Vladimir Muça: Moikom Zeqo - ''Vetullat hyjnore''

Prozaizëm i  ri si ngrehinë enciklopedike me pavione interlokutore

(Refleksione  mbi librin “Vetullat hyjnore”  të  Moikom  Zeqos)

Nga Vladimir Muça

1—Letërsia si organizim i detajeve

Kolanës  të tregimit  modern shqiptar ,kohëve të fundit ju shtua dhe një botim i veçantë “Vetullat  hyjnore”ose si   e  nëntitullon autori” proza nga kalendari i imazheve”“.

Dr.Moikom Zeqo me ngulmimet e tij hulumtuese me kah të kundërt me konceptet e hipotekuara në historinë e të shkruarit ,na sjell  këtë libër ,duke u rishfaqur ndryshe ,më i konsoliduar në këtë estetikë të re ,ndoshta pak si kapriçioze.

Tregimet ,prozat poetike,esetë,sinopset që ai ka përmbledhur në dyfjalëshi “Vetullat hyjnore”“,jo  më kot eseisti F.Minguli i ka kategorizuar në 5 lloje.Një mishelanea kafeinë “do të shtoja unë” që gjerbet me kënaqësi nga lexuesi.

Tregimet e mirëfillta ,esetë rrëfimore,subjektet dialoguese në koncepte imagjinare,portretet  prozaike mbarsur me pasazhe  poetike,e prozat epistolare  me Makabe Zaharinë  ,thjesht i ka nënemërtuar.

Në  epiqendër  të narracionit qëndron trokashka e mendimit në hulumtimin substancial të tekstit,duke marrë startin si një lëndë e përzgjedhur  fragmentare ,por që në ecurinë e saj shndrohet në një vazhdimsi  metafizike.

Libri “Vetullat  hyjnore”synon të marrë rrolin e një ngrehine enciklopedike,me shumë pavione interlokutore të intelektualizmit  dhe  elitorimit.

Siç duket autori i paraprin krijimit të një brezi lexuesish enciklopedikë,shumë dimensional në atë çfarë shkruan letërsia botërore për botën shqiptare.

Në këtë libër  me aftësi të shumta   gjeneratore ,ai rishfaq  thellësinë dhe estetikat  e reja krijuese në konvertime hapësirash dhe kohërash sa vetë zanafilla.

Fjala e shkrimtarit merr strukturën e një kaleidoskopi  duke na shpërfaqur kuptime të shumta  nën aureolën  e fjalëve të shenjta  nëpërmjet shprehjeve metaforike.

Në konceptin tim kriptologjik këto kripto”lojcake  përmbajnë  në vetvete më shumë sesa një emocion  telegrafik  të një libri të zakonshëm.Tregimet  të ushqejnë me një fiksim të pashtershëm e të fusin në zgafellet e qenësisë njerëzore duke u zhytur e kapërcyer mijëvjeçarët.Lexuesi jeton shpirtërisht me mumjefikimin e historisë ,duke  u bërë një shkronjë ,një fjalë e shpirtëzuar në të.Në veçantitë e saj kjo kriptologji  tregimtare janë copëza të ndara nga i njëjti  trupëzim i krijimtarisë të mëndjes njerëzore por që” gëlltiten “lehtësisht ,pa sforco ,e me gjeninë e një alkimisti të autorit  ribashkohen duke krijuar atë mrekulli të fertilizuar ,saqë shpirtërisht trupi ynë artikulohet rreth kësaj krijese në një gravitacion pambarim ,në një vështrimore rreth gjenezës.

Kjo gjenezë ,sikundër  në poetekat mishaleneo edhe në këto rrëfime të kursyera  shkronjërisht por të mbarsura konceptualisht e filogjikisht e lidhin si fillesa ,si zanafillë shpirtërore ,në plazhin e Currilave ,ku çdo gjë shpirtërore merr përmasat e një qenësie  mitiko “biblike”.

