Nuhi Veselaj: Injorimi dhe dëshmimi me pahir i gjuhës shqipe, si kriter i së vërtetës, shkas vepra e z. Milojeviç - Rezyme

Nuhi Veselaj

R E Z Y M E

Varianti  i parë i këtij vështrimi kritik historiko-gjuhësor: “Injorimi dhe dëshmimi me pahir i gjuhës shqipe si kriter i së vërtetës, shkas vepra e z. Milojeviç (1866 -1873) dhe epranët e pasuesit e tij”, është botuar në portalin zemrashqiptare: 10.09.2017 – 20.11.2018, në nëntë vazhdime. Tashti pas rileximit me përplotësime të nevojshme po letërlibërtohet në shtatë krerë që secili krye në vete paraqet një kompleks temash me përmbajtje të specifikuara, por të gjithë krerët rrumbullakësojnë mesazhin që ka të bëjë me pasqyrimin raporteve politiko-shoqërore serbo-shqiptare, sidomos nga fillimi i shekullit XIX, kur serbosllavët nën ndikimin e romantizmit nacional të rilindjes sllavoserbe Preporod, fjalëtermin serb që kishte nocion konglomerat etnish e përvetësuan si nocion një etnie dhe kjo u mbrumos konturisht gjatë dy kryengritjeve serbe, të Parë 1804–1815 dhe sidomos gjatë të Dytës (1815/1830) që rezultoi me njohjen autonomisë së shtetit të parë serb ngaTurqia) Kështu shteti serb i nxitur nga përkrahja e shteve armike të Perandorisë islame Osmane dhe i joshur nacionalisht nga vetë atributi  serb, emërtim ky, i cili si toponim që nga mesjeta kishte shtrirje më të gjerë në Ballkan, pikërisht në territoret që ende ishin nën sundimin e Perandorisë Osmane, si Kosova e Maqedonia e më gjerë. Së këtejmi ky shtet i ri jo vetëm ëndërroi, por syhapur punoi,  ebëri përgatitje intensive të shumanshme për ekspansionizëm, për zgjerim drejt  këtyre tokave.  Po kësaj kauze i sherbeu edhe intelektuali entuziast me fantazi të bujshme Milosh S. Mlojeviç, i cili i përgatitur si student nga Rusia dhe nga Kisha pravosllave serbe sidomos, u dërgua në të ashtuaquajturën Stara Serbi në mision udhëpërshkruesi, që të identifikonte çdo gjë serbe, sipas kuptimit njënacional që kishte marrë ky emërtim në shtetin e Pashallëkunt të Beogradit së Knezhevinë serbe.. Këtë mision si duket ky e filloi në vitin 1866 dhe përshtypjet e tij me ngjyrim romantik i përmblodhi në tre vëllime (sveske) nën titullin “Putopis, dela Prave stare Srbije” (Udhëpërshkrim nga një pjesë e Serbisë së Vërtetë të vjetër,  të  botuara 1870-1873, e cila u vlerësua si vepër e përshtatshme propagandistike para fillimit të Luftës Serbo-Turke (1877-1878),ku autori mori pjesë aktive si komandant i vullnetarëve rus dhe i nxënësve të vet. Mirëpo ndërkohë, pas fitoreve në luftë, në Mbretninë Serbe, për shkak të kryeneqësisë dhe të  pavërtetave ms të cilat shërbehej, nuk pati jehonë e përkrahje as ai as vepra e tij, madje as  në dy Jugosllavitë: as të Kralit dhe as të Titos (shek XIX-XX), por atë, veprën e tij, për shkaqe propagandistike kundër Kosovë, në fillim të shekulli XXI, me leje–urdhër të SANU-s e të shtetit serb pasmilosheviçian, nga pluhuri raftave të arkivave kishtare serbe, e nxori hartografi Mirçeta Vemiç, në përpjekje për të mashtruar opinionin e gjerë ndërkombëtar e vendor se gjoja mëvetësia e Kosovës si shtet, pas Luftës UÇK, ishte e padrejtë,  sepse  vepra e Milojeviçit tregon  që Kosova, para vitit 1878, ishte e banuar me shumicë serbe,  por ndërkohë serbët i paskan dëbuar ose asimiluar shqiptarët me ndihmën e shtetit turk! Vërtet, konstantim absurd pasi Serbia atë shumnicë 90% nuk e ka gëzuar kurr, as pas pushtimit  të Kosovës 1912,  as ripushtimeve 1918, 1944, as me 1999,  po Serbisë i duheshin qoftë edhe gënjeshtra e falsicitete  për të  penguar njohjen  e Pavarësisë së Kosovës ndërkombëtarisht si shtet sovran dhe si fakt plus Vemiç e kishte një hartë etnike që e kishte hartuar Milojeviç Së këltejmi  z. Memiq, veprën e tij e titulloi “Etniçka karta  dela  Stare Srbije prema Putopisa, M. S. Milojeviça 1871-1873 godine (Harta etnike e një pjese të Serbisë së Vjetër, sipas  veprës  Putopis të M. S. Milojevic 1871-1873), e botuar serbisht e anlisht më 2005 si libër special i veçantë nga SANU. Edhe pse me këtë punë nuk mundi të pengohej Pavarësia e Kosovës, e cila u njoh ndërkombëtarisht më 2008, megjithatë vepra  Memiq-Milojeviq, e botuar serbisht e anglisht, vazhdon të ekzistojë dhe e tillë citohet në të gjitha burimet serbe e më gjerë si vepër në dobi të propagandës serbe se gjoja në fillim të shek. XIX Kosova kryesishtrishte e banuar me etni serbe, të cilët ndërkohë qenkan dëbuar me dhunë nga shqiptarëtç!

Pikërisht vepra e z. Vemiç që rastësisht na u shfaq në internet na dha motiv e shkas për të reaguar me këtë punim   “Injorimi dhe dëshmimi  me pahir  i gjuhës shqipe si kriter i së vërtetës, shkas vepra e z. M.S. Milojeviç 1866-1873 dhe epranët e pasuest e tij” për të demantuar atë që ishte shkruar e keqinterpretuar nga Milojeviç e Vemiç e të tjerë, në kurriz të shqiptarëve, duke e qitur në dritë të vërtetën dhe vetëm të vërtetën që duhet ta dijë në radhë të parë vetë brezi i ri serb e shqiptar me  akademikët në krye,  por edhe opinioni i gjerë.

Në mënyrë që Rezymeja të jetë sa më funksionale dhe më e përkapshme për lexuesin po përpiqemi që sa me pak fjalë të rikujtojmë përmbajtjen e këtij libri, shtjelluar në 7 krerë, prandaj po në shtatë pika, pas titullit të kreut përkatës, do të spikasim vetëm ndonjëren nga të veçantat  që sadopak do ta orientojë lexuesin e nderuar drejt qëllimit kryesor të mesazhit njerëzor politik që pas njohjes me lajthitjet e bëra nga autorët mbase rastësisht tashti me qëllim që e drejta dhe e vërteta si rezultat  të sjellin paqetim mes dy popujve të pafajshëm, shqiptar e serb, ndërsa fajtorët e prishjes së mirëkuptimit dhe mosdurim mes popujve  të demaskohen nga të dyja palët, e sidomos nga ajo anë që ka mjellë dhe vazhdon me mjellë ende urrejtje për faje të paqena ndaj shqiptarëve.

Po cilat ishin apo janë më të veçantat nga punimi ynë sipas shtatë krerëve, do të përgjigjemi tash fill me fakt-prova me radhë, sipas krerëve përkatës, duke spikatur më të veçantat:

I. Kreu I me titull “Injorimi i gjuhë shqipe si kriter i së vërtetëls rreth zbërthimit të përqindjes etnike serbe – joserbe në Serbinë e Vjetër (Kosovë) sipas veprës së z. Miorçeta Vemiç (2005), hartuar sipas Udhëpërshkrimit të z. Miloš Milojeviç (1866-1873)” është shtjelluar në pesë nënkrerë, duke zënë kështu një hapësirë mjaft të gjerë në punim.

