Agim Vinca: Vdekja e dytë e Din Mehmetit

Vdekja e dytë e Din Mehmetit

Nga Agim Vinca

Lajmin për vdekjen e Din Mehmetit e mora vesh në çastet kur po merrte fund konferenca shkencore “Letërsia shqipe dhe realizmi socialist”, që u mbajt ditë më parë në Tiranë. Ndërsa ndiqja debatin përmbyllës të kësaj konference në sallën e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, befas në celularin tim ia behu një mesazh. Sinjali që tregon mbërritjen e “sms”-ve, s’di përse, m’u duk më i thekshëm se zakonisht. Kur e hapa, pashë kumtin që më së paku e prisja në atë çast. “Ka vdekur Din Mehmeti. Varrimi sot në orën 14” - më shkruante im bir nga Prishtina.

Më goditi fort ky lajm, aq sa njerëzit që kisha pranë e hetuan se diç nuk ishte në rregull me mua. E dija se ishte në moshë, se ishte i sëmurë dhe se gjendja shëndetësore i qe rënduar në kohë të fundit, por nuk e prisja kaq shpejt largimin e tij nga jeta. Në bisedat telefonike që kisha pasur me të në kohë të fundit (si rëndom në orët e pasdarkës), më qe ankuar për keqësimin e shëndetit, por unë, gjysmë me shaka e gjysmë seriozisht, natyrisht për ta inkurajuar, i thosha: “Bacëlok, i fortë je ti. Do të na përcjellësh të gjithëve!”. Dhe, ja, tani, lajmi për ikjen e tij, një mesazh i thatë në një sallë ku flitej për një problem të ftohtë shkencor: Letërsia shqipe dhe Realizmi socialist! Aq më pak prisja që ky lajm të më gjente jashtë Kosovës, duke ma bërë plotësisht të pamundur pjesëmarrjen në varrimin e tij. Ora shënonte fiks 13.30 minuta. Pas jo më shumë se gjysmë ore, trupi i pajetë i mikut tim poet, i përcjellë nga familjarët, miqtë, kolegët dhe dashamirët e tij të shumtë, do të nisej për atje ku, siç thotë poeti popullor, “një nga një do shkojmë të tërë”. Nuk kisha shans të isha në atë kortezh, e aq më pak të thosha ndonjë fjalë në atë ceremoni, dëshirë kjo që i ndjeri e kishte shprehur më se një herë në gjallje të tij.

Pa humbur kohë u ngjita në podium dhe e njoftova kryesuesen e seancës për ngjarjen, duke kërkuar nga ajo që të mbanim një minutë heshtje. Për çudi, nuk hasa në mirëkuptim. Para se të kthehesha në vend ia bëra me dije se pas pak do të dilja në tribunë për të diskutuar dhe me atë rast do t’ia kumtoja auditorit lajmin që sapo mora. Ashtu dhe bëra. Posa e shqiptova kumtin e hidhur, me mua u solidarizuan dy-tre kolegë nga salla, kështu që kryesia e punës nuk pat çare pa u ngritur në këmbë bashkë me ne të tjerët. Përballë kisha pjesëmarrësit e konferencës, në mesin e të cilëve edhe shumë studentë, kryesisht vajza; në të djathtë bustin e hijshëm të kryetarit të parë të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, historianit Aleks Buda, kurse në të majtë treshen kryesuese të mbledhjes, që, rastësisht, përbëhej nga tri zonja studiuese të letërsisë. Pas nderimit me një minutë heshtje, fola shkurtimisht për jetën dhe veprën e poetit, duke e cilësuar Din Mehmetin si njërin nga poetët më të shquar shqiptarë të kohës sonë, i cili me vargun e tij u bë interpret i shpirtit liridashës të Kosovës dhe i qëndresës së saj shekullore. Ndërkaq, pas mbarimit të konferencës, i ftuar nga gazetarja Jolanda Lila, drejtore e Radios “Kontakt” (radiostacionit të parë privat në Shqipëri), fola rreth një orë para mikrofonit për jetën dhe veprën e Din Mehmetit, duke iu përgjigjur një për një të gjitha pyetjeve të saj. (Pas kthimit në Prishtinë, gazetarja e re dhe e talentuar e radios në fjalë, e cila bën një punim “master” për poezinë e sivëllait të Din Mehmetit, poetit Ali Podrimja, më njoftoi se gjatë emetimit të intervistës kishin telefonuar dëgjuesit për të bërë pyetje lidhur me temën e bisedës, duke menduar se emisioni ishte i drejtpërdrejtë).