Kjo evidentohet  në këto produkte si një nga shërbesat më të mëdha që i bëhet  etno -gjenezës tonë ,sa të lashtë po aq të ndërlidhur me kulturat më të lashta botërore.

Moikom Zeqo normë në punën e tij si duket ka sentencën e Floberit  se “letërsia është organizim i detajeve”“.Për autorin detajet mbartin kuptime të mirëfillta çlirimi nga ngërçet letrareske ,gërshetimi i tyre “detajeve”,krijon një botë të tërë në vetvete,duke dhënë gjithçka të fshehur në zhgunin e kohrave.

2—Kriptologjia e krijimtarisë dhe semantika e gjuhës të kanonizuar në art.

Duke i bërë autopsinë stilistike librit “Vetulla hyjnore”“,eseisti F.Minguli perifrazon”Kjo e bën stilin  e Moikomit ,stil të fjalëve lakonike ,gati të formuluara matematikisht.Në këtë stil paradoksi është gati kategori konceptuale ,plot lëvizje ,shpërthime,tkurrje, përhapje imazhesh,kundërshtishë të pafundme”“.

Autori jep ekstra kodet  sipas një formule të veçantë kuptimore,me simbolikën e sendeve dhe fenomeneve ,nëpërmjet supermetaforave,shtresuar nga trysnia  e shekujve dhe apokalipsit shoqërore.Me këmbënguljen e skrupulozitetin që e karakterizon në te”hollimet e palimpsesteve,autori zbërthen në produkte sinopsesh nënkuptimin e fosilizuar,duke bërë të kuptueshme semantikën e gjuhëve të tyre,heshtjen shekullore të kanonizuar në art.Në atë art ,i cili flet shumë nëpërmjet gjuhës fosile  për kulturën ,artin,gjenezën e etnisë me shkëlqimtarin në raporte homogjene.Kriptologjia e rrëfimtarisë moikomiane me anën e lojcakërisë,të veçantisë,sjell hapësirat dhe kohët nga një e tejkaluar në një të tashme ,me anë të filozofisë përqasësh të irrealiteti në realitete absurde,duke zhvendosur ato nga përjashtushmëria ndaj njeri tjetrit.Realja dhe irealja në këtë papajtueshmëri  krijojnë një simbiozë.

Mbas shumë kualitetesh në një mutacion gjenetik autori perifrazon”Vetulla koti ,më të holla e më të rralla pa asnjë interes.MXC  është tani një i vdekur i zakonshëm si miliona të tjerë .Balta e Hadit .E mineralizuar në hiç.”

Dukshëm kriptologjia e një tregimtarie të tillë filozofikisht evidentohet në një psiko analizë”se sado që të marrësh në këtë botë ,gjithçka  është përkohshmëri për aksent.”

Moikom Zeqo me këto proza  nga kalendari i imazheve ,vjen me një natyrë racionale duke stigmatizuar ekspansionin shkronjëtore i cili ka përfshirë si një epidemi  ““shkrimore”të të gjitha llojeve ,si nj딓 liri “e  të  shprehurit  në pluralizëm krijues.Autori përballë të vërtetave  të”përjetshme”të veshur herë herësh me rroben e absurdit,vendos të vërtetat relative,se siç thotë dhe vetë në epistolatet e tij “Jeta përballet nga një koleksion i gjallë dhe i lëvizshëm me të vërteta relative.”

Në këto të vërteta instikti i zbulimit të enigmave çudibërëse të mbetura si llavë vullkanike  vepron  në kujtesën njerzore.

