Sabile Basha: Lëvizja ilegale patriotike shqiptare në Kosovë, 1945–1990 (29)

JATAKËT DHE BUNKERËT E LIRISË

JATAKËT E SHUMTË TË AZIZ ZHILIVODËS (29)

Nga Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha

Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, realiteti politik dhe shoqëror në Kosovë mori një kthesë të ashpër, e cila për shumë luftëtarë të bashkimit kombëtar nënkuptonte jo liri, por një formë të re robërie. Ideali për çlirim dhe bashkim kombëtar, që kishte frymëzuar breza të tërë gjatë luftës, u përball me represionin e pushtetit të ri jugosllav, i cili synonte të asgjësonte çdo përpjekje që sfidonte integritetin e tij shtetëror.

Në këtë kontekst, për shumë prej atdhetarëve shqiptarë nuk kishte mbetur asnjë rrugë tjetër veçse të vazhdonin veprimtarinë e tyre në ilegalitet. Ky vendim nuk ishte thjesht një akt vetëmbrojtjeje, por një zgjedhje e ndërgjegjshme për të mos hequr dorë nga ideali i lirisë dhe bashkimit kombëtar. Ata që kishin luftuar me armë në dorë, tani detyroheshin të luftonin me fshehtësi, me fjalë të koduara, me besë dhe me rrjete të padukshme solidariteti.

Strehimi i tyre gjendej te miqtë e idealit, në shtëpitë e njerëzve që ndanin të njëjtën besë dhe të njëjtin rrezik. E kur edhe këto strehë bëheshin të pasigurta, ata gjenin shpëtim në natyrë — në male, pyje dhe shpella — ku ngritën bunkerë të vegjël, të ndërtuar me duart e tyre, shpesh në kushte ekstreme. Këto bunkerë nuk ishin vetëm vende të fshehjes fizike, por simbole të qëndresës kombëtare, hapësira ku mbijetonte fryma e lirisë edhe atëherë kur ajo ishte ndaluar të përmendej me zë.

Kështu, periudha pas Luftës së Dytë Botërore u shënua nga një formë e re e luftës – jo më në fushëbetejë, por në errësirën e maleve dhe të bodrumeve, ku idealistët shqiptarë vijuan përpjekjen e tyre të heshtur për bashkim kombëtar dhe dinjitet njerëzor.

Një fat të ngjashëm përjetoi edhe atdhetari i njohur nga Zhilivoda, Aziz Krasniqi — figurë e shquar e rezistencës kombëtare, i cili në kujtesën historike mbeti i njohur me emrin Aziz Zhilivoda. Ai përfaqëson një ndër shembujt më të ndritur të përkushtimit ndaj idealit të lirisë, duke u bërë simbol i qëndresës dhe i besës shqiptare në kohë shtypjeje dhe ndjekjeje të pamëshirshme.

Gjatë qëndrimit të tij në Kosovë, Aziz Zhilivoda u mbështet nga një rrjet i gjerë jatakësh — njerëz të thjeshtë, por me zemër të madhe, që ndanë me të jo vetëm bukën e përditshme, por edhe rrezikun e vdekjes. Ata e strehuan në shtëpitë e tyre me devotshmëri e pa asnjë hezitim, duke e ruajtur me besë dhe përkushtim të plotë. Në çdo shtëpi ku ai gjeti strehë, shpesh në kushte të varfra e nën kërcënimin e pushtetit, ndriçonte një ndjenjë e thellë solidariteti kombëtar — një besim i heshtur se mbrojtja e atdhetarit ishte një detyrë ndaj vetë atdheut.

Në këtë bashkëpunim të ngushtë midis atdhetarit dhe popullit që e mbështeti, shfaqet një dimension i rrallë i humanizmit dhe i qëndresës shqiptare. Veprimi i këtyre jatakëve nuk buronte nga përfitimi apo frika, por nga një ndjenjë e lartë përgjegjësie morale dhe kombëtare. Ata e dinin se duke e strehuar Azizin, po sfidonin pushtetin, por edhe po ruanin dinjitetin e kombit.

Historia e Aziz Zhilivodës dhe e njerëzve që e strehuan mbetet një dëshmi e gjallë e lidhjes së pandashme midis idealit të lirisë dhe shpirtit të popullit, që edhe në momentet më të errëta, nuk e tradhtoi kurrë besën e shqiptarit.

