Selim Hasanaj: Nëngurra e Istogut (III)

Selim Hasanaj

TRIMAT DHE PATRIOTET E NENGURRËS ISH LUBOZHDËS GJAT SHEK XX

 Nga Selim Mustafë Hasanaj

Në këtë kapitull me andje po i pershkruaj vetem disa ngjarje të nji periudhe të shkurt diku 80 vjecare vetem në fshatin Nengurrë ish Lubozhdë . Besojë se ata të cilet nuk e kan njoft Istogun dhe rrethinen por vetem kan fol kuturu ose me hamendje do ta gjajnë veten dhe do të pendohen sepse Istogu me rrethinë ka dhan burra , trima , atdhetarë dhe intelektual të pakrahasueshem dhe të paharrueshem neper të gjitha kohnat e historisë së kombit tonë. Unë nuk munda këtë herë ti futem shkrimit per veprat kombëtare të dhjetra e qindra istogasve , por unë thjeshtë do shkruej vetem per disa nga burrat trima e atdhetarë të fshatit Lubozhdë, fshat ky i Istogut dhe vendlindja ime. Do fillojë së pari me trajtimin e nji familje rugovase të fisit Muriq e cila kishte ik nga zullumi malazez nga fshati i tyne Llaz që është në kuader të komunes së Rozhajes dhe as në Lubozhdë nuk kishin pa ditë të bardhë pikrisht per shkaqe të bindjeve të tyne atdhetare e kombëtare. Pra do shkruej së pari per familjen Cetina të Lubozhdes. (baca Kadri nuk është C por C, Cekani, nuk muj ta gjej bishtin posht per ketë shkronjë tonen në kompjuter:. Autori).

Duke i pae padrejtsitë e pushtetit okupues serbomalazez si dhe per shkak se kolonisti Pera Zariqi i kishte uzurpua shtëpinë me troje si dhe nji pjesë të madhe të pronës së tokës , trimi Bajram Mursel Cetina (1898 – 1921) vendos të del në mal me pushkë në dorë që në moshen 18.vjecare dhe behet kaqak i njohur i fshatit dhe këtij së shpejti i bashkohen edhe i vëllai Tahir Mursel Cetina , dhandrri Hajdin Mustafë Hasanaj , djemet e axhës Ramush e Nezir Isuf Cetina si dhe nga Novosella e Radavcit vëllami i Hajdin Mustafë Hasanaj , Bekë Bruqi . Bajrami edhepse me moshë ishte ma i riu ai zgjidhet dhe bahet Kapidan Cete dhe kohë pas kohe me kaqaket e vetë sulmonte kolonet shkije që dilnin të punonin arat e uzurpume të shqiptarve . Vec kësaj kjo Cetë e vogel kaqakesh u ba edhe urë lidhjeje në mes të Kryekapidanit të kaqakve shqiptarë në Kosovë pra Azem Bejtë Galicës dhe kaqakve të Rugovës dhe atyre të Rozhajes . Kjo edhe ishte punë e lehtë sepse familja e madhe dhe patriote Cetina e Nengurres kishte ardh nga Llazi i Rozhajes në Nengurrë dhe ishin pinjoll të familjes së Rugovës , Muriq andaj edhe kishte lidhjet e saj fisnore dhe miqësore me trimat dhe patriotet të mbar Rugovës dhe edhe anës së Rozhajës , Plavës e Gucisë . Ishte vjeti 1921 kur Azem Galica kishte vendosur të takohej në Gurrakoc me vojvoden Kosta Pecanac dhe në mes trimave që donte ti ketë me vete thërret edhe Bajram Mursel Cetinen . Por Kosta Pecanci tradhton dhe në vend që ta pres Azemin sipas marrveshjes per bisedime në Gurrakoc ky cetnik me cetniket e vet dhe forca të mëdha vullnetaresh serbesh vendas zen priten në shpatijet e Kerrnines dhe Azem Bejta me shok bien në pritë . Zhvillohen luftime të rrepta dhe Azemi me shok arrin të thej rrethimin por Kaqaku i Nengurres Bajram Mursel Cetina vritet . Azem Galica me zemer të thyme arrin vetem ti hjek oren me qystek nga xhamedani Bajram Cetines dhe vetë me shoke largohet . Ma vonë në nji takim oren e Bajramit ja kishte dhanë vëllaut Shaban Cetines . Pushteti serbosllav gjanë kufomen e Bajram Cetines dhe që ti tmerrojnë shqiptaret per kater ditë rresht ekspozon në Rakosh kufomen e Bajramit , krejt kjo se mos po deklarohet kush se e njef ose e kae të familjes trimin e vram dhe pastaj kjo të jet pretekst per vrasje dhe torturime të familjes së tij . Pas kater dite gjandaret urdhnojnë disa rom dhe ata e varrosin në Rakosh pikrisht aty ku deri vonë ishin zyret e Kooperativës bujqësore të Rakoshit . Varri i tij ishte pa gjurmë por disa miq me spjegimin e romve që e kishin varrosur e mësuan vendvarrosjen por heshten sepse ishte rrezik të ngritej qashtja e varrit të Bajram Cetinës. Nipi i Bajramit , Mustafë H. Hasanaj edhepse kishte lind po at ditë kur Bajrami vritet qysh si fëmijë kishte mësua vendin e varrit të dajës dhe ate ky e dinte me perpikni . Fatkeqësishtë më 1994 vdiq edhe Mustafa dhe varri i trimit dhe patriotit Bajram Mursel Cetina mbet i pazbuluar . (Autori i kësaj shkrese beson se e ka mbajt mend nga spjegimet e babës Mustafë dhe ka shpresë se kish me e gjetë )