Ky është trilli i kthyer në ves nga tregimtari në konceptin stilistik.Në dukje të parë ,autori ecën në pjerrësira e shtigje të vetmuara  ,ose fluid  që i ka portat në kaskadat  e mëndjes  e të vëzhgimit  spiritual,por me trakulloret e mendimit e të gjykimit Moikomi godet fortas  në këto  dyer ,duke zgjuar mëndjet e fshehura  amorfe ,me anë të formateve letrareske të Borgesit e Franc Kafkës .Ai rimëshiron qëniet mitologjike duke na i sjellë të qenësishme,metafizike.Këto qënie duke ardhur të rimishëruara,jetësore,me një homogjenitet të ri ,ngarkohen e arbitrohen me valenca aktuale .Kjo është dhe bazalja  e kriptologjisë ,e nënkuptimeve ideore ,e qëllimeve të autorit.Të ecësh në këto shtigje ,si pak të shkelura ,është një sfidë ndaj realitetit të sotëm letrar.Autori në gjykimin e Makabeut (alias Zeqo)thot딓...është një shteg i padukshëm ,i pakapshëm ,mashtrues ,frikshëm mes labirinteve.”

Konfuçi tek analizon filozofinë e mendimtarisë thotë”Mendimtarët janë të lirë nga dyshimet ,të virtytshmit nga lakmija, të guximshmit nga frika”.

Kjo filozofi e Konfuçit i është bërë moral ritualistik Moikom Zeqos,  filozofozikimin  e sendeve dhe të fenomeneve që ai i nxjerr nga thellësia e shekujve si dhe në filozofinë e metafizikës e ndryshimit të natyralizuar në një sfond konkret kohor.

Kjo ide e re ,për të shkruar me ngulmim për subjektet shqiptare,shpërndarë në letërsinë  botërore si dhe integriteti i tyre në libra të tillë si “Vetullat hyjnore”“,e ka çuar autorin në hulumtime të ndërgjegjësuara të një realiteti jo përjashtues me cilësinë e një letër lakmuesi që nxjerr në pah gjithçka shqiptare në xeherorët e letërsisë botërore.

Kjo proklamatë ,e hedhur në formën e një  sinopsi ,me kryetemë “Subjektet”që në vitet   0080 historigrafia e të shkruarit ,studiuesit,akademikët e “shumëlodhur”në studime bërrylash e kanë anashkaluar s një re kozmike.Alkimisti Moikom Zeqo  me gjykimin homerian e me skrupulozitetin që e karakterizon,,veçoi nga kjo re grimcat e shndritshme.Këto grimca si pjesë e së tërës u përfituan në triorimin që Moikomi i bën këtij pluhuri kozmik.Siç kërkonte arin në rërën e lumenjve me pjatancë Xhek Londoni  dikur ,ashtu me durim e përkushtim ,autori  e kërkoi “arin “e tij në këtë pluhur kozmik.

Duke rigjallëruar në librarët botërorë mitet e pazakonta të ekzotikës shqiptare,autori   kthen në  një lekturë për mbarë lexuesit të vërtetat historike ,njohjen e Shqipërisë nga gjeneratat paraardhëse  e pasardhëse .Ata bëhen dëshmi ekzigjente e një etnie ndër më ekzistencialet në letrarizimin  mbarë botëror.

Përfaqësuesit më tipik janë përkitjet që i bën në formë rrënimtare autori i romanit të shkrimtarit holandez A.den Doloard”Bujtina me patkua”“.Një roman me substancë nga jeta e malësorëve të veriut, me atë realitetin e ashpër të viteve 1930.Një roman i ribotuar 40 herë pa llogaritur përkthimet në shumë gjuhë të botës (si dhe përkthimin në shqip në Maqedoni).

Po kështu  përkitjet që Moikomi i bën kolosit të Rilindjes Europiane ,Mikalenxhelos dhe kolosit të artit emblematik të  afreskave magjike ,gati,gati me shprehi homerike ,ikonografit Onufër.

3—Loja me parabola të mumjefikuara,me kirurgji e autopsi konceptuale të re.

Ky blen i dytë i –Refuzimit të shkrimit—me shumë  se  nënemërtimin që përmban ,mendoj se është një integrale e një libri të jetës sëreëpor dhe mitiko –biblike.Ky  produkt   vjen si një  mishelanea prozaike e kujtesës historik shoqërore ,bluar nga trokashka e mendimit moikomian ,gatuar në botën  efemere të shkrimit.