Vemic në të vërtetë pos një harte të ripunuar, ka bërë një punë të mirë, jo pa mund, që ka sistemuar 1400 emërtime vendbanimesh që z. Milojeviç i ka shënuar në tri vëllimet e veprës:  Putopis..., ku shumica e emërtimeve të tilla shoqërohen me numrin e shtëpive sipas etnive që dalin të shënuara nga Milojeviç, i cili për emërtimet e etnive përdori këto iniciale: S serbë, O osmanë, Ç çerkezë, C ciganë, ndërsa për etninë shumicë shqiptare, që i quan shkip shkipi manipulon me katër emërtime etnish: tri etni pakica që përdor inicialet : L latini, A arnauti dhe  ili-ili (ose ose) të pavendosurit dhe një shumicë P poturi, ku ka përfshi shkipët  (që i shpjegon si serbë të islamizuar ose serbë të turqizuar), të cilët Turqia këta serbopoturë i ka detyruar jo vetëm të konvertohen në islam, por edhe të shndërrohen në shkipë (shqipfolës) e ta harrojnë serbishten !!!. Vërtet një asyetim absurd, apo joç! Po në vepër ndeshim edhe në absurditete të tjera.

Po me këto iniciale kalkulon  edhe Vemiç. Madje edhe ne respektojmë këto iniciale, por kur patëm të bëjnë me etninë shqiptare (shkipët) për dallim nga Milojeviç e Vemiç në total shifrën me P (poturi) e kemi bashkuar me ato nga incialet e tjera ( O, Ç, C; L, A. dhe ili-ili) dhe për krejt atë shumë e kemi përdorur inicialin JOS (joserbë) dhe totalin e kemi krahasuar me totalin nën inicialin S (serbë) dhe kështu kemi zbuluar manipulimin me rezultatin: shumicë-pakicë (S ndaj JOS) nga z. Milojeviç e Vemiç. Në të vërtetë, ne kemi konsultuar e ritrajtuar tërë materialin nga vepra e  z. Vemiç dhe nga tri vëllimet e z.Milojeviç, duke ilustruar me tabela të reja dhe kështu kemi zbardhur të vërtetën ashtu si Milojeviç, e ka regjistruar numrin e banorëve (shtëpive sipas etnive), por të keqinterpretruar të Kosovës (Serbisë së Vërtetë) dhjetë vjet para Lidhjes së Prizrenit 1868-1878.

Këtu po i paraqit vetëm dy konstatime të  z. Vemiç, (bazuar tek Milojeviç)  ku realiteti  paraqitet shumë i pasaktë  dhe kështu konstatimet e shifrat e paraqitura prej tij të pandryshuara mbesin damkë e zezë e turpit shkencor:

e para, “Pre Srpsko-turskih ratova  1877-1878 god. na Kosovo i Metohiji Srbi bili  etniçka veçina a Arbanasi manjina. “Para luftës serbo-turke 1877-1878 në Kosovë e Metohi shumica etnike ishte serbe(!),ndërsa ajo shqiptare pakicë”(!) dhe

e dyta, “U gradskim naseljima Kosova: Prizren, Priština, Peç, çakovica, Vuçitern  i Kuršumlija, Srbi su çinili  devedeset (90%) procenata stanovništva. “Gjendja në qytete të Kosovës: Prizren, Prishtinë, Gjakovç, Kurshumli tregon që në atë kohë 90% e banorëve ishin serbë”(!!!).

Ndërkaq, pas verifikimit që bëmë ne, duke shfrytëzuar të dhënat nga z. Milojevic, përkatësisht z. Vemiç, në total, në fakt e vërteta siç ishte e regjistruar nga z. Milojevic, mbështetur në interpretim të drejtë rezultati del krejt ndryshe:

1. Në Kosovë e Metohi (si pjesë e Stara Serbisë) numri i shtëpi-etnive sipas veprave të Milojeviçit në vitet  1866-1868, d.m.th para luftës serbo-turke (1877-78) në përqindje ishte: S 22% (ortodoksë e serbë), ndërsa JOS 78%” (shqiptarë kryesisht).

Ndërsa si përgjigjje për konstatimin tjetër, nga verifikimi doli ky rezultat:

2. Numri total i etnive në qytetet Prizren, Prishtinë, Pejë, Gjakovë, Kurshumli, Vushtri, ishte S 14% (ortodoksë e serbë), ndërsa JOS (shqiptarë kryesisht)  86%.

Këtë po e ilustrojmë më mirë edhe me këto dy tabela statistikore:

a) Statistka mbi numrin e fshatrave dhe të shtëpive sipas etnive
në tri zonat përkatëse

Ndërsa

b) Statistika për numrin e shtëpive sipas etnive për qytetet
mbi 500 shtëpi:

Së këtejmi, sipas fshatrave (vendbanimeve) po nga penda e z. MiIojeviç del ky rezultat: S 33% ndaj JOS 66%, kurse sipas shtëpive (banorëve) sipas etnive: S 22% ndaj JOS 78%.

Po përfundoj  kreun e parë me këto tri konstatime:

E para, te iniciali S shënova atributet: ortodoks e serbë, sepse në të vërtetë  shumica e tyre e të ashtuquajturve  të shënuar serbë kanë qenë ortodoksë shqipfolës, jo serbë, me kuptim të ri njënacional që u përvetësua pas kryengritjeve serbe, ngase ortodoksët shqiptarë vllahë e të tjerë, mund të jenë qujatur serbë si të gjithë shkizmatikët, vetëm pse ishin apo kishin qenë autoqefalisht banorë të Serbisë mesjetare.

E dyta, siç po shihet sipas statistikës së Milojeviqit, qyteti i Kurshumlisë, që ishte pa asnjë serb, bashkë me 24 fshatra që e rrethonin, pas pushtimit të vitit 1878, aty e gjithandej nuk mbeti asnjë shqiptar, dihet fati i tyre, apo joç!

E treta, kur është fjala për Kurshumlinë, madje edhe Rashkën, përkatësisht tash për problemin e fshatrave me shumicë serbe në veri të Mitrovics, mund të themi se në Perudhën para 1878-ës  nuk ishte e banuar  me serbë, sespe siç konstatohet shkencërisht (Bajiç), kjo zonë rreth Kopanikut paska qenë Zonë ushtarake e Turqisë, prandaj në atë zonë nuk kishte fshatra serbe (ortodokse) por vetëm fshatra të banuara vetëm me shkipë e çerkezë.

Ky konstatim gjithsesi nuk është i parëndësishëm për ata që duan ta njohin të vërtetën.

II. Kreu i dytë me titull: “Injorimi, por edhe  dëshmimi  me pahir i shqiptarëve dhe i gjuhës shqipe në jetën  e përbashkët shqiptaro-serbe në Kosovë dhe më gjerë”, është  shtjelluar në dy nënkrerë, në të parin imponon sqarimi më në hollësi i fjalë-termit potur poturi si nga pikëpamja etimologjike ashtu edhe nga ajo e fushës semantike. Sipas shpjegimit në internet të z. Ferid Shaliq, fjala potur ka origjinë turke. Turqit në të vërtetë djemtë jeniqerë, sipas preardhjes së prindërve, i klasifikonin në tri grupe:

a) nga kristianë: axhami oglan;

b) nga muslimanë: synetli  oglan dhe

c) nga prindë të papërcaktuar etniko-fetarisht: potur oglan.

Ndërkaq historiografia serbe e asaj kohe fjalën potur e futi në përdorim në kontaminim me fjalën serbe poturçin po(l)turçin (siturk a gjysmëturk) dhe e përdori si etni, duke konkretizua: potur quhet ai (serb) që braktis fenë pravosllave, duke u konvertuar në musliman e së këndejmi po ky nocion u reflektua në shqipe: “ai që e braktis fenë e të parëve” (Fjalori i Bashkimit). Për këtë koncept  lindën  e pëdoreshin dhe ende përdoren  trajtat sinonimike në serbisht: poturica, poturçin, poturçenjak, në shqip edhe turkoshak.

