Mendime
Natasha Lako: Nobeli i Kadaresë? Kokalari e konsideronte projektues të diktaturës
E diele, 23.11.2008, 07:20 PM
Nga Admirina Peçi
Kadare
Zonja Lako, në vitin 1994, në kohën kur përflitej ky sulm ndaj shkrimtarit Ismail Kadare, duke e kundërshtuar nominimin e tij për Nobel nga vetë ambasadori Kokalari, ju ishit në Stokholm, madje jetonit në ambientet e ambasadës shqiptare atje. Si është e vërteta e kësaj ngjarjeje sipas jush?
Të gjithë historitë mjerane, duket sikur i mbulon pluhuri. Edhe qëndrimi i ish-ambasadorit shqiptar në Suedi, të cilit nuk më pëlqen t’ia zë në gojë emrin, sepse nuk ka ndonjë pikë rëndësie për kulturën shqiptare, do të ishte harruar, sikur të mos kish të bënim me fenomenin e një grupi shqiptarësh herë të organizuar e herë të çorientuar, të cilët gjithmonë mbeten kundër vetvetes. Ky është shqetësimi kryesor dhe një rast që ne vazhdojmë ta shohim çdo ditë. Pikërisht për këtë ia vlen që ta rikujtojmë, dhe ta kuadrojmë në historinë e kulturës shqiptare edhe një nga çastet e qëndrimeve të këtij ambasadori kundër Kadaresë, të cilat kanë qenë intensive, këmbëngulëse, aq sa të krijohet përshtypja se ajo ishte një nga detyrat e tij kryesore. Pra e them se nuk është nevoja që një ambasador, i cili e quan veten të përkëdhelur nga pushteti, të dërgojë një letër direkt. Ai shfrytëzon autoritetin e postit të tij, dhe të emrit të shtetit të tij për të vënë në lëvizje mjeranë të tjerë. Përfundimi është se Akademisë Suedeze nën iniciativën e tij, një grup shqiptarësh i kanë dërguar letra kundër Kadaresë. Kjo është një fushatë e gjatë kundër shkrimtarit, e cila vazhdon që nga koha kur shqiptarët dhe Shqipëria po pritej për të parën herë me shumë dashamirësi në familjen evropiane.
Si e mësuat ju faktin se ky ambasador po bënte çmos që Kadare të mos e merrte çmimin “Nobel”?
Dua të them se gjatë asaj kohe, unë isha anëtare nderi e shoqatës së shkrimtarëve suedezë. Rrallëherë ndodhesha edhe në takime direkte të ambasadorit shqiptar me diplomatë të huaj. Në takimet e mia direkt me këtë lloj ambasadori, i cili kudo në çdo takim e prezantonte Kadarenë si një projektues të diktaturës, ndoshta në shumë raste e kam thyer edhe protokollin dhe si shkrimtare kam folur për të vërtetën. Në kohën e përqendrimit të fushatës më intensive kundër Kadaresë, u mobilizuan një grup mjeranësh të frustruar. Mbaj mend një grua që ishte militante e LDK-së, e cila besonte në mënyrë të verbër të gjithë direktivat e ambasadorit, ndoshta sepse tek ai shihte shtetin shqiptar. I quaj mjeranë, sepse i shpjegoj qëndrimet e tyre dhe i kuptoj. Ishin të frustruar dhe kishin bërë çmos të merrnin azilin politik. Ishin të lodhur dhe prapë figura e Kadaresë së madh, po i ndihmonte për të shfryrë mllefet e tyre. Kaq e madhe ishte figura e tij, sa t’i ndihmonte dhe këta mjeranë. Po aq i frustruar, mesa duket, si kushëri me familjen e Enver Hoxhës me ndërrim mbiemrash, vendosjes dhe zhvendosjesh, kishte jetuar edhe ky antagonist i Kadaresë.
Më keni thënë se ju “patët edhe pasoja” për shkak se mbronit Kadarenë. Mund të përmendni ndonjë rast konkret?