Nëpërmjet këtyre kriptove ,duke lojcakuar si një iluzionist ,autori analizon dhe nxjerr në pah argumentat integrale duke i hequr papajtueshmërinë e ligjeve të mohimit.Nën logjikën pohuese ,ai evidenton mbinjerëzoren ,atë që është ekstrakti i jetës njerëzore—harmonia e këtyre të kundërtave përjashtuese si eliksir i humanizmit.

Këtë autori e realizon vetëm e vetëm nëpërmjet një psiko”terapie e utopsisë së mumjefikimit  shoqëror ndërshekullor.

Kjo është sipas meje “Kirurgjia dhe autopsia konceptuale”që shtron për zgjidhje  në narracionin epistolar Dr. Moikom Zeqo ,ku jeta s,është  veçse një luftë e vazhdueshme me vetveten ,një vetëpolemikë në formatin e një katarsisi.

Nga këto indikacione ,arsenali erudit i autorit krijon “fishekzjarre”e fushnjera thëniesh ,duke skalitur proverbialin e qytetërimeve botërore dhe atyre shqiptare ,integruar në to në m[nyrë potente.

Duke luajtur me parabola të mumjefikuara ,autori na servir estetikën e të shprehurit duke analizuar në nënshtresa palimpsestesh atë që është  e padukshme abstragon me abstrakten e sendeve

dhe të fenomeneve ,duke u ofruar qasje metafizike dhe në substrakte amorfe.

Rimishërimi në formatura shkronjëtore ,pikturave,hamëndësore dhe fantazmagorike,si dhe binjakëzimi  i realiteteve dhe realiteteve ,janë matricat që ndjekin lexuesin  gjer në fund të leximit të librit “Vetullat hyjnore”“  me cilësinë  e një imazhinizmi gjithëpërfaqësues.

Raportet e të menduarit të autorit me lexuesin e kualifikuar lëviz në nivele horizontale dhe vertikale në invers me filozofinë shprehëse të faktorëve dhe të fenomeneve.

Psiklogu e filozofi zviceran Karl Gustav Jung,në veprën e vet me titull”Psikologjia dhe krijimtaria poetike”“,shkruan”Eshtë mëse e qartë se psikologjia duke qenë shkencë e proceseve të shpirtit ,mund të hyjë në  lidhje të drejtpërdrejtë me studimin e letërsisë ,me kritikën letrare.Se shtrati kryesor  i të gjitha shkencave ,ashtu si dhe çdo vepre tjetër arti ,shtë shpirti.Prandaj shkenca e shpirtit ,besoj, duket të jetë në gjëndje të përshkruaj dhe të shpegojë dy gjëra në ndërvarjen e tyre “Së pari strukturën psikologjike të veprës së artit dhe së dyti ,parakushtet psikologjike të individit ,artistikisht produktiv..”

Këto konceptualitete të Jungut janë të derdhur në formën letrareske mirë e bukur e me finesë nëpër faqet e këtij libri.Në këto tregime ,ese imazhiniste ,sinopse filo”analitike gjallojnë skulptura  e piktura moderne të papërfunduara por me konturime të qarta.Ato e fusin lexuesi në një fiksion permanent mendimtarie,duke shtytur  në punën e mëtejshme që duhet bërë në to për daltimin apo penelizimin gjer në rifinitura .

Jo më kot  autori fill mbas tregimit “Vetullat hyjnore”“,vendos tregimin “Sileni i Kurjanit”ku evidenca e botës shpirtërore është mbi gjithçka .Një letrarizim i filozofisë popullore “Pamja e jashtëme të gënjen ““!

