Kulturë » Mërkuri
Timo Mërkuri: Pse romani 'Agonia' vlerësohet si një libër i madh modernist
E marte, 10.09.2024, 05:56 PM
PSE ROMANI “A G O N I A” VLERËSOHET SI NJË LIBËR I MADH MODERNIST
Nga
Timo Mërkuri
Romani "Agonia" i
Odise Kotës, mund të renditet në radhën e veprave që cilësohen si “të mëdhenj”
jo për shkak të përmasave apo subjektit konfliktual, por për vlerat artistike
që ai mbart. Elementet që bëjnë një vepër letrare të konsiderohet “e madhe” nuk
qëndrojnë te numri i faqeve, as te madhështia e jashtme e personazheve, apo
kompleksiteti i subjektit . Ashtu si veprat klasike "Lulet e mollës"
e Xhon Gollsuorthi apo "Plaku dhe deti" i Heminguej edhe
"Agonia" na tregon se një libër mund të bëjë epokë përmes forcës së
stilit, strukturës së veçantë, kënaqësisë estetike që ofron dhe pasqyrimit të
një bote shpirtërore të pasur e moderne. Vepra letrare nuk duhet të kërkojë të
mahnisë përmes madhështisë së jashtme, por përmes qasjes së ndjeshme ndaj
realitetit, duke mbartur pozitivitet të thellë e mënyrë të freskët të shprehjes artistike që
rezonon me lexuesin modern. E parë në këtë aspekt mund të themi se romani
“Agonia” i Odise Kotes është një roman “i madh” dhe një roman modern, dy
elementë thelbësorë pse meriton vëmendje dhe vlerësim të veçantë. Në këtë aspekt
ne do përqëndrohemi te analiza këtyre elementeve, që i qëndrojnë veprës si
gurët e bazamentit monumenteve.
Për të vlerësuar një roman
modern si një “libër të madh”, ka disa elemente kyçe që mund të analizohen:
I-Romanin Agonia të Odise
Kotës e vendosin në nivelin e një "libri të madh" për shkak të
mjeshtërisë së autorit në përdorimin e teknikave narrative dhe stilistike
që sfidojnë normat tradicionale të tregimit dhe pasqyrojnë krizat ekzistenciale
të personazheve e botës moderne. Ja disa arsye pse kjo vepër konsiderohet e
realizuar mjeshtërisht në këtë aspekt:
1. Kote përdor fragmentimin
për të krijuar një rrëfim jo-linear dhe të copëzuar që reflekton gjendjen
shpirtërore të personazheve. Përmes kësaj teknike, ai arrin të pasqyrojë
realitetin kompleks të individit modern dhe e bën lexuesin të ndjejë agoninë
dhe krizën ekzistenciale që përjetojnë personazhet. Ky lloj rrëfimi
kërkon një nivel të lartë përfshirjeje nga ana e lexuesit, i cili duhet të
krijojë lidhjet mes copëzave të historisë. Ky eksperimentim (i qëllimshëm)
tregon mjeshtërinë e autorit në ndërtimin e një strukture narrative që përçon
thellësinë e përjetimeve shpirtërore të personazheve. Psh, te pasazhi I
mëposhtëm pasqyrohet teknika e
fragmentimit: "Diku larg, tingujt e një këmbane të madhe përplasen me
heshtjen e qytetit. Ai nuk di ç’të bëjë. Mendja i rrotullohet mes një kujtese
të vagullt dhe një frike që nuk largohet. 'A do të përfundojë kjo ndonjëherë?'
mendon ai, ndërsa shikon një fytyrë që duket si hija e së kaluarës."
Ky pasazh tregon sesi Kote ndërron papritur mes përjetimeve shpirtërore të
personazhit dhe realitetit, duke krijuar
ndjenjë fragmentimi të kohës dhe hapësirës. Ky stil shfaq mungesë qartësie në mendimet e personazhit, pasqyron
krizën ekzistenciale të tij dhe përfshin lexuesin në një rrugëtim introspektiv.
