira dhe nata! I ndjell zemra, Mark, por nuk e nxë goja të shprehet, të thuhet, prandaj vetëm kanuni i maleve, i Lekë Dukagjinit mund ta shpjegojë.

“- Nuk të kuptoj Kalosh Gjetshi, ç’hyn këtu, në ushtri, kanuni i maleve i Lekë Dukagjinit, e qindra kilometra larg, në një repart ushtarak,?’- E pyeta  i nervozuar.

“-Je mefshtë a si, ende nuk ke kuptuar!”- ia bëri ai.

“-Kalosh, mbaj gojën,”- i thashë.

“-E mirë...Asgjë, më tha, asgjë. Veç dije mirë Mark Tota, shërbimi i detyrueshëm ushtarak është i përkohshëm. Na kena me shku prapë në malet tona, në bjeshkët tona dhe atje kanuni është ligji, familja, harmonia, jeta, i shpjegon të gjitha, këtu, tash sot e në qindra e qindra vjet.’

“-Kanuni... Oj po, kanuni i maleve ka respektin, vlerat dhe rëndësinë e vet, tash e gjithë ditën por ne, Kalosh, jemi lindur, rritur dhe jetojmë në një shtet të ri, modern, që siç e sheh, ka përmbysur shumë gjana, lufton fenë e quan obskurantizëm. Nuk e përkrah dhe aq fort kanunin e maleve, e quan të vjetërsuar, që tash u ka kaluar koha. Të dyja duhet të mbeten nëpër muze si relika. Siç po e shohim nga dita në ditë ky shtet i fortë i ka mbledhur të gjitha në dorë, nuk pyet, ministra dhe gjeneralë i rras brenda. Ky shtet ka ligje të shkruara dhe të aprovuara nga një popull i tërë. Prandaj, Kalosh, sot është tjetër gjë, tash nuk është si më parë...’

“Çka thu he burrë! Ehu Mark Tota, ehu! Kanë ardhur tek ne pushtues e perandori të mëdha, të armatosura deri në dhëmbë, dogjën, vranë, prenë, shkretuan anë e mbanë, në fund ikën me bisht në shalë. Janë krijuar dhjetëra qeveri, shtete dhe mikro shtete, i bënë ligjet dhe kodet sipas hesapit të tyre dhe llogarisë së tyre. Ne qëndruam në malet tona e në bjeshkët tona, e atje, vetëm kanuni i Lekës nuk u ndryshua, ai mbijetoj. Për na malësorët kanuni i maleve është ligj mbi ligjet e shkruara dhe të pashkruara. More Mark Tota, në një vit e gjysmë shërbim të detyrueshëm ushtarak dhe kaq shpejt i harrove ligjet dhe kanunin e maleve?’- më ndërpreu rëndë Kaloshi duke më parë vëngër.

“-Ne ndryshojmë me ditë, Kalosh, se jemi të rinj. Nuk është njëlloj si atëherë, Kalosh Gjetshi. Të thash, tash na kemi shtetin tonë dhe ligjet tona, Sa për atë që thua, un nuk e kam harruar kanunin e maleve. E respektoj, por tash janë të tjera kushte dhe mendësi. Un përkrah të renë.’

“-Aha e kuptova, do të harrohet kanunin ynë i shenjtë, i maleve. Me qëllim djallëzor kërkon të zbutet kanuni, të zhvleftësohet, të bëhet lëvere, të mos jetë i fortë, i ashpër, i sertë, i përjetshëm, si vetë malet tona,”- bërtiti Kaloshi. Më ktheu shpinën, zbërtheu kopsat e pantallonave dhe bëri ujët e hollë me zhurmë, duke spërkatur barin e gjelbër.

“-Jo, Kalosh, jo, ti nuk e ke kuptuar dhe nuk do të kuptosh,”- i fola me inat përzierë me dëshpërim.

“- Aha, ha, bukur! Nuk dashkam me të kuptu, shko pirdhu,” - ia bëri me të keq, mbërtheu kopsat e pantallonave dhe shtrëngoi po me maraz rripin e pantallonave. E pashë që ziente, ishte bërë furtunë.