E  vërteta hyjnore është e vërteta të vërtetave shpirtërore.”Nëse do të hapen skulpturat e Silenit ,”“thotë  autori- do të shfaqen imazhe mahnitëse .Aty lëviz një kozmos i padukshëm ,meteorë,amikazë yjesh,lule ashtëtoësore,ujëvara në hënë.

Kjo botë e magjishme ,e gjithë pushtetshme gjendet pikërisht tek një”Silen I Kurjanit”në në vatër prehistorike.Ky Silen është ngjizur me Sokratin ,përrallat “E bukura dhe bisha”“,me Guinplenin në “Njeriu që qesh”“,”“me kurrizon ““,me zanat shpirtbukura.

Një antropologji të kundërtash ,sië e përmbyll në fund autori ,në  analogji me botën e bashkësisë së sotme njerëzore ,k njeriu i kërcënuar nga kalbëzimi i shpirtit , i robotizuar ,cinik, i klonuar,ambicioz,vetëvrasës i shumëfishtë.Njeriu kopje e kopjeve, kultivuar nga monedhat dhe teori idiote  të rracave.E të mendosh se në apokalipsin e të gjithë këtyre qëndron një silen i pavdekshëm,mbuluar me një zhgun katrani ,e kur e xhvesh rrezaton dritësirë,në kontravers  të gjithçkaje që ndodh sot në shoqëri.

Ndërsa tregimi “Perpetum mobile”është disi më i veçantë.Ai vjen si një piskamë nga thellësia e shpirtit të autorit.Gjithçka vjen si një transparencë nga thellësitë mitike me nocione kontravalente me njera tjetrën.

Gjakmarrja si nocion apo si falje?!

Dy nonsense dhe në ditët tona.Në shtretër të gjykimit religjioz autori në më të shumti evidenton”kultin e faljes  si në novacion ,por jo pa vesk rutinor”“.

Nëpërmjet një retorizmi ,koncepton faljen si një  nocion apo si institucion  i pakuptueshëm  për shqiptarët.Ekjo vjen nëpërmjet një përfaqësuesi   preferencial të  institucionit religjioz”At Domeniko Passi ,si një akt promemoria ndaj qëndrimit indiferent që mban sot e këaj dit institucioni i kultit.

Jo më kot autori i referohet legjendizmit  dhe mitizimit ku mardhëniet shoqërore asnjëherë nuk kanë qenë një cikël i mbyllur,një perpetum mobile ,ku jashtë ka mbetur përkatësia.Me qëllim autori merr si ekstrakte  ngjarje të para  2000 vjetësh kohën e ardhjes së Krishtit dhe Krishtërimit.Në to autori jo vetëm vëzhgon ,por analizon ,percepton ide dhe qëllime të mirëfillta në sfondin shoqëror.

Në natyrën njerëzore ,në psiko”analizën  ,ka dy lloje qëniesh “të dukshme formale dhe të padukshme substanciale”.Një perceptim  të  tilë  analitik të përcjell dhe tregimi “Busti”“,i konceptuar në tre kohë narrative ,ku në kriptologjinë e tij ka në subjekt ,diçka të fshehtë shumëkuptimshme,një grackë “paqartësie”dhe një dritësim të pashmangshëm .

Në esencën e substancës proklamohet ,se krijuesi është e duhet të jetë vetvetja.Kur krijon me  syrin  e gjuhës së zemrës ,edhe të fshehtat e botës së brendshme janë të pambarimta.Ato  lëvizin si molekulat dhe atomet në qenësinë tonë.Njeriu duhet të priret në marrjen në konsideratëtë këtij kaleidoskopi  të mikrokozmosit të tij,sepse  ky mikrokozmos në universialitet është pjesë integrale e makrokozmosit shoqëror.

Këto lojcakëri ngjizen mirë e bukur nga transaksioniet  poetike si përbërës të pakushtëzuar të jetës.Filozofikimi i çdo i çdo materie ,shqipërimi i saj s,është gjë tjetër veç se poezi ndjenjësore,ku autori perifrazon:“...befas lashtësia na dërgon ashtu ,si ato karvanet  me deve të beduinëve profetë në shkretëtirë mrekullinë  e Këngës  së Këngëve ,më të fuqishmen ,triumfuese napoteozë,poetike të dashurisë në të gjitha kohërat”“.

