Kulturë
Petraq Risto: Poezi nga libri i ri ''Apo-ka-lypsi''
E hene, 28.12.2009, 08:32 PM

Poezi nga libri i
ri “
Epo-ka e lypsit
në Apo-ka-lypsi
(Parathënia
e librit)
Çdo
mëngjes dalë nga shtëpia me lap-top në krah dhe bëjë gati 3 kilometra rrugë për
të arritur në Bibliotekën Kombëtare, ku punoj deri në orën 3 pasdite. Gjatë
ecjes shkruaj, ose më saktë krijoj, sepse ecja bëhet me këmbë dhe krijimi me
mend (mbase është ky shkaku që koka është më pranë qiellit). Mirëpo, ecja me
këmbë në tokë, ritmi i ecjes, rrahja e zemrës, e pulsit, shpejtësia e
qarkullimit të gjakut, ligjet e rëndesës, lëvizja, trafiku, shpejtësia e
mendimit, më mësojnë se edhe ecja ka rëndësi po kaq të madhe, ndaj, shpesh, për
krijuesin e mirë thonë - i ka këmbët në Tokë, (tok në shqip do të thotë: të
jemi sëbashku). Vetëm duke ecur e ndjen Apo-ka-lypsin, jo vetëm te lypsat e
shumtë që të zgjasin duart si pemë të zhuritura nga rrufetë, te lutjet e tyre
që pikojnë dhembje, po shpesh edhe ironi (sepse ata, lypsit, qëllojnë që janë
edhe më të pasur se dhënësit); por edhe te rrallimi i ajrit, te rrudhja e
qiellit të zogjve, te smogu, te njerëzit që flasin me vete, madje, edhe me zë
të lartë, ngaqë besojnë (të mjerët!) se kanë gjetur kodin e komunikimit me
Zotin.
Kohë të
vështira, kur edhe pse hapësirat e internetit e kanë shtrirë apo zgjatur shumë
kohën dhe hapësirën, në mënyrë paradoksale kanë rritur dallgët e mediokritetit;
shumë krijues mediokër, plagjiatë që Shopenhauri i fut te ata “që nxjerrin
libra nga librat”, guxojnë të mendojnë se janë më të rëndësishëm se anijet që i
çajnë. Anijet gjithnjë kanë qenë dhe janë më pak se dallgët, por vetëm anijet
kanë emër.
Të ecësh me këmbë në Tokë, duke i besuar
vetes, talentit, instiktit, kulturës dhe vullnetit tënd, ka të bëjë dhe
me filtrimin e fateve historike të krijuesve të ndryshëm, jo vetëm shqiptarë,
sepse, në njëfarë mënyre, fatet e poetëve ngjajnë. Ka shumë poetë që kanë qenë
vizionarë, madje, deri në kufijtë e profetëve, të cilët e kanë kuptuar
vetëthelbësinë e tyre, kanë kuptuar se, shpesh, një varg apo një frymë poetike,
kthehet në mision. Eshtë ky shkaku pse në këtë vëllim të ri, ku fryjnë erëra
apokalyptike, përfshiva dhe disa poezi të krijuara e botuara në librat e
mëparshëm, kushtuar disa poetëve të mëdhenj, të cilët kanë qenë parashikues,
ose viktima të Apokalypsit.
Poeti
nuk e njeh dot veten pa njohur të
tjerët. Poeti filtron dritën dhe tingujt, klithmën dhe ëndrrën, dashurinë dhe
shpresën... Shpesh për poetin, siç thoshte Robert Frost, urrejtja kthehet në
burim frymëzimi, sepse poeti, nëpërmjet urretjes, shpall dashurinë, ai kërkon
të arrij të pamundurën, si Hamleti dhe, përgjithësisht, të gjitha dashuritë i
mbyten, si Ofelia. Duke njohur të tjerët, poeti kupton se sa pak njihet prej
tyre. Në poezi, zhgënjimi kthehet në kolonë që, në një farë mënyre, i shërben
poetit për ta mbrojtur nga rrënimi i brendshëm shpirtëror e për t’ia mbajtur
vertikalisht muret e dinjitetit.
Poeti
është si Fausti: ka nevojë për Mefistofelin e vet. Shpesh mendoj se Rembo, nuk
do të krijonte poezi kaq të mrekullueshme vetëm në pesë vjet, nëse organizmi i
tij nuk do ndjente arratisjen nga poezia; Mefistofeli për të ishte pikërisht
kjo arratisje, si dhe aventurat e mëpastajme jopoetike, deri te tregtia e
armëve. Po kështu, Bodleri nuk do të shkruante poezi kaq të magjishme, nëse nuk
do të ndiqej nga huadhënësit e tij të shumtë. E njëjta gjë ndodhi me gjeniun
Balzak – borxhliun e përjetshëm, i cili nxitej t’i krijonte romanet me një
reaksion zinxhir, sepse donte të shlyente zinxhirin e borxheve. Për Migjenin e
madh: lente konkave poetike, që i mblodhi rrezet e vargjeve në pak vite rinie,
Mefistofeli i padukshëm ishte sëmundja e tij e pashërueshme.
Të
ecësh me këmbë në Tokë dhe kokën në Qiell, i shkon imazhit të një poeti, edhe
pse kështu, poeti ngjan i çartur, deri në kufirin kur nuk kalon në delir, apo
më keq: në marrëzi. Ndonjëherë studimi i vetes është i domosdoshëm, sepse
përgatitesh të flijohesh te të tjerët, gjithnjë për t’i shërbyer vetes. Autorit i lejohet të jetë edhe
pak Narciz, por nuk i lejohet që të mos dalloj se ujët ku shihet është i
tubullt, apo pasqyra-tejet e plasaritur.
Në një
bisedë të gjerë të organizuar për poezinë amerikane me kritikët më të mirë
amerikanë, si Bloom, Burt, Kermode,
Lamb, Logan, Mendelsohn, Vendler, etj., në atë marramendje leximi, kupton se
vlerat letrare filtrohen dhe kthjellohen, veçanërisht pas vdekjes së autorëve,
madje, pasi të kalojnë edhe disa dekada; kupton se hierarkitë lëvizin, emrat
spostohen, të harruarit ngrihen, madje, edhe patriarkët, zbehen... Kritikët më
të mirë verifikojnë veten, shijet, kohën, brenda dhe jashtë kohës... Në vendin
tonë të vogël s’ka kritikë letrare, ose niveli i saj është i mjerueshëm, deri
në prushin e vatrës së gështenjapjekësit, i cili, pasi u fryn gacave të pjekë
shpejt gështenjat letrare, i mbledh ato në klane dhe i fut në ca kaushë të bërë
me faqet e grisura nga... veprat e Shekspirit!
“Apo-ka-lypsi”
guxova t’ia vija emrin kësaj anijeje, që s’mund të jetë prej letre; një fjalë,
por edhe tri fjalë me më shumë se sa një kuptim. Viruset H5N1, H1N1, (gjithë
H-të dhe N-të e kësaj bote!) gjendja e pandomisë globale, rrënimi ekonomik i
globit, kompani të mëdha private dhe banka të mëdha, që “i shpëtojnë”
falimentimit duke futur duart në xhepat
“bujarë” të shteteve, piratët somalezë që ende vazhdojnë të marrin peng anije e
të ekzekutojnë pengmarrësit, korrupsioni që ka arritur majat, kërcënimet
bërthamore, terrorizmi global, privatizimi i pushteteve në vendet
ishkomuniste..., të lënë të kuptosh se planeti ynë i vockël “kopsë në
këmishën e Gjithësisë”, është gati në të këputur...
E, në
këtë shtjellë Apokalypsi, papritur, mund të dëgjosh një pyetje: “Çfarë pune
bëni, zotëri?”. “Poet”, është përgjigjja naive. Pyetësi mund të mbuloj
fytyrën me duar e të ikë duke qeshur, sepse ai e kupton se i pyeturi është në
pikë të hallit, se librat e tij nuk blihen e nuk lexohen, se është tmerrësisht
idealiste e aventureske që me poezi të mbash ndezur flakën e mbijetesës (jo të
shpirtit) e, aq më keq, të kërkosh të ndreqësh botën me poezi...
...Hamleti
i zbathur nga Londra vjen për dreq: jo botën
po as këpucët s’di të ndreq.
Hamleti
i zbathur vjen nga Londra
Dhe unë nga Tirana
zbathur vij, kërkojmë këpucë të markës “Ofeli”…
Apo-ka-lypsi
Epo-ka-lypsi
Ah,
po ka lypsi
Eh,
po ka lypsi
Epokalypsi
Apokalypsi
Stuhia
Vendlindjes sime, Durrësit, ia kushtoj.
I vetëm ishe mes
stuhisë: mushkëri të shkyera – velat
Dhe unë me
fëmijët prisja, pushoni, lusja erërat.
dhe retë me gjak
rrufesh: lehona të sapo dalë nga barra.
Ti
larg me varkë përmes stuhisë: mushkëri të shkyera – velat.
Lutesha me sy
nga qielli, me mua luteshin pulëbardhat
Pulëbardhat që
ne ushqenim kur rrjetat hidhte darka...
Fëmijët qanin,
oh, lotët, lotët turpërojnë stërkalat
Turpërojnë retë
- lehona të sapo dalë nga barra...
Ti
larg me varkë përmes stuhisë: mushkëri të shkyera – velat.
Unë me fëmijët:
dukej bregu - gojë me dhëmbë të rënë
Pa velë si kryq
ngjante direku, anije pa velë - qiell pa hënë.
Unë qaja,
rrotull meje vajtojca qenë pulëbardhat
më vinin pranë,
më fshinin lotët: det me fjalë stërkalash.
Ti
larg me varkë përmes stuhisë: mushkëri të shkyera – velat.
Luten
pulëbardhat përmbi det: priftërinj në pagzimore
Stuhi kryqëzohu
në direk, im shoq të mos kryqëzohet!
Meket stuhia,
mpihet deti, direkët s’bëjnë kryqëzatë
Njëqind
pulëbardha bashkojnë krahët në direkë të varkës
Njëqind
pulëbardha bashkojnë krahët në direkë të varkës.
Njëqind
pulëbardha bashkojnë krahët: mes detit krijonë velën
Unë që nga bregu
shoh llahtarën: merr frymë, nga vdekja
Unë me fëmijët:
duket bregu - gojë me dhëmbë të rënë
Tashmë s’më
ngjan si kryq direku, në qiell rron një hënë.
Njëqind
pulëbardha bashkojnë krahët mes detit krijonë velën...
Hija më e ndershme
se mishi
Ky mendim i
ngadaltë si zhvleftësimi i të Pavdekshmëve në të Vdekshëm
si kthimi i
Hadit në një lum qesharak dhe Karontit: në doganier të tmerrshëm.
Ky mendim i
ngadaltë me vetvrasjen – zgjidhje në fund të tunelit
ku pika e dritës përpëlitet – krah fluture në
përcëllim. Me shpirt ky mendim.
Dhe ti me mantel
të hirtë Demiurgu, me hijen që s’të bindet të vijë në rrëfim
(Hija më e ndershme
se mishi). Teh karamanjolle: ky mendim.
I prerë: Engjëll
i zi me shpatë argjendi
me brumin e
ardhur të mendimit të gatshëm të kthehet në bukë mëshire
ku të uriturit
zgjasin duart: bimësi shpellare drejt një pikdrite.
Hija më e ndershme
se mishi. Ky mendim vetërrotullues si dallga
arrin bregun me
supin e tjetrit dhe ne ndjejmë ofshamën e largët
Ky mendim i
gatshëm të ndezë të gjitha shqisat apo të rigojë mbi vlimin
të loz e të
tretet në vlim, të lusë hijen të kthehet në mish amëshimi.
Hija
më e ndershme se mishi: HIJA ËSHTË MENDIM.
Nëse ky mendim është hije dhe
shpirti është hije
dhe ky trëndafil në shkëndijim
flijohet në hije
dhe mishi i ndezur në ekstazë
me hijen që s’i bindet të shkoj në
rrëfim
lut Demiurgun të gjej shpëtim
nëse nëse nëse...atëherë jemi
thjesht: anije në mbytje
anije në mbytje...
Të ngrihet Mendimi!
Ky Mendim i
kulluar në sita floriri
sfidues:
shkëndijim trëndafilash të kuq
mbi hijen pa shkëndija të trëndafilit.
Demiurgu duhet
të vdesë si hija e trëndafilit në çpetalizim
Engjëlli i zi
duhet kthyer në hije, Shpata e argjendtë: në dritë
Një Noe i madh
të shpëtoj anijen dhe Hija të kthehet në Mish.
Mendimi të
vishet me shpirt.
Hija
më e ndershme se mishi: HIJA ËSHTË MENDIM.
I vetëm në shkretëtirë
I vetëm në shkretëtirë me hijen e ngjeshur në
shojet e këpucëve: buburrec
Për së gjalli kuptohesh kur qesh, si hije qeshja
nuk dallohet
I vetëm në shkretërirë... Hija e vockël grindet
me këpucët që e shkelin.
I vetëm në shkretërirë. Një klepsidër më fton në
banketin e saj prej rëre
Pi një gllënkë kohë, më thotë dhe qesh,
klepsidri me hije në formë karamanjolle.
I vetëm në shkretërirë, në këtë muzg të kaltër:
mjekërr beduini
Me ca jehona luftrash ku
plumbat nuk janë prej rëre
Një hardhuckë jeshile më
thotë: nuk jam ushtar dhe si ushtar bën betimin.
Unë vërtitem dhe shoh
pëllëmbët e plasaritura
Shkretërira e etur më sheh:
merri sytë e ktheji në puse.
Hija e vockël
grindet me këpucët që e shkelin.
I vetëm me një klepsidër
që loz me hardhuckën jeshile
Dhe me hijen e ngjeshur
nën shojet e këpucëve: buburrec.
Hardhuca diçka thurr për
hijen-buburrec
Dhe koha ngatërrohet me
natën ngjyrëbuburreci.
Për së gjalli
kuptohesh kur qesh, si hije qeshja nuk dallohet
Kush je ti më pyet spaleta
e shkyer e Hënës
Dhe unë guxoj t’i them:
jam ushtar - rob shkretëtire.
Shkakpasoja
naive ose punishtja e tambureve
U ndodha një ditë në
punishten e tambureve:
më shumë dallova plagë se festa
Hapa një guaskë dhe në vend
të perlës syrin tënd gjeta
në çastin kur i thoje dritës: eja!
Mbi pyllin e madh: kallauzi
i Hënës ngjyrë kallaj
dhe gjethet e thara -
krahë gjinkallash të vdekura
Kujtim vajze brenda
lotit...
Vjeshta.
Heshtja në vjeshtën me
vreshta.
Shkaku gjithnjë naiv:
zog i sapodalë nga veza
Pasoja: gjaku që përdor
për transfuzion mbretëresha.
Shkaku: një pupël e
tepërt, një parfum fals
një plumb i mbetur në drerin e
pjekur
katër këmbë që s’bëjnë dot një
vals...
Pasoja: muret e morgut
ngjyer me të kuqen e gjakut
kufomat syshkyer shikojnë diku
në pikën ku fshihet sekreti i
shkakut.
Në punishten e
tambureve: të freskëta plagët...
Hiç si Hiç-kok
Hiç
si Hiç-kok
po
pa kokën...
Hiç-i m’u shtri përpara si shkretërira në hartën memece
M’u lut t’i jepja dimensione të zakonshme:
Merre rrezen bëje fill
korenti, dy gjethe ktheji në kufje
të shijojmë si vjen
mëngjesi kur treten shikimet e bufëve..
Thashë njëherë ta
ribëja trupin tënd me ADN-në e vjedhur
Mirëpo kur mendova se nuk mund t’i bëja sandalet e kuqe
Dhe bluzën e kuqe... të lashë pa klonuar...
Thashë njëherë ta ribëja atë trup të bukur
po kur kuptova se s’mund të klonoja hapat e mi pas hireve
të tua
kur kuptova se ti do ishe vetëm një hiç i
braktisur: të lashë aty ku je
në botën e nëndheshme ku kodet e të vdekurve
s’e njohin kujtesën.
Ta ribëja trupin: pluhur marihuane
mbi një lugëz - petaltrëndafili
ngrohur në flakëzën e shpirtit.
Hiç
si Hiç-kok
po
pa kokën...
Nëse trupi yt është ajër përse kollitem kur të mendoj...
I lirë si puthja në ajër kur huton zogjtë. Hiç si Hiç-kok...
Kufoma e Patroklit lakuriq në shesh të
betejës
Lakuriq si uji kur rrjedh vetëm me rrobet e qiellit:
Patrokli.
Ia kanë marrë rrobet e Akilit si hajmali
dhe turpi krijon ca re të zymta me bërthama lufte.
Kuajt e Akilit hingëllijnë. Akil jetëshkurtri-lavdigjati.
Akil rrufegazmori.
Grinden perënditë. Më në fund Priamit i thonë
të marrë
kufomën e të birit
Kufomën me lëkurën ku toka ka gërvishtur
elegjinë për Patroklin.
Priami plak qan e duart i dridhen në gjunjët
e Akilit
E lotët gdhendin gjunjët e Akilit: hutohen
lotët, arrijnë gjer në thembër.
Akili
qenka pa gjunjë,
në
thembrën e tij ka monoklin vdekja.
Në enë bakri mbush me
lot Akili lajnë trupin e Patroklit
e një qefin i hollë prej
qielli trupin ia mbështolli...
Lotët gdhendin gjunjët e Akilit,
në thembrën e tij monoklin vë vdekja.
Bodleri
I sëmurë, me mjegullën përfshirëse të
hashashit, engjëll nën lëkurë demoni
Bodleri sheh veten si i vrari vrasësin dhe
duket – tavernë nën tym nejloni.
Ju ziliqarë në mes të ferrit: të zinj si
qentë në dhomën e Bodlerit
Pse nuk lëvizni, sillni verë, lulëkuqe vere
tryezave të çelin...
Ziliqarë në mes të
ferrit...
Sot libra janë tryezat e kafeneve me
gërvishtjet e thonjve të Bodlerit
Ti mbledhim bashkë gjithë lulet e së keqes
nga herbariumet dhembje të mbjellim
Ai i çartur: çmendi me shpirt parajse që
gjithë parajsorët pshur me ferr
Me flakët –gjelikuqfrance në çast u ndez
shpirtrat, në çast i përmjerr.
Ziliqarë në mes të
ferrit...
Le të bie nata e djersitur: Venus i zi mbi drobitjen e
Bodlerit
Dhe të gjithë poetët – arratisur të mblidhen rrotull tij
në dhomën e hotelit.
Ejani ziliqarë në mes të ferrit: të zinj si qentë në
dhomën e Bodlerit
Çdo varg është vragë, mish i sapo çjerrë - mish
ngjyrëblu, nuk ka gjak të derdhi...
Ziliqarë në mes të
ferrit...
Nuk ka gjak të derdhi, ç’më rrini trëndafilë - jipni gjak
Infermierja Hënë hape pak dritaren, zambakë e tulipanë
afroji pak
Afroji pak anijet me bunacë, thuaji një zgalemi t’i
fshijë ballin
Dhe ata t’ia marrin shpirtin t’ia çojnë larg, atje ku
s’shkojnë dot haudhënësit...
lulëkuqe
vere tryezave të çelin...
Lulëkuqe vere tryezave të çelin dhe Parisi të
shkëlqejë: kafkë me vrima fyelli
Gjithë dashuritë balsamin le të derdhin, si Sena nën
drita të torturohet mendimi
Dhe nëse ka zota, gjithë qiellin ta çjerrin e Bodleri të
lind si atdheu nga himni
Bodleri të lind si atdheu nga himni....Bodleri...i mjeri,
Bodleri...
Tavernë e boshatisur: bën shenja me tymin.