2. Kote krijon pasuri
figurash artistike dhe simbolike që mbartin kuptime të thella. Simbolet e
errësirës, dritës, këmbanës dhe heshtjes përfaqësojnë dilemat ekzistenciale
të personazheve dhe ndjenjën e tyre të alienimit në botën moderne. Simbolet nuk
janë thjesht pjesë dekorative e prozës, por elementë themelorë që formojnë
bazën tematike të romanit dhe i japin
thellësi kuptimore dhe e ngre veprën në nivel të lartë artistik. Në një
pasazh simbolik, Kote përdor figurën e qiellit për të ilustruar peshën e
mendimeve dhe ndjenjën e zymtësisë: "Qielli ishte i rënduar, i mbushur
me re të errëta, sikur të mos kishte asnjë shpresë për dritë. Ai ndjeu një
ftohtësi të thellë brenda vetes, një zbrazëti që nuk mbushej dot as nga kujtimet,
as nga ëndrrat. 'Të ikësh apo të mbetesh?' - pyeti veten."
Simbolika e qiellit të errët dhe ftohtësisë shpirtërore krijon një atmosferë të
rëndë dhe pasqyron alienimin emocional të personazhit. Kjo shprehje figurative
thekson rëndësinë e simbolizmit në ndërtimin e temës së krizës
ekzistenciale.
3.Odise Kote krijon
personazhe të ndërlikuar psikologjikisht dhe sfidon lexuesin të kuptojë
gjendjen e tyre shpirtërore. Përmes përshkrimeve të mendimeve të tyre të
brendshme dhe përjetimeve personale, autori arrin të shfaqë krizat
ekzistenciale dhe identitare të personazheve. Kjo thellësi psikologjike
dhe ndërlikim emocional është një tregues i qartë i mjeshtërisë së
autorit në krijimin e personazheve që shfaqin nuanca të shumta dhe përballen me pyetje mbi jetën dhe
ekzistencën. Një pasazh që reflekton krizën identitare të personazheve është:
"Kush jam unë? mendon ai, ndërsa shikon rrugën bosh përpara tij. Nga
ana tjetër e qytetit, një grua me flokë të zinj ecën me kokën ulur, e hutuar
nga zhurmat e botës së jashtme. 'Do të arrij të shpëtoj?' pyet veten,
ndërsa ndjen një dhimbje të fortë në kraharor." Ky fragment tregon një
personazh të kapluar nga kriza e vetë-identitetit dhe një tjetër që përballet
me ndjenjën e izolimit. Këto përjetime tregojnë se personazhet e Kotës janë
psikologjikisht të ndërlikuar dhe përjetojnë kriza të thella personale.
4. Kote te ky roman përdor
një gjuhë të thjeshtë, por të ngarkuar emocionalisht. Ai nuk kërkon të
impresionojë me fjalë të mëdha, por arrin të krijojë një ndikim emocional
përmes frazave të shkurtra dhe të drejtpërdrejta, që reflektojnë thellësinë e
përjetimeve të personazheve. Kjo qasje gjuhësore i jep romanit një ndjesi të
fortë autenciteti e intimiteti, duke e bërë leximin një përvojë të fuqishme.
Një shembull i përdorimit të gjuhës së
thjeshtë dhe të ngarkuar emocionalisht është pasazhi: "Asnjë rrugë
përpara, asnjë kthim mbrapa." Ky përdorim i gjuhës së drejtpërdrejtë
dhe minimale krijon ndjenjë të fortë,
pse thekson boshllëkun dhe pasigurinë që përjeton personazhi. Përmes kësaj
gjuhe të pastër, Kote krijon një ndikim emocional të thellë tek lexuesi.
5.Romani trajton tema
universale si alienimi, kriza identitare, ekzistencializm dhe absurdi i
jetës, të cilat janë thelbësore për letërsinë moderne. Kote i trajton këto tema
me një finesë të veçantë, duke i ndërlidhur me strukturën e fragmentuar dhe
gjuhën e pasur simbolike. Kjo ndihmon që lexuesi jo vetëm të kuptojë, por të
përjetojë peshën e këtyre krizave ekzistenciale. Temat universale si alienimi
dhe kriza ekzistenciale,që trajton romani Agonia pasqyrohen qartë psh te pasazhi: "Një
burrë ndal hapin. 'Kush jam unë?' mendon ai, ndërsa shikon rrugën bosh përpara
tij. Nga ana tjetër e qytetit, një grua ecën me kokën ulur. 'Do të arrij të
shpëtoj?' pyet veten." Këtu vërehet sesi Kote trajton temën e
alienimit përmes dy personazheve që ndodhen në situata të ndryshme, por ndajnë
një ndjenjë të përbashkët të vetmisë dhe krizës së identitetit. Ky dualitet
është tipik i letërsisë moderne, ku ekzistencializmi dhe izolimi janë në qendër
të përjetimit njerëzor.