Sipas jush, pse kjo radhë shqiptarësh nuk e pranonin Kadarenë?
A mendoni se vërtet Akademia Suedeze është ndikuar nga këto fushata, për të mos i dhënë Nobelin shkrimtarit Ismail Kadare?
Ambasadorit të paktën, i takonte t’i dërgonte një letër gazetës. Atë që po bëja unë, duhet ta bënte ai, nëse ishte vërtet pro atdheut të tij dhe në shërbim të tij. Pyeteni këtë ambasador “a ka bërë ndonjë letër tjetër kundër popullit të tij dhe shtetit të tij?”
Ju thatë se ambasadori Kokalari fliste hapur në takime diplomatike kundër Kadaresë. Çfarë thoshte ai konkretisht në këto takime?
Si reagoi kryeredaktori i kësaj gazete në Stokholm, pas telefonatës suaj?
Si e mësuat fillimisht faktin se në Akademinë Suedeze dërgoheshin letra kundër shkrimtarit?
Çfarë i thatë ju Berishës?
A u morën masa ndaj këtij diplomati, pas kësaj?
Më thatë se ju ishit nën survejim atë kohë në ambasadën tonë në Stokholm. Pse banonit pikërisht aty?
Nga ajo periudhë e deri më sot, emri i Kadaresë është lakuar shpesh si kandidat për atë çmim. Për Shqipërinë dhe shqiptarët do të ishte nder vlerësimi i shkrimtarit me këtë çmim. A ka vend në këtë rast për sulme personale?
Kam qenë në një rast tjetër në ambasadën gjermane. Promovoheshin poezitë e përkthyera në gjermanisht të Mimoza Ahmetit, dhe një nga fytyrat më të njohura të modës televizive nuk pushoi së uluri vlerat e Naim Frashërit. Këta njerëz kanë të drejtë të shfaqin mendimet e tyre, të botojnë edhe studime, sepse kanë një zë të veçantë pasurues në gjykim, por nuk kuptoj pse zgjedhin foletë e ambasadave qoftë të huaja, qoftë edhe shqiptare si në rastin e ish-ambasadorit të Shqipërisë në Stokholm, për të goditur kulturën dhe personalitetet shqiptare. Unë mendoj se media duhet të merret me shkaqet dhe arsyet se pse shoqëria shqiptare prodhon këta njerëz kundër vetes sonë. Unë kam bërë një kapitull të historisë së kinematografisë shqiptare, një botim ndërkombëtar ku kam analizuar në formë eseje ditaret e kësaj kinematografie. E prita librin me shumë ankth dhe lexova se çfarë kishin shkruar kritikët çekë, polakë e hungarezë, vende ish-socialiste për kinematografitë e tyre. Dhe u kënaqa që kisha bërë një analizë objektive ashtu sikurse dhe ata. Çfarë do të më kishte mbetur mua sikur të isha në rolin, të më falni që e them këtë, në rolin e atyre që vetëm pështyjnë mbi gjithçka që është arritur sado pak dhe sado modeste në kinematografinë shqiptare.
Por shoqëria ka edhe tipa destruktivë dhe iu pëlqen vetëm të shkatërrojnë. Kjo ndoshta është shenjë e një adoleshence të vazhdueshme… Fati i vetëm është që kjo gjendje njerëzore si sasi nuk do ta kalojë kurrë 51 për qindëshin. E theksoj edhe një herë, se duhet të jemi shumë krenarë që kemi të njohur botërisht personalitete të mëdha si Nënë Tereza dhe Ismail Kadare. Por shumë njerëz nuk e kuptojnë se si mund të renditen edhe shkrimtarë në këto maja njerëzore. Janë ata që goditen më lehtë. Kjo hyn përsëri në gjeninë e tyre. E them këtë, pasi jemi para ditëve të shenjta të Kongresit të Manastirit, të cilin e kanë bërë njerëzit e kulturës shqiptare.