Vëllezërit Bajram e Selim Zuka, Jatakët e devotshëm të Aziz Zhilivodës

Menjëherë pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, në një kohë kur Kosova sapo kishte rënë nën një rend të ri represiv dhe shpresat e shqiptarëve po shuheshin me shpejtësi, Aziz Zhilivoda kaloi në ilegalitet të plotë. Ai e kuptoi se pushteti i ri jugosllav nuk do të sillte liri, por një valë edhe më të ashpër ndjekjesh dhe dënimesh politike. Kështu, duke mos pranuar të dorëzohej dhe duke iu përkushtuar deri në fund  idealit të lirisë kombëtare, ai zgjodhi jetën e malit, strehimet e fshehta dhe rrjetin e besës shqiptare.

Në këtë periudhë të vështirë, rolin më të rëndësishëm e luajtën jatakët – ata njerëz të zakonshëm që, duke rrezikuar çdo gjë, hapnin dyert e shtëpive për luftëtarët e lirisë. Mes tyre spikat figura e Bajram Zukës nga Likoshani, një fshatar i njohur për guximin e tij dhe për ndershmërinë që e karakterizonte. Bajrami, me gjithë rreziqet që e rrethonin, u bë një prej mbështetësve më të palëkundur të Azizit, duke i siguruar strehim, ushqim dhe informacion – gjëra që në atë kohë vlejshin më shumë se armët.

Por rrjetet e qëndresës nuk mund të mbeteshin përgjithmonë të padukshme. Pas një kohe, përmes tradhtive dhe zbulimeve të pushtetit, aktivitetet e Bajram Zukës u bënë të njohura për organet e ndjekjes. Arrestimi i tij ishte i menjëhershëm dhe dënimi i rëndë – dhjetë vite burg – dëshmonte për brutalitetin e regjimit dhe për çmimin e lartë që paguanin ata që i dilnin krah luftëtarëve të lirisë.

Ky episod nuk është vetëm një shënim biografik në historinë e Aziz Zhilivodës, por një dëshmi e rëndësishme e solidaritetit të popullit, e besës shqiptare dhe e sakrificës që njerëzit e thjeshtë bënin për të mbajtur gjallë shpirtin e rezistencës. Bajram Zuka e shumë të tjerë si ai mbetën shtylla të padukshme, por themelore, të një historie lirie që nuk u shua pavarësisht dhunës dhe persekutimit.

Në rrjetin e gjerë të mbështetjes së fshehtë që i mundësoi Aziz Zhilivodës të mbijetonte gjatë viteve të ilegalitetit, një rol të jashtëzakonshëm kishte edhe Selim Zuka, vëllai i Bajramit. Ashtu si i vëllai, Selimi ishte një burrë i rritur në traditën e besës dhe të qëndresës, një prej atyre figurave të heshtura që e mbajnë barrën e historisë pa kërkuar lavdi. Ai kishte qenë pjesë e rreshtave të Shaban Polluzhës gjatë kryengritjes së Drenicës, gjë që fliste shumë për karakterin e tij, për bindjen e palëkundur dhe për guximin e rrallë që e shoqëronte.

Selimi u zbulua më vonë si një nga jatakët më besnikë të Aziz Zhilivodës. Ai jo vetëm që i ofroi strehë, por e bëri këtë me një kujdes të jashtëzakonshëm, duke e ditur se çdo gabim, çdo dyshim, çdo zë i pavend mund të sillte vdekje për të dy. Në oborrin e shtëpisë së tij ai ndërtoi një bunker të fshehtë, një hapësirë e vogël dhe e padukshme për syrin e pushtetit, e krijuar posaçërisht për të ruajtur jetën e një bashkëluftëtari. Ky bunker, ndonëse i thjeshtë, ishte një simbol i madh i besimit dhe i përkushtimit njerëzor.

Për Azizin, Selimi nuk ishte thjesht një mik, ai ishte një strehë e sigurt, një port i fundit në detin e trazuar të represionit. Sa herë që nevoja e thërriste, ai e dinte se dera e Selimit nuk do të mbyllej, se oborri i tij fshihte jo vetëm një bunker, por një zemër të palëkundur shqiptari që e çmonte lirinë mbi gjithçka.

Historia e Selim Zukës është një pasqyrë e qartë e asaj se si populli i thjeshtë, me sakrificën e tij të heshtur, mbajti gjallë rezistencën në një nga kapitujt më të errët të historisë së Kosovës. Ai dhe njerëz si ai u bënë ura të mbijetesës për luftëtarët e ilegalitetit, duke dëshmuar se besa dhe sakrifica janë vlera që mbijetojnë edhe në kohët më të pamëshirshme.