Këtë thagmë të një prozaizmi modern ,Moikomi e ka instititucionalizuar në konceptin stilistik,ku me brujtjen  e tij shkrimore,në prozat e shkurtëra “Vathi prej sermi”,”Erosi në delfin”,”fotografia”,”Lipidia ilire”,”Shkruesi”,”Përkrenarja”,”Bukuria larg”,”Anija” ,ku karakteristikë në jerm tregimtar është sharmi poetik.Ndryshe  konceptohet “Koka e prerë e Tomas Morit”.Një analizë  terepeautike e njerit të kohës ,ku ndërsillen raportet  e qëndrimet programatike për të ardhmen.

Një histori e njeriut në luftë me antinjeriun ,grishja e ndryshimit metafizik dhe atij shpirtëror,raportet e ndërsjellta mes  tyre.Parabola e mendimit e kapërcen hapësirën tregimtare ,konvencionalitetin e të shkruarit shikon  përtej amëshimit në konceptin e përjetësisë ideore e qëllimore  të personazhit (autorit).

Një gjë e tillë ndodh e do të ndodhë nga që “çdo njeri  ka brenda potencialisht tërë njerëzimin”.

Kjo është përjetshmëria e të jetuarit ,pse jo dhe materialisht.Ndaj dhe një kulturë e tillë e të shkruarit  identifikohet  në supermetaforë në at딓...pulëbardhë e panjohur,të imët, por vigane  në ranishten e purpurtë të Currilave”“.  Arketipi  i  bregut të Currilave  dhe konvergjimi  shpirtëror me “Këngën e  Këngëve”simbolikisht  e metaforikisht  është  ekzistencializmi  më i gjetur e më jetësor.Ai rrit vlerat biblike  si një pjesë e pandarë  e zhvillimit kulturor dhe shpirtëror në planin njerëzor.

Jo pak në këtë aspekt kontribuon dhe relikti “Vathi prej sermi”“,ku vazhdimësia e një jete ,të një nëne  jepet në formën e një kumti ,të një magjie antropoide që mbart vazhdimësinë e jetës.

Në tregimin “Lepidia ilire”trashëgimnia kulturore  dhe arti transmetojnë  pavdekësinë e sfidojnë meduzat.Arti kapërcen  pragjet e epokave Trashëgimnia ndërshekullore  mban peshën  e shekujve.Këtë peshë popujt do ta ndjejnë nën rëndesën e kësaj etnografie si pesha prej guri   e Lepidias ilire.Kjo peshë është ajo që ngadhënjen historinë,trashëgiminë etno” kulturore ,ndaj autori e mbyll  tregimin ”Ç,peshë?

Ç,histori?”

Si borxhli  ndaj një  angazhimi të tillë autori tek tregimi”Shkruesi”si një  pergamen ndërkulturor  që integrohet në kulturat  egjiptiane ,me shkruesin e gdhendur në gur ,i barasvlershëm  me shkruesin shqiptar  2000 vjeçar ,të gdhendur po në gur.

Artikulimi kohor dhe  kulturor  në vazhdimësi mitike gjer në një Buzukiane ,klasiko”mesjetare që shpirtëzohet në veprat e lëna mbas vetes ,me ato fjalë” shumë  që mbartin shqipen e shkruar në atë boshllëk të lënë nga kohërat.Jo pa qëllim kjo vazhdimësi vjen nëpërmjet “Takim me Melina Mërkurin”“,një dualitet  portretesh njerëzorë i transkriptuar në artin e vetëshkruarit ,i cili nuk bën vetëm histori ,por e shkrimon historinë me gjuhën e zemrës, duke  e formëzuar me skalitje fidiane portretin e intelektualit atdhe tar.Një retrospektivë për politikanët ,shkencëtarët ,e akademikët e sotëm shqiptarë.