Së këtejmi boshnjakët e shqiptarët e islamizuar quheshin pa të drejtë poturi me nocionin  serbë të turqizuar. Sidoqoftë me këtë term të ndajmbathur poturi, nga  Milojeviq u ndajmbath një etni e re serbe që në të vërtetë nuk ishte serbe po ishte etni e qindpërqind shqiptare.

Po në këtë krye, (nënkre II) jepen shembuj  nga dukuria  e familjeve shqiptare fetarisht të përziera ose jo që shtriheshin, madje-madje edhe si shumicë, edhe në Pashallëkun e Beogrodit e në vise të tjera, dukuri kjo që  dëshmohet pamëdyshje me fakte ku ndër të tjera jepen këto të dhëna statistikore: Atëkohë në Principatën Serbe, Beogradi kishte shtëpi S 842 ortodokse  ndaj JOS 1480 (shumica shqiptarë), ndërsa Uzhica kishte S 600-700 ndërkaq JOS deri 3700. Në qytete të tjera si Valeva, Kraleva, banorët e ashtuquajtur serbë ishin në numër edhe më të vogël ndaj JOS, shqiptarëve poturë e të tjerë, të cilët ndërkohë u shpërngulën ose u asimiluan me dhunë (Shih në internet 16.12.2018 «revista drini»).

Po tani si dëshmi të veçantë rreth familjeve fetarisht mikste shqiptare po sjellim konstatimin e Vuk Karaxhiqit:

Arnautët (shqiptarët) që janë të ritit perëndimor (katolikë), dhe mund të jenë edhe të atij lindor (ortodoks) dhe që të gjithë thirren shqiptarë mund të themi se mesveti fare pak vërehen, ndërkaq, para të huajve sillen si vëllezër si të ishin të një riti. Kështu një i ritit turk (musliman) për një të krishterë do të mbyste dhjetë turq dhe po ashtu një shqiptar i ritit të krishtenë do të vriste dhjetë italianë për një shqiptar të ritit turk (musliman)…

Kjo karakteristikë e shqiptarëve rreth tolerancës fetare vjen si rezultat i edukatës së trashëguar lashtësore fisnore, njerëzore. Mua që në vegjëli më është thënë e ngulitur këshilla: që  anëtarin fisit e ke vëlla , edhe pse fisi ishte i përbërë fetarisht nga muslimanë, katolikë e ortodoksë; fisin e nanës e ke dajë, ku gjithashti kishte muslimanë katolikë e ortodoksë, fisin e gruas e ke mik, fisin e shokut e ke shok, të vëllamit e ke vëllamë, përkatësisht: Shqiptarin  e ke mik e vëlla mos pyet çfare feje kaç!

Sa më sipër pyesim universndërgjegjen:

A nuk ishte vërtet, absurditet e vërteta e përdhosur kundër shqiptarëve aso kohe, kur te ne  në Kosovë (Serbi e vërtetë!!!!) poturët (shqipfolës) me dhjeta mijë llogariteshin serbë, në të njëjtën periudhë nga Principata e Mretnia serbe, me qindra mijë të tillë, dhe pse shqipfolës, dëboheshin barbarisht, nga trojet e veta shekullore, si turqç!

Edhe ky konstatim absurd nuk është i parëndëshëm për ata që duan me dijtë  të vërtetën rreth fajtorësisë,  apo joç!

Si vërtetim që ata poturë, të llogaritur serbë të islamizur!, sidomos në Kosovë, e kudo, vërtet ishin rrënjësisht shqiptarë joserbë, dëshmohet edhe nga vetë fakti, sepse ndërkohë edhe pas 100 vjet sundimi të kishës e pushtetit serb (1912-1999), askush prej tyre në Kosovë, as nga muhaxherët që ishin dëbuar si turq(!) e as nga jerlitë të cilët Milojeviç i kishte llogaritur serbë(!!!), përkundër privilegjeve e presioneve nuk u shkombëtrarizua, as në turq as në serbë as me zakone as me gjuhë.

Prandaj, prej kësaj që u përmend rrjedh e vërteta që shqiptari, nga burrnia, nga kultura e tij e ravijëzuar me shekuj e etapa, nuk urren asnjë popull, as popullin serb, edhe pse tash dy shekuj qeveritë fetaronacionaliste albanofobe serbe kanë hartuar e janë përpjekur me i zbatue me dhjetra projekte (40) për shfarosjen e shqiptarëve, për çka është në dijeni mbarë bota, apo joç!

III. “Rreth reflektimit kontaminues të koncepteve të termave: *shklavë (sclav/us) e  *sherb/ë  (serv/us) si etni dhe shkizmë (scissm) si dukuri në gjuhën shqipe”, është titulli i kreut të tretë, i cili është shtjelluar në tre nënkrerë.

Para se të përsërisim ndonjë konstatim, për të hyrë menjëherë në të veçantat e analizuara në punim, këtu po japim  paraprakisht Pasqyrzën e trajtave të tilla në përdorim në disa gjuhë:

Pasqyrza e fjalëtermave: sclavus e slave, servus +folja  dhe scisma

I. a. shklav (rob)   e     b. sllav (etni)   /     II.  serb +folja       III. shkizmë

lat.      sclavus                                               servus                     scisma (sciss/us!)

angl.     sclave               /    slave,           /       serbe     (to) serve   schism

fr.          esclave            /    slav,             /      serbe      servir         schisme,

it.           schievo           /    slavo,           /      serbo     servire        scisma

sp.         esclavo           /    eslavo,          /      servio    servir           cisma

gjer.      Sklave             /    Slawe,         /       Serbe    (zu) dienen   Schisma

hol.       slaaf                /    slaaf             /      serbier   bedienen     schisma

sll.  rob (sklavenç)   / slaven ose sloven /     srbin      sluziti          šizma, raskol

shq.      *shklav (skllav)  / sllav       /serb (*sherb)    me  shërbye  shkizma

shërbyes e shërbëtor

Pa hyrë në detaje, siç po shihet, trajta e fjalës e gjuhës shqipe del e implikuar në ndërndikim që në fillimishte me trajtën e latinishtes a lashtogrekes dhe të sllavishtes, andaj  në shqipen iliro-dardano-arbnore të kohës (shek VII-XV) ndeshim barasvlerësit: *shklav, *sherb, *shkizm, ndaj trajtave strikt të latinishtes standarde: sclav/us, serv/us, scissm/o.  Së këtejmi në shqipe si gjuhë e gjallë dalin zhvillim-ndryshimet  përkatëse: nj. shklav- shkjav –shkav/ell, shkjau, shkja  shka  sh. shkje shqe, shkii,  shkije; shkieini, shkinë e variante të tjera. Madje edhe folja nga  Sherb-  (lat servus, servir/er) sherbej me shërbye, është tjajtë e asaj kohe, siç dalin të gjitha trajtë-emërtimet nga rubrika I.a. shklav në gjuhët përkatëse që kanë të bëjnë me nocionin fillestar të skllavit, ashtu siç emërtoheshin sllavo-barbarët ardhacakë në Siujdhesën Ilirike (Ballkan) në Perandorinë Romake, konkretisht sllavë-skllavët. Së këndejmi në sllavisht shpjegohet ajo periudhë me emrin rob robovlasnistvo, e në shqip: skllav (rob) epoka sklavopronare, ndërsa  emëtimet  nga rubrika  I.b sllav janë më të vona, kur u ndryshoi emërtimi në sllav, ashtu ndodhi edhe në shqipe, por në shqipe emërtimi i vjetër shklav shkja shkije etj, u ndërlidh me konceptin e shkizmës, sidomos trajta e shumësit, andaj me këtë emën quheshin të githë skizmatikët (ortodoksët) edhe shqiptarët (ortodoksë shqipfolës), por te ne ndodhi edhe një dukuri tjetër e re: individë e turma që ende nuk ishin serbizuar gjuhësisht, mbase me pahir, shpëtuan gjuhën dhe njëherazi shpëtuan etninë nga shkombëtarizimi, duke u islamizuar, më fort formalisht, çështje kjo e diskutueshme që do të trajtohet më në hollësi në kreun tjetër, por sidoqoftë në këtë krye u shihet shumë për të madhe hartuesve të parë të lesikografisë shqipe, të cilët, mbase me pahir lajthitën, nga mosdallimi i vëllezërve ortodoksë shqipfolës, jashtë sferës katolike e islame, ndaj atyre serbishtfolës në të ashtuquajturën Serbi (Servi, Shërbi) ngase për mungesë të atij koncepti, ndarje mbi bazë gjuhe, është ndikuar tejet negativisht në serbizimin e shqipfolësve të paislamizuar jo vetëm atëherë, por kjo ka lënë pasoja deri në ditët tona.          Nga studimi ynë të trija këto trajta  shkllav (sclav), sherb serb (serv) dhe shkizmë  (scissm) në ndonjë mënyrë (Ke parasysh vetëm dallimin Sh/S nistore.), kanë pasur ndërndikim në latinishten (vulgare ose jo) e sidomos në serbishte në formëzimin e trajtave përkatëse, të cilat në mos nën ndikimin  e  shqipes  gjithsesi janë formëzuar nën praninë e drejtpërdrejtë të gjuhës shqipe, andaj rreth kësaj dukurie në dy nënkrerët e fundit të këtij këtij kreu kemi dhënë mjaft prova që mund të diskutohen, por jo, asssesi, nuk mund të mohohen.

