Udhëpërshkrim
Ndue Dedaj: Në Rahovec, ku njerëzit kanë kultin e tokës
E hene, 28.06.2021, 06:27 PM
NË RAHOVEC, KU NJERËZIT KANË KULTIN E TOKËS
NGA
NDUE DEDAJ
Nuk
ka nevojë të shkosh në komunë, për të pyetur se me se merren banorët e
Rahovecit. Mjafton t’iu hedhësh një sy kodrave plot vreshta dhe blloqe mollësh
për të kuptuar se nuk është e rastit që Rahoveci është quajtur kryeqyteti
bujqësor i Kosovës. Mustaf Mustafa, bletari 64 - vjeçar, që ka një park me
rreth 260 zgjoje, na thotë se këtu nuk mund ta lëshë tokën pa punuar. Dhe nëse
ti ikën diku tjetër me banim, në Prizren, Prishtinë, apo në emigracion, toka
assesi nuk do të mbetet djerr. Mund të thuash me plot gojën se këta njerëz kanë
kultin e tokës, bimës, sidomos të vreshtarisë. Kështu kulti i diellit e hanës,
i zotave olimpikë e ka braktisur qiellin dhe ka bërë vend në këto brezare plot
me rrush.
Rahoveci
është “kantina” më e madhe dhe më e përmendur shqiptare për prodhimin e verës,
me disa bodrume të vjetra të traditës, të paktën 7 - 8 të tilla. Në afishe, në
kryqëzimet e rrugëve të qytetit prej rreth 30 mijë banorësh, është “skulptura”
simbolike e vreshtarisë: veshi i rrushit. Shkurt, këtu njerëzit i falën
hardhisë si në vreshtat pjellore të Dionisit në antikitet!
Vreshtat
vijnë që nga koha e Ilirisë, me lloje rrushi vendës dhe nga e gjithë bota.
Mbase që nga ajo kohë ka mbetur dhe tradita e pirësve të verës e pijetarëve të
rakisë në këto anë. Ka qenë poeti mirditas Viktor Gjikolaj, i ndikuar nga
Saadiu a Gëte, që në një poezi të tijën brilante ka bërë dallimin mes
pijanecëve dhe pijetarëve. Me qenë pijanec është turp, me qenë pijetar je si me
thënë brenda një rituali të këndshëm popullor.
Komuna
e Rahovecit, qyteti dhe 36 fshatrat, kapin shifrën e mbi 75 mijë banorëve,
kadastra e të cilëve përmban 1000 ha vreshtë, gjysma nga sektori i dikurshëm
shtetëror. Rahoveci është maja e vreshtarisë, që dikur kishte “sivëlla” dhe
Shtojin e Shkodrës. Vreshtat këtu punohen në mënyrën me profesionale, çka ka
bërë që vera e Roskovecit të hyjë në tregjet ndërkombëtare, duke fituar çmime
në Bruksel etj. Shqiptarët matanë Morinit, me tokat djerr, zaptuar nga ferrat,
duhet të vijnë këtu dhe të shohin si bashtina “çlirohet” nga barërat e këqinj,
si harliset hardhia, si prodhimi vendas nuk është aspak më poshtë si cilësi se
ai i vendeve të tjera.
Por
me sa duket administrata asnjëherë nuk është në lartësinë e bujkut dhe në
“lëkurën” e tij sa i përket ndjeshmërisë për prodhimin bujqësor. Dodë Ndrecaj,
mësues gjimnazi, përkthyes dhe botues, që vetëm pak kilometra më tej, në një
fshat të Klinës, ka fermën e tij familjare, tërheq vëmendjen: “Grunajat tona
kanë hyrë në fazën e pjekjes dhe korrje-shirjet janë në prag, kurse ministria e
Bujqësisë ende nuk ka vënë në lëvizje drejtoritë përkatëse komunale për
evidentimin e ngastrave të mbjellura me grurë, lidhur me pagesat e
subvencioneve të dyfishuara gjatë krizës së shkaktuar nga pandemia!?”
Nga
bisedat me njerëzit e këtushëm kupton se çdonjëri nga ata ka diçka të veçantë
për të rrëfyer. Kemi trokitur në derën e vilës trekatshe të Adem Kryeziut, 93 -
vjeçarit që është marrë me pajtimin e gjaqeve në 90-n. Baca Adem ka mësuar vetë
shkrim e këndim dhe me rikthimin e lirisë së besimit është bërë “haxhi”, duke
shkuar dhe në Mekë. Gjithë jetën ka qenë mik për kokë me mësuesin e njohur Jak
Mita në Prishtinë. Te porta na pret i biri, Bajrami, mësues i teknologjisë,
dikur i dënuar politikisht për pjesëmarrje në demonstratat e studentëve të
Kosovës, në vitin 1982. Në kohën e luftës, më 1999, ka qenë i dëbuar në Tiranë
me gjithë familjen, ku nuk e ka lëshuar profesionin, por është marrë me
trajtimin e fëmijëve kosovarë që kishin përjetuar trauma, bashkë me veprimtaren
e shoqërisë civile Kozara Kati etj. “Na është thënë t’i shkrujmë dhe
përmbledhim në botime përjetimet e asaj kohe”, thotë ai. I biri, 16-vjeçar,
Argtimi, që i bie kitarës bukur, nuk di asgjë nga ato ndodhi të trishta. Ai
tregon me kënaqësi se ka qenë për vizitë me shkollën e tij në Tiranë dhe
Shkodër, një praktikë e ndërsjelltë e shkollave këndej dhe andej Morinit, “tra”
që tashmë nuk ndan, por bashkon.