Ishte prilli i vitit 1938. kur trimi dhe atdhetari i këtyre anve Selmon Kadria Hasanaj vrau vojvoden e krajlit të Beogradit gjakpirsin Milic Kerrsta dhe persekutimet që kryepolici i Istogut Rale Vuliqi u bëri shqiptarve të fshatrave të Istogut e edhe atyre të Nengurres . Me këtë rast me pretekstin per të tregua se ku mshifet Selmon Kadria në vendin e quajtur Pollaqer i Lubozhdës gjandaret e Vuliqit pasi ma parë i kishin arrestue të lidhur i sollen Ramë Asllan Idrizaj , Zenel Januz Haziraj ( 1915 – 1945) , Ali Tem Hasanaj , Smajl Imer Hasanaj , Fetë Islam Hasanaj , Sylë Sylaj , Sadri Vesel Osaj , Ali Sadri Osaj (1912 – 1976), Nezir Isuf Idrizaj , Tahir Beqir Zeqiraj , Sadik Isuf Cetinaj , Shaban Mursel Cetinaj ( 1893 – 1978) dhe Tahir Mursel Cetinaj ( 1896 – 1962 ) dhe i rrafen mizorisht me huj gardhi të cilet enkas i kishin sjell aty per ti thye brinjt dhe eshtnat e fshatarve të pafajshem shqiptarë . Gjandaret e Vuliqit shkuan per ta arrestuar edhe Sejdi Zenun Pepaj por u këthyen duarthatë pasi ky trim u bani rezistencë të hatashme në pragun e shtëpisë së vet i ndihmuem nga mashkujt e familjes por edhe nga nana Begza e cila gjithmonë si Ajkuna ishte perkrah djalit Sejdi kur ky luftonte me shkije dhe gjandar . Dhe me ketë rast shkijet per ti shpetua humbjes në njerz të vet iken me bisht ner kambë . Ma së shumti kishin malltretua Ramë Asllan Idrizaj të cilit i kishin shkulur thonjet dhe edhe i vun nji gacë të madhe zjarri në shuplakë të dores dhe ata i ndiznin cigaret në at gacë . Pasojat e këtyre malltretimeve të maltretuarit dhe familjaret e tyre i vuajten per tan jeten .

