Vilhelme Vrana Haxhiraj: Një foto shumë domethënëse

Një foto shumë domethënëse

Nga Vilhelme Vrana Haxhiraj

I nderuar miku im Fatmir!

Foto Fitim Haxhiraj

Të falenderoj për kujtesën që ke sjellë përmes kësaj fotoje. Një Fjalë e vërtetë apo një Foto është një artefakt që vjen nga 13 vite më parë. Bashkë me kohën ajo do të udhëtojë ndër vite dhe kur ne do të jemi në amëshim të përjetshëm.

Pas përurimit të veprës së Terziut ne të tre, Fatmir Terziu, Unë dhe Visar Zhiti u gjendëm në bregdet. Bashkë me ne disa hapa përpara ishte bashkëshorti im, Fitim Haxhiraj, me aparat fotografik në dorë. Ecnim ngadalë me përshtypjet më të mira për takimin letrar,pjesëmarrjen, dashamirësit e letërsisë dhe mbi të gjitha me bukurine e magjishme dhe mahnitëse të Saransës së pranverës së përhershme.  Folëm për letërsinë në tërësi, pa mohuar Realizmin Socialist dhe për letërsinë bashkëkohore që kishte filluar të lëshonte sytha të rinj veç të një trajtimi tjetër. Po lindëte një letërsi ndryshe, një letërsi bashkëkohore e Realizmit Real, që s’ kishte asgjë të përbashkët me atë të Realizmit Socialist.

Po ta shikojmë foton me vërejtje, ajo flet shumë. Në atë çast ne jemi në një diskutim rreth premisave dhe botimit të një letërsie të re. Unë vetëm po dëgjoja, në atë çast Fatmirin si përfaqësues i një letërsie të re bashkëkohore pa ndikime të Realizmit Socialist,i cili dhà mendimin për aprovimin,miratimin e kësaj rryme të re letrare duke iu drejtuar Visarit për të krijuar një shoqëri letrare në Vlorë.

Duke hapur krahët me nervozizëm apo me tendencë, për qëndrimin e të cilit flet fotografia,Visari kundërshtoi Fatmirin:

-Më thuaj të lutem, me kë do ta bëj këtë shoqëri?! Nga ata që shkruajnë në Vlorë për burgun,vetëm unë jam që kam lidhje me këtë qytet bregdetar...

- E ke gabim,-iu përgjigj Fatmiri.

Letërsi e ndaluar nuk është vetëm ajo e burgut. Ka qindra autorë,që janë persekutuar deri në palcë dhe nuk kanë qenë të burgosur,por u janë mohuar të drejtat dhe liria e fjalës apo e shtypit.

-Fatmir, ke të drejtë. Sepse sa e sa virtuozë, me talent në disa fusha të shkencës dhe nuk kanë mundur t’i shprehin mendimet e tyre të lira. Nuk e mohoj,po as e ngre në piedestal letërinë e Burgut. I burgosuri e dinte fatin e tij, por familja dhe fisi që paguanin për të ishin fajtorët e pafaj. Kalvarët që kaloi shtresa e fisnikërisë dhe intelektualët e arsimuar në perëndim, vetëm ai që i ka povuar në shpinë e di se ç’do të thotë Luftë Klase.I burgosuri e dinte fatin etij, por nuk e provoi përbuzjen, mohimin, denigrimin me fjalë fyese, kulak i dreqit, Armik i popullit, Ti ke lyer duart me gjak. Pa turp dhe pa droje të drejtohej një pa shkollë me fjalët: Ti nuk je si ne, nuk ke të drejta të barabarta me mua. Le të mësojë sa të dojë yt bir apo jot bijë, nuk ua jep Partia arsimin e lartë.Ky ishte realiteti i pamohueshëm shqiptar.Nuk ke qenë i vetmi i burgosur, se kishte nga ata që ishin dënuar me burgim të përjetshëm dhe i shkruanin Gruas apo fëmijëve: -Të shtrenjtët e mi,Dua diçka që nuk blihet me para. Kjo ishte liria e munguar.

Duke përkrahur Fatmirin dhe sa thashë më sipër,më erdhi keq që Visari e sfumoi letërsinë e një qyteti si Vlora. Duke na treguar se ai ishte i përveçëm, i cili ulej në tryezë me korifejtë dhe niveli yt letrar krijonte diferencë me letrarët vlonjatë. Edhe një fjalë të thotë apo të shkruajë dikush, ka vlerë...Letërsia ka nevojë për ajër ,për dritë, për ngrohtësi, për komunikim, për tolerancë e bashkëpunim që të hyj në shpirtin,zemrën dhe gjakun e çdo shqiptari. Letërsia pa brryla,pa u mburrur “Jam unë e s’ka në botë!” u përket cinikëve, që u bëjnë hosana të gjithëve.

Veç kujtesës së Fatmirit,përshëndes komentin e botuar te Fjala e Lirë të shkrimtarit dhe analistit të shquar, sidomos në fushën e folklorit,Timo Mërkuri,i cili pa e ditur brendinë e bisedës sonë në foto,e ka titulluar shkrimin “Zëri me tre drita” Që të tre  personat e fotos flasin me zërin e ndërgjegjjes, sepse ështe e vetmja që jo vetëm nuk gabon, por dhe kritikon në heshtje...Në rrëfimin e Fatmirit dhe analizlën e Timo Mërkuurit rreket nevoja për tema të tilla që t’i bashkojë artistët e çdo zhanëri e jo t’i veçojë duke e shpërfillur atin e tyre. Kurrë nuk duhet të flasë goja para mendjes,sepse përballë ndërgjegjjes qëndron nënndërgjegjja.Vlerat letrare të kombit nuk bëhen as nga një as nga dy shkrimtarë por nga një plejadë e tërë krijuesish që e bënë të njohur letërsinë shqipe në botë për të mos e quajtur më letërsi provinciale.

Shkrime të tilla janë të domosdoshëm për diskutim,se janë përparësi dhe zhvillim.

Ju uroj shëndet dhe Gëzuar Festat e Fundvitit!

Vihelme