Faleminderit

Baki Ymeri: Gostivarliu që e pa mbretin dhe mbretëreshën

E merkure, 11.11.2009, 08:59 PM

Gostivarliu që e pa mbretin dhe mbretëreshën

Nga Baki Ymeri

Nga gostivarlinjtë e Bukureshtit, më i njohur ishte Halit Emini nga Llakavica. Jetoi ndërmjet viteve 1865-1925. Është autor i një ditari me kujtime të shkruara në të dy gjuhët: shqip e rumanisht. Ende nuk dihet se ç’u bë me fatin e tij. E ka përmendur këtë rast, edhe dr. Hasan Kaleshi, edhe Haki Selimi, ky i fundit, gazetar i Flakës. Është fjala për një dorëshkrim të rëndësishëm, të një rilindasi që fliste shqip, rumanisht, maqedonisht, serbokroatisht, turqisht, persisht dhe frengjisht. Sabri Selmani (1900-1995), ishte nga Llapushniku. Jetoi në Bukuresht, 95 vjet. U lind atë vit kur vdiq Naimi, më 1900. I admironte shkrimtarët rumunë dhe krijonte shqip këngë origjinale me motive përmallimi. Deri në çastet e fundit, për të përkujdesej një kushërirë e gruas: zonja Mia. Kurmi i tij prehet në varrezat e krishtera “Gjençea” të Bukureshtit, siç prehet edhe Bajram Shabani në varrezat ortodokse të Bushtenit, apo Lazim Rexhepoi në ato të Piatra Neamcit në Moldovë. Varret e tyre i stolis edhe kryqi, edhe hëna, ngase nuk i mundonte virusi antikristian i krokodilave të internetit që janë duke ia bërë sherrin Kosovës, Shqipërisë dhe Çamërisë, të ndodhur tashmë në shënjestër të faktorit qeveritar për zbulim, identifikim

Fan S. Noli mes shqiptareve te Brailes (1911)

dhe ndëshkim për nxitje të urrejtjes fetare dhe insinuata raciste kundër vlerave më të shenjta të kombit. Sabriu ka qenë një nga tregtarët më të suksesshëm të Bukureshtit. Ishte i sinqertë, korekt, besnik dhe i ndershëm. Nëna e tij, Shelibari, kishte jetuar 105 vjet. Derisa ishte i shëndoshë dhe i pasur, shumëkush ia shkelte pragun e derës. Kur e kaploi pleqëria, sëmurjet dhe varfëria, ia kthyen shpinën. “O Baki! Ke ba sevap xhi ke arrdh tum shohësh. Jam plak. Plaki nok ka sajgi. Kërkush nuk ma çel derën. As vdekja nok vojn tum mare,”, klithte ky shqiptar i harrruar, në njërin nga njëqindmijë apartamentet e Rrugës “Kalea Rahovei”.

Shqiptari i Llapushnikut, që në kohën e mbretërisë ishte menaxher i restoranit Gara de Nord, kishte njohur përgjatë jetës së vet, dijetarin Nikolla Jorga dhe kryeministrin Duka, ky i fundit me prejardhje shqiptare. Duka vjente në restoranin tonë, ngase njihej me patronin. “Së trëic domnule Ministru!” (Të na rroni, Zoti Ministër!”, i thoshte patroni kur e shihte. “Çe faç mëj turkule!” (Ç’bën mor turk!), e pyeste ministri shqiptarin e Llapushnikut, sa herë që e shihte në restoran. Sabriu e ka njohur atë kohë edhe Ministrin e Jashtëm të Rumanisë, Nikulae Tituleskun, njërin nga diplomatët më të mëdhenj të Evropës, dashamir i madh i popullit shqiptar. “Mos e arritsha mëngjezin nëse të gënjej, na thoshte xhaxhi Sabri: Nikulae Titulesku dy herë më ka dhënë nga njëmijë leja. “Ishin goxha para ato”, na thot dhe shton:.