Pikërisht kombinimi i këtyre
elementeve stilistike dhe tematikave moderne e ngre romanin “Agonia” në nivelin
e një "libri të madh." Mjeshtëria e autorit në ndërtimin e një
rrëfimi të ndërlikuar dhe të thellë, që reflekton botën e ndërlikuar dhe të
copëtuar të personazheve, e bën këtë roman një arritje të rëndësishme në
letërsinë moderne.
II- Romanin Agonia të Odise
Kotës e vendosin në nivelin e një "libri të madh" modern për shkak të
mënyrës mjeshtërore me të cilën shkrimtari trajton kompleksitetin psikologjik
të personazheve dhe anti-heronjve të tij. Kjo mjeshtëri qëndron në aftësinë e
Kotes për të pasqyruar, përmes narrativës dhe stilit të tij, ndjenjat e
izolimit, krizën ekzistenciale, dhe pasigurinë emocionale që përjetojnë
personazhet. Pse ky roman është një "libër i madh" dhe jo thjesht një
roman modern mund të argumentohet përmes disa elementeve kyçe:
1. Në qendër të romanit janë
personazhe që përballen me dilema personale e shoqërore, të cilat nuk kanë
zgjidhje të qarta. Ndryshe nga heronjtë tradicionalë, anti-heronjtë e
Kotes nuk kanë fuqi të veprojnë në mënyrë vendimtare; përkundrazi, ata
përballen me vetveten dhe botën me një ndjenjë të vazhdueshme konfuzioni e
pasigurie. Në këtë drejtim, autori ndërton një psikoanalizë të brendshme të
personazheve të tij, duke i zhytur ata në konflikte të brendshme që përputhen
me krizën moderne të individit. Ky stil e bën romanin më shumë sesa një tregim
të thjeshtë, duke i dhënë atij dimension
filozofik dhe ekzistencial.
2. Anti-heronjtë në romanin “Agonia” nuk janë figura heroike që
përballen me sfida dhe triumfojnë mbi ato, përkundrazi, ata janë personazhe që
përballen me krizën e tyre shpirtërore dhe shpesh mbeten të paralizuar nga
dyshimet dhe paqartësitë. Ja një pasazh nga romani që ilustron këtë gjendje:
"Dritaret e errëta të ndërtesave shikonin si sy të mbyllur mbi një
qytet të përgjumur. Ai shtrëngoi grushtat. 'Nuk ka më kthim'. 'Por as nuk mund
të ec përpara,' mendoi ai, duke parë rreth tij një rrugë pa fund."
Këtu, personazhi nuk mund të gjejë rrugë të ecë përpara ose të kthehet prapa,
ai përjeton një ndjenjë bllokimi, e cila përfaqëson krizën ekzistenciale të
individit modern. Ky bllokim dhe kjo pasiguri përputhen me konceptet kryesore
të ekzistencializmit, duke i bërë personazhet jo vetëm të përjetojnë agoni
personale, por edhe të pasqyrojnë një agoni universale të njeriut modern. Duhet
të kemi parasysh se ky është roman i agonisë së individëve, i agonisë së një
shteti, të një kombi, i agonisë së të ardhmes të cilën ne e përjetuam në vitin
1997.
3. Kote përdor një stil të
ngarkuar me metafora dhe simbole për të përçuar kompleksitetin
psikologjik të personazheve dhe për të krijuar
atmosferë emocionale. Psh, dritaret e mbyllura dhe rruga pa fund janë
simbole të izolimit e pamundësisë për të gjetur drejtim. Përdorimi i këtyre
figurave e ngre romanin në një nivel të lartë letrar, pse e bën atë jo vetëm një histori për një
individ, por një reflektim mbi gjendjen njerëzore në përgjithësi. Një shembull
është përshkrimi i qytetit, që bëhet simbol i përgjumjes dhe pezullimit
emocional: "Në hijen e ndërtesave të braktisura, një burrë ndal hapin.