Më 1945 hordhit komunisto – cetnike të pushtuesve serbomalazez arrestuan dhe zhduken pa gjurmë trimat dhe burrat ma të mirë të fshatit . Gjat janarit dhe shkurtit të vitit 1945 u arrestuan : Ukë Kadri Pepaj , Zenel Januz Haziraj , Azem Miftari , Ramush Isuf Cetina së bashku me nipin Mustafë Hajdin Hasanaj , Sokol Shala i njohun si Sokol Hata dhe Rrustem Nimon Kadaj . Zenel Januz Haziraj , Ramush Isuf Cetina dhe Mustafë Hajdin Hasanaj u derguan në burgun në Kullen e Sheremetit në Pejë dhe atje u zhduken pa gjurmë Zeneli dhe Ramushi, por në rethana fatlume Mustafë Hajdin Hasanaj arrin të shpetojë kur per shkak të lajmit per pushkatimin në Prizren të Marie Shllakut dhe grupit , të burgosurit në Kullen e Sheremetit protestojnë dhe me këtë rast pak nga të burgosurit por ma shumë me qellim të rojeve cetnike të burgut dyert hapen dhe të burgosunit fillojnë të dalin jashtë por me ketë rast rojet dhe shkijet e ftuem nga jasht pa mëshirë shtijnë me armë zjarri në të burgosurit duarthatë . Në këtë rrmujë me siguri vriten dhe zhduken pa gjurmë Zenel Halil Haziraj dhe Ramush Isuf Cetina ndersa Mustafë Hajdin Hasanaj shpeton dhe del në mal ku deri me 1946 jeton duke bredhur kaqubave të shpatit të Gradinës por herë pas here duke ra në fshat sa per të marr pak ushqim . Pasi me ndermjetsimin e Haxhi Verbiqit dorzohet në prill të vitit 1946, megjithate pushteti komunistocetnik nuk mban fjalen e dhan per amnisti por e denon me 3 vjet burg dhe e dergon në Lepogllavë , por nji pjesë të burgut e mban edhe në burgun e Prizrenit . Haxhi Verbiqi edhe nji herë ma parë e kishte shpetua Mustafë Hajdin Hasanaj nga vdekja e sigurt . Ishte ky në turmat e shqiptarve që dergoheshin në kasaphanen e Tivarit por per fat rruges diku afër Kumanove Haxhi Verbiqi e largon nga kolona pa u diktua fare Mustafë Hajdin Hasanaj dhe ky ik së bashku me Sadri Isuf Januzaj dhe shpetojnë . Haxhi Verbiqi ishte Muriqas pra kusheri i Cetinve dhe pasi ishte komandant partizan megjithate rrezikojë edhe jeten e vet por shpetojë nipin Mustafë Hasanaj dhe Sadri Isuf Januzaj . Mustafë Hajdin Hasanaj lindi me 1921 dhe vdic me 1994 . Të tjeret , pra Ukë Kadri Pepaj , Azem Miftari , Sokol Shala dhe Rrustem Nimon Kadaj dergohen në burgun famkeq Kulla e Popit në Istog dhe aty cetniku Vujadin Popoviqi së bashku me Branko Mikaile Ristiqin vrasin Sokol Shalen të njoftun si Sokol Hata dhe Rrustem Nimon Kadaj ndersa Ukë Kadri Pepaj dhe Azem Miftari pas kacafytjes fyt per fyt me rojet e burgut arrijnë të ikin por fatkeqsishtë Ukë Kadri Pepaj vritet gjatë ikjes ndersa Azem Miftari arrin të shpetojë dhe pas pak del në Shqipni ku jetojë diku deri në fund të viteve 1970 ku u këthye mbrapa në Kosovë dhe vdic në Radafc me 1984.