“Nikolla Jorga vjente në Sallonin Mbretëror, që gjendej përballë postës telefonike. Salloni ishte i shtruar me qylima persanë. E kam njohur edhe majorin Eftimiu, një vllah që kishte restorantin e stacionit hekurudhor Gara de Nord. E kam parë poashtu edhe Mbretin e Rumanisë, Mihai I. Ishte i ri asokohe. Vjente me nënën e vet, Mbretëreshën Maria, në rrugën Kalea Vktoriei nr. 85, lart në kat. Atje ishte një shtëpi e madhe e Dobërçeanut, që ishte drejtor. Dobërçeanu kishte një vajzë që çalonte dhe 20 vajza që qëndisnin flamuj për regjimentet e Mbretërisë. Mbretëresha Maria, pas vdekjes se burrit, vjente në Kalea Viktoriei me automobil, me shoferin e saj dhe agjutantin që ia çelte derën. Mbreti mbante një baskë në kokë dhe pantallona të shkurtëra. E mbaj mend edhe njëfarë Davidesku. Ishte njeriu i mbretit. Gruaja e tij ishte nga i njëjti fshat me gruan time, nga komuna Kondeesht, rrethi i Jalomicës. Davidesku e ka pagëzuar gruan time. Ishte edhe një djalë të cilin e pat pagëzuar: Puju Dumitresku. Dumitresku ishte sekretari privat i Mbretit. Davidesku ishte ushtar, dhe kur e kreu ushtrinë, mbreti e mori pranë vetes. Mori tri gjermanë dhe Davideskun. Pas shpinës së Pallatit Mbretëror, gjendet një shtëpi me kate. Atje vinin mbreti Karol i Rumanisë dhe Davidesku i fshatit të gruas sime. Unë kam banuar pranë tij, në rrugën Kalea Viktoriei, karshi Kishës së Bardhë (Biserika Alba)”.

“M’ka marrë malli me ni shqiptar t’ foli shqip”

Nikolla Gjergj Pallamida, president i Komunitetit Ortodoks Shqiptar te Bukureshtit

Me këto fjalë na priti kur e vizituam për herë të parë (me rastin e Krishtlindjeve: 25 dhjetor 1991). I mbante mend krimet e serbëve kundër shqiptarëve të Ravenit (1913). I kujtohej ajo që kishte dëgjuar nga të tjerët: Serbët kishin hyrë kur korrej misri. I kishin detyruar fshatarët t’ë bëjnë gardh me kashta misri, dhe i kishin vrarë në arë, brenda gardhit të improvizuar. Gruaja e tij, Maria Këndoju, pesë vjet më e re, ishte nga Kostineshti i Jallomicës. Në vitin 1918, Ministria e Drejtësisë ia jep nënshtetsinë rumune. Në vitet 1920-27, punon si manifakturant, në komunën Grindu. Ndërmjet viteve 1927-31, është rrogtar i Fabrikës së çokolladave në rrugën Kalea Viktoriei. Pastaj (1931-1942), vepron si kasier dhe drejtor i restoranit “Nikolae Poenaru”, në Gara de Nord (stacioni hekurudhor) të Bukureshtit.

Në bazë të një dokumenti që e gjetëm këto ditë, na jepet rasti t’i sqarojmë disa gjëra. Fjala është për periudhën e marsit të vitit 1941, kur patën ngjarë do trazira rrënqethëse të legjionarëve fashistë kundër të huajve, përkatësisht kundër hebrenjve: thyerje shtëpishë, djegje dyqanesh, sulme bestiale, madje edhe gjakderdhje. Është e qartë, thekson prof.univ. dr. Ilie Puia, se “në mbarim të vitit 1940 dhe fillim të vitit 1941, kanë ngjarë evenimente të përgjakshme, të krimit dhe ahmarrjes, në të cilat i vetmi argument i dialogut të legjionarëve me pushtetin dhe popullin, ka qenë pistoleta”. Atë që e bënë ksenofobët e tërbuar të Manastirit kundër shqiptarëve të pafajshëm para disa vitesh (2001), legjionarët e Horia Simës e kishin bërë në Bukuresht, qysh para 60 vitesh. Sa për ilustrim, lidhur me pafajshmërinë e shqiptarit të Llapushnikut, po e japim për herë të parë, tekstin e një dokumenti autentik, të pronarit të restoranit “Bukureshti-Nord”, N. Poenaru:

“24 Mars 1941. Zotërisë së Tij, Zotit Prefekt i Prefekturës së Policisë të Kryeqytetit. Bukuresht. Zoti Prefekt, Funksionari im, Sabri Selmanoviçi, është i reklamuar te Zotëria Juaj, gjoja se ka marrë pjesë në çrregullimet e rebelimit fatkeq. Me respekt të veçantë, Jua bëj të ditur se ky funksionar është në shërbimin tim, nga viti 1932, duke patur funksionin e kasierit – pra, të njeriut të besueshëm. Në ditët e 21-25 Mars të vitit 1941, nga vetë inisiativa, ua kemi sevuar tryezën falas 180 ushtarëve të trupës dhe oficerëve, në drekë e darkë, zoti Sabri Selmanoviçi, duke qenë me prejardhje turke dhe nënshtetas rumun, ka qenë i deleguar nga ana ime për ndarjen e ushqimit, zotëria e tij duke i dhënë secilit ushtar bukën ndërsa kuzhinieri Lëzëresku ua ka servuar çorbën në ditët e sipërpërmendura, si në drekë po edhe në darkë. Zotëria e tij ushtron shërbimet në orët vijuese: në mëngjez nga ora 5-3, dhe në mbrëmje, nga ora 7-12 natën, dhe këtë në mënyrë permanente, duke patur pranë atributeve të kasës, edhe atë të udhëheqjes së krejt personalit të restoranit. Zotëria e tij nuk ka munguar nga shërbimi, duke qenë personalisht i njohur nga organet e Shtetit të Gara de Nordit: Polici, CFR, Mjeksia, Pranim-nisje, Doganë, etj. Shakasë me shije të budallaftë që i vihet në shpinë zotërisë së Tij, i mungon krejt serioziteti dhe Ju lutem respektësisht, po qe se të lartëpërmendurat nuk janë të mjaftueshme, do t’iu kërkoj zotërinjve oficerë me të cilët kam bërë ndarjen e ushqimit në ditët e rebelimit, një dëshmi nga ana e tyre dhe e organeve policore të Gara de Nordit. Pranoni, Ju lutem, Zoti Prefekt, sigurimin e nderimeve tona të veçanta. Nënshkruan: N. Poenaru” (kopja e origjinalit në gjuhën rumune, gjendet në koleksionet tona - B.Y.).

Shqiptarët ishin të njohur për trimëri dhe besnikëri

Dokumenti në fjalë është një nga dëshmitë bindëse se shqiptarët u kanë ikur implikimeve politike në veri të Danubit. Ndërmjet viteve 1942-47, Sabri Selmanin e gjejmë në Birrarinë Qëndrore, ku do të vazhdojë të punojë si pensionist, deri në vitin 1987. Kishte një respekt të hatashëm ndaj Jusuf Hamzait të Siniçanit (që ishte mik i ngushtë me ish-presidentin e Rumanisë, Gjorgje Gjorgjiu Dezh), i varrosur në varrezat turke, edhepse nuk ishte turk, por ishte e drejtë e familjes së tij ta varrosin atje ku e ka lënë amanetin për së gjalli. Çfarë shqiptari i hatashëm ishte Jusufi, na thoshte Sabriu dhe shtonte se “Jusuf Hamzanë e njihnin me emrin Gjorgje Ivanesku, mua më njihnin me emrin Nenea Mishu, ndërsa babain tim, Kadri Selmanin, e njihnin me pseudonimin Gogu Radulesku. Pse? Ngase në bazë të burimeve historike, rumunët e dinin se shqiptarët nuk janë myslimanë por gjak i gjakut të Skënderbeut që ka zhvilluar 25 beteja kundër hordhive osmane në ballkan.”

Na fliste pastaj për ata që ia kishin hangër hakun, për ata që e kishin harruar, për Kadriun dhe Hasipin që kanë patur dyqan në Jallomicë, për shqiptarët që i zunë rob kur nisi lufta, për babain e vet që shkonte nga pijetorja në pijetore dhe vjente i dehur në mesnatë, për hamallët shqiptarë “që e bajshin mallin në shpinë”. Gjyshi i tij, Selman Tusha, dyzet vjet ka qenë plak katundi. Ai kishte tri djem: Hasipin, që ia prenë kryet hajdutët në Rumani, Xhemalin dhe Kadriun. Baba i tij, Kadriu, ka qenë pronar i restoranit “Gogu Radulesku” në Këmpina (1928-30). “Ishte patron, por edhe pijanec. Si pasojë e zullumeve të t’et, i njohur si kurvar, vrasës dhe hapsanexhi, Sabriu e braktis Këmpinën dhe vjen në Bukuresht, ku inkuadrohet si hysmiqar. Fiton ca para dhe kthehet në vendlindje, prej nga rikthehet në Silishte, ku e mban duqanin deri në vitin vitin 1937. Pastaj shkon në komunën Grindu, ku ia lë dyqanin Haqifit dhe vjen në Bukuresht.