'Kush jam unë?' mendon ai, ndërsa shikon rrugën bosh përpara tij. Nga ana
tjetër e qytetit, një grua me flokë të zinj ecën me kokën ulur, e hutuar nga
zhurmat e botës së jashtme. 'Do të arrij të shpëtoj?' pyet veten, ndërsa ndjen
një dhimbje të fortë në kraharor." Këtu, kemi dy personazhe që përjetojnë
të njëjtën ndjenjë alienimi dhe izolimi, pavarësisht se ndodhen në vende të
ndryshme. Ky simbolizëm i izolimit dhe frikës nga e ardhmja është një
karakteristikë themelore e modernizmit.
4.Kompleksi psikologjik i
personazheve dhe koncepti i anti-heroit janë të lidhura me temat e përgjithshme
të romanit, duke krijuar një përvojë emocionale dhe intelektuale për lexuesin.
Kote ndërthur mjeshtërisht strukturën fragmentare të romanit me përvojat e
copëtuara të personazheve, duke përforcuar krizën ekzistenciale që ata
përjetojnë. Duke pasqyruar ndjenjat e alienimit dhe absurditetit të
ekzistencës, ai i fton lexuesit të hyjnë në botën e brendshme të personazheve
dhe të ndajnë me ta peshën e agonisë që përshkon jetën e tyre. Një fragment që
ilustron këtë strukturë të fragmentuar është kur personazhi kryesor përpiqet të
gjejë kuptimin e jetës së tij: "Mendja i rrotullohej mes një kujtese të
vagullt dhe një frike që nuk largohet. 'A do të përfundojë kjo ndonjëherë?'
mendon ai, ndërsa shikon një fytyrë që duket si hija e së kaluarës." Në
këtë pasazh, ne shohim se si Kote ndërthur të kaluarën dhe të tashmen, duke
krijuar një ndjenjë konfuzioni dhe pasigurie për të ardhmen, që përfaqëson
krizën identitare dhe mungesën e stabilitetit të personazhit.
Aftësia e Kotës për të
shfaqur krizat identitare dhe ekzistenciale të personazheve të tij, përmes një
stili të fragmentuar dhe teknikave moderne letrare, e vendos Agonia në radhën e
romaneve të mëdha bashkëkohore që reflektojnë mbi përvojën e ndërlikuar
njerëzore.
III- Te romani Agonia, Kote
arrin të trajtojë mjeshtërisht tema moderniste si alienimi, ekzistencializmi,
kriza identitare dhe absurditeti, duke e vendosur romanin në raftin e librave
të mëdhenj. Aftësia e autorit për të ndërthurur këto tema me një stil të
sofistikuar dhe për të krijuar personazhe komplekse, e bën veprën të përfshihet
në kategorinë e romaneve moderne të mëdha. Këto elemente janë përpunuar në
mënyrë të tillë që jo vetëm që sjellin një analizë të thellë të individit dhe
krizës së tij, por krijojnë një përvojë të fuqishme estetike për lexuesin.
1. Alienimi përfaqëson një
ndjenjë të largimit dhe shkëputjes nga bota që rrethon individin. Në
romanin Agonia, personazhi kryesor, Bojken Kostani, përjeton një shkëputje nga
shoqëria dhe realiteti social e politik. Ky alienim shfaqet në mungesën e
kuptimshmërisë në jetën e përditshme dhe perceptimin se gjithçka është e
boshatisur. Psh te pasazhi:"Historia e shqiptarëve fillon e mbaron rreth
bulevardit dhe kafenetë e tij të mbushura plot" është një dëshmi e qartë e ndjenjës së tij të
shkëputjes nga realiteti shoqëror. Ky vëzhgim tregon sesi individi ndjen mungesën
e përkatësisë në një shoqëri të fragmentuar dhe të zhytur në kotësi, duke
reflektuar mbi përvojën e tij të izolimit emocional dhe intelektual. Ky
alienim, i trajtuar mjeshtërisht nga Kote, krijon një ndjenjë bllokimi, ku
individi ndjehet i shkëputur jo vetëm nga shoqëria, por edhe nga vetja dhe
kuptimi i jetës.
2. Në linjën
ekzistencialiste, Kote ndërthur dilemat ekzistenciale të personazheve të tij me
absurditetin e realitetit. Bojkeni, për shembull, përballet me krizën e
ekzistencës në një botë që duket e pakuptimtë dhe kaotike. Në një pasazh, ai
reflekton mbi këtë kotësi: "Jeta është një thikë me dy presa, ku fati dhe
zgjedhjet nuk janë gjithmonë në harmoni". Kjo frazë përmbledh krizën e
Bojkenit dhe reflekton qasjen ekzistencialiste që personazhet e Kotes
përjetojnë në mënyrë të vazhdueshme. Ata përpiqen të gjejnë kuptim në jetën e
tyre, por përballen me kotësinë e përpjekjeve dhe me mungesën e qëllimit të
paracaktuar në botë. Kote e trajton këtë qasje ekzistencialiste me ndërlikime
emocionale dhe filozofike, duke shfaqur konflikte shpirtërore që nuk ofrojnë
zgjidhje të thjeshta, por theksojnë peshën e përballjes me absurditetin.
3. Kriza identitare
është një tjetër element qendror i romanit, ku personazhet përballen me humbjen
e vetënjohjes dhe identitetin e tyre në një realitet të fragmentuar. Bojken
Kostani është përfaqësuesi kryesor i kësaj krize, i cili përpiqet të gjejë
vendin e tij në një shoqëri të ndryshuar politikisht dhe shpirtërisht. Në një
pasazh, Bojkeni shpreh krizën e tij identitare: "Në këtë vend, duket sikur
po humbas përkatësinë time... si të mos kem më asgjë që më lidh me këtë
realitet". Ky moment shpreh përjetimin e humbjes së identitetit në një
botë në ndryshim të shpejtë, ku realiteti i jashtëm duket se po zhduk lidhjet
personale dhe shpirtërore. Kote e përpunon këtë ndjenjë me qartësi emocionale dhe filozofike, duke bërë që kriza
identitare të bëhet qendrore në zhvillimin e personazhit dhe tematikën e romanit.
Pra në thelb është,
mjeshtëria e Odise Kotës në trajtimin e këtyre temave të thella si alienimi,
ekzistencializmi dhe kriza identitare, që e vendos romanin Agonia në nivelin e
një libri të madh modern. Këto tema nuk janë thjesht të përmendura në libër,
por janë përpunuar me kompleksitet psikologjik dhe emocional që i jep vlerë
romanit, duke e bërë lexuesin të ndjejë drejtpërdrejt agoninë dhe dilemat e
personazheve.
V. Romani Agonia i Odise
Kotës është një shembull ikrijimit të një libri të madh modern, duke trajtuar
mjeshtërisht tema të tilla si absurditeti dhe konfuzioni social-politik. Autori
përdor këtë element modernist për të ekspozuar absurditetin e situatave reale
të jetës dhe për të treguar sesi individët dhe shoqëria përballen me një
realitet të fragmentuar, plot me
rregulla dhe veprime të pakuptimta.
1. Një nga episodet më të
fuqishme që përfaqëson absurditetin në roman është përshkrimi i festës së
presidentit, ku torta presidenciale ruhet nga një rrjet agjentësh sekretë dhe
policë. Kjo skenë pasqyron në mënyrë të qartë paranojën dhe absurditetin e
shoqërisë, ku një veprim i thjeshtë si ruajtja e një torte kthehet në një akt
të mbushur me tension dhe rregulla ekstreme.Pasazhi ku shfaqet situata tregon
qartë këtë absurditet: “Një seksion i veçantë i agjencisë, agjentët më të mirë
të saj, janë në terren. Janë aty, tek torta... Detyra konkrete e tyre: ruajtja
e tortës presidenciale." Në këtë pasazh, autori përforcon absurditetin
duke treguar se nsi torta, një simbol i thjeshtë dhe aspak i rëndësishëm, bëhet
objekt i një ruajtjeje intensive nga agjentët, si të ishte çështje e sigurisë
kombëtare. Kjo skenë ilustron gjendjen absurde të shoqërisë, duke theksuar
ironinë dhe absurditetin e realitetit politik.
2. Në një tjetër pjesë të
romanit, autori thellon më tej këtë paranojë dhe absurditet, duke shfaqur masat
e mbrojtjes dhe frikës që shoqërojnë çdo akt qeveritar: “Kamera survejimi,
policët në kryqëzime, çipat nën tavolinat e kafeneve, po dhe survejuesit në
qoshe pallatesh , që dallojnë si dreqi.” Ky përshkrim tregon sesi paranoja
sociale është përhapur në çdo aspekt të jetës. Kote përdor këtë episod për të
demonstruar absurditetin e shoqërisë që jeton nën frikë dhe mbikëqyrje
konstante, edhe kur përballet me situata banale. Ky pasazh është një koment mbi
absurditetin e politikës dhe mënyrën se si qeveria dhe shoqëria reagojnë ndaj
kërcënimeve të perceptuara.
3. Torta në këtë kontekst
bëhet një simbol i pakuptimtë i kontrollit dhe frikës, një metaforë për
absurditetin e pushtetit dhe veprimet e pakuptimta që kryhen për ta mbajtur
atë. Në një pasazh tjetër, përshkrimi i festës dhe mënyra sesi shoqëria
përqendrohet në ndarjen e tortës presidenciale tregon kontrastin midis
realitetit të ashpër social dhe absurditetit të politikës:“Qytetarët shkrepnin
armët nga ballkonet dhe shtëpitë, pastaj fshiheshin. Kishin mësuar që torta presidenciale,
torta e festës, do të ndahej të nesërmen.” Ky pasazh tregon sesi realiteti i
përditshëm është i mbushur me absurditet. Ndërkohë që njerëzit përballen me
varfëri dhe tensione sociale, fokusohen në ndarjen e një torte. Kote në një mënyrë mjeshtërore, përdor episodin e
tortës, që ironikisht e quan “presidenciale” për të nxjerrë në pah absurditetin
e politikës dhe çmendurinë e shoqërisë
që jeton në gjendje konfuzioni dhe kaosi, duke e thelluar më tej ndjenjën e
absurditetit që përshkon gjithë romanin.
Pra, përmes trajtimit mjeshtëror të absurditetit dhe shfaqjes së
ngjarjeve e personazheve që përballen me realitete të pakuptimta, Agonia e
Odise Kotës vendoset në nivelin e një libri të madh modern, pse ai përçon ndjenjën
e paqartësisë dhe konfuzionit të individit brenda një sistemi po aq të
pakuptimtë politik dhe social, duke theksuar se jeta moderne është shpesh e
mbushur me absurditete e veprime pa kuptim të qartë, por që formësojnë
realitetin tonë të përditshëm. Kjo është realizuar mjeshtërisht përmes
përdorimit të teknikave moderne si fragmentimi, ndërrimi i perspektivave dhe
ndërthurja e temave si alienimi, ekzistencializmi dhe absurditeti, duke e bërë
romanin një vepër të fuqishme dhe të thellë letrare.
VI- Romani Agonia i Odise
Kotës vendoset në nivelin e një libri të madh përmes stilit dhe gjuhës që
përfaqësojnë mjeshtërisht kompleksitetin modernist, duke përdorur teknika të
përparuara letrare që krijojnë një ndjenjë të thellë emocionaliteti dhe krizash
ekzistenciale.
Stili dhe gjuha në romanin
“Agonia”t Kotes përfaqësojnë një përzierje të elementeve tradicionale e
moderne, që e bën këtë vepër të pasur në figura stilistike dhe eksperimente
gjuhësore, duke reflektuar në mënyrë të thellë mbi temat ekzistenciale dhe
shoqërore. Stili dhe gjuha në këtë roman nuk janë vetëm mjete të thjeshta për
rrëfim, por instrumente që ndihmojnë në thellimin e krizave të personazheve dhe
gjendjes së tyre të brendshme.
1.Në "Agonia",
Kota eksperimenton me strukturën e fjalisë e përdor variacione sintaksore që
ndihmojnë për të krijuar ritëm të caktuar emocional. Fjalitë e tij mund të jenë
të gjata dhe të ndërlikuara, duke reflektuar konfuzionin shpirtëror të
personazheve, ose të shkurtra dhe të prera, që përçojnë tensionin dhe frikën.
Për shembull, kur personazhi kryesor ndodhet përballë krizës ekzistenciale,
frazat e ndara dhe ritmi i ngadaltë shfaqin ndjenjën e bllokimit dhe
pezullimit. Në një moment kyç të romanit, fraza si "Nuk ka më kthim”
dhe “Por as nuk mund të ec përpara" (faqe 124), krijojnë një ndjenjë
tensioni të brendshëm, duke e zhytur lexuesin në botën e brendshme të
karakterit.
2. Kote përdor figuracion të
pasur dhe simbolizëm për të ndërtuar një realitet të copëtuar e të përthyer,
duke reflektuar gjendjen ekzistenciale dhe krizat e personazheve. Një nga simbolet
kryesore është shkëmbi, i cili shfaqet si një figurë qendrore në roman, qëndron
si një metaforë e peshës së brengës dhe barrës së kaluarës. Kështu, përshkrimi
i "Shkëmbit të Nuses" (faqe 56) pasqyron ndjenjën e
pandryshueshmërisë dhe pengesës, ndërsa pyetja e personazhit kryesor "Përse
jam ngulur kështu në tokë?" është një simbol i qartë i ndjesisë së
individit të mbërthyer nga fati dhe shoqëria.
3.Metaforat komplekse janë
të shpeshta në roman dhe përdoren për të artikuluar temat e alienimit dhe absurditetit.
Kote krijon imazhe që jo vetëm përshkruajnë realitetin fizik të botës, ku
lëvizim personazhet, por dhe gjendjen e
tyre shpirtërore dhe mentale. Psh., në një fragment që shfaq krizën identitare
të një prej personazheve, përshkruhet kështu: "Dritaret e errëta të
ndërtesave shikonin si sy të mbyllur mbi një qytet të përgjumur" (faqe
79). Kjo metaforë sugjeron izolimin dhe alienimin që personazhi ndjen në raport
me shoqërinë dhe qytetin.
4.Një element i rëndësishëm
në stilin e Kotës është përdorimi i monologëve të brendshëm, që zbulojnë
konfliktet dhe dilemat ekzistenciale të personazheve. Këto monologë nuk janë të
strukturuara në mënyrë lineare, por më tepër të copëzuara, duke pasqyruar
mendimet dhe ndjenjat e fragmentuara të individit. P.sh., një personazh në
krizë mendon: "A do të përfundojë kjo ndonjëherë? Ndërsa shikon një
fytyrë që duket si hija e së kaluarës" (faqe 104). Kjo frazë reflekton
mbi natyrën e çuditshme të realitetit të tij, duke pasqyruar dilemat
ekzistencialiste që përshkojnë tërë romanin.
5. Gjuha e përdorur në
"Agonia" është e fuqishme dhe e ngarkuar emocionalisht. Kote e përdor
gjuhën si një mjet për të ndërtuar atmosferën e errët të romanit, ku gjithçka
duket e zymtë dhe e pasigurt. Diksioni i autorit është i përzgjedhur me kujdes,
duke përfshirë terma e fraza që evokojnë ndjenjën e përgjithshme të rrënimit
dhe rraskapitjes. Në shumë raste, përshkrimi i natyrës është një reflektim i
brengave të brendshme të personazheve, si në përshkrimin e peizazheve të egra
dhe të ashpra të maleve apo errësirës që i mbulon gjithçka. P.sh., "Mjegulla
e lagësht si llohë e trashë" (faqe 143) krijon një imazh të fuqishëm
të izolimit dhe ndjenjës së pezullimit që përshkon jetën e personazheve.
VII- Romani Agonia i Odise
Kotës spikat si vepër e nivelit të lartë për shkak të mjeshtërisë së autorit në
ndërlidhjen e kontekstit historik dhe kulturor me tematikën e romanit, duke
krijuar një narrativë që pasqyron realitetet politike, shoqërore dhe identitare
të kohës. Kote arrin të ndërthurë me zgjuarsi e mjeshtëri ngjarjet historike,
krizën politike dhe tendencat kulturore
shqiptare, duke e bërë romanin pasqyrë të epokës moderne.