Siç të thashë, o Drin, isha në vendrojën numër një kur e dëgjova me veshët e mi. Isha në pritje të vazhdueshme të dëgjimit të asaj “gjëje”, të asaj enigme dhe fjalët e Kaloshit për kanunin e maleve, ligjet e ngurta te tij më godisnin si tam- tam në tru. Pemët me bërrylat e hijeve ngacmonin dhe shtynin njëra tjetrën. Nejse... Nata qe e thellë, si napë e rëndë dhe jashtëzakonisht e qetë. Gjuhën e kisha të thatë trokë prej pritjes së detyruar dhe numëroja sekondat e minutat. Megjithëse... të jem i sinqertë, shpirtërisht doja ta lija trurin të prehej, të çlodhej. Më ish lodhur koka prej mendimeve, acaruar, stresuar gjatë ditës. Luaja i ngrehur me siguresën e automatikut. Lëvizja duke tërhequr këmbët zvarrë nga njëri cep i vendrojës tek tjetri. Mora inat veten, hapa gojën dhe thitha me vrull ajrin e ftohët të mesnatës. Hodha automatikun në shpinë dhe përshkrova me vrap me një frymë të tre tunelet. Ku flinin brenda të vendosua në radhë, mbi trarët e lyera me zift, armët e rënda të ushtrisë, tanket. Fillova përsëri nga e parë të ecja lart e poshtë e të kontrolloja pa qenë nevoja vulat e dyllta në dyerve të tuneleve.

U lodha së ecuri, së vrapuari prej pritjes tërë ankth të dëgjimit të paralajmëruar por të vonuar. Qëndrova mbështetur me shpinë në qoshe të shkëmbit të shtufet, ku nuk të rrahin erërat, midis derës së tunelit dhe shkëmbit të lagësht. Ndjeva pak të ftohtë, se trupin e kisha të qullur prej djersës. Mbas derës së tunelit në mot me shi rrjedhin vazhdimisht rrëke uji nga lart. Më përfshiu padurimi i shërbimit si të isha rekrut i ri. Por më cythte mendimi të përfundoja shërbimin sa më parë dhe të ikja, të lexoja letrat që më kish dërguar lokja dhe vajza  që doja, më pas të flija, të bëja gjumë të rëndë. Shërbimi i zgjatur dhe ndërrimi i vonuar i rojeve, të ngre nervat, të mpakën.

Kur lëshova trupin të plogështohej dhe trurin të çlodhej e largova përfundimisht mendjen se nuk mund ta dëgjoja më atë gjë-në e paralajmëruar prej Kalosh Gjetshit. Sa hap e mbyll sytë u ndje që poshtë përroit një erë e lehtë e dridhshme, si për të freskuar e joshur, pastaj gjithçka u platit, ajri u tha. Ngrita jakën e kapotës dhe pa ditur çfarë të bëja, hukata duart si të ngrohesha dhe u rrotullova rreth vetes. Ju e dini, ushtarët në vendrojë bëjnë gjithfarë lloj veprimesh që mund të duken të marra për të përzënë gjumin dhe vetminë. Kur ngrita kokën dhe u përballa me terrin e natës mu bë sikur dëgjova një pëshpërimë të mbytur, të zgjatur, si psherëtimë plaku, si ofshamë. Më pas fërfërima të nxituara dhe të vazhdueshme fletësh, zhurmërimë, mbi to u ndje kuisja e leqendisur e qenit dhe, më në fund, u ngrit me ndërprerje, me lebeti, me kujë të madhe një zë i holluar, i ndërprerë, që bëri të gjithë luginën të shkundej si të ishte i  ndehur ankthi në tel. Dënesa më ngjau më shumë me qarje të thellë të zgjatur, vinte që poshtë përroit. Oshtima përcillej tutje, bridhte nëpër fushë dhe lidhte si me lak gjithë horizontin.

Pa lëvizur nga vendi vështrova rreth e rrotull dhe përgjova. Klithmërima ngrihej dhe ulej, ndërsa nata rënkonte si plakë e paralizuar në shtroje. Nuk më mbante vendi, hodha automatikun krahëve, u zvarrita këmbadoras drejt ledhit të rrugës me shpresë të shihja atë gjë, që mund të ish fëmijë e flakur qëllimisht, pa mëshirë në mesnatë, në përrua. Fërkova sytë me inat dhe vështrova poshtë në luginë, ku dergjej errësira. Hijet e trungjeve të pemëve dhe degët e tyre, shtriheshin, dridheshin, kryqëzoheshin, priteshin dhe kafshoheshin si kafshë të egra dhe të uritura. Befas gjithçka ngriu dhe dënesa pushoi.