“Ktu u martova. Vllaznit nouk e lishin gjruen t’voje me mu, se nok i dojshin muslimanët. Ju i mshefni gjrat ene i rrehni kur t’doni, m’thojshin”. Në Bukuresht ka patur dy shtëpi, por kur hynë komunistët, njërën ia prishën, tjetrën u detyrua ta shesë për pak para. Nuk u konvenonte të kesh pronë private, por u konvenonte të punosh për ta, për një rrogë qesharake, komuniste. Se puna është emblemë nderi dhe krenarie, dëshmon edhe shembulli i Sabriut: 17 vjet ka punuar në fabrikën e çokolladave “Dobroxheanu” që gjendej në rrrugën Kalea Viktoriei, në atë rrugë të famshme të Bukureshtit ku gjendet hoteli Kontinental i Ismail Qemalit. 10 vjet ka udhëhequr kasën dhe personelin e restoranit “Poenaru” në Gara de Nord dhe 17 vjet ka punuar në Birrarinë Qëndrore, në Sfëntu Gjeorgje (Shën Gjergji). Vetëm në Bukuresht, ka punuar gjithsejt 44 vjet, plus punët e tjera që ka kryer si manifakturant, nëpër provincë.

“Kur kum ardh une n’Vllajak, te ne hini bullgari. Më 1916-tën, na murrën angari. Ato xhi kishin 15 vet e tërma, i mirshin. Une kisha 16 vet, po hika pi agje se na ndjekshin serbët, shkova n’Manastejër, pi agje n’Greqi, masdandej erdha n’Molldovë, n’Marashesht e n’Bukuresht. Jerdha ktou se ktou e kum pas babën. Kjo dynja a jallan dynja, njani vojn, qetri shkon. Aj xhi vojn e presim tuj këndu, aj xhi shkon e përcejllim tuj vajtu. Çish kum kan e çish kum mbet: me njerëz t’mëjër e me t’kçi; me orospaja e me hajduta; me xhip e me ministra. Vojte patroni Poenaru e m’thojte: Shko ktu e shko atje. Mu m’çojshin kahmos, njën te ministri. Kishin besim t’madh te shiptarët. Po çfar besimi kan gjemt e haxhi Beqirit të Gostivarit xhi m’kan harru!”

E këtillë ishte jeta e mërgimtarit zemërgjerë të Llapushnikut, që ka dashur 100 gra, që u ka gjetur punë, edhe shqiptarëve, edhe turqve, edhe rumunëve, edhe bullgarëve të Maqedonisë që tash deklarohen si maqedonë. Na fliste edhe për doktor Topën, që ishte asokohe shef i Sitalit të Urgjencës dhe funksionar i Ministrisë së Punës. Bullgarët e furnizonin Bukureshtin me prodhime qumshtore, ndërsa shqiptarët me ëmbëlsira, besnikëri dhe trimëri. Muret e dhomës ku banonte me zonjën Maria, ishin të stolisura me fotografi e me vargje që i kish krijuar në gjuhën rumune, nën ndikimin e folklorit. Motivi elementar: nostalgjia ndaj vendlindjes. Dëshira e vetme e tij ishte të kthehet në vilat e të japë atje frymën e fundit. Nuk ka gjë më të keqe se sa të jesh e vetmuar në vend të huaj, na thot sot, një korçarkë e këtushme (Dhorka (Dishnica) Kristesku. Jeta e përbujshme e Sabri Selmanit, dashuritë dhe përmallimet e tij, defilojnë në do vargje nostalgjike, që i krijonte atypëraty:

“Trandafil qi po çel vetë/ Pse më çove në gurbet?/ Në gurbet e n’Rumani/ Hupa vilat, hupa shpi,/ Hupa miq e miqsi.// Punova sa punova./ Di shpaja i marova./ Bana darsëm e u martova./ Jum martu me niçin gra./ Kush nuk ze bes, le të vije me i pa!/ Niçin gra i kum pagu/ Tum qajn e tum vajtojn mu./ Mu s’ka kush tum qaje/ Raj kujtohem, nuk e di/ Si m’harut ju nejpët e mi./ Nuk kam vlla e nuk kam motër,/ Nuk kam motër e nuk kam vlla,/ Nuk kam gajlen kuj me ja qa,/ M’ka marr malli me u pa,/ M’hipën vaja e za me qa”.

(Vota: 11 . Mesatare: 3.5/5)