Dhe ndodhi tjeter që la gjurmë në historinë e fshatit asht edhe rasti i vjeshtes 1988 kur po në Pollaqer në stadiumin e futbollit ndodhi nji sulm me armë zjarri të cetnikve serbomalazez të fshatit kunder nji grupi të të rinjve shqiptarë që ishin duarthatë dhe luanin me top . Pra ishte grupi i rinisë shqiptare të prir nga , ( per mendimin tim herojt e kombit) , vëllaznit , Afrim Qazim Meshi ( 1964 –1999 ) dhe Bashkim Qazim Meshi ( 1966 – 1999 ) pastaj Avdi Vesel Zeqiraj , Qazim Mustafë Hasanaj ( 1965 - 2004 ), Muharrem Imer Januzaj , Adem Sadik Osaj , Malush Sadik Osaj , Haxhi Sadik Osaj , Milaim Hajdar Pepaj, Mustafë Hajdar Pepaj si dhe magjupet (ashkalinjet ) Milazim Binak Cuni , Arif Binak Cuni dhe Istref Shpend Kelmendi . Cetniku Milic Jovan Ristiqi me të bijt : Zhiken , Millanin , Draganin , Cicen dhe Radomirin të quajtur Shuca si dhe shkijet tjerë ; Miodrag Tijaniqi , Zhivojin Radivojeviqi me të bijt Ratkun , Radomirin dhe Kostadinin , Llalla Radivojeviqi me të birin Rajkun dhe Tomisllavin , Vukiq Ristiqi me të birin, Mirko Milan Simiqi , Vujadin Mika Ristiqi , Mika Millosh Zhivkoviqi me të bijt Desimiri dhe Vlladimiri , Mile Neranxha Radiceviqi me të birin Zoranin , Velko Stojan Simiqi , Vlladimir Stojan Simiqi , Lubomir Stojan Simiqi , Vukoja Ilija Simiqi , Vukota Ilija Simiqi , dy djemet e Vuksan Spasoja Popoviqit të cilve nuk ja u dij emnin , Radulle Jagosh Masllavariqi me dy djemet , Rista Radosav Ristiqi me të bijt Radenkun , Radomirin dhe Rankun dhe Marinko Zeko Deviqi me djal që të gjithë të armatosur me pushkë gjuetije dhe aso M 48 dhe pasi i paluan pushket po sikur ushtria kur mbaron ushtrimet luftarake këta sulmuan rinin shqiptare per ti detyrue ta nderpresin lojen sepse donin shkijet të luajn vet . Milic Jovani i afrohet Afrim Meshit dhe tenton ta godas me shuplakë por Afrimi edhe pse i ri ishte shumë i zhvilluar dhe i fuqishem , ishte kreshnik i vertetë dhe shpejt i kap doren Miliqit dhe nuk e lejon ta godas . Atherë vrapojnë shkijet tjerë dhe e sulmojnë Afrim Meshin por edhe Afrimit i vijnë në ndihem së pari vëllau Bashkimi pastaj Qazim Mustafë Hasanaj , Avdi Vesel Zeqiraj dhe Muharrem Imer Haziraj ndersa të tjeret disa u friguan sepse ishin shumë të rinjë e disa mundoheshin të pengojnë kacafytjen . Në ndihem Afrim Meshit dhe djemve trima u vie me vrap edhe plaku Mustafë Hajdin Hasanaj i cili në at grup kishte edhe të birin Qazimin . Me ketë rast shkijet do të bajshin masakerr dhe do ti vritshin fëmijet shqiptarë së bashku me plakun Mustafë sikur në ato momente mos të vinte si i dergem nga Zoti bashkfshatari Rexhë Qerim Maraj me të vëllan Shabanin . Këta ishin me traktor të ngarkuar plot me gur dhe pa u ndal fare i sulmuan turmen e shkive dhe ata iken si qena . Por në vend që tu vie keq per provokimin e poshter që u kishin ba fqinje të vet këta shkojn të gjithë në grup dhe denoncojnë shqiptaret per sulm në ta . Shkojnë aq larg sa kerrcnojnë organet se nese nuk mirren masa ndaj shqiptarve , shkijet e Lubozhdës do të shperngulen nga fshati . Sekretari i policisë në Istog Ramë Ademaj dhe postkomandanti Qerim Demaj as që ja vun veshin ankesave false të tyre por shkijet nuk ndaleshin dhe ata organizuan protestë masive në fshat dhe shkuan edhe në Istog ku protestuan para nderteses së Komunes . Per këtë u mbajt mbledhja urgjente e Organizates Themelore të LKK në fshat dhe këtu erdhen aktivist komunista nga Kuvendi i Serbisë ; Radomir Vuliqi dhe Sahit Zatriqi . Me këtë rast plaku dhe patrioti i vjeter Mustafë Hajdin Hasanaj replicoj ashper me Radomir Vuliqin dhe Sahit Zatriqin . Mustafa tha se nese asht dikush që duhet të ankohet sepse ishte at ditë, por edhe tani po ndihen të kerrcnuem janë fshataret shqiptarë fëmijet e të cilve , burrat e pjekun shkije i sulmuen me armë zjarri dhe edhe tani kanë ardh këtu të armatosun ndersa neve nuk kemi në gjepa as brik të thojve . Ankesa e shkive po i ngjanë fabules së Ujkut dhe qingjit dhe ujit të lumit . Per këto fjalë Mustafa u detyrue me dhunë ta lëshojë mbledhjen dhe aty u vendos që djemet e Mustafës të largohen nga puna . Mustafë H. Hasanaj kishte tre djem dhe nji punonte roje poste në posten e Istogut edhepse kishte të kryer shkollen e Lartë Administrative në Kranj të Sllovenisë dhe edhe kishte absolvua Fakultetin juridik ndersa nji punonte si puntorë ndihmës në transport të mallit në Korenik të Istogut dhe më i vogli Qazimi punonte si kurir në vet Kuvendin e Komunes .