Rrugën nga studioja e Radio “Kontaktit”, që gjendet në afërsi të Urës së Tabakëve, një urë e vjetër tiranase, me harqe, identike me Urën e Tabakëve në Gjakovë, veçse pak më e vogël, e deri te Pallati i Kongreseve, ku mbahej Panairi i Librit, e bëra vetëm. Ishte pasdite e vonë me diell dhe rrugët ishin përplot me njerëz. Ecja vetëm buzë Lanës, nën zhurmën e makinave që rendnin furishëm në të gjitha drejtimet. Isha e s’isha vetëm, siç janë zakonisht poetët dhe filozofët. Më shoqëronte hija e “Bacëlokut”, poetit Din Mehmeti, hapat e të cilit nuk do të ndihen më kurrë rrugëve të qytetit buzë Erenikut, Gjakovës, ku e ngrysi jetën poeti i lindur rrëzë Bjeshkëve të Nemuna, në djepin e kullave jetike dhe të odave tradicionale shqiptare. Kujtoja çaste nga miqësia e gjatë me poetin; më silleshin në mend titujt e veprave të tij: Në krahët e shkrepave, Rini diellore, Dridhjet e dritës, Heshtja e kallur, Ora, Ikje nga vdekja, Zogu i diellit, Fanar në furtuna, Fatin s’e nënshkruaj, Gjaku që këndon, Prapë fillimi, Lumturia është mashtrim, Mos vdis kur vdiset, Verbim i bardhë, Zjarri i këngës; copëza vargjesh, figurash e imazhesh nga poezia e tij antologjike Më lënë e më marrin tërë jetën dhe, mbi të gjitha, vargu lapidar: Krismë është emri im, një metaforë e madhe e fatit të atdheut, që rend mes krismash drejt Diellit të Lirisë. Isha disi i përhumbur, “as në tokë as në qiell”, po qe se do ta parafrazonim titullin e njërës nga përmbledhjet e poetit Din Mehmeti, por edhe i kthjellët si uji i Drinit të Bardhë e Drinit të Zi, për të cilët ai këndoi me aq dashuri, duke ëndërruar bashkimin e tyre në një Dri’.

Çdonjërit nga të njohurit e mi që takoja rrugës, kryesisht shkrimtarë e gazetarë, i tregoja për Dinin. Doja ta ndaja dhimbjen me dikë. Disa e kishin marrë vesh lajmin, disa jo. Reagimet ishin nga më të ndryshmet: prej atyre që i pikëllonte shumë ky lajm e derdhnin edhe ndonjë pikë lot si poeti Xh. Spahiu, i cili, kur i tregova për vdekjen e Dinit, hoqi syzet dhe fshiu sytë, e gjer tek ata, që, për habinë time, mbeteshin disi të ftohtë e indiferentë. Pavarësisht nga kjo “ftohtësi”, për mua e pakuptueshme, ecja bulevardit, nën hijen e pishave shtatlarta si pishat e Deçanit, me emrin e “Bacëlokut” në gojë. Me emrin e tij shkela shkallët e Pallatit të Kongreseve, ku Panairi ishte në vlug dhe hyra në mjediset e tij. Atmosfera, si zakonisht, ishte e gjallë dhe e zhurmshme. Vizitorë të shumtë nga Tirana dhe viset e tjera të Shqipërisë e, madje, edhe nga Kosova e Maqedonia, me praninë e tyre, madhëronin “festën e librit”, “Madhërona sonte në këngë, më thanë një natë në fshat./ Në këngë që na kthen besimin e tretur në vete…/ Kallna sonte në këngë/ E tymi le t’u dalë merimangave të mendimit/ Gaz të na duken vuajtjet/ E lehtë të na duket pesha e kohës…” - m’u kujtuan vargjet e poezisë së hershme Lutje për këngë. Ishte larguar nga skena njeriu që kishte krijuar këto vargje, klasiku i gjallë i poezisë shqipe, autori i 15 librave me poezi, bardi i fatit të njerëzve të këtij trualli, por askush s’kujtohej të bënte diç për të, në mos tjetër të merrte nga raftet ndonjërin nga librat e tij (besoj se kishte ndonjë të tillë në atë panair) dhe të lexonte disa vargje për vete e të tjerët.