Më shumë se kushdo ,në këtë tregim me nënshtrsa ideore na shfaqen figurat  anektodike e udhëheqësve të sotëm  zyrtarë,deliret pas parasë,rrzshfetet,nepotizmit ,që pjellin po atë fatalitet ,që polli Greqia e viteve ,66,një krizë e identitetit kombëtar.

Në kontrovers autori ,me të drejtë  perifrazon”Çdo njeri ka brënda potencialisht tërë njerëzimin ,ky është thelbi i të jetuarit.”

4”Gjenerimi historiko –kulturor si thagmë e të shkruarit”

Kur e përfundon së lexuari   këtë blen të dytë moikomian ,nuk trembesh për vërtetësinë “se gjenerimi historiko”kulturor ,gjenezik dhe shkencor,është thagma që përshkron magjistralen e karrexhatës prozaike te Dr.Moikom Zeqos.Ky prozaizëm më ngjan me një shpërthim  bing bengu në këtë botë të globalizmit letrar ,ku intervencioni marramendës e ka lënë letërsinë shqipe në një recesion .

Kjo prurje  ,e re do të thoja, vjen si një kaleidoskop i dyfishtë “në njërën anë vjen ajka e letërsisë botërore,dhe në anën tjetër ,si zonjë e re ,vjen risia tipike e prozaizmit modern shqiptar.Gjithçka vjen në statika  zhvëllimore makro dhe mikroskopike ,me rimodelime realitetesh ,me frymën e një  inteligjence të re,me shumë pamësi për të vëzhguar çdo gjë ,sa më në pafundësi.

Hapsira dhe koha shkrihen tek njera tjetra duke na dhënë adekuatin tipik gjithëpërfaqësues..Kjo është arritur jo vetëm në saj të një stilistike të re por hde të një koncepti të ri fjalë”formues.

Duke copëzuar linearitetin e fjalisë ,autori na jep konvencialitetin e mendimit dhe të idesë ,pa kaluar abstraksion .Një prozaizëm i tillë krijon arabeska mendimi ,të cilat sillen si elektrone në bërthamën e idesë letrare ,me cilësinë e rotorit gjenerues.

Në hulumtimet e tij tregimtare Zeqo anon nga një stilistikë ekstra” borgeziane .Ai analizon të kundërtat ,gjen elementët lidhës ndërmjet tyre ,gjykon përbashkësitë  që formojnë  unitetin.Ai analizon pa  emërsinë e sendeve  dhe të fenomeneve duke i emërtuar në ekzistencializmin aktiv ,në një kohë  dhe hapësirë të re.

Një letërsi e tillë plotëson boshllëqet e vetvetes nga humbja e kujtesave njerëzore ,krijon identitete të plotësuara,,duke krijuar një ansambël  të natyralizuar  polifonik në kondicion  me hapësirat revokuese .

Për Dr. Moikom Zeqon sentenca e filozofit të vjetër grek Taleti “Se të gjitha gjërat janë të mbushura me hyjni”“,është këndvështrimi  prej nga ai nxjerr në pah hyjnitetin shqiptar ndër shekuj duke arritur një ekuivalente ndër  botërore.

Sigurisht evidentimi i këtyre hyjniteteve është puna më e vyer ,më dobiprurëse, në aspektin e potencialit etnik.

Në konceptet e sotme të globalizmit filozofik e shpirtëror ,këto koncepte marrin formaturat  e ndërgjegjes kombëtare aq shumë të mumjefikuara nga qëndrimet nihiliste të zyrtarëve e të akademikëve  të sotëm ,të cilët janë kthyer në puthadorë të akademive fqinje,të atyre akademive të hedhura në në ekspansion të shfrenuar ndaj etnitetit shqiptar.