IV. Në kreun IV, me titull  “Injorimii gjuhës shqipe në Arbëri gjatë periudhës së sundimit osman, raporti turko-shqiptar/sllavo-shka dhe pasojat fatale, ndaj shqipfolësve nga shkizma e re ose me sa pasoja mbijetoi shqipja nga presionet e autoqefalive shqiptarofobe ortodokse dhe nga turko islamizimi fanatik osman”, lënda  është shjtelluar në dy nënkrerë.

Në nënkreun e parë konstatohet se para pushtimit nga Perandoria e Osmanëve shqiptarët pikërisht në Siujdhesën Ilirike (Ballkan) u gjenden të ndarë në dy ritet kristiane, në njërën anë më shumë vise hapësinore në ritin ortodoks bizantin, ndërsa në anën tjetër disa vise bregdetarë e veriorë në ritin romanokatolik, ndërsa serbët, kryesisht, jo me kuptim të sotëm njënacional po rajonal multinacional, me formimin e autoqefalisë së tyre (tribale) pas disa lëkundjeve gjatë dinanstisë nemane ishin konsoliduar në ritin ortodoks (pravosllav), ku kishin përthithur ortodoksë shqifolës e të tjerë. Kështu në rezistencat e para kundër Osmanëve serbë e shqiptarë u gjendën, si me thënë, të identifikuar në Kosovë e gjithëkëndej si të krishtenë ortodoksë, por edhe si shqiptarë të identifikuar veçan pas rënies së dinastisë nemane, ngase shumë fisnikë të identifikuar shqiptarë (albanez si muzakajt, pjesërisht dukleotët,  ballshët,  dukagjinët) u orientuan nga Perëndimi, u bashkuan me trevat malësorekatolike, duke pranuar katolikizmin,  madje  nga Jugu e gjithandej vepronin unitë ortodoksë, që vazhdonin ta respektonin Papatin. Sidoqoftë, në Besëlidhjen e Lezhës 1444, nën udhëheqjen e Skënderbeu disa principata shqiptare u bashkuan duke shkrirë  veprimtarinë  që deri atëherë vepronin si të pavarura ose si vasale, ndaj perandorive përkatëse, qoftë bizantne, bullgare, serbe, qoftë asaj osmane. Kështu nën komandën e Skënderbeut të gjithë shqiptarët (arbnorë, maqedonë,  dukleotë, epirotë) si një një trup i vetëm etnik shqipfolës (katolikë, ortodoksë, unitë e sektomuslimanë) të të gjitha krahinave  deri edhe Mali i Zi) ishin të bashkuar, andaj edhe patën sukses në identifikimin e njohjen e shtetit shqipfolës të Skënderbeut në botën Perëndimore, miqësi e ndikim ky që vazhdoi edhe pas vdekjes së Skënderbeut

Në të vërtetë pas vdekes së Skënderbeut, sulltan Mehmet – Fatihu, nip e mik i shkje-serbëve, mori masa drastike kundër shqiptarëve, ndër të tjera me ferman  e  pati ndaluar gjuhën shqipe si gjuhë komunikimi, deri edhe jeniçerëve paturo-oglanë në takim me familjarë(!).

Së këltejmi, në ato kushte shqipfolësit për mbijetesë u detyruan që një pjesë katolikësh e unitësh të shpërngulen drejt Perëndimit, disa zgjodhën jetën e vështirë në malet e pashkelura shqiptare; një pjesë tjetër e konsiderueshme vazhdoi përqafimin e islamit që kishte filluar më parë mbase edhe formalisht, po dikush prej tyre u detyrua të shpëngulej drejt Lindjes, brenda asaj perandorie. Ndërkaq, ajo që zgjon interes dhe që la pasoja të rënda brenda truallit arbnor si dukuri është që një pjesë gjithashtu e konsderueshme ortodoksish, që nuk u pajtuan me islamizim u fut nën ombrellën e autoqefalive sllave (serbe, bullgare) po edhe të asaj vllaho-rumune e greke,  sepse këto autoqefali kishin imunitet të garantuar me ferman sulltani në emër a nën hijen e Patrikanës aleate. Kjo dukuri përçarëse e shqifolësve nga halli në punim tonë, duke përfshirë të gjithë shqipfolësit që u daktisen  kah sytë këmbët,  quhet shkizmë e fatale ndaj shqipfolësve, sepse të shpërngulurit në Perëndim e në Lindje të shkëputur nga trungu i atdheut, larg trevave shqifolëse, ishin të dënuar ndërkohë me shkombëtarizim, kurse ata që iu bashkuan autoqefalive i priste dhe me e keqja: shkiezimi, në serb , bullgar, grek, rumun, ose për pjesë  rebele  sektoarabo-turko-islame të turkoosmanizohej në etni të caktuara, brenda asaj perandorie. Ehen E keqja më e madhe ndodhi  që të shkyerit nga trungu iliroshqptar të urrehen  e hasmohen shkieserbë e shkie grek me shqiptar, me bazën  shqipfolëse me shqiptarët (muslimano-arbnorë).  Kështu në situatë të tillë kur muslimanët zyrtarisht quheshin i turko-osmanli, katolikët latinë e ortoduksët sipas autoqefalive: serbë, bullgarë e grekë, emrat: arbër, arban, epirot, maqedon, dukleot, edhe pse shqipfolëse, nuk përfaqësonin etni unike. Pikërisht në këtë kohë, situatë e përmjegullt, ndër shqipfolës tash shumica muslimane, u shfaq, apo u rishfaq emërtimi shqiptar, si zëvendësim i emrit arbër-albanez e të tjerë.

Si duket fjalë-emri shqip shqiptar u përqafua vullnetshëm, jo vetëm nga masa e   shqiptarëve të islamizuar (mbase formalisht) për nevoja të brendshme e eklzistebciale, sepse me këtë emërtim shqipfolësit i eskivuan shpatës së turqizimit të plotë, sepse njëherazi ruanin gjuhën shqipe, tapitë e pasurive  për mbijetesë, ruanin rendin e fiseve, mitet e zakonet, andaj këtij emërtimi etnik iu bashkuan po vullnetarisht arbërit katolikë si dhe ortodoksët epiroto-maqedonë unitë e të tjerë që ende nuk ishin infektuar masivisht nga gjuha e predikimit të kishës që i takonin.

E kësaj kohe është edhe rishfaqja, (trajta e fjalës  shki/je nga shklavë (me kuptim të specifikuar, kështu quheshin skizmatikët që mbulonte kisha sllave. Fjala shka shkije vinte   vinte si kontaminin i dy termave të shqipes së hershme, njëjësi: *shklav (shkja shka) për konceptin sllav (skllav) dhe fjalën shki/z/më-a, si dukuri sipas konceptit të ndarje-përçarjes, të shkyerët nga trungu.  Dhe së këndejmi edhe sot kemi njëjës–shumës, jo aq model edhe në dialekt  shka/shqa) – shki/je shkau  shkiet e shkitë /shqetë.

Ne, duke gjetur si shkas veprën  e Milosh Milojeviqit që e kemi në vlerësim kritik, i cili  shqiptarët si etni i quan shkip dhe gjuhën e tyre shkipe, shkipski jezik, morëm në trajtim etimologjinë e emrit shqiptar që gjithsesi vjen  nga fjala bazë: shqip (shkip), fjalë kjo e identifikuar si ndajfolje, në veprën Meshari të Buzukut (1555), por e zbuluar dhe e studiuar shumë më vonë, kur fjala shqipe shqiptar Shqipni ishte përqafuar si etni nga mbarë bota shqiptare pararilindëse, por që mori hyjnizimin si fjalë-koncept nga intelektualë tanë rilindës.

Në punim shprehet rezervë ndaj supozimit se trajtë-folja shqipoj e së andejmi etnonimi shqiptar vinin nga folja latine excipere  (ek/s +kip +ere,  skip-shkip +ere – oj – shkipoj –shqipoj (k/q) shqip –tar, për këto dy arsye:

E para, ishte e pa mundur që një fjalë latinë të jetë përqafuar aq me zemër, kur islamizimi ishte në kulm e ajo nuk fjalë nuk ishte e natyrës arabo-turko-persiane, as bizantino-greke, po  fjalë  e kryqalive! latinë!  dhe

E dyta, siç po shihet sipas sistemit eptimor për emrin shqiptar, vetvetiu  imponohet jo trajtë-folja shqip/oj (ek[skip/ere), po trajta e fshehur temëprodhuese ekzistuese foljore: shqip, e cila mund të ishte shfaqur në përdorim më parë ashtu si edhe sot si fjalë njërrokëshe (monosilabike),e cila fillimisht patjetër ishte polisemantike, përdorej si folje, ndajfolje dhe si emër, mbiemër etj. Shkenca e sotme dukurinë e till e  argumenton. Pse fjala shqip e shkip ndeshej e ndeshet me shpërndërrim të tingujve k/q, është një fenomen i brendshëm i shqipes që kuptohet lehtë, andaj këtu nuk do të diskutohet.

Për mendimin tonë emërformimi dhe koncepti veprim-ekzistim i emrit shqiptar ndërtimisht shpjegohet nga trajtë-folja shqip, me shpipë, me folë shqip, ndërsa me foljen shqipoj me shqipue  shprehet  veprim, shqiptari si veprues.

Ndërkaq në nënekreun e dytë pasi konstatohet pështatshmëria e emrit shqiptar si term shpëtues homogjen për shqiptarët: muslimanë, katolikë e ortodoksë e të tjerë, u përqendruam rreth prejardhjes së fjalës shkip shqip shqiptar. Për këtë etimologji janë shprehur afro 20 hipoteza që nuk e rrahin keq çështjen, por asnjëra ende nuk kënaq logjiko-shkencërisht. Edhe ne përveç fjalëfoprmimit të fjalës shqip shqiptar e prekëm etimologjinë e saj. Studiuesit para nesh këtë fjalë e ndërlidhin nga fjalë-rrënja sanskrite *Skel.P- me kuptim copë druri, send a vegël së shkop, të cilën, fjalën shkop,me  tingullpërmbajtjen e saj shqipfolësi  e përdori si mjet pune, po edhe si mjet  mbrojtjeje e sulmi.

Në këtë kontekst, na imponohet pikërisht nocioni i shkopit  eshe në trajtën  shkip-i. Studiuesi Aristidh Kola, kopnstaton se nga gjuha e pellazgoiliro-shqipe e Homerit koncepti i shkopit del i shprehur në trajtën  skipion, skiptro (lexo shkip-ion shkip-tro) që po përkon me bazën e emrit e të foljes shkip / shqip që e trajtuam më sipër me dallim k/q. Mirëpo në burime të tjera të dyja trajtat shkopi dhe shkipi, siç do të shohim, i ndeshim për të njëjtin koncep, me dallmi o/i . Po i përmend disa burime, ku imponohen këto trajta, sidomos fjala në trajtën shkip, si emër sendi, mjeti, jo vetëm në gjuhën tonë, po edhe në gjuhë të huaj, por edhe me kuptim figurativ e me zgjerim kuptimi.

Së pari, për shenmbull në fjalorin latinisht shqip ndeshëm trajtë-fjalën scipion  - shkop, spektër si dhe  scopa – thupër, shkop i hollë, ashtu ndeshim të dyja trajtat edhe te Nikollë Keta e Nezir Myrta. Që këto trajta  me  me o shkop dhe me i  shkip janë përdorur përtë njëtin koncept ose të përafërt sinonimik masivisht kemi shembullin nga Fjalori i Kolec Topallit, i cili sjell shembullin shqipij për shkopij, madje edhe në fjalorin e Mehmet Elezit ndeshim tri raste të diskutueshme.

Së dyti,  për më tepër pa ose me trajtën a konceptin shkop  dy trajtat:  shkip e  shqip  e ndeshim në dhjeta burime me kuptim figurativ a të zgjeruar. si

E para, në Fjalorin e fjalëve ndërkombëtare të Radomir Aleksiqit, Beograd 1978, f. 687, në cilësinë e ndërkombëtarizmës, po me rrënjë-fjalën scip-(shkip-) po këtu plus edhe me formantin prapashtesor emërformues –TAR ndeshëm: emrin skiptar (shkiptar !!) të sqaruar si fjalë me origjinë greke(!) me përkufizimin: skiptar (gr nga skepteroi) - “shkop i jashtëzakonshëm si shenjë e forcës, sundues ose sundim i hekurt”.

E dyta, siç e kemi cekur më lartë mullarit me konceptin: dru (shtyllë e drejtë e përpunuar) që ngulej mes stivash të kashtës, stogut të sanës, tallës ose në mes të lëmës, ku i shtronin duajt e grurit për me i fshi, ku lidhej litari nga qafa e kalit, i cili detyrohej të sillej rreth mullarit, duke ndërruar drejtimin deri sa kryhej lama e asaj dite, prof. E. Çabej i paska gjetur sinonimin në trajtë-emrin qip-i, përkatësisht shqipi me shtesën SH- nistore përforcuese (qipoj/shqipoj)dhe kështu fjala shqip  paska marrë zgjerim kuptimi (!) dhe figurativisht mund të ketë dalë edhe si emërtim i njeriut (shqip-it shqiptarit), i cili  merrej me ngulje-zhgulje /shqipash, ose shqiptari drupërpunuesqë me merret  me bërjen e zhbërjen e mullarëve.

E treta, po e përmendim rrënjën  shkip (skip) si emër familjeje Shkip/udar që është identifikuar gjithandej nga Shkodra si emërtim  familjeje  dhe së andejmi është supozuar se ka mundë me dalë etnomimi shqiptar. Po me këtë rrënjë ndeshim emërtime fisnikësh e luftëtarësh  nga periudha

E katërta, ne e shohim fakt shumë të rëndësishëm që për etninë shqiptare në sheullin XIX  z.  Milosh Milojevic e përdor trajtën  shkip shkipi që nënkupton që kjo trajtë për këtë etni do të jetë përdorur edhe më heret.

E pesta, ç’është e vërteta në këtë kontekst, del e nevojshme të jepen disa sqarim-shpjegime se  si shfaqet fjalë-trajta scip shkop në burime të huaja e në shqipe, me nocion shkopi ose jo, por që asociacionon edhe kuptimin e etnisë. Kështu  ndeshen të dyja trajtat skiptari a Skipi për “albano” e “Albani”dhe  Scopio për nocionin shqiptari dhe shkopi nga Nikollë Keta më 1753 (Shih Port Alb – Internet).

E gjashta në vokabularin e gjuhës italiane, si barasvlerë i mbiemrit shqiptar, përveç mbiemerit albanese ekziston edhe trajta sinonime schipetare, por edh emri  schioppa me kuptim pushka. Kështu nga rrënja schi’p-  ndërlidhet  emri i shqiptar me konceptin e pushkës.