Nuk u kujtua ta bënte këtë organizatori i Panairit, Shoqata e Botuesve Shqiptarë, e cila në këso rastesh do të duhej të bënte një ndryshim në programin e saj të hartuar qysh më parë.

Nuk u kujtua të bënte diç as “Toena”, botuesi më i madh i Tiranës, që ishte edhe botues i Din Mehmetit, i librit të tij me poezi të zgjedhura Klithmë është emrin im (2002) dhe i përmbledhjes së fundit të poetit botuar për të gjallë të tij Zjarri i këngës (2007). Aq më shumë që përzgjedhësi dhe studiuesi i poezisë së librit me poezi të zgjedhura dhe i poezisë së tij në përgjithësi, ndodhej aty, ndoshta krejt rastësisht, por i gatshëm të thoshte dy fjalë për poetin që sapo ishte ndarë nga ne dhe për poezinë e tij që na la trashëgim. Kishin me siguri punë të tjera, më të ngutshme e më të rëndësishme, siç ishte, fjala vjen, promovimi i librit Don Kishoti shqiptar dhe i librave të tjerë, të paraparë në program, të autorëve të gjallë, natyrisht.

Nuk u kujtuan, madje, as botuesit kosovarë të pranishëm në Panair, në ato dy-tri stenda që mezi binin në sy, të organizonin një takim, qoftë edhe të improvizuar e modest, aty, në mjediset e Panairit, në kujtim të poetit dhe njeriut Din Mehmeti, me të cilin kishin kaluar një jetë të tërë. Nuk deshën apo nuk ditën, nuk e di, por duhet të jetë më shumë kjo e dyta, mosdija, që i karakterizon njerëzit pa invencion e fantazi.

Si kompensim, në bufenë e Panairit, në katin e dytë, sipër stendave përplot libra, mes të cilave endej mizëria e njerëzve që nga lart dukeshin si buburreca, me disa miq, botues, shkrimtarë e publicistë, duke pirë kafe, çaj e edhe ndonjë gotë raki, e kujtuam me pietet poetin Din Mehmeti, evokuam kujtime për të e rrëfyem edhe anekdota, pse jo dhe, mbi të gjitha, recituam disa nga vargjet e tij, në të cilat rron shpirti i trazuar i këtij poeti gjenuin. “Nëse doni të dini cila është dashuria ime/ Le të flasë kulla e shpuar,/ Le të flasë toka e stolisur me varre/ Nëpër të çarat e thella një zë ka jehuar:/ Për gjuhë, /Për tokë,/ Për nderë,/ Na kurrë s’jemi ngopur nga vdekjet...”. (Dridhjet e dritës, 1969). Ose: “Ndalu bre Din/ të të pyes diçka…/ se tym i zi më ka hyrë në fjalë/ se shi i zi në mendime m’pikon/ e erdha të të pyes ç’kam bërë/ që edhe qeni im po leh në mua/ e nisem dikund/ e s’arrij askund/ ndalu bre Din…”. (Fatin tim nuk e nënshkruaj, 1984) apo edhe: “Poet ka ardhur koha/ Kur duhet t’i armatosësh/ Edhe vargjet/ T’i vendosësh mitralozët/ Në çdo rrokje/ Në çdo fjalë/ Poet bëji foljet kazerma ushtarësh/ Në emër të jetës/ Dil nga vetmia/ Nga ëndrrat/ Dhe jepja shpirtin tënd delikat popullit/ Bëhu një me të në këto çaste”. (Lumturia është mashtrim, 1999).