I zhgënjyer dhe i dërmuar mbështeta ballin në truallin e ftohtë të ledhit dhe mora frymë thellë. Të ndenjurit shtrirë mund të më shkaktonte këputje të madhe dhe joshje për gjumë. Pa zhurmë u ngrita ndenjur dhe u përpoqa të mbaja vesh. Rëndova në njërën këmbë, gjunjët mu mpinë. Atëherë kur mu prenë shpresat  dhe bëra të largohesha drejt derës së tunelit, u dëgjua përsëri ngashërimi i fëmijës, në fillim fare ulët më pas brofi shpejt përgjatë grykës së përroit. Mu duk sikur u ngurtësova dhe nuk mund të lëvizja as dhe një gisht. Mbase foshnja e ngratë qante diku larg, në fshatin Peshtaf dhe jehona e përcillte deri tek unë. Kur qetësia është e nderë, në vendrojë dëgjohet qartë edhe lëvizja më e vogël, jo më një qarje e tillë ngjethëse. Mu duk sikur foshnja e braktisur kish zgjatur krahët dhe më thoshte:

“Mark Tota, jam këtu, fare pranë, në mes ujit të përroit të Shestanit. Nuk më sheh, së paku zërin ma dëgjon? Eh, more djalë, eh! Prej natës së akullt dhe ujit të ftohtë më janë kallkanosur këmbët dhe duart. Të lutem, eja, më jep dorën, më ngri, më shpëto.”

“Nuk të shoh, mor i gjorë, nuk të shoh. Nuk di kujt ti a jap dorën, është errësirë e thellë. Përroi është mbështjellë me kapotë të rëndë të zezë. Dua të ndihmoj por, jam në shërbim, nuk e  sheh, a! Vendrojën nuk mund ta braktis, gati sa nuk thirra.

“-Ah!”-rënkoi me dhembje fëmija, që i ngjante më shumë një plaku të moçëm, mjekra i zgjatej gjer përdhe. Këmisha e madhe e natës u shkund, ndoshta iu shkund mjekra kush e di, pastaj ngriu dhe terri përmbyti gjithçka. Shtyva me inat në shpinë automatikun, mbasi rripi i armës më dukej sikur më mbante frymën dhe i thashë vetes. Përse duhet të shoh? Si ta ngre, si të shpëtoj një gjë që nuk duket dhe kur, për dreq, është një napë kaq e rëndë?”

Pas perdes së trashë të territ vazhdonte me lebeti qarja e fëmijës dhe ish tmerrësisht ftohtë, dimër, ngricë. Vendi ku isha shtrirë më fuste dridhmat, lëviza, rëndova për tu kthjelluar, guralecët e vegjël më dërmuan gjunjët dhe pëllëmbët e duarve. Shëmbëlltyrat përziheshin keqas. U ngrita me rrëmbim, i alarmuar. Gryka e automatikut u fërkua ashpër mbas guralecëve të rrugës, u bë zhurmë gërryese. E qara u tremb dhe u platit në çast, sikur u pre me thikë të mprehtë. Klithmën e fëmijës e thëthiu me neps errësira.

U bëra nervoz dhe shava rëndë. Nuk më pëlqen të shaj, aq më tepër atë që nuk e di por, ja që shava. E sikur të bërtisja nuk kish kush të më dëgjonte, isha vetëm si një ishullor i hutuar, rrethuar prej oqeanit të errësirës. Gjithsesi, për tu siguruar, eca në majë të gishtave duke përgjuar, me armën ngrehur, gishtin në këmbës, gati për zjarr. Barita me shpinë nga përroi dhe u drejtova për nga dera e tunelit. Zëri i përvuajtur i fëmijës më buçiste ndër veshë. Loja e territ është jashtëzakonisht e keqe. Ndjeva marramendje, mu duk sikur përroi u ngrit mbi nivel, përmbyti luginën dhe u turr drejt meje. Unë, çuditërisht, nuk lëviza prej vendit, e përballova dallgën por, trupi mu bë akull. Fatmirësisht dëgjova thirrjen e largët: ‘Ndal’ të rojës së vendrojës numër dy. Mbajta vesh, dëgjova zhurmë të nxituara dhe të rrëmujshme hapash në guralecët e rrugës. Me qafë të ndehur mundohesha të shquaja bërrylin e rrugës nga ku do të vinte ndërresa. Më në fund dallova hijet e holla të ndërresës që lëviznin shtrembër drejt meje. Thirra: ‘Ndal, kush kalon’? ‘Përgjegjësi i ndërresës me ndërresën,’ ish përgjigja. Më dukej sikur e kisha kokën bosh si një shpellë. Pas pak erdhi ndërresa në vendrojën time së bashku me përgjegjësin e ndërresës. U krye  ndërrimi i rojeve, zëvendësi im morri detyrën. Më në fund lashë postën...

- Ke nevojë të pish ujë?- e pyeti Drini.

-Jo, faleminderit, e kam barkun të rëndë.

- Mark, dua të pyes. I the rojës së ndërresës për dëgjimin e një të qare?- e pyeti Drin Shalësi.