E shtata, po i kthehemi edhe njëherë pikës së parë, konstatimit të z. Aleksic, i cili emrin  sciptar si fjalë greke-ndërkombëtare e shpjegon me gr. skepteroi), duke i dhënë  atrubutin  shkop i jashtëzakonshëm, si shenjë e  forcës  ose të sundimit të hekurt. Kjo domosdo na kujton kultin e Zeusit, zotit protoshqiptar që si emër e kemi të trashëguar  në shqipen tonë të përditshme  te togfjalëshi  zot shpije  madje edhe te shprehjet  sundimin e shkopit,  vet zot vet shkop, disiplinimi me shkop etj.,  shprehje këto që në gjuhën tonë do të lindur në ndikimin e mit-kultit të Zeusit *(Ze/ZË/ZA/ZO +US; -ZEU/S, ZUE/S,  ZO/*T),  që  sundonte me shkop-skeptër që Aleksic e quan skiptar (shkiptar(ç!) duke cilësuar si fjalë greke. Po në anën tjetër në punim mjaft gjerësisht është përpunuar koncepti: shqiptari dhe sundimi i shkopit. Këtu po shtoj vetëm këtë se dihet se që nga antika shqipfolësit admirknin mit-kultin e Zot/Zeusit me shkip-skeptrin e tij apo joç! Dihet botërisht që fjal-emri skeptër shpreh nocion të një mjeti të jashtëzakonsëm që nënkuptonte një si “shkop të posaçëm, i gdhendur e i stolisur me gurë të çmur e me ar që e mbanin në dorë mbretërit si simbol të pushtetit të tyre që si shembulë kishin  kampion  simbol shkop-skeptrin e Zeusit, kryezotit, që sundonte nga Olimpi, i cili  e mbante pranë vetes Shponjën e artë,  që  dijetarët  donte t’i shihte me mantela veshur, ndërsa  bijtë e popullin mbase me shkopin e bariut, apo joç!

Gjithsesi miti rreth kompleksit Zeus, nga lashto e rijoshqiptarët nuk kujtohet vetëm nga fjala Zot ( ZË/ZOZ[A/t) si zotshpije por edhe për trashëgimi të tjera, siç është edhe kokëdhia  Amaldia tambël-zotushqyese në përkrenaren e Skëndërbeut historik, por ndoshta  duhet të falenderuart edhe për shkipe- shkipin si emërtim etnie që ua la gigë-gegëve gjigantë që ta gëzojnë edhe atëherë kur kult-miti i shkop-skeptri magjik hyjnor do të mbetet vetëm kujtim për shkip-shqiptarët e sotëm pasardhës,  apo jo, le të vlerësohet. Gjithsesi, pse  trajtat shkop e shkip me koncep sinonimik u  distancuan semantikisht: shkop mbeti emërtim konkret si mjet druri, ndërsa shkipi u specifikua me kuptim të fytyruar gjuhe e kombi, forcë skeptri mbetet për t’u sqaruar.

Përfundojmë me praqitje e hipotezës sonë, e cila shtrohet në trezën e dijetarëve jo si gjellë pa shije, por që mund të diskutohet, por jo të mohohet, siç nuk duhet injoruar enigmë-zgjidhjet e përftuara nga trajtë-foljet: shqip me shqipë bazë për emërtimin e gjuhës shqipe dhe të emrit etnik shqiptar si dhe shqipoj,  me shqipue si veprim, ku shqiptari del veprues, sepse vetëm kështu, me foljet shqip me shqipë dhe shqipoj me shqipue shqipo-shqiptar, sipas popullores fjalë-vegël – mjet shkip e shkop që ndihmon folësit, punëtorit - shkyesit që në çdo situate me “shkye punë”, me ça përpara: me duar “grushbashkuar”, me fuqi burri me peshë guri,  me  shkop e shkipë që të mbron e të rritë e dhe kështu i  plotëson të gjitha kriteret për përforcim e shtrirje të pushtetit nocionor në kohë-hapësirë gjeografiko-historike të botës mbarë shqiptare dhe për përfaqësim më të gjerë në kohë-hapësirën që i takon.

V. Në kreun vijues, të pestë, të titulluar: “Feja ortodokse si shkak-pasojë në përcaktimin e kombësisë së shkive në përgjithësi  dhe atyre të fshatit Reçan  të Therandës në veçanti”,  lënda është trajtuar në gjashtë nënkrerë.

Në fillim dhe mbarim të  këtij kreu kemi dhënë konstatimin për shkitë tanë ose shkijet  e vendit, se  ishte dhe është etnia më fatkeqe shqifolëse te ne për shkak të mohimit të gjuhës shqipe amtare  si kriter i së vërtetës, së pari nga shteti e kisha serbe, pastaj për shkak të ritit fetar pravosllav nga sivëllezërit muslimanë e katolikë, madje ishin dhe janë më fatkeq nga vetë vetvetja për mungesë koncepti, pikërishsht për shkak të mosmbrojtjes në shkollë e familje të gjuhës së amtare  vet të trashëguar si kriter.

Këtë që e thamë nuk vlen vetëm për shkitë tanë të fshatit Reçan, por edhe për të gjithë shkiet e Kosovës, të Maqedonisë, Malit të Zi e të shklavëve të Greqisë e më gjerë. Ky komunitet për mungesë së letargjisë kishtare në gjuhën e vet ka pësuar në kohëhapësirë qysh para pushtimit të Siujdhesës Ilirike nga osmanët, po aq më tepër  pas formimit të autoqefalive  në gjuhë të huaj liturgjiks, por më keq pas formimit të shteteve njënacionale  pravosllave apo ortodokse sipas autoqefalive.

Ne duke folur për gjendjen  e shkive tanë të fshatit, kemi pasqyruar gjendjen e  ahkieve të vendit (Kosovës) që e kishin fatin e lidhur me shqiptarët muslimanë, me të cilët shkiet e vendit fatmirësisht në këto raporte nuk kanë pasur ngatërresa, pos rasteve që i kanë ndërsyer  kastat e shtetit serb shqiptarofob.

Ndërkaq sa u përket raporteve të shkive  fshatit tim   me fqinjtë muslimanë mund të deklaroj me kan ë qenë të mira, kurrë, nuk ka pasur moskuptim a armiqësi mes tyre. Madje  në çdo situatë, ndërrime pushtuesish e kanë mbrojtur njeri-tjetrin. Nuk ka mundur t’i  përçajë fqinjësisht, as Turqia Osmane, as pushteti Serbisë 1912-15, as ai i jugosllavisë së Kralit as i Jugosllavisë si Tito-Rankoviqit,  por këtë e arriti regjimi i shtetit të fundit milosheviçian, sa që pati viktima lufte nga të dyja palët. Pushteti milosheviçian i futi argat në veprim të rinjtë serb kur dy herë shpërnguli  shqiptarët nga fshati. Por me humbjen e Luftës, duke ditur se sa shumë i kishte përlye serboshkiet tanl të rij me fqinjtë, me rastin e tërheqjes së ushtrisë serbojugosllave të gjithë serbët e fshatit i morën me vete  dhe i daktisen gjithandej nëpët Serbi.