Masat tjera ishin që Sekretari i OTH të LKK në fshat ( Organizata Themelore e Lidhjes së Komunistve të Kosovës ) Binak Kadaj të perjashtohet nga LKK dhe mos ti lejohet punsimi . Ky ishte politolog i diplomuem në Universitetin e Sarajevës . Qerim Rexhë Maraj per shkak të djemve Rexhes dhe Shabanit që shpetuan rinin shqiptare nga shkijet katila duhej ta ndrronte ngjyren e dyerve të oborrit të cilat ishin të hekurta dhe të ngjyrosura me ngjyrë të zezë dhe në mes nji yll të kuq . Këto njgjyra ishin sinonim i ngjyres së flamurit shqiptar KUQ e Zi dhe i irritojnë shkijet kur kalojn aty pari andaj duhet ndrrua ngjyra e dyerve. Kerkohej arrestimi dhe denimi me burg i vellaznive Meshi si dhe Halil Ali Lajqit të cilin shkijet e kishin halë në sy dhe thoshin se Halili asht ideatori dhe kreatori i nacionalizmit shqiptar në fshat . Këtu shkijet kishin nuhatur me të drejt sepse Halil Ali Lajqi vertet pas pak u ba njeriu më aktiv , ma trim dhe ma puntor per qashtjen Kombtare jo vetem në fshat por ky u ba i njoftun në mbar rrethin e Istogut . Halili ishte Kryetar i Forumit të LDK –së per fshatin që nga themelimi i kësaj Levizjeje Kombtare në dhjetor të 1989 dhe deri në clirimin e Kosovës i priu fshatit sypatrembur edhe perkunder bastisjeve , arrestimeve , bisedave informative dhe persekutimeve pothuaj të perditshme , ky trim dhe burr i ndershem i fshatit pa u tremb ishte në ballë të bashkfshatarve të vet . Por të këthehem te ngjarja e mësiperme.

Djali i Mustafë Hajdin Hasanaj , Qazimi të nesermen largohet nga puna . Ate e largon cetniku Mijat Vulloviqi që ishte sekretar i administrates së pergjithshme në Komunë .

Selimi largohet nga antarsia e LKK dhe edhe i ndrrohet vendi i punës por ky nuk pranon dhe vetem pas disa muajsh pasi ma parë në disa biseda informative e maltreton keq fizikisht dhe psiqikisht udbashi i poshter dhe shpirt shitur Istref Sadikaj, Selimi ik e del si azilkerkues në Suedi .