Ishte
kënaqësi të dëgjoje një personazh të veçantë si Sabahajdin Cena, pedagog i
fakultetit të Edukimit në Prishtinë dhe Gjakovë, që pas pensionimit, ndonëse
nuk i ka shkëputur marrëdhëniet me universitetin, është dhe pak fermer. Ai
korrigjon punimet e studentëve të gazetarisë, shkruan reçensione për libra të
ndryshëm të albanologjisë, por pa harruar asnjëherë historitë e trimave të
UÇK-së, jehona e të cilëve është aq e gjallë këtu në Rahovec dhe mbarë Kosovën.
“Asnjë shtëpi nuk ka mbetur në këmbë gjatë luftës, janë rrafshuar të gjitha”,
çka e kemi parë me sytë tanë në vitin 2000 kur kemi vizituar Malishevën fqinje,
Deçanin etj. Në këto troje, liria është kryemotivi i çdo bisedë, herët e vonë.
Studiuesi i historisë Nikollë Loka ka ardhur nga Tirana të interesohet se si ka
funksionuar administrata shtetërore në periudhën 1941 - 44, duke bërë kërkime
për emra të veçantë, si Ndue Pepa, ish - sekretar komune në Gjilan e pastaj në
Rahovec. Është një kohë që njerëzit e këtushëm e kujtojnë me admirim, pasi
Shqipëria u bë e gjitha bashkë, pavarësisht se ishte një bashkim në rrethanat e
pushtimit. Këtë e pohon dhe profesor Sabahajdini, aty në bahçen e tij me mollë
e perime, që ai e vadiste si një usta i mirë.
Vemi
për një vizitë të shpejtë në shkollën 9 - vjeçare “Isa Boletini”, me mbi 1100
nxënës dhe 72 punonjës mësimorë. Na pret zëvendësdrejtori Nehat Duraku, me
përvojë disavjeçarë në drejtimin e shkollave dhe trajnimin e mësuesve me
programet e reja. Ndër të tjera, ta tërheqin vëmendjen dhe dy stenda me
fotografitë e mësuesve, që nga Lufta e Dytë Botërore e më sot, ku lexon dhe
emrin e profesor Ali Hadrit. Në vitin 2008 kjo shkollë kishte mbi 1700 nxënës.
Edhe nga një fakt i tillë i shkëputur e kupton se Rahovecit nuk i mjafton
begatia e vreshtarisë, që të qëndrojë i tëri në trojet e veta, por të “rrjedhë”
ngapak andej nga venë shumë shqiptarë, gjithnjë duke shqiptuar atë formulën
“për një jetë më të mirë”.
Rahoveci
është një hambar i prodhimet të rrushit e verës, po dhe i përvojës së gjatë e të
suksesshme të punës me tokën. Nuk mungojnë pushtetarët në festën e vjeljes së
rrushit, verës së re etj., por Rahoveci, më shumë se fjalimet festive të
udhëheqësve, meriton statusin e një “shkollë vreshtarie” për shqiptarët dhe me
gjërë në rajon, çka nuk bëhet duke pakësuar burimet financiare për vreshtarinë.
Nuk dimë sa është e vërtetë, por, këto ditë, vreshtarët e Rahovecit kanë
ngritur zërin në media kundër një propozimi të ministrisë së Bujqësisë për
uljen ndjeshëm të subvencionit për vreshtarinë, nga 1000 euro për hektarë në
400 euro!?
Çdo
vend ku shkel për herë të parë, është si një zbulim për ty. Nga befasitë e
Rahovecit është dhe një varrezë e vjetër, e ngjashme me varret e Vuksanlekajt
në Tuz. Janë rrasa guri të palatuara, të madhësive të ndryshme, nga krejt të
vogla deri në dy metra lartësi, pa asnjë mbishkrim apo simbolikë. Të duket se
ke prekur një cak të mugët të fillesës njerëzore. Për kalimtarin, ato rrasa
varresh, janë memece sa i përket datimit etj., ndërsa për studiuesit duhet të
jetë ndryshe.
Po
aty, poshtë rrugës së makinës, nën hijen e do lisave të mëdhenj, është dhe
varreza memoriale e të rënëve të UÇK-së, para të cilëve përulemi me nderim,
ndërkohë që mendja na vete të komandantët çlirimtarë, që tash për tash gjenden
në Hagë, në paliri...