Fatmir Minguli: Dram? e triumfit t? shkrimtarit atdhetar

DRAMË E TRIUMFIT TË SHKRIMTARIT ATDHETAR

(Sh?nime mbi librin “Dudumi g?rhet p?r liri” t? Kalosh Çelikut, botim i Tringa Design, Tetov?, 2018)

NGA FATMIR MINGULI

K?t? popull gjithmon? e kan? shitur

njer?zit e “ditur”, hoxhallar?t dhe intelektual?t

e shitur. Her?t a von?, p?rs?ri do t? vij? koha

nj? dit?, kur k?t? popull p?rs?ri do ta shesin toptan

si dhen n? Pazar njer?zit e “ditur”.

Nga libri “Dudumi g?rhet p?r liri”

Njer?z t? mir?, ju lutem, t? gjith? m? d?gjoni

Nj? ngjarje t? frikshme dua t? m?soni,

P?r nj? kusar q? lemerin? i ngjallte kujtdo

Dhe m? kokoroçit i thoshte ndalu e dor?zo.

Uollt?r Skot, nga romani “Rob Roi”

T? shkruash p?r krijimtarin? e shkrimtarit, dramaturgut, poetit dhe publicistit Kalosh Çeliku duhet t? njihesh mir? me begatin? e veprave t? shkruara prej tij. T? shkruash p?r librin e tij “Dudumi g?rhet p?r liri” botim i vitit 2018, duhet t? kesh shum? mir? parasysh se ky lib?r ?sht? rrjedhoj? e shum? librave t? m?parsh?m t? autorit Kalosh Çeliku.

Duke par? “T? kaluar?n bibliobiografike” t? k?tij shkrimtari sheh se ai e fillon jet?n letrare n? vitin e hersh?m 1982 dhe q? prej k?saj kohe ka botuar 12 romane, rreth 12 drama dhe libra me satira, 22 v?llime poetike dhe 4 v?llime me publicistik?. Nuk duhet harruar dhe kontributi i paçmuar i Kalosh Çelikut n? bot?n e botimeve t? revistave letrare n? gjuh?n shqipe si “Zekthi” dhe “Stili 97”.

Jan? pik?risht k?to “m?kate” q? libri “Dudumi g?rhet p?r liri” t? vij? n? koh?n e duhur dhe n? cil?sin? e duhur p?r lexuesit shqiptar? kudo q? ata ndodhen. Libri i tij “Dudumi g?rhet p?r liri” merr vlerat e ver?s s? kuqe, q? sa m? shum? ka kaluar koha aq m? i vlefsh?m ?sht? p?rpunimi n? dhjetra vjet i mendimit dhe ideve t? shkrimtarit, por natyrisht me ndryshimin e vet?m se vera teksa q?ndron e mbyllur n? shtam? dhe vjet?rohet, idet? e shkrimtarit p?r k?rkimin e t? drejt?s jan? t? p?rhapura n? ato vepra t? shumta q? p?rmenda m? sip?r, ?sht? meditimi i pafund q? rrok edhe skajet m? t? larg?ta por t? gj?ra t? bot?s shqiptare, sidomos n? hap?sirat e tokave shqiptare t? Maqedonis? s? Veriut, dhe ku forcimi i mendimit ka ndodhur…

Libri “Dudumi g?rhet p?r liri” ?sht? nj? dram? groteske dhe si e till? n? brend?si t? saj ka tharmin e humorit, nj? humor q? l?kundet mes humorit popullor dhe ironis? qes?ndise t? shkrimtarit Kalosh Çeliku.

I par? n? k?t? k?ndv?shtrim libri merr formatet e nj? vepre shum?plan?she nj? vepre q? ndon?se ?sht? n?n petkun e dram?s, p?rfshin vlerat e nj? romani, vlerat e nj? proze poetike dhe goditjet e pamfleteve politik? dhe kultural?.

N? k?t? lib?r grotesk, n? fakt edhe pse nuk zhduken plot?sisht aspektet narrative t? autorit, q? n? lib?r jan? si t? thuash uvertura t? spikatura p?r çdo akt dramatik, ai autori nuk thot? “Un? shkrimtari po ju them…”. N? fakt nuk ka monolog klasik, por mes dialogjeve q? b?jn? personazhet ka nj? nj? rr?fim t? brendsh?m, nj? rr?fim shpirt?ror q? tejkalon format klasike duke u b?r? pjes? e pa shk?putshme p?r çdo fragment drame.

Un? mendoj se talenti i Kalosh Çelikut burimin e ka patjet?r n? dram?n, theatrin, debatin dhe shk?mbimin e mendimeve n? form?n e debatit. Q? k?tej burojn? dhe rrjedhin si ujrat e kristalta veprat e tij e q? prej tyre merr frym? e shp?rthen shpirti bohemian i Kalosh Çelikut. Esht? ky shpirt bohemian q? e ka b?r? Kaloshin t? shkruaj? aq shum? drama dhe satira, q? t? kujtojn? klasik?t e antikitetit, satira ku ai shp?rthen atdhedashurin? dhe shqiptarizmin e past?r, duke demaskuar pik? s? pari shkrimtar?t puthador?, tradh?tar? t? ç?shtjes shqiptare dhe sahanl?pir?s, politikan? buk?shkal?, shkrimtar? t? d?shtuar, t? cil?t jan? dhe personazhet q? luftohen m? shum? n? librin “Dudumi g?rhet p?r liri”.

Thelbi, drama e brendshme e librit ?sht? raporti i Shkrimