Petraq Risto: Poezi nga libri i ri ''Apo-ka-lypsi''

Petraq Risto

 

Poezi nga libri i ri “APO-KA-LYPSI”

 

Epo-ka e lypsit në Apo-ka-lypsi

(Parathënia e librit)

 

Çdo mëngjes dalë nga shtëpia me lap-top në krah dhe bëjë gati 3 kilometra rrugë për të arritur në Bibliotekën Kombëtare, ku punoj deri në orën 3 pasdite. Gjatë ecjes shkruaj, ose më saktë krijoj, sepse ecja bëhet me këmbë dhe krijimi me mend (mbase është ky shkaku që koka është më pranë qiellit). Mirëpo, ecja me këmbë në tokë, ritmi i ecjes, rrahja e zemrës, e pulsit, shpejtësia e qarkullimit të gjakut, ligjet e rëndesës, lëvizja, trafiku, shpejtësia e mendimit, më mësojnë se edhe ecja ka rëndësi po kaq të madhe, ndaj, shpesh, për krijuesin e mirë thonë - i ka këmbët në Tokë, (tok në shqip do të thotë: të jemi sëbashku). Vetëm duke ecur e ndjen Apo-ka-lypsin, jo vetëm te lypsat e shumtë që të zgjasin duart si pemë të zhuritura nga rrufetë, te lutjet e tyre që pikojnë dhembje, po shpesh edhe ironi (sepse ata, lypsit, qëllojnë që janë edhe më të pasur se dhënësit); por edhe te rrallimi i ajrit, te rrudhja e qiellit të zogjve, te smogu, te njerëzit që flasin me vete, madje, edhe me zë të lartë, ngaqë besojnë (të mjerët!) se kanë gjetur kodin e komunikimit me Zotin. 

Kohë të vështira, kur edhe pse hapësirat e internetit e kanë shtrirë apo zgjatur shumë kohën dhe hapësirën, në mënyrë paradoksale kanë rritur dallgët e mediokritetit; shumë krijues mediokër, plagjiatë që Shopenhauri i fut te ata “që nxjerrin libra nga librat”, guxojnë të mendojnë se janë më të rëndësishëm se anijet që i çajnë. Anijet gjithnjë kanë qenë dhe janë më pak se dallgët, por vetëm anijet kanë emër.

Të ecësh me këmbë në Tokë, duke i besuar vetes, talentit, instiktit, kulturës dhe vullnetit tënd, ka të bëjë dhe me filtrimin e fateve historike të krijuesve të ndryshëm, jo vetëm shqiptarë, sepse, në njëfarë mënyre, fatet e poetëve ngjajnë. Ka shumë poetë që kanë qenë vizionarë, madje, deri në kufijtë e profetëve, të cilët e kanë kuptuar vetëthelbësinë e tyre, kanë kuptuar se, shpesh, një varg apo një frymë poetike, kthehet në mision. Eshtë ky shkaku pse në këtë vëllim të ri, ku fryjnë erëra apokalyptike, përfshiva dhe disa poezi të krijuara e botuara në librat e mëparshëm, kushtuar disa poetëve të mëdhenj, të cilët kanë qenë parashikues, ose viktima të Apokalypsit.

Poeti nuk  e njeh dot veten pa njohur të tjerët. Poeti filtron dritën dhe tingujt, klithmën dhe ëndrrën, dashurinë dhe shpresën... Shpesh për poetin, siç thoshte Robert Frost, urrejtja kthehet në burim frymëzimi, sepse poeti, nëpërmjet urretjes, shpall dashurinë, ai kërkon të arrij të pamundurën, si Hamleti dhe, përgjithësisht, të gjitha dashuritë i mbyten, si Ofelia. Duke njohur të tjerët, poeti kupton se sa pak njihet prej tyre. Në poezi, zhgënjimi kthehet në kolonë që, në një farë mënyre, i shërben poetit për ta mbrojtur nga rrënimi i brendshëm shpirtëror e për t’ia mbajtur vertikalisht muret e dinjitetit.

Poeti është si Fausti: ka nevojë për Mefistofelin e vet. Shpesh mendoj se Rembo, nuk do të krijonte poezi kaq të mrekullueshme vetëm në pesë vjet, nëse organizmi i tij nuk do ndjente arratisjen nga poezia; Mefistofeli për të ishte pikërisht kjo arratisje, si dhe aventurat e mëpastajme jopoetike, deri te tregtia e armëve. Po kështu, Bodleri nuk do të shkruante poezi kaq të magjishme, nëse nuk do të ndiqej nga huadhënësit e tij të shumtë. E njëjta gjë ndodhi me gjeniun Balzak – borxhliun e përjetshëm, i cili nxitej t’i krijonte romanet me një reaksion zinxhir, sepse donte të shlyente zinxhirin e borxheve. Për Migjenin e madh: lente konkave poetike, që i mblodhi rrezet e vargjeve në pak vite rinie, Mefistofeli i padukshëm ishte sëmundja e tij e pashërueshme.

Të ecësh me këmbë në Tokë dhe kokën në Qiell, i shkon imazhit të një poeti, edhe pse kështu, poeti ngjan i çartur, deri në kufirin kur nuk kalon në delir, apo më keq: në marrëzi. Ndonjëherë studimi i vetes është i domosdoshëm, sepse përgatitesh të flijohesh te të tjerët, gjithnjë për t’i  shërbyer vetes. Autorit i lejohet të jetë edhe pak Narciz, por nuk i lejohet që të mos dalloj se ujët ku shihet është i tubullt, apo pasqyra-tejet e plasaritur.

Në një bisedë të gjerë të organizuar për poezinë amerikane me kritikët më të mirë amerikanë,  si Bloom, Burt, Kermode, Lamb, Logan, Mendelsohn, Vendler, etj., në atë marramendje leximi, kupton se vlerat letrare filtrohen dhe kthjellohen, veçanërisht pas vdekjes së autorëve, madje, pasi të kalojnë edhe disa dekada; kupton se hierarkitë lëvizin, emrat spostohen, të harruarit ngrihen, madje, edhe patriarkët, zbehen... Kritikët më të mirë verifikojnë veten, shijet, kohën, brenda dhe jashtë kohës... Në vendin tonë të vogël s’ka kritikë letrare, ose niveli i saj është i mjerueshëm, deri në prushin e vatrës së gështenjapjekësit, i cili, pasi u fryn gacave të pjekë shpejt gështenjat letrare, i mbledh ato në klane dhe i fut në ca kaushë të bërë me faqet e grisura nga... veprat e Shekspirit! 

“Apo-ka-lypsi” guxova t’ia vija emrin kësaj anijeje, që s’mund të jetë prej letre; një fjalë, por edhe tri fjalë me më shumë se sa një kuptim. Viruset H5N1, H1N1, (gjithë H-të dhe N-të e kësaj bote!) gjendja e pandomisë globale, rrënimi ekonomik i globit, kompani të mëdha private dhe banka të mëdha, që “i shpëtojnë” falimentimit  duke futur duart në xhepat “bujarë” të shteteve, piratët somalezë që ende vazhdojnë të marrin peng anije e të ekzekutojnë pengmarrësit, korrupsioni që ka arritur majat, kërcënimet bërthamore, terrorizmi global, privatizimi i pushteteve në vendet ishkomuniste..., të lënë të kuptosh se planeti ynë i vockël “kopsë në këmishën e Gjithësisë”, është gati në të këputur...

E, në këtë shtjellë Apokalypsi, papritur, mund të dëgjosh një pyetje: “Çfarë pune bëni, zotëri?”. “Poet”, është përgjigjja naive. Pyetësi mund të mbuloj fytyrën me duar e të ikë duke qeshur, sepse ai e kupton se i pyeturi është në pikë të hallit, se librat e tij nuk blihen e nuk lexohen, se është tmerrësisht idealiste e aventureske që me poezi të mbash ndezur flakën e mbijetesës (jo të shpirtit) e, aq më keq, të kërkosh të ndreqësh botën me poezi...

 

...Hamleti i zbathur nga Londra vjen për dreq: jo botën

                                                                 po as këpucët s’di të ndreq.

Hamleti i zbathur vjen nga Londra

Dhe unë nga Tirana zbathur vij, kërkojmë këpucë të markës “Ofeli”…

 

Apo-ka-lypsi

Epo-ka-lypsi

Ah, po ka lypsi

Eh, po ka lypsi

Epokalypsi

Apokalypsi

 

 

 

 

Stuhia

 

                                                  Vendlindjes sime, Durrësit, ia kushtoj.

 

 

I vetëm ishe mes stuhisë: mushkëri të shkyera – velat

Dhe unë me fëmijët prisja, pushoni, lusja erërat.

Po erërat nuk ma vinin veshin: po ç’është kjo grua, e marra

dhe retë me gjak rrufesh: lehona të sapo dalë nga barra.

Ti larg me varkë përmes stuhisë: mushkëri të shkyera – velat.

 

Lutesha me sy nga qielli, me mua luteshin pulëbardhat

Pulëbardhat që ne ushqenim kur rrjetat hidhte darka...

Fëmijët qanin, oh, lotët, lotët turpërojnë stërkalat

Turpërojnë retë - lehona të sapo dalë nga barra...

Ti larg me varkë përmes stuhisë: mushkëri të shkyera – velat.

 

Unë me fëmijët: dukej bregu - gojë me dhëmbë të rënë

Pa velë si kryq ngjante direku, anije pa velë - qiell pa hënë.

Unë qaja, rrotull meje vajtojca qenë pulëbardhat

më vinin pranë, më fshinin lotët: det me fjalë stërkalash.

Ti larg me varkë përmes stuhisë: mushkëri të shkyera – velat.

 

Luten pulëbardhat përmbi det: priftërinj në pagzimore

Stuhi kryqëzohu në direk, im shoq të mos kryqëzohet!

Meket stuhia, mpihet deti, direkët s’bëjnë kryqëzatë

Njëqind pulëbardha bashkojnë krahët në direkë të varkës

Njëqind pulëbardha bashkojnë krahët në direkë të varkës.

 

Njëqind pulëbardha bashkojnë krahët: mes detit krijonë velën

Unë që nga bregu shoh llahtarën: merr frymë, nga vdekja del.

Unë me fëmijët: duket bregu - gojë me dhëmbë të rënë

Tashmë s’më ngjan si kryq direku, në qiell rron një hënë.

Njëqind pulëbardha bashkojnë krahët mes detit krijonë velën...

 

 

 

Hija më e ndershme se mishi

 

Ky mendim i ngadaltë si zhvleftësimi i të Pavdekshmëve në të Vdekshëm

si kthimi i Hadit në një lum qesharak dhe Karontit: në doganier të tmerrshëm.

Ky mendim i ngadaltë me vetvrasjen – zgjidhje në fund të tunelit

ku pika  e dritës përpëlitet – krah fluture në përcëllim. Me shpirt ky mendim.

Dhe ti me mantel të hirtë Demiurgu, me hijen që s’të bindet të vijë në rrëfim

(Hija më e ndershme se mishi). Teh karamanjolle: ky mendim.

 

I prerë: Engjëll i zi me shpatë argjendi

me brumin e ardhur të mendimit të gatshëm të kthehet në bukë mëshire

ku të uriturit zgjasin duart: bimësi shpellare drejt një pikdrite.

Hija më e ndershme se mishi. Ky mendim vetërrotullues si dallga

arrin bregun me supin e tjetrit dhe ne ndjejmë ofshamën e largët

Ky mendim i gatshëm të ndezë të gjitha shqisat apo të rigojë mbi vlimin

të loz e të tretet në vlim, të lusë hijen të kthehet në mish amëshimi.

Hija më e ndershme se mishi: HIJA ËSHTË MENDIM.

            Nëse ky mendim është hije dhe shpirti është hije

            dhe ky trëndafil në shkëndijim flijohet në hije

            dhe mishi i ndezur në ekstazë

            me hijen që s’i bindet të shkoj në rrëfim

            lut Demiurgun të gjej shpëtim

            nëse nëse nëse...atëherë jemi thjesht: anije në mbytje

                                                           anije në mbytje...

Të ngrihet Mendimi!

Ky Mendim i kulluar në sita floriri

sfidues: shkëndijim trëndafilash të kuq 

          mbi hijen pa shkëndija të trëndafilit.

Demiurgu duhet të vdesë si hija e trëndafilit në çpetalizim

Engjëlli i zi duhet kthyer në hije, Shpata e argjendtë: në dritë

Një Noe i madh të shpëtoj anijen dhe Hija të kthehet në Mish.

Mendimi të vishet me shpirt.

Hija më e ndershme se mishi: HIJA ËSHTË MENDIM.

 

 

I vetëm në shkretëtirë

 

I vetëm në shkretëtirë me hijen e ngjeshur në shojet e këpucëve: buburrec

Për së gjalli kuptohesh kur qesh, si hije qeshja nuk dallohet

I vetëm në shkretërirë... Hija e vockël grindet me këpucët që e shkelin.

I vetëm në shkretërirë. Një klepsidër më fton në banketin e saj prej rëre

Pi një gllënkë kohë, më thotë dhe qesh, klepsidri me hije në formë karamanjolle.

 

I vetëm në shkretërirë, në këtë muzg të kaltër: mjekërr beduini

Me ca jehona luftrash ku plumbat nuk janë prej rëre

Një hardhuckë jeshile më thotë: nuk jam ushtar dhe si ushtar bën betimin.

Unë vërtitem dhe shoh pëllëmbët e plasaritura

Shkretërira e etur më sheh: merri sytë e ktheji në puse.

 

Hija e vockël grindet me këpucët që e shkelin.

I vetëm me një klepsidër që loz me hardhuckën jeshile

Dhe me hijen e ngjeshur nën shojet e këpucëve: buburrec.

Hardhuca diçka thurr për hijen-buburrec

Po buburreci i mençur e lë të zotin, kërcen në klepsidër

Dhe koha ngatërrohet me natën ngjyrëbuburreci.

 

Për së gjalli kuptohesh kur qesh, si hije qeshja nuk dallohet

Kush je ti më pyet spaleta e shkyer e Hënës

Dhe unë guxoj t’i them: jam ushtar - rob shkretëtire.

 

 

 

Shkakpasoja naive ose punishtja e tambureve

 

U ndodha një ditë në punishten e tambureve:

                          më shumë dallova plagë se festa

Hapa një guaskë dhe në vend të perlës syrin tënd gjeta

                          në çastin kur i thoje dritës: eja!

Mbi pyllin e madh: kallauzi i Hënës ngjyrë kallaj

dhe gjethet e thara - krahë gjinkallash të vdekura

Kujtim vajze brenda lotit...

Vjeshta.

Heshtja në vjeshtën me vreshta.

Shkaku gjithnjë naiv: zog i sapodalë nga veza

Pasoja: gjaku që përdor për transfuzion mbretëresha.

Shkaku: një pupël e tepërt, një parfum fals

             një plumb i mbetur në drerin e pjekur

            katër këmbë që s’bëjnë dot një vals...

Pasoja: muret e morgut ngjyer me të kuqen e gjakut

             kufomat syshkyer shikojnë diku

             në pikën ku fshihet sekreti i shkakut.

Në punishten e tambureve: të freskëta plagët...

 

 

 

Hiç si Hiç-kok

 

                        Hiç si Hiç-kok

                        po pa kokën...

Hiç-i m’u shtri përpara si shkretërira në hartën memece

M’u lut t’i jepja dimensione të zakonshme:

Merre rrezen bëje fill korenti, dy gjethe ktheji në kufje

të shijojmë si vjen mëngjesi kur treten shikimet e bufëve..

Thashë  njëherë ta ribëja trupin tënd me ADN-në e vjedhur

Mirëpo kur mendova se nuk mund t’i bëja sandalet e kuqe

Dhe bluzën e kuqe... të lashë pa klonuar...

Thashë njëherë ta ribëja atë trup të bukur

po kur kuptova se s’mund të klonoja hapat e mi pas hireve të tua

kur kuptova se ti do ishe vetëm një hiç i braktisur: të lashë aty ku je

në botën e nëndheshme ku kodet e të vdekurve s’e njohin kujtesën.

Ta ribëja trupin: pluhur marihuane

                        mbi një lugëz - petaltrëndafili

                        ngrohur në flakëzën e shpirtit.

                        Hiç si Hiç-kok

                        po pa kokën...

 

Nëse trupi yt është ajër përse kollitem kur të mendoj...

I lirë si puthja në ajër kur huton zogjtë. Hiç si Hiç-kok...

 

 

 

Kufoma e Patroklit lakuriq në shesh të betejës

 

Lakuriq si uji kur rrjedh vetëm me rrobet e qiellit: Patrokli.

Ia kanë marrë rrobet e Akilit si hajmali

dhe turpi krijon ca re të zymta me bërthama lufte.

Kuajt e Akilit hingëllijnë. Akil jetëshkurtri-lavdigjati. Akil rrufegazmori.

 

Grinden perënditë. Më në fund Priamit i thonë të marrë

                                                                           kufomën e të birit

Kufomën me lëkurën ku toka ka gërvishtur elegjinë për Patroklin.

Priami plak qan e duart i dridhen në gjunjët e Akilit

E lotët gdhendin gjunjët e Akilit: hutohen lotët, arrijnë gjer në thembër.

Akili qenka pa gjunjë,

në thembrën e tij ka monoklin vdekja.

Në enë bakri mbush me lot Akili lajnë trupin e Patroklit

e një qefin i hollë prej qielli trupin ia mbështolli...

Lotët gdhendin gjunjët e Akilit, 

në thembrën e tij monoklin vë vdekja.

 

 

Bodleri

 

I sëmurë, me mjegullën përfshirëse të hashashit, engjëll nën lëkurë demoni

Bodleri sheh veten si i vrari vrasësin dhe duket – tavernë nën tym nejloni.

Ju ziliqarë në mes të ferrit: të zinj si qentë në dhomën e Bodlerit

Pse nuk lëvizni, sillni verë, lulëkuqe vere tryezave të çelin...

Ziliqarë në mes të ferrit...

Sot libra janë tryezat e kafeneve me gërvishtjet e thonjve të Bodlerit

Ti mbledhim bashkë gjithë lulet e së keqes nga herbariumet dhembje të mbjellim

Ai i çartur: çmendi me shpirt parajse që gjithë parajsorët pshur me ferr

Me flakët –gjelikuqfrance në çast u ndez shpirtrat, në çast i përmjerr.

Ziliqarë në mes të ferrit...

Le të bie nata e djersitur: Venus i zi mbi drobitjen e Bodlerit

Dhe të gjithë poetët – arratisur të mblidhen rrotull tij në dhomën e hotelit.

Ejani ziliqarë në mes të ferrit: të zinj si qentë në dhomën e Bodlerit

Çdo varg është vragë, mish i sapo çjerrë - mish ngjyrëblu, nuk ka gjak të derdhi...

Ziliqarë në mes të ferrit...

Nuk ka gjak të derdhi, ç’më rrini trëndafilë -  jipni gjak

Infermierja Hënë hape pak dritaren, zambakë e tulipanë afroji pak

Afroji pak anijet me bunacë, thuaji një zgalemi t’i fshijë ballin

Dhe ata t’ia marrin shpirtin t’ia çojnë larg, atje ku s’shkojnë dot haudhënësit...

lulëkuqe vere tryezave të çelin...

Lulëkuqe vere tryezave të çelin dhe Parisi të shkëlqejë: kafkë me vrima fyelli

Gjithë dashuritë balsamin le të derdhin, si Sena nën drita të torturohet mendimi

Dhe nëse ka zota, gjithë qiellin ta çjerrin e Bodleri të lind si atdheu nga himni

Bodleri të lind si atdheu nga himni....Bodleri...i mjeri, Bodleri...

Tavernë e boshatisur: bën shenja me tymin.