Xhelal Zejneli: Anashkalimi i Kadaresë nga juria e Komitetit të 'Nobelit' - akt absurd

ANASHKALIMI I KADARESË NGA JURIA E KOMITETIT TË “NOBELIT” – AKT ABSURD

Nga Prof. Xhelal Zejneli

Çmimi “Nobel” për letërsi nuk i bën nder vetëm laureatit. I bën nder edhe letërsisë së cilës i përket ai, gjuhës në të cilën shkruan ai, popullit të cilit i përket ai dhe shtetit të cilit i takon ai. I bën nder kombit të laureatit. Vlerësimi i Ismail Kadaresë me çmimi “Nobel” do t’i bënte nder Shqipërisë dhe shqiptarisë. Po qe se me çmimin “Nobel” për letërsi nuk vlerësohet një Kadare, i përkthyer në mbi 47 gjuhë të botës, atëherë kur do të lindë ndër shqiptarë, një tjetër Kadare?!

Akademia Mbretërore e Suedisë me siguri e di dhe është i njoftuar se Kadareja është vlerësuar me çmime ndërkombëtare më prestigjioze për letërsi. Anashkalimi i Kadaresë nga juria e Komitetit të “Nobelit” pranë Akademisë Mbretërore të Suedisë, paraqet njëherazi shpërfillje dhe injorim të çmimeve letrare me të cilat është vlerësuar Kadareja, ky gjigant i artit të fjalës. Autori i “Pallatit të ëndrrave”, vepër kjo që e godit arkitekturën totalitare mu në zemër, u vlerësua dhe u shpërblye dy herë në Francë, disa herë në Itali, Austri, Rumani, Britani të Madhe, Spanjë, Izrael, ShBA, Korenë e Jugut etj.

Është nderuar edhe me titullin prestigjioz Komandant i Legjionit të Nderit.

Presidenti i Francës Emanyel Makron (Emanuel Macron) ia dha titullin Oficer i Madh i Legjionit të Nderit.

Kadare është dekoruar nga presidenti i Shqipërisë me Urdhrin “Nderi i Kombit”.

*   *   *

Është e palejueshme dhe e pafalshme për Komitetin e “Nobelit” që t’i nëpërkëmbë çmimet dhe titujt e poshtëshënuar, me të cilët është vlerësuar kolosi letrar – Kadare. Rrallë shkrimtarë në botë e kanë luftuar sistemin totalitar me mjete artistike, si autori i romanit “Koncert në fund të dimrit”.

Akademia Mbretërore e Suedisë nuk ka të drejtë ta shpërfillë faktin se Kadareja është përkthyer në mbi 47 gjuhë të rruzullit. Anashkalimi i Kadaresë paraqet padrejtësi edhe për tërë një komb. Ata që tentojnë ta diskreditojnë personalitetin e princit të kombit, nuk e përfaqësojnë as artin letrar, as shqiptarinë. Numri i tyre është sa gishtat në njërën dorë.

Nuk do të ishte mirë të mendohet se ndonjëri prej anëtarëve të jurisë së Komitetit të “Nobelit” për letërsi, ose është tendencioz, ose nuk është kompetent për të çmuar nivelin artistik të një vepre letrare.

Komiteti i “Nobelit për letërsi a e ka parasysh faktin se kur në Britani të Madhe, në vitin 2005 iu dha  Kadaresë çmimi  “Man Brooker International Prize”, pretendentë ishin edhe tre nobelistë: gjermani Gynter Gras (Gunter Wilhelm Grass, 1827-2015), kolumbiani i famshëm Gabriel Garsia Markez (Marquez, 1927-2014) dhe japonezi Kenzaburo Oe (1935-).

A thua vallë juria e komitetit të lartpërmendur ka njohuri për esenë e autorit të “Gjeneralit  ...” – “Eskili, ky humbës i madh”.

Juria e Komitetit të “Nobelit” pranë Akademisë Mbretërore të Suedisë a e ka parasysh faktin se vepra kadareane ia zbulon Perëndimit:

- mitet dhe legjendat e lashta ballkanike;

- një botë të re, deri atëherë të panjohur për Evropën – atë të Lindjse, atë të Perandorisë Osmane, me të gjitha format e ndërtimit dhe mekanizmat e funksionimit të saj;

- mekanizmat e funksionimit të sistemeve totalitare, tiranike, despotike, autoritare, autokratike, diktatoriale, bolshevike dhe staliniste.