Si problem i veçantë në këtë kontekst paraqitet ekzistimi i një Kenotafi, varr pa eshna, në skaj të fshatit, të cilin qysh para kapitullimit të Tuqisë më 1912 deri ni vitin 1926 e ka pasur nën mirëmbajtje familja e Ukë Mehmetit, gjyshit tonë. Në fshat ende ruhet gojëdhana, që njëfarë Gjergji, shkodran i dijshëm paska jetue këtu dhe i paska pri mbarë e me urti këtij fshati, duke u mësuar deri edhe si duhet me i pleqnue  punët me urti.  Por kur  arrin në moshë e pleqërisë paska porositur që për së gjalli me ia hapë vorrin te Lisat e Mëdhaj. Vorri  i hapet, po ai tretet nuk kthehet më vetëm përftohej si siluetë. I përftohet edhe kryeplakut të fshatit, të cilit ia përkujton porositë. Atëherë besohet se ai paska qenë njeri i mbrrimë. Andaj  dhe fshatarët i ngrejnë  Kenotaf-Varrrosh, i cili është nderuar  e vizituar si Varr i Shenjtë me emrin Vorr i Shingjergjit brez pas brezi. Është mirëmbajtë edhe pas konvertimit të fshatit në islam. Thuhet se më përpara Shingjergj për Shingjergj aty masivisht janë organizuar  takime të rinjsh nga rrethina e gjerë. Mirëpo kur Serbo-Jugosllavia shtriu pushtetin dhe gjyshi UKË kishte vdekur, më 1926,  SHTETI SERB Kenotafit i dha formë kishëze, po ende ishte pa u ikonizuar. Me pëlqimin e babës, për shkak të situatës, përkujdesjen ndaj kishëz-kenotafit e mori Kola i Simës, luftëtar i Frontit të Selanikut. Gjatë Kralevinës shingjegj për shingjergj vizitohej nga  shkolla e  Suharekës. Më 1941-1945, përsëri familja jonë, im at, është përkujdersur për mirëmbajtjen e kizhëz-kenotafit. Më 1945 përsëri përkujdesjen e mori Kola dhe e pasoi djali i tij  Zllatani, partiashi i parë i fshatit. Ndërkaq si kishëz e vogël është ndërtuar e përforcuar pothuaj nga themeli në SerboJugosllavinë e Tito-Rankoviqit më 1956-58, kur edhe është kompletuar me afresko-ikonizime  dhe u pagëzua  nga Grob Sveti Gjorgja në Crkvica Sveti Gjorgje, adaptuar sipas emërtimit shqip Vorri i Shingjergjit në Kisha e Shën Gjergjit .  Gjatë luftës së fundit UÇK kjo Kishëz –Kenotaf është prishur nga themeli. Problem kemi si familje e fshat si ta  rikthejmë Kenotafin e Shëngjergjit në vendin e vet.

Jetën e përbashkët me shkitë tanë në punim mjaft gjerësisht e kam rikujtuar me nostalgji.

VI.  Nga vetë titulli i këtij kreu, të gjashtit: “Gjuha shqipe si promotor i zgjimit dhe rritës së Shqiptarisë, përkundër nacional-shovinizmit serbomadh dhe vatrave të tjera penguese”, që është shtjelluar në katër nënkrerë, kuptohet që nacional-shovinizmi serbomadh shtetëror  i bekuar nga kisha pravosllave serbe që nga fillimi i shekullit XIX e deri më sot ka hartuar 40 projekte jo vetëm për të penguar zgjimin e rritën e kombit shqipar, por për shfarosjen biologjike të tij. Për t’u kuptuar më lehtë mesazhi që del nga përmbajtja e këtij kreu,  po nxjerrim diçka nga nënkrerët e këtij kreu të shoqëruar me ndonjë të dhënë të një rëndësie të veçantë:

Së pari, nga pseudostudiuesit serbë merret në sulm etnogjeneza e shqiptare, e cila nga një pjesë e e tyre pasi nuk po mund të mohohet ndërlidhet pa lidhje logjike  me etnogjenezën serbe, ngase  SRB-ja e Milojeviçit, dalka më e lashtë se shqipja. Kështu gjoja shqiptarët, të cilët nuk duhet të krenohen me prejardhjen e tyre si pasardhës pellazgo-ilir, sepse pellazgo-ilir ishin vetë sllavo-serbët e lashtë! Së këtejmi në pjesën V të Enciklopoedisë Arbanasi thuhet: Arbanaši - srpsko pleme arbanaškog govora  (Shqiptarët –fis serb me gjuhë arbanase(!!!). Madje serbët gjenetikisht e antropoligjikisht qenkan simbiozuar, me pasardhësit e ilirëve: dardanë, thrakë (dakë) që konsiderohen sipjella  historike  të pellazgo-ilirisë ç!!ç (Shih Krstaria forum- internet). Nga ky pikëvështrim (ide e Milojeviqit) disa glosa që protoshqipja i ka, si pellazge, ato duhen përfillur si lashtoserbe, konsiderohen si  mbishtresë e gjuhës së sotme  serbo-sllave(!!!e ). Me fjalë të tjera mohohet mëvetësia historike e shqipes nga serbishtja e lashtë!

Së dyti,  argumenta  para e mesjetarë shqiptarë para shek. XIX mohohen ose  cilësohen serbe dhe përvetësohen si p.sh.: mbretëritë ilire dhe tetrakia e Diklocianit me katër krahinëzat, si paraprovë e përqendrimit të ngulitjes shqiptare: Prevalis me kryeqytet Shkodrën, Epiri i Ri me kryeqytete Durrësin, Epiri i Vjetër me kryeqytet Nikopolisin dhe Dardania me kryeqytet Shkupin, territor ky që para erës së re ishte ravijëzuar si territor albanez, që për serbët ishte lashtoserb(!!!).

Së treti, madje edhe principatat shqiptare që li dukla  i Gjon Vladimirit, principata e Gjon e Gjin  Muzakës, e Lekë Dukagjinit deri edhe shteti i Skënderbeut, ngase supozohej se mbizotëroheshib j nga ortodoksizmi bizantin, serbët e quanin  srpske pravoslavne kraljevine.

Së katërti, disa qarqe serbe të lidhur me kishën nuk duan ta kuptojnë që shqiptarët si popull shumicë, ishin edhe shtyllë kryesore në dinastinë Nemane, e siddomos në Perandorinë pakvitshe gjoja serbe të Stefan Dushanit, gjë që u vërtetua menjëherë pas vdekjes së tij, që shumica e fisnikëve dolën shqiptarë, dhe me kufij të përcaktuar të principatave të tyre, apo joç!

Si do që të ketë qenë, në nënkrerët e fundit të këtij kreu kemi trajtuar jetën e përbashkët shqiptaro-serbe, ku kontributi i sinqertë i shqiptarëve nuk mund të mohohet. Në të vërtetë është vërtetuar që  përveç në të mirë të Perandorisë osmane ku shqiptarët kontribuan me kuadro si vezirë, halim-dijetarë, ushtarakë  etj, ata kontribuan për të mirë edhe në lindjen  e themelimin  e shteve të reja, si Egjypti, Tunizi, e stë tjera, por aq më tepër  kanë ndihmuar lindjen e shteve fqinje ballkanike, si Serbia e Greqia, po, rkëto shtete fqinje i dolën shumë të pabesa, apo i prenë në besë shqiptarët pasi nuk treguan mirëkuptim ndaj aspiratave të tyre për formimin e  shtetit të tyre, përkundrazi i pushtuan armiqësisht tokat shqiptare.  Meqë shqiptarët nuk kishin ndonjë  fuqi të madhe që t’i përktahte në shkëputjen  e tyre nga Turqia e ngase vetëm nga ajo ndarje e shihnin shpëtimin kombit, rilindësit tanë përqafuan gjuhën shqipe si promotor, e cila i bashkonte pa dallim feje dhe pas shumë peripetish më 1878 arriten me ravijëzue autonominë e katër vilajeteve (Lidhja e Prizrenit, 10.06.1978), kurse më 1912 nën tym e flakë nga agresioni pushtues i shteteve fqinje ortodokse të pabesa, arritën të shpallnin Shqiprinë shqipfolëse Shtet të Mëvetësishëm. (Vlorë, 28 Nëntor 1912).

Së këndejmi, rilindësit tanë vepruan me vend që përzgjodhën gjuhën shqipe si mbështetje për shqiptarinë, e cila u quajt edhe si fe shqiptare, sipas motos: Feja e shqiptarit është shqiptaria (Vaso Pasha), që ne në këtë punim e modifikuam: Fe që Zotynë e bekon /Shqiptaria feja jonë, ku nënkuptohet që shqiptari respekton tri fetë: muslimane, katolike e ortodoks, por edhe çdo besimi apo ideal të shenjtë të kombit e shtetit shqiptar, por që ai besim a ideal ka për nder të qëndrojë brenda ose nën hije të Shqiptarisë, kësaj kauze të shenjtë.

