Shefqet Dibrani: Proza e Muharrem Blakajt (1)

Proza e Muharrem Blakajt (1)

RRËFIMI PËR MISIONIN...

Muharrem Blakaj: “MISIONI SEKRET” , roman, botoi Sh. Botuese “Rozafa”, Prishtinë 2004, faqe 270. ISBN 9951-02-047-X

Shkruan: Shefqet DIBRANI

Muharrem Blakaj për lexuesin shqiptar është bërë i njohur në fushën e librit dhe të krijimit letrar, kryesisht si romancier. Ai, sot shquhet si njëri nga shkrimtarët e përkushtuar që merret me prozën e gjatë. Ky epitet për Blakajn vlen veçmas pasi ai jeton jashtë atdheut dhe vazhdimisht ka shkruar  romane. Ky autor deri më tani është prezantuar me katër romane duke e bërë veten emër të pranueshëm në fushën e letërsisë shqipe, veçmas siç e theksuam më parë të asaj letërsie që krijohet në mërgim.

 “Misioni sekret” është romani i parë i këtij autori, është një vepër letrare, një roman interesant që dallon nga një sërë romanësh të kësaj natyre, jo vetëm nga ana stilistike dhe e rrëfimit të ngjarjes, por me përpjekjen serioze dëshmon potencën krijuese për të sjell një tip të prozës, e cila sikur ka munguar(?!...), e madje si zhanër letrarë mjaftë konkurrues që sfidon veprat e kësaj natyre të autorëve që jetojnë në diasporë, veçmas të atyre në Evropë. 

Autori në romanin “Misioni sekret” ka shpalos në mënyrë estetike dramën e popullit të tij, dramë kjo që rëndoi edhe mbi shpatullat dhe jetën e autorit. Por me romanin në fjalë autori është inkuadruar në letërsinë shqipe me mjaftë ambicie.

Shikuar nga kultura e shkrimit shihet fuqishëm përpjekja e autorit për ta sforcuar rrëfimin si një përpjekje fondamentale për t’ia rritur vlerën artistike këtij romani. Në disa fragmente të romanit “Misioni sekret” duket sikur vet autori ishte protagonist i shumë ngjarjeve dhe ndodhive shoqërore e politike që mbuluan për vite të tëra qiellin e Kosovës. Madje, (si një konvencë jashtë letrare), mund të shprehemi se autori ishte viktimë politike e sistemit. Ai është përballur me shantazhet policeske, me burgosjet dhe madje edhe më pësimin nga ky sistem. Fakt i parë që tashmë dihet është vrasja e vëllait në burgun hetues në Pejë, dhe fakti tjetër është e dhëna se ai nga këto përndjekje do të detyrohet t’ia kthej shpinën edhe atdheut, përkatësisht Kosovës. Ne u detyruam t’i përmendim këto sekuenca jetësore që s’kanë të bëjnë me librin, por shërbejnë për të ditur edhe arsyen pse ky autor merret pikërisht me hulumtime në fushën e shërbimeve sekrete, përmbajtje kjo që mund të nënkuptohet nga vet titulli i librit.

Në romanin “Misioni sekret”, autori ka arritur të shpalos me mjaftë mjeshtri “misionin sekret” si dramë e përjetuar, si torturë dhe si preokupim shoqëror. Kështu si është dalë, duket një rrëfim specifik, mjaftë rrëqethës pasi ngjarja përkon me një realitet shoqëror e politik të përjetuar për individin apo shoqërinë si një tërësi më vete, përkatësisht fati i një populli që kaloi nëpër një etapë shoqërore e politike e cila përfundoi me një tragjedi të përmasave çnjerëzore, sidomos kjo gjë shqetësonte për faktin se krimi ndodhte diku në një cep të “Evropës së civilizuar?!”

Hapësira e rrëfimit është e përmasave specifike, ku kujdesshëm përshkruhen zhvillimet e mëdha shoqërore e politike si një observim specifik qoftë i tematizimeve etike, qoftë i atyre morale, apo shoqërore si një koncept i ndërtuar mbi veprimin këmbëngulës për të arritur synimin e planifikuar, qoftë të romanit si një krijim artistik, apo të sukseseve që arriti populli ynë si procedim  i fitores e lirisë së ëndërruar.

Optika e krijimit në romanin “Misioni sekret” të Muharrem Blakajt është ndërtuar mbi observime të kujdesshme duke rikthyer e aktualizuar idetë mbi ngjarje e situata të cilat kanë lënë vragë në jetën e autorit apo të shoqërisë si një koncept më i avancuar në njërën anë, dhe në anën tjetër: janë vështrime të kujdesshme mbi gjendje emotive ku janë sublimuar kujdesshëm edhe degradime të rënda që i kanë bërë shoqërisë njerëzore personazhe të dyfishta të cilat janë të implikuara në shërbim të misioneve sekrete, dhe njëherësh në një prizëm tjetër, këta individ kanë shitur moral patriotik në shërbim të çështjes dhe atdheut i cili terrorizohej dhe dhunohej pa ndërpre nga politike diskriminuese e cila përdorte mekanizmin e “shërbimeve sekrete” për t’ia zgjatur robërinë kombit tonë, ose të paktën për t’i çoroditur lëvizjet e fuqishme për liri dhe pavarësi.

Drama e tij jetësore, apo drama e përjetimit jetësor janë sinonim i dramës si fantazmë e shpikur që është e lidhur dhe ndërthurur me mjeshtri me shumë zhvillime dhe ngjarje reale. Prandaj romani “Misioni sekret” i M. Blakajt me mjaftë besnikëri ka përshkruar zhvillime që i përkasin një kohe të caktuar, kohë kjo jo aq e largët nëpër të cilën jo vetëm kaloi, por u përcëllua kombi ynë.

Sekuenca të romanit, përkatësisht fragmente të tëra janë sajuar e ndërtuar në formë tregimesh të cilat mund të botohen edhe veç e veç dhe do të shpjegojnë një sekuencë të ndodhisë së romanit. Ky element më duket është edhe një afinitet i fushës së krijimit letrar pasi romani mund të cilësohet si tregime që plotësojnë njëri tjetrin duke sforcuar konceptin e përgjithshëm të këtij romani. Po ashtu vërehet se brenda romanit autori i ka ballafaquar me sukses veprimet e kundërta, si të shprehemi, polet e kundërta të një fushe magnetike të cilat herë refuzohen dhe herë tërhiqen mes njëra tjetrës, ashtu edhe zhvillimet e ngjarjeve brenda këtij romani herë duken refuzuese e herë tërheqëse por veprimi i tyre është i ndërtuar dhe ruhet me rigorozitet nga një fushë e ndikimit tërheqës, e herë pas here edhe refuzues, por që ballafaqohen gjatë tërë procesit të veprimit dhe të viktimizimit të personazheve shërbyese dhe të atyre në shërbim.

Ngjarja është shtruar si një dramë e brendshme e individit, kurse proceset vihen pikërisht në kohën e lëvizjeve të mëdha të nëntokës në njërën anë dhe të lëvizjeve të mëdha patriotike për të prishur atë statusquon e rrejshme që për dekada me radhë e kishte propaganduar një sistem i kalbur vetëqeverisës por që shtirej si njëri nga proceset më të përsosura, më të avancuara, madje, madje jo rrallë është thënë se duhet marrë model i së mirës dhe i realizimit të aspiratës të të drejtave nacionale të kombeve e kombësive që ishin futur me dhunë nën juridiksionin e një administrate federale e cila avanconte dhe përparonte kombet dominuese në dëm të kombeve më të vogla dhe sidomos në dëm të pakicave kombëtare që në ish Jugosllavi ishin emërtuar si “kombësi”, një pozicion i papërcaktuar, një lloj binomi artificial që për dekada të tëra diskriminonte kombin tonë në mes statutit të kombit dhe të pakicave kombëtare që ishin të rregulluara e mbroheshin me konventa ndërkombëtare të cilat i kishte nënshkruar edhe vet Jugosllavia. Në këtë pozitë kushtetuese kaq diskriminuese sikur ishte krijuar tereni më i përshtatshëm për spekulimet e mundshme të shërbimeve sekrete të cilat jo që vepronin në mënyrë të pakontrolluar, por ato shërbime ishin yshtur e motivuar pikërisht nga aparati shtetëror i cili me legjislacionin e tij juridik sikur iu kishte mundësuar fushëveprim të skajshëm e të papenguar pikërisht këtyre shërbimeve.

Por, autori i romanit nuk është kufizuar vetëm në periudhën e përmendur më lart, veprimin e shërbimit sekret serb në Kosovë ai e bart edhe gjatë luftës së armatosur dhe pas përfundimit të saj. Madje, madje rezultatet e veprimeve të shërbimeve sekrete sikur i pagoi më shumë Kosova pas përfundimit të luftës duke u likuiduar me dhjetëra e dhjetëra intelektual e personalitete që i duheshin një vendi, veçmas është dashur të ruhen e jo të likuidohen pikërisht personat e implikuar dhe përgjegjës të shërbimit sekret serb që ka vepruar në Kosovë për dekada me radhë, shërbim ky që për shumë nuanca qoftë të romanit e qoftë të realitetit praktik është prezent edhe në të tashmen e çliruar të Kosovës, ku brenda këtij romani shpalohet me kujdes esenca dhe ekzistenca e tyre, personazhe këto që krijojnë situata të ndera të cilat e bëjnë rrëfimin e romanit më të gjallë dhe ngjarjen më përjetuese.

Autori për ta bërë romanin e tij më tërheqës, më interesant dhe më të pranueshëm, ka zgjedhur edhe kohën kur më së shumti kanë qenë aktive shërbimet sekrete, sidomos në kohën  e vlimeve të mëdha shoqërore e politike, në kohën e ndryshimeve të mëdha kushtetuese, në kohën e pozitës më diskriminuese që iu caktua nga radikalizmi serb kombit tonë. Radikalizmi serb, si kurrë më parë ishte sforcuar dhe kishte nisur marshimin e tij drejt republikave veriore të ish Jugosllavisë, kurse Kosovën e kishte përdorur si një epruvetë laboratorike për të yshtur këtë radikalizëm për yryshe të mëtejme drejt republikave dhe kombeve të tjera në tërë këtë hapësirë e cila tashmë ishte tronditur në themelet e saj nga gjithë vlimet dhe ndryshimet e mëdha që rrokullisnin shërbimet dhe misionet e caktuara.

Personazhet e romanit janë figura të gjalla të jetës publike, dhe personalitete të tjera që me dashje ose përmes shantazheve janë implikuar në këto shërbime duke qitur në pah tërë mynxyrën e veprimit të aparatit shtetëror i cili ishte shtrirë me tërë strukturën komanduese në çdo pore të jetës qytetare, duke qenë në gjendje të kontrolloj e komandoj çdo veprim në tërë hapësirën e caktuar dhe madje edhe në mërgim.

Natyrisht në romanin e Blakajt me sukses është paraqitur veprimi i shërbimit sekret serb në raport me shqiptarët, dhe ky raport ishte ndërtuar mbi kundërshtimet, përkatësisht në përpjekjen e këtij shërbimi për ta mposhtur luftën dhe veprimin kundërshtues legal e ilegal që e bënin shqiptarët në Kosovë, dhe në pamundësi të një veprimi të tillë i tërë ky shërbim ishte angazhuar në mënyrë të dyfishtë për ta çoroditur, për ta implikuar dhe për ta devijuar veprimin e mirë patriotik ku jo rrallë ishin ngatërruar veprimet e pastra patriotike me ato të pseudopatriotëve të cilët kishin misione të dyfishta dhe fatkeqësisht persona të rënë në ingranazhe të shërbimit sekret serb bënin kërdinë dhe hatanë në dëm të kombit pjesëtar të të cilit ishin, kurse në anën tjetër kishte si qëllim final që mbarë popullin shqiptarë ta paraqiste para opinionit ndërkombëtar si një popull kriminel, terrorist, bartës drogash, trafikant prostitucioni, vrasës dhe plaçkitës ordiner, gjë që pati ndikim tepër negativ brenda autoriteteve dhe medieve kudo në Evropë, e veçmas në Zvicër.

Romani “Misioni sekret” i Muharrem Blakajt është shkruar me mjaftë mjeshtri, vërehen njohje të theksuar që autori ka mbi shërbimet sekrete, sidomos të shërbimit sekret serb i cili herë vepronte haptas e herë më i maskuar, herë i uniformuar e të tjera herë mjaftë i shëmtuar. Sidoqoftë autori me mjaftë mjeshtri ka paraqitur fytyrën e vërtetë të këtij shërbimi në rrethana e caktuara kohore që kalonte Kosova. Një pjesë e këtij romani do t’i kushtohet veprimit të shërbimit serb në Evropën Perëndimore dhe më larg, ku pikësynim kishte Zvicrën pasi dihej se veprimi i emigracionit politik dhe të atij ekonomik ishte më aktiv se kudo tjetër. Përmes personazheve të caktuara autori me mjaftë sukses e ka konkretizuar qëllimin e veprës së tij që mëton për të pasqyruar kryekëput veprimin e shërbimit sekret serb i cili pat përdorur çdo mjetë moral, material, politik e diplomatik për t’i nënshtruar shqiptarët, për t’ua çorientuar idenë e lirisë dhe të pavarësisë. Gjithsesi romani në fjalë do të dilte jo aq përjetues, kurse veprimi i shërbimit sekret serb më i zbehur dhe jo gjithaq i komplikuar po sikur në këto shërbime të mos ishin implikuar dhe involvuar edhe vet shqiptarët të cilët pas gjithë atyre shërbimeve që do t’ua bënin padronëve të tyre do të pësojnë dhe do të eliminohen si të papërdorshëm. Por në rrethanat e shërbimeve sekrete zakonisht ndodhë që pasi të jenë shfrytëzuar veprimet e tyre në fund janë shtrydhur si limon, madje me një inskenim të caktuar janë eliminuar fizikisht për të lënë mënyrën e veprimit të këtyre shërbimeve më enigmatike, përkatësisht për ta bërë veprimin sa më misterioz.

Personazhi kryesor i romanit Fer Gergjlekaj luan rolin e eprorit për zbulim, ai në këtë roman paraqitet njohës i mirë i kësaj fushe, i shkolluar dhe përgatitur në qendrën që ka prodhuar kriza e krime të mëdha për kombin tonë dhe për njerëzit e Ballkanit në përgjithësi. Ky personazh i jep shkas rrëfimit për t’u zhvilluar me tërë dramacitetin e mundshëm që e lejon mënyra e këtij rrëfimi, për t’i implikuar në këto shërbime personazhet tjera që janë kryesisht kriminel ordiner, për vrasje, për vjedhje a për dhunime të shumta si Momçillo Milivojeviq (Moma) me pseudonimin Ylber Kraça, Brankoviq Marinko, Starqeviq Misha, Fer Gjergjlekaj me pseudonimin Besimi dhe i njohur si Beli, Gorani, fëmijë i braktisur nga prindër shqiptar, i rritur në jetimore si fëmijë serbë, i indoktrinuar me urrejtje patologjike dhe i yshtur për të vrarë e dhunuar popullin e tij... i vetkonvertuar mandej në Agron, pastaj si personazhe kryengritëse vijnë Mentori, Bardha, Agroni etj., dhe në fund, një garniturë personazhesh që janë marrë si referenca të veçanta për ta begatuar në mënyrë artistike motivin e “misionit sekret”.

Romani “Misioni sekret” i Muharrem Blakaj është një roman i realizuar mjaftë mirë qoftë në planin ideor,po edhe në planin artistik. I shkruar me një gjuhë të rrjedhshme dhe me pikësynim të caktuar, që e bëjnë rrëfimin më përjetues, ndërsa syzheu dhe personazhet e romanit janë narratori më i suksesshëm që e bëjnë veprën më përjetuese dhe romanin në përgjithësi më të realizuar.

Këtu mund të lexoni një fragment nga romani që trajtuam:

http://www.zemrashqiptare.net/article/ArtKulture/13029/