Një demaskim dhe stigmatizim deri në mohim, të totalitarizmit, përpos Aleksandër Solzhenjicinit, nuk e ka bërë asnjë artist në kohën moderne. Shumë shkrimtarë të botës, nga opusi i tyre kanë vetëm një apo dy kryevepra, ndërsa kolosi i letërsisë – Kadareja, ka diku rreth shtatë apo tetë kryevepra. Me fjalë të tjera, pjesa më e madhe e veprave të këtij mjeshtri të fjalës, janë kryevepra.

Asnjë krijues i letërsisë botërore nuk ia ka dalë ta dënojë luftën, siç e ka bërë një gjë të tillë ky kolos i letrave. Porosia e disa veprave të tij është:

Çdo pushtues që ndërmerr ekspedita ushtarake për të pushtuar toka të huaja dhe për të nënshtruar popuj sovranë, do të përfundojë me mbledhjen e kockave dhe të eshtrave të ushtarëve të vet të vrarë, në shpatet e rrëpirëta të maleve të egra, ku vazhdimisht bën mot i keq.

Mos vallë gjeniut të letrave ia mbajnë për të madhe se e do mëmëdheun e vet, atdheun e vet, Shqipërinë, se i mbrojti synimet historike - çlirimtare dhe liridashëse - të popullit të Kosovës. Juria e Komitetit të “Nobelit” për letërsi duhet ta dijë se Kadareja është humanist shqiptar i kohës moderne, është rilindësi shqiptar i fundit, është filozof racional dhe demokrat.

Shpërfilljen e krijimtarisë madhështore të gjeniut poetik, një komb i tërë e përjeton rëndë. Sidoqoftë, ai vazhdon të lexohet, në botën shqiptare dhe jashtë saj, ai vazhdon të përkthehet në gjuhët e botës, vazhdon të botohet anembanë rruzullit tokësor. Ai vazhdon të vlerësohet dhe të çmohet lartë, nga lexues të rëndomtë dhe nga kritikët letrarë më eminentë të planetit. Vepra e tij është lektyrë shkollore në shumë shkolla të rruzullit, është lëndë studimi dhe analize në shumë qendra universitare të botës.

Vepra kadareane ka vlera universale. Ajo rrëzëllen dashuri ndaj njeriut, ndaj njerëzimit. Dhënia e çmimit “Nobel” Kadaresë, do t’i bënte nder edhe Akademisë Mbretërore të Suedisë. Injorimi i kësaj vepre e mbulon turp jurinë e Komitetit të “Nobelit” dhe e vë para një përgjegjësie morale.

*   *   *

Disa prej çmimeve dhe të titujve ndërkombëtarë me të cilët është nderuar dhe është vlerësuar autori i “Kështjellës”:

-  Prix Mondial Cino Del Duca, Francë 1992;

- Në vitin 1996 Kadareja u shpall anëtar për jetë i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike të Francës;

- Presidenti i Shqipërisë e dekoroi me Urdhrin “Nderi i Kombit”;

- Çmimi Bokacio, Itali 1997;

- Herder Prize, Austri 1998;

- Ovid Prize, Rumani 2003;

- Man Brooker International Prize, Britani e Madhe, 2005; kandidatë për këtë çmim ishin edhe nobelisti gjerman Gynter Gras (Gunter Wilhelm Grass, 1827-2015), nobelisti kolumbian, i famshmi Gabriel Garsia Markez (Marquez, 1927-2014), nobelisti japonez Kenzaburo Oe (1935-) i lauruar me Çmimin Nobel më 1994.

- Çmimi Princ of Asturias Awards për artet, Spanjë 2009; ishin 31 kandidatë nga 25 vende të botës;

- Çmimi Lerici Pea, Itali 2010;

- Çmimi i Jerusalemit që në qarqet letrare botërore njihet si pararendës i Nobelit për letërsi, Izrael, 2015;

- Në vitin 2017 u nderua me titullin prestigjioz Komandant i Legjionit të Nderit, titull ky që e rendit Kadarenë në mesin e 250 personaliteteve më të shquara të botës;

- Çmimi “Nomino” në qytetin Udino të Italisë, 2018;

- Çmimi ndërkombëtar për letërsi Neustadt, i njohur si Nobeli amerikan, Oklahoma, ShBA, 16 tetor 2019;

- Më 31.12.2019 Presidenti i Francës Emanyel Makron ia jep titullin Oficer i Madh i Legjionit të Nderit;

- Çmimi Pak Kyongui, Korea e Jugut, 2019 (në mesin e 350 anëtarëve); etj.