1. Konteksti historik i
Shqipërisë gjatë periudhës së tranzicionit, i trajtuar artistikisht në nivel të
epërm në roman është një nga elementet kyçe që e ngre romanin në nivelin e një
vepre të madhe. Kjo periudhë karakterizohet nga trazira politike, dhe lufta për
të gjetur stabilitetin. Kote përdor këtë sfond për të zhvilluar personazhe që
përjetojnë kriza identiti dhe ekzistenciale.Personazhi kryesor, Bojken Kostani,
është simbol i individit që ndodhet midis dy botëve, ajo e së kaluarës
totalitare dhe ajo e së tashmes kaotike e post-komunizmit. Në një moment ai
shprehet: “Historia e shqiptarëve fillon e mbaron rreth bulevardit dhe kafenetë
e tij të mbushura plot” (faqe 112), frazë që pasqyron mungesë thellimi dhe kuptimi në shoqërinë
shqiptare, ku individët duken të shkëputur nga realiteti dhe të humbur në
rrëmujën e ndryshimeve politike dhe sociale.
2. Romani trajton çështje që
lidhen me kulturën dhe identitetin kombëtar në kohën e post komuniste. Kote
përfshin simbole dhe motive nga traditat shqiptare, duke e bërë romanin të
rezonojë me tensionet midis trashëgimisë kulturore dhe ndikimeve moderne. Psh,
figura e "Shkëmbit të Nuses" nuk është thjesht një peizazh
gjeografik, por përfaqëson një barrë të rëndë kulturore dhe historike që ndikon
te personazhet dhe rrjedha e jetës së tyre. Ky simbol ka rrënjë në traditat
shqiptare dhe tregon mënyrën se si historia dhe mitologjia formojnë përvojën
moderne të individit.
Një tjetër episod që
pasqyron kontekstin politik dhe kulturor është ruajtja absurde e tortës
presidenciale nga një rrjet agjentësh sekretë (faqe 247), një metaforë për
paranojën dhe absurditetin e politikës në kohën e tranzicionit të Shqipërisë,
episod që ilustron mënyrën se si Kote përdor ironinë për të pasqyruar
absurditetin e politikës së kohës.
3.Modernizmi në stil dhe
ndërlidhja me kontekstin historik është
tipar i krijimtarisë së Kotes pse ai përdor teknikën e rrëfimit fragmentar
dhe ndërrimit të perspektivave për të treguar një botë të fragmentuar dhe një
realitet të vështirë për t'u kuptuar
plotësisht. Eksperimentimi i Kotes me formën e narrativës pasqyron tensionin
shpirtëror të shoqërisë dhe
personazheve, duke reflektuar një botë ku e kaluara dhe e tashmja janë gjithnjë
në konflikt. Kjo formë rrëfimi tregon pasigurinë dhe fragmentimin e botës së
personazheve, duke e bërë lexuesin të përjetojë konfuzionin dhe paqartësinë e
realitetit modern shqiptar.
4. Odise Kote te ky roman
jep një mesazh universal përmes kontekstit lokal. Edhe pse romani është i
rrënjosur në kontekstin shqiptar, temat që trajton, si kriza ekzistenciale,
absurdi politik, alienimi kanë një
rezonancë universale. Përmes përdorimit të një sfondi historik dhe kulturor të
veçantë, Kote arrin të krijojë një vepër që flet jo vetëm për Shqipërinë, por
për përvojën njerëzore në tërësi. Ndjenja e humbjes së identitetit dhe
absurditet është diçka që çdo shoqëri në tranzicion e përjeton, gjë që e bën romanin të rëndësishëm për lexuesit globalë.
Si përfundim, romani Agonia
i Odise Kotës është një vepër madhore e letërsisë moderne shqiptare për shkak
të disa elementeve që e bëjnë atë të dallohet. Së pari, përdorimi i teknikave
moderniste, si fragmentimi narrativ, ndërrimi i perspektivave dhe figuracioni
simbolik, krijon një përvojë të pasur letrare dhe emocionale për lexuesin. Së
dyri Kote ndërthur në mënyrë mjeshtërore kontekstin historik dhe kulturor me
temat ekzistenciale dhe shoqërore, duke ofruar një pasqyrë të thellë të
realitetit shqiptar pas rënies së komunizmit. Këto elemente reflektojnë krizat
identitare, alienimin dhe absurditetin, duke kapur sfidat individuale dhe
shoqërore të kohës. Së dyti,. Këto teknika jo vetëm që forcojnë ndërlikimin e
strukturës narrative, por theksojnë dilemat universale të natyrës njerëzore,
duke e ngritur librin Agonia në nivelin e një romani të madh modernist dhe duke
konfirmuar Odise Koten si një shkrimtar të shquar bashkëkohor.
Sarandë,
gusht-shtator 2024