Në mbrëmje, në hotel, më kot kërkoja nëpër kanalet e shumta televizive ndonjë vlerësim a deklaratë për poetin Din Mehmeti. Asgjë prej gjëje, madje, as raporti i korrespondetëve nga Prishtina për vdekjen e poetit në mëngjesin e datës 12 nëntor 2010 dhe varrimin e tij po atë ditë në varrezat e qytetit në Gjakovë.

Po të ishte Din Mehmeti ndonjë politikan kosovar, ndonjë ministër a deputet, qoftë edhe mediokër, a së paku anëtar kryesie i ndonjërës nga partitë e mëdha, puna do të ishte krejt ndryshe - do të ushtonin ekranet e televizioneve të Tiranës, por për poetin që më se gjysmë shekulli këndoi për fatin tragjik të popullit të vet; që i ngriti monumente në vargje atij, si dhe mësuesin e pedagogun e sa e sa brezave të nxënësve e studentëve nga mbarë Kosova e më gjerë, pothuajse heshtje e plotë.

As gazetat e Tiranës, që si zakonisht, ishin përplot me lajme për krime makabre dhe senzacione turlifare për VIP-at e politikës dhe të estradës, me përjashtim të gazetës “Shekulli”, që kishte ribotuar të plotë një intervistë me poetin të para katër vjetëve, tok me një fotografi karakteristike për pamjen dhe natyrën e tij, nuk informuan si duhet për vdekjen e Din Mehmetit. Shumica sosh nuk e dhanë as lajmin, kurse të tjerat, gjithsej dy-tri, jo më shumë, njoftonin fare shkurt, në ndonjë cep gazete dhe me germa gati të padukshme, për vdekjen e poetit të njohur kosovar. (Si s’u kujtuan të paktën ta sillnin tekstin për Din Mehmetin në Fjalorin enciklopedik shqiptar, botimi i ri, vëll. II, ku jepen të dhënat për jetën dhe veprën e poetit dhe bëhet një vlerësim sintetik i krijimtarisë së tij?!).

Çfarë paradoksi! Më shumë u fol e u shkrua në Shqipërinë “andej Drinit” (shprehje e të madhit D. Agolli, mikut dhe kolegut të poetit tonë), në mos edhe këndej, në Kosovë, për “vdekjen” e Din Mehmetit në vitin 1999, kur u përhap lajmi i rremë për vrasjen e tij dhe të disa intelektualëve të tjerë kosovarë nga forcat serbe, sesa për vdekjen e tij të vërtetë më 2010! Poeti i dilemave dhe i paradokseve ekzistenciale, edhe vdekjen, ashtu sikurse jetën dhe veprën, e pat paradoksale. Me të drejtë poeti Visar Zhiti, i revoltuar nga kjo heshtje mortore mediatike - dhe jo vetëm mediatike, e quajti atë “vdekje e dytë e poetit”.

Nuk mund ta mbyll këtë shkrim pa bërë edhe pakëz autokritikë. Më mbeti peng që nuk e mora në telefon para se të nisesha për në Tiranë, t’i tregoja se atje do të flisja edhe për të si për njërin nga poetët tanë që e modernizuan poezinë shqipe, duke e larguar atë nga modeli socrealist e foklorizant, por pa e privuar nga misioni i poetit të angazhuar me fatin e popullit dhe të vendit të vet.

Mendërisht i kthjellët deri në fund të jetës, e di se do t’i bëhej qejfi shumë, sepse të qenit modern, madje më shumë se ç’është realisht, ishte obsesion i tij si poet.

Në orët e vona të natës, kur dita po mbyllte kanatet dhe Tirana po bëhej gati të binte në gjumë, e tok me të edhe unë, rilexova edhe një herë mesazhin e sime bije dërguar nga Prishtina pak kohë pas marrjes së lajmit për vdekjen e poetit, të cilin ne miqtë e tij më të rinj e thërrisnim me përkëdheli “Bacëlok”: “Bab’, ngushëllime për Bacëlokun. Një telefonatë më pak nga Gjakova”.

Një telefonatë më pak nga Gjakova, ku poeti Din Mehmeti, i tillë çfarë ishte, një jetë të tërë, “pakëz i ndrydhur, pakëz i frikësuar”, “pakëz kokëfortë kur shqelmoj zotërat”, po niste udhëtimin për në amshim.