Edhe perkunder qendrimit unanim në mbledhje per burgosjen e vëllaznive Meshi dhe Halil Ali Lajqit si dhe shum të tjerve dy shtyllat kryesore të kohes në policinë e Istogut sekretari Ramë Ademaj dhe postkomandanti Qerim Demaj nuk dhanë urdhen per arrestim dhe burgosje të askujt . Megjithate kishte polic shqiptarë që ishin të poshter dhe kokë në vete maltretonin njerz nese gjenin ndonji viktimë të pambrojtun . Kështu policet Shaban Haxhaj nga Lloqani i Deqanit dhe Gani Zeneli i njohun me nofken Gani Magjupi arrestojnë dhe pa mëshirë rrahin të varfnin jetim Hysen Hasan Duraku nga Nengurra . Ata edhe ma vonë disa herë arrestojnë dhe maltretojnë keq Hysen H. Durakun . Ky ishte nji djalosh i ri të cilit i kishte vdekur baba dhe barr mbi supe i kishin mbet vëllaznit e vegjel jetima dhe nana e sëmuet . Hyseni ishte një djal i nershem dhe trim i pashoq . Per shkak të Hysenit perjashtohet nga shkollimi në Gjimnaz të Istogut vëllau i tij Adem Hasan Duraku . Diku në mars 1985 cetniku i njohur i Nengurrës Zhika Miliq Ristiqi para dyerve të Januz Halil Pepaj del ta vras Hysen Hasan Durakun . Zhika ishte i dehur i bam tap dhe këthehej nga ndonji ndej të shkive ku kishin pi raki . Rruges takon Hysen Durakun i cili kishte qen në shitore të fshatit por Zhikë qetniku i drejton pushken posa e shef dhe fillon edhe ta shaj por kur bahej gati që ta vras aty papritmas nga larg vrapon Osmon Shaban Lajqi i cili si trim i vertet i del Zhikë qetnikut para pushke , i kap pushken per gryke dhe i ngrit gryken e saj lartë. Osmoni i bertet aq ashper Zhikë qetnikut sa ky fillon të frigohet dhe me kokë ulur largohet . Pretekst i kësaj kishte qenë vet babai i Zhikës , Miliq Jovan Ristiqi i cili kishte hy në barqe të Mika Millosh Zhivkoviqit dhe i kishte damtue disa degë kumbullash dhe tani fajin per këtë duhet lanë shqiptarve dhe Hysen Hasan Duraku ishte viktimë e pafajshme e marifetllaqeve qetnike të serbve . Hysen Hasan Duraku tani jetonë diku në Belgjikë . Por per qudi ish polici i shkive Gani Zeneli – Magjupi tani ishte polic në paralelen në Ozdrim të Pejës . Ndoshta ka qen pjestarë i " UCK" – së. Gani Magjupi !!!

Dhe tani do pershkruej shkurt ngjarjen ma tragjike të shekullit që psojë fshati Nengurrë. Me 24. 03.1999 në shtoren e Ali Shaban Lajqit policia serbocetnike vjen nga Istogu e armatosur deri në dhamb dhe rrethon shitoren e Ali Shabanit pa pas edhe as nji shkas . Mbrenda kishte shumë shqiptarë të cilet rrinin së bashku dhe banin muhabet . Kur policia futet mbrenda pa nji pa dy sulmon Afrim Qazim Meshin . Ky kreshnik i Nengurres që rranjet i kish në Mertur të Hasit pa pik frike kap policin shka per fyti dhe e hudhë pertoke por fatkeqësisht policet tjer shtijn me breshni automatikesh Kallashnikov dhe e bajnë shosh shtatin bjeshkë të Afrim Qazim Meshit . Kur shef se cka ngjau pasi gjithcka u zhvillua shpejt , hudhet mbi policet shkije si drangua vëllau i Afrimit , Bashkimi por i shkreti ishte duarthat dhe edhe ate policet e bajnë shosh me breshni automatiku . Kur shofin se kan vrae dy veta policet tentojnë të ikun por si luan hidhet mbi ta vëllau i tret dhe ma i vogli Kujtim Qazim Meshi dhe në kacafytje e siper arrin të ja grabit një armë kalashnik njanit nga policet dhe me te vret dy polic dhe plagosë disa të tjer . Numri i sigurt i policve të plagosur shkije nuk u dijt kurr sepse ata kur pan shoket e vet të vram iken si qena dhe vetem pasi u erdhen perforcime të mëdha nga Istogu arrijten që ti marrin kufomat e shokve të vet . Kështu pra tragjikisht dhe pa kurfar preteksti u vranë dy nga djemet ma të mirë , ma të ndershem dhe ma trima të fshatit Nengurrë gjat historisë se fshatit . U vran vëllaznit Afrim dhe Bashkim Meshi por gjaku i Tyre nuk shkoi huq . Ate e shpagou në vendngjarje vëllau më i vogel Kujtim Meshi dhe fal gjakut të tyre dhe të trimave të permendur ma nalt , trima që Nengurres kurr nuk i munguan sot neve dhe bashk me ne edhe fëmijet e Heronjve Afrim e Bashkim Meshi dhe trimit drangua Kujtim Qazim Meshi neve gëzojmë lirinë . Kujtim Qazim Meshin e largojnë nga vendi i ngjarjes dhe e ndihmojnë bashkfshataret të prim nga strategu trim i gjenerates së re të burrave të Nengurres Halil Ali Lajqi .

Lavdi jetes dhe vepres së gjith burrave trima dhe deshmorve , viktimave dhe heronjve të fshatit Nengurrë .