-Jo, nuk doja ta trembja,- u përgjigj Mark Tota pa ndërprerë sfilitjen e gishtit të madh prej dhëmbëve të mprehtë. Drini ishte gati ti thoshte hiqe atë dreq gisht prej gojës, por heshti.

-E mbani mend kush ish ndërresa tjetër?

-Po, Lym Velka.

- E dëgjoi Myslymi të qarën?

- Lymi e dëgjoi të qarën! Nga ta di un, pyeteni, ndoshta edhe e dëgjoi. Raportime dhe biseda të tilla janë shumë delikate, sepse ndodh të ketë keqkuptime dhe keqinterpretime të mëdha për një burrë malësie. Aq më tepër kur dënesa në përrua ka një kohë dhe ndoshta një kod e nuk përsëritet sa herë ta duash.

-Nuk e kuptoj,- ia bëri Drini dhe goja ju mbush me lëng të hidhur,- fol më shkoqur, o Mark, se mu bë koka daulle.

- As unë nuk e kuptoj fort mirë dhe nuk di si ta shpjegoj. Mendimi, a ‘gjëja’ është hala me duar t’lidhura.- i bëri me bezdi dhe me gjysmë zëri Mark Tota.

-Me Kalosh Gjetshin e bisedove, me të nuk ka vend për keqkuptime dhe keqinterpretime?

-Kalosh Gjetshi e bisedoi me mua. Ish Kalosh Gjetshi që më foli së pari për dënesen e fëmijës së braktisur në përrua. Ti Drin e di mirë, ne jemi prej një katundi dhe bashkëmoshatarë,- tha Marku dhe ngriti gishtin e madh për ta brejtur me dhembë.

-Mark, po mjaft bre e brejte gishtin se më ç’mënde, - i bërtiti Drini.

-Mirë, nuk e brej më, por nuk e marr vesh, he burr, ç’punë të prish ty gishti im,- ia bëri me inat Marku dhe me rrëmbim fshehu dorën në xhepin e pantallonave.

-Më vret sytë.

Marku me zë të dridhshëm tha:

- O Drin vëllai. Të rrëqeth një e qarë që vjen së thelli. Shkund luginën në mes të natës, e aq më tepër kur ngjan me dënesën e thellë të fëmijës...E ty të vret sytë brejtja e gishtit tim...

Drini kroi kokën e qethur dhe vështroi me dyshim Mark Totën, fytyra e të cilit dukej e ligur  dhe dy sumbulla të bardha i dridheshin në cepat e syve. Mark  Tota fshiu i nervozuar sytë e skuqur dhe brodhi shikimin gjetiu.

Mark Tota iku me hapa të plogët drejt armaturës, kokën e mbante pjerrtas dhe shpatullën e djathtë të varur si të kish në sup automatikun. U ul ndenjur dhe u mbështet në murin e pa suvatuar të truprojës në kah të diellit. Mbylli sytë përgjysmë. Donte la linte mendjen të lirë të meditonte, kish shumë gjëra për të kujtuar, për tu lehtësuar, për të bashkëbiseduar me veten e vet, për njeriun që e priste e dëshironte dhe e donte. E dashura i shkruante me padurim dhe trishtim të hapur, se mezi priste që ai të vinte. E donte fort, aq fort dhe dëshironte puthje të pafundme, ish përherë e tija dhe qe gati të vdiste për të...

Mark Totës i buçiste koka. Ndërsa në stomak i dukej sikur i ish mbledhur një lëmsh i madh. Nuk mundej të shmangte prej veshëve kujën, zërin paralajmërues të fëmijës që dëgjoi në luginë dhe që ish tmerrësisht i ligur, ngjethës, tronditës. Ish një ngërç që ngrihej me shungullimë prej fundit të dheut.

Ta shmangie përqendrimin, të lije mendjen të bridhte gjetiu, të mos bëheshe pre e provokimeve, pëshpërimave, zërave dhe zhurmave. Iu bë sikur i foli zëri i tronditur brenda vetes dhe koka iu lëkund si lavjerrës. Ngrehina e vogël e truprojës, pylli, reparti, këndi i lojnave, rruga e dheut që të çonte në fjetoret bosh të ushtarëve, lugina e Shestanit, të gjitha, iu dukën të errëta. E zymtë, e errët iu duk dhe vendroja numër një gjithashtu. Pasha Zotin, a mundesha vallë? Nuk mund të taposen veshët kur je i vetëm në vendroje, mbështjellë me kapotën e rëndë të errësirës, mes malit, në gji të pyllit, nën rrëketë e ujit që bien vazhdimisht mbi derën e tunelit dhe në shërbimin e detyrueshëm ushtarak...