Ndonëse i brujtur me koncepte ateiste ,në  esencën e gjykimeve, Zeqo konverton shumë mendime me biblizimin  e kuranizimin .Koncepti i tij mbi ekzistencializmin  dhe natyralitetin ,mbështeten fortas  në filozofimin biblik ,ku me konsolidimin e estetikës moderniste ,çdo gjë ai natyralizon me atë magjinë e madhërishme të bregut të Currilave,apo ishullit të zogjve.Çdo gjë gjen mbështetje të plotë nga predikimi i Krishtit kur qortoi Pjetrin:”Gjithçka që do të lidhësh ketu mbi tokë ,do të jetë e lidhur para yotit ,dhe gjithçka nuk do jetë e lidhur para zotit”

E parë në këtë konteks  ,sekreti i “Vetullave hyjnore”“,i këtij mozaikiteti  siç e ka perifrazuar  eseisti  Fatmir Minguli,është një mishelë konverguese.Nga ky konvertim i tregimeve ,eseve,imazheve  e sinopseve ,përftohet ndjekja e një epshi bashkimi ,ku çdo njëra nga prozaizmat në brendësinë e vet lëshon elektrone ndërlidhëse në përputhmëri    ngjashmërie ,duke krijuar në tërësinë librore një mishelaneaqë gjeneron energji stilistike krejt të veçantë.

5”Tjerrja e fillit të  zgjimit  etnik nga kristaladat e produkteve librare.

Ky blen i një kolane ,që përbën jetën shkrimore moikomiane ,vjen si një risi prozaike por dhe si një dëshmi e ndërlidhjeve kulturore shqiptare me botën e jashtme nëpër libraret e shekujve.Në   nën shtresa   xeherorësh aty mund të shihet çdo gjë që përbën kulturën ,por kjo varet nga mprehtësia shikimi si dhe nga analizat permanente i pamjeve dhe fenomeneve  që përftohen nga këndvështrimet .Autori ,nga kristaladat e shekujve ,si një rritës i përkorë mëndafshi tjerr  fillin e zgjimit etnik ,përgjumur nga mjegullnajat e shekujve.Mbi gjithçka në planin kombëtar:është filozofia atdhetare që përshkruan  këtë blen nga faqja e parë e gjer në post”skriptumin alternativ.

Kjo mënyrë e re të shkruarit ,bart në  vetvete  purpurantën e një nebuloze kozmike ,në të cilën  ndizen dhe shuhen shumë yje ,e ndriçime inkandeshente.

Ata qëndrojnë te orbitat e tyre duke dhënë e duke marrë në planin kozmik.

Qëndrimi i lexuesit është:”që në perceptimet vështrimore ,në këtë makrokozmos të veçojnë mikrokozmosin e ideve  e të qëllimeve që natyralizon në të sotmen autori. E kjo s,është e lehtë.Duke ecur  në kalldrëmet  e paradokseve ,duke bërë rivlerësime jashtë çdo koncepti aksionar të dukurive shkencore ,në një përcaktueshmëri të re të hapësirës dhe kohës do të gjendet ekselenca e këtij produkti të ri.

Tashmë autori e ka kapërcyer me sukses të plotë fazën eksperimentale të një prozaizmi të tillë.Me finesë dhe sharm filozofik  me furkëzën  e një psiko”analize ,ai po punon bahçen e tij shkrimore.

Po punon atë bahçe që siç thotë monarku Agolli :”Këtë bahçe e punova që të mos ma punojë më askush”“.Për studiuesit ,lexuesit ashtu si kundër banorët e fshatit Ota të Korsikës që ndjekin perëndimin e diellit në breg të detit ,dhe kur ai zhytet në ujrat e qeta duartrokasin.Ky rit është i barazvleshëm me atë kur mbaron së lexuari një libër ë tillë ,me kaq shumë perëndime diejsh  në oqeanin e pamatë të dijes, ku shpirti duartroket me tërë fuqinë e tij.