Selim Zuka mbeti përherë një nga shtyllat më të besueshme të rrjetit të strehimit të Aziz Zhilivodës, edhe pasi ky i fundit kishte kaluar në Shqipëri. Miqësia e tyre nuk ishte një lidhje e zakonshme, por një bashkim i idealit dhe i besës, një marrëdhënie e ngjizur në flakët e rezistencës dhe e kalitur në sakrifica të përbashkëta. Prandaj, sa herë që Azizi depërtonte sërish ilegalisht në Kosovë, në rolin e diverzantit dhe luftëtarit të padukshëm, Selimi ishte i pari që i hapte rrugën drejt sigurisë.

Këtë herë, i vetëdijshëm për rrezikun edhe më të madh të viteve të pasluftës dhe për vigjilencën e shtuar të organeve të ndjekjes, Selimi kishte përgatitur një strehë edhe më të fshehtë. Ai ndërtoi një bunker jashtë fshatit, në vendin e njohur si “Lugu i Ahut”, një lokacion i thellë dhe i mbuluar nga pyjet, larg syve kureshtarë dhe larg çdo dyshimi. Ky bunker nuk ishte vetëm një strukturë fizike; ai ishte një akt i pastër guximi dhe përkushtimi, një hap që rrezikonte jetën e Selimit, të familjes së tij dhe të gjithë fshatit.

Në këtë cep të fshehur të natyrës, midis aheve të gjatë që ruanin sekretet e maleve të Drenicës, Azizi gjente përkohësisht paqe dhe mbrojtje. Dhe çdo kthim i tij në atë vend ishte një dëshmi e raportit të jashtëzakonshëm mes dy njerëzve që e kishin bërë besën më të fortë se çdo frikë, më të qëndrueshme se çdo kërcënim.

Kjo histori e vogël në dukje, por e madhe në thelb, reflekton thelbin e qëndresës shqiptare: solidaritetin e palëkundur, gatishmërinë për sakrificë dhe besimin se liria e njërit është detyrimi moral i tjetrit. Selimi dhe bunkeri i tij në “Lugu i Ahut” mbeten simbol i kësaj trashëgimie të paharrueshme.

Megjithatë, në terrenin e ashpër ku qëndresa përplasej çdo ditë me makinerinë e pushtetit, as besa dhe as strehët më të fshehta nuk mund t’i shpëtonin gjithnjë syrit të nëndheshëm të tradhtisë. Disa spiunë, të shtyrë nga frika, interesi apo servilizmi ndaj regjimit, arritën ta zbulonin veprimtarinë e Selim Zukës. Zbulimi i tij ishte çasti i shumëpritur nga organet e pushtetit, të cilat prej kohësh ndiqnin gjurmët e rrjetit të ilegalitetit.

Arrestimi erdhi shpejt, me një brutalitet tipik të aparatit shtetëror jugosllav, i cili nuk e duronte dot ekzistencën e asnjë qelize rezistence. Selimi u shkëput nga familja dhe toka e tij, për t’u përballur me ndëshkimin e pamëshirshëm që regjimi rezervonte për ata që mbanin besën me luftëtarët e lirisë. Dënimi i tij ishte i rëndë dhe i qëllimshëm: ai u dërgua në burgjet më famëkeqe të Jugosllavisë, në Goli Otok dhe në Nish, vende që njiheshin si qendra të torturës dhe shuarjes së rezistencës shpirtërore.

Në këto burgje, ku muret ishin të mbushura me ulërimat e të dënuarve dhe ku koha rridhte si plagë e hapur, Selimi u përball me një realitet që synonte ta thërrmonte deri në rrënjë. Por historia e tij, e bashkë vendosur me dhjetëra e qindra fate me të tjerët që nuk pranuan të tradhtonin idealin kombëtar, dëshmon se edhe nën torturën më çnjerëzore, njeriu që vepron me bindje të drejtë mbetet i patundur në thelbin e tij.

Kështu, arrestimi dhe dënimi i Selim Zukës nuk përfaqësojnë vetëm një akt represioni, por edhe një dëshmi të qartë të çmimit që paguanin ata që guxonin të mbronin lirinë—edhe nga hija, edhe nga balta e ilegalitetit, edhe nga qelitë e errëta të perandorisë jugosllave.

Vijon