Sidoqoftë, Shqipëria me shqipo-shqiptarë e Shqiptari, gjithnjë e më tepër po njihet si një kombi modern i bekuar, ngase në arenën ndërkombëtare me fjalën shqiptari nënkuptohet gjuha shqipe si promotor dhe respektimi i tri feve jetësore kombëtare katolike, ortodokse, muslimane dhe ko shërbeu dhe po shëben vërtet si shembull tolerance ndërfetare në rang kombëtar e më gjerë.

VII.  Kreu i fundit, i shtati, me titull  “Injorimi i gjuhës shqipe dhe  kontributi me pahir i z. Milojevic në e për gjuhën shqipe” është trajtuar në katër nënkrerë.

Veç tjerash në këtë krye që në fillim shprehëm njëfarë befasie në të mirë të autoritetit të autorit Milojeviç, sepse përkundër mohimit të shqipes si kriter i së vërtetës, rreth përqindjes së entitetit shqiptar në Kosovë etj., nxori në shesh, mbase me pahir, edhe të vërteta me interes në të mirë të shqipes e të shqiptarëve . Kështu që vepra e tij përgjithësisht  mund të konsiderohet si një mal i  madh, në pyjet e tij nuk ndeshen vetëm  ferra shkurre e druj të shtrembët me vlerë vetëm për zjarr oxhaku, por ndeshen edhe pinjollë e lëndë drusore e lisa me vlerë për ndërtimtarinë shkencore historike e gjuhësore e disiplina të tjera edhe në të mirë të historisë shqiptare  në veçanti. Në këtë kontekst, edhe pse vazhdonte injorimi i gjuhës shqipe e të shqiptarëve me fjalë e punë, jo pse deshëm me nxjerrë dhjamë prej pleshti, por pasi gjetëm material të befasishëm me interes për e në në dobi të shqipes, besa edhe të  shqiptarëve e historinë e tyre, lëndë kjo të cilën e kemi trajtuar mjaft në hollësi e që këtu, po i numrojmë  si tituj-pikash të trajtuara, ngasepër  përhollësi, edhe pse shumë të rëndësishme, nuk na i lejon përmasa e një rezymije:

Së pari, disa dromca nga realiteti historik, përkundër qëndrimit subjektivist të Milojeviçit në atë kohëhapësirë ndaj shkipëve, u trajtuan në 17 pika.

Së dyti,  disa nga të dhëna hamendëse etimologjike historike të autorit lidhur me shkipët e gjuhën e tyre, në 37 pika.

Së treti, bëmë paraqitje rreth shënim-përkthimit të dyvjershave ngucakeqe dhe shënimit të një kënge në  gjuhën shqipe. Dy të parat i jep të përkthyera me komentim, ndërsa dukumentin e tretë  “Kanga e kumonës” e jep në origjinal në gjuhën shqipe pa e përkthye serbisht.

Së katërti,  më në hollësi u ndalëm rreth Sifjalorthit shqip-serbisht (1873), i cili, paraqitet i sistemuar  në katër rubrika prej  nesh.  Lënda e Sifjalorthit  prej 339 fjalësh, komentohet në pesë pika që secila pikë ka disa nënpika sqaruese.

Së këndejmi, po përfundojmë  se përveç disa dromcave me shumë interes nga realiteti dhe disa të dhënave hamendëse historike e etimologjike që jep z. Millojeviç, aq më tepër ka rëndësi një grumbull fjalësh 339 të përkthyera shqip-serbisht, të vjela nga të dy dialektet kryesore të shqipes që ne në Sifjalorthin shqip –serbisht i sistemuam në katër rubrika.

Kështu, në të vërtetë, kur kemi prasysh tërë veprimtarinë autori manipulon me mbi 400  fjalë shqipe, andaj me këtë punë dhe me qëndrimet e mëparshme që shqiptarët fundi i fundit nuk i lë bash pa histori, pa gjuhë e pa elemente shtetësie, z. Milojevic, edhe pse mbase me pahir, i ka siguruar vetes një vend meritor si qëmtues-hulumtues i parë serb i shekullit XIX, me alfabet cirilik, në fushën e albanologjisë.

Nga krejt kjo vetkuptohet se manipulimi për shumësi serbe në Kosovë, ishte edhe është  mashtrim i madh patalogjik (velika fatalna zabluda!),  sepse nuk është vetëm gabim, po  është marrëzi shkencore,  të mendohet se të gjithë ortodoksët sipas kohëhapësirave që ceket në dokumentat ishin serbë  (të pastër, të kulluar), aq më tepër sipas kuptimit  njënacional të sotëm, andaj kishat, manastirat ortortokse në Kosovë, për të cilat kemi simpati e vlerësime të larta, dihet se i takonin dhe i takojnë trashëgimisë së tillë të përbashkët popullore, gjithsesi shumicë shqipfdolëse, andaj krerët e KOS-it në kishat e Kosovës nuk duhet ta kenë të huaj gjuhën e ipeshkv Nolit e V. Xhuvanit dhe atë të shenjtorit Gjon (Jovan) Vladimit dhe të gjuhës familjare të shenjtores Angjelina Komneni, motra e madhe e të shenjtes  kombëtare Nanë Terezës, ngase me një sendëzim të tillë jo vetëm tërë masa do ta ketë më përzemër pikërisht pravosllavën si vera veçna, vera slavna (fenë që Zotynë përjetësisht e  bekon !..), por edhe meshat e saborat ortodoksë do të jenë përplotë me besimtarë e dëgjues të feve që Zotynë ua ka bekuar shqiptarëve.

Sido që të ketë ndodhur, të kuptuarit e mesazhit nga vepra  Injorimi dhe dëshmimi i të  shqipes si kriter i së vërtetës kushtuar veprës së Milosh Milojeviçit (1866-1873), do të ndihmojë  që vatrat e nacional–shovinizmit serbomadh të kthehen në dritën e së vërtetës, e vërtetë kjo që për palën konstruktive vjen si medikament shërues relaksues – katarsis, sepse besojmë se Serbisë nuk i mungojnë dijetarë seriozë, që janë të interesuar ta kuptojnë e respektojnë të vërtetën për Kosovën dhe rreth Kosovës, të cilën u përpoqëm me shprehë edhe në këtë punim tonin për të argumentuar se ndaj shqiptarëve edhe më parë, por më intensivisht tash 150 vjet është bërë mëkat tepër i madh (deri edhe mëkat gjenocidal shfarosës me përsëritje: 1878, 1912, 1818, 1944, 1998/99), andaj pala paqedashëse serbe, së paku për hir të relaksimit shpirtëror dhe të vërtetës së pamohueshme moralisht ta detyrojë KOS-in dhe Qeverinë, që për hir të fëmijëve dhe të paqes, për hir të brezave të tashëm e të  ardhshëm serbë e shqiptarë e përgjithësisht, jo vetëm duhet të njohin zyrtarisht Pavarësinë e Kosovës, por aq më tepër të kërkojnë falje për krimet e bëra dhe gjithsesi ta ndihmojnë sinqerisht forcimin e saj ekonomikisht e politikisht, sepse është në dobi të tyretë Ballkanit dhe të Europës e botës.

Fundi i fundt le ta dijë populli i sinqertë serb, si dhe tërë bota e qytetëruar se  konstatimet e tilla false të z. Milojeviç, të para 150 vitesh, të përtëritura  nga z.Vemiç, mos të pranohen aksiomatikisht si provë e drejtë që ende i ndeshim në të gjitha burimet zyrtare e shkollore serbe e më gjerë, si në Wikipedia e te portali më i fortë serb Krstarica etj. për çka mësuesit e intelektualët serbë duhet të distancohen dhe kësbtu të kontriboujnë për shpëtimin e brezit të ri serb nga helmimet  me mashtrime të tilla fatale (fatalne zablude) të mëtejshme që mjellin urrejtje ndaj etnisë shqiptare pa pasur kurrfarë faji.