Kulturë
Dukagjin Hata: Para ikjes nga ferri…
E diele, 15.11.2020, 11:03 AM
Para ikjes nga ferri…
PROLOG
Fragment nga libri në process:
Nga Golgota në “Tokën e Premtuar”
-Kushtuar
aktit të familjes së Sakip Skepit dhe shtatë familjeve dibrane që thyen klonin
enverist të Diktaturës më 12 maj 1958-
“Të
jesh i lirë nuk është aq e vështirë sa besohet. Supozohet vetëm një kusht: që
liria të vlejë më shumë se jeta” - Aleksandër
Sollzhenicin
Nga
Dukagjin HATA
Ishte
fundi i viteve ’50, vite që erdhën me shtrëngime të reja të jetës në cdo cep të
atdheut, të pushtuar nga klika e kuqe, por në Blliçe, në atë fshat të çuditshëm
të Dibrës, ku sigurimi qe shtruar “këmbëkryq”, këto shtrëngime po ktheheshin në
një makth për të gjithë banorët. Edhe ata që ishin më të “privilegjuar”,
ndiheshin si në gjëmba, për shkak të kalvarit të përndjekjeve sistematike që
ushtrohej me një simetri gërricëse nga segmentet e regjimit mbi bashkëfshatarët
e tyre. Thënë ndryshe, Blliçja ishte një shenjestër ku qenë orientuar
“erenitë”, duke lëshuar në muzgjet e përgjakur nga krimi kujen e kukuvajkave
bolshevike…
Sa
më shumë që forcohej regjimi i ndërtuar mbi barazitizmin në varfëri ekstreme
dhe goditjen pa mëshirë të
kundërshtarëve realë dhe imagjinarë, aq më shumë shtrëngohej laku në qafën e
njerëzve të thjeshtë, që ndiheshin të pushtuar në tokën e tyre, në lirinë e
zgjedhjes së çdo alternative dhe në vetë pragun e derës…
Fshatarët,
burra e gra, të rinj e të moshuar, me shetër në duar, rrinin gjithë ditën, nga
agu në mbrëmje vonë, arave, duke ujtur e prashitur, në një garë të ethshme me
kohën, për të siguruar bukën e gojës, e cila herë herë mungonte, edhe pse drejt
saj qenë drejtuar gjithë altaporlantët e zhurmshëm të Diktaturës…
Fshati
Blliçe kufizohet nga fshatrat Fushe-Alie, Rrenz, Laçes, Kastriot, Kuke,
Pergjegje, Shumbat dhe është një ndër fshtrat më të mëdhenj të Dibrës dhe
fshati më i madh i Fushë-Alie (Fushë-Çidhnës). Ky fshat përbëhet nga 14 fise,
të cilët janë: Skepi, Tota, Hoxha, Birti, Dauti, Kaloshi, Derti, Noka, Nezha,
Kuta, Derti, Spata, Bodi, Dedja. Banoret e ketyre fiseve pretendojnë se janë me
origjinë nga malësite e Dibrës, ne të majtë të Drinit, kryesisht nga bashkësia
krahinore e Çidhnës.Këta fise mund të jenë ngulitur këtu aty nga fillimi i
shekullit XVIII.
Dokumentet
e shumta arkivore dhe të të dhënat e ardhura gojë më gojë dëshmojnë se fshati
Blliçe ka qenë një zonë historikisht e banuar dhe për këtë ekzistojnë dëshmi të
shumta. Përballë Bliçes, në jug të saj, ndodhet lagjja Çelias, një lagje
mesjetare, në të cilën mendohet se ka qenë vendlindja e Skëndërbeut, çfarë e
tregojnë toponimet e shumta, që i kanë rezistuar zulmës zhbërëse dhe asimiluese
të kohëve.
Është
një fshat i begatë, me toka në përgjithësi fushoro-kodrinore, nën ujë dhe
pjellore, me pozitë gjeografike të favorshme, ku në të djathtë të tij lidhet me
zonën e Topalltisë, ne pjesen veriore me krahinën e Slloves, ndërsa në të majtë
dhe në jug me zonën e Malsisë...
Luftës
qëndrestare antiosmane dhe antiserbe (tre luftërat e mëdha antisllave) të këtij
fshati me bëma në histori, iu shtua si një kurorë dhimbjeje dhe lavide lufta
epokale kundër Diktaturës komuniste, pushtimit më mizor që kishte ndodhu deri
atëherë, këtë radhë nga vetë shqiptarët.
Lufta
kundër komunizmit është faqja më e lavdishme e histiorisë së këtij fshati
qëndrestar, i cili i bëri një rezistencë të pashembullt urdisë bolshevike,
ardhur që nga stepat e Rusisë, shfaqur si një makth në gjithë perandorinë e ish
Lindjes së kuqe.
Shpata
gjakatare e Diktaturës ra pa mëshirë mbi thuajse të gjitha fiset krenare të
Blliçes, mëkati i vetëm i të cilëve ishte se donin që të jetonin me nder e
dinjitet në tokën e tyre, me hisen e tyre të diellit mbi krye, pa alarmet e rreme
komuniste dhe pa atë dyzim e mashtrim kolektiv, që ishte kthyer në një mynxyrë
të pashmebullt.
Nga
ky fshat janë pushkatuar dhjetëra burra, janë burgosur dhe internuar
politikisht mbi 50 burra, janë arratisur në kërkim të një fati tjetër në botën
e lirë dhjetëra familje.
Pjesë
e kësaj arratije që vazhdoi gjatë gjithë ekzistencës së atij regjimi mizor,
është edhe historia e rrëfyer në këtë libër.
Në
kohën kur zhvillohet kjo ngjarje, agjitpropi enverian ishte në zenith, duke
lëshuar gjëma e mallkime ndaj “armiqve”, që thuhej se ky fshat kishte me
shumicë dhe ndaj tij qenë lëshuar të gjithë urditë e ferrit.
Ajo
pranverë erdhi me një diell të kursyer dhe një shpërthim të ndrojtur lulesh,
sikur diçka pati mpirë lëkurën e stinës së blerimit…
Një
maj qe festuar me zhurmë e pompozitet, me fjalime dhe pankarta të sheqerosura
të agjitpropit, kurse Shëngjergji qe festuar tinës, pa asnjë lloj ceremoniali
dhe në heshtje të plotë, jo sikur po përcillej një ditë kremtimi feste, por një
“tabu”. Edhe pse ende nuk kishte ardhur dita e zulmës më barbare të urdive
jakobine ndaj çdo feste, riti e kulti fetar, këto të fundit më së paku
rrethoheshin me heshtje dhe me një lloj mosaprovimi të nënkuptuar, që lexohej
ankthshëm nga të gjithë.
Blliçja,
me tallazitjen e një graviteti emocional të epërm, me “armiqtë” e supozuar,
dukej si qendra e Botës, edhe pse aty nuk gjallonte thuajse asgjë, përveç një
dyqani artizanal, ku banorët blinin ato pak gjëra që servireshin dhe që
shërbente edhe si klub, ku pihej kafe e raki, mes zhurmënajës së fjalëve pa
fund, që endeshin në një thashthemnajë të trishtë…
Në
atë shtëpi në hyrje të fshatit, ku ritmet e jetës gjitherë qenë të vrullshme,
ato ditë qenë bërë ende më të vrullshme, me ardhje vatje njerëzish, që s’kishin
të sosur…
Vogëlushi
Sakip Skepi vështronte me habi atë gjurulldi që kishte disa ditë që vazhdonte
në shtëpinë e tij, ku ardhjet dhe ndenjet e hallave me fëmijë, hyrje
daljet pafund të rrethit familjar e
farefisnor, i krijonin ndjesinë e një “feste”, që vazhdonte me ritme galopi…
Asnjëhere
më shumë se ato ditë babai nuk kishte therur keca e qingja, sikur gostitë në
atë shtëpi bujare, rrethuar me një avlli të lartë dhe pemë gjithëfarëshe, do të
zgjasnin jo me ditë por me vite.
Pohimi
i të atit se pas dy tre ditësh do të shkonin në një festë të madhe, ia kishte
ndezur fantazinë vogëlushit. E ku mund të kishte festë më të madhe se sa kjo
zallamahi e shoqëruar me sofra që uleshin e ngriheshin pa fund, aq sa dukej se
miqtë dhe mikeshat e familjes nuk kishin të sosur?!
Në
një fshat ku shtëpitë janë ngjitur me njëra tjetrën si Blliçja, vështirë se
gjithë ky trazim mund të kalonte pa u vënë re, por askush nuk u shqetësua,
madje as syri vigjilent i sigurimit nuk pikasi ndonjë gjë të pazakontë, pasi e
dinte se kjo shtëpi kishte qenë gjithmonë bukëdhënë, me derë të hapur kanat më
kanat për miq e armiq.
Vogëlushi
as që mund ta përfytyronte atë që po projektohej në qiellin e një fati të ri,
pasi ai nuk e dinte se kishte një mënyrë për të ikur nga ai vend ku kishte
shokët dhe lodrat e varfëra të kohës, lojën kukafshehtas dhe ndoca lojëra të
tjera të varfëra, por mjaftueshmërisht për duhurat për të vrarë kohën një
pesëvjeçar, në kushtet e atij izolimi të skajshëm dhe gjithçkaje tjetër të
hirnosur të epokës delirante.
Erdhi
mbrëmja dhe vogëlushi ende ndihej në krahët e ëndërrimit për atë që
përfytyronte se e priste të nesërmen, ditën kur babai i pati thënë me një
vëmendje serioze, sikur po i fliste një burri të rritur, se aty afër mbrëmjes,
do të niseshin diku larg, në një festë të madhe…
Atë
natë vogëlushi pa rishtas burra që hynë një nga një në odën e miqve, të shtruar
me lëkurë deshësh të therur në festa e zijafete, ku qëndruan deri vonë.
Babai
nuk lejonte asnjë anëtar të familjes, madje as atë vetë, që e kishte dobësi të
veçantë, që të hynte në atë dhomë, ku po bisedohej me zë të ulët dhe po
projektohej ikja e madhe…
Kur
ai tentoi të hynte tek oda e babës, e ëma, një grua e urtë dhe fisnike, që
ushqente një dashuri gati hyjnore për të birin, iu drejtua duke vënë dorën në
buzë në shenjë mosaprovimi:
-Mos
bir! Baba është shumë i zënë…Kur të mbaroi punë, të thërret vetë…
Në
mendjen e fëmijës, rrinte si një imazh i trazuar, mes përfytyrimit dhe pritjes,
ndjesia e “festës” që i priste, siç i kishte thënë i ati dhe drejt të cilës ai
po rendte turrevrap me fantazinë e pasur fëmijnore…
Blliçja
bluante në heshtje varfërinë eksterme dhe shtrëngimin e litarit në fyt,
ndërkohë që në atë shtëpi po niste rrugë një ide, mes makthit dhe ëndrrës dhe
nuk dihej asgjë se si do të niste dhe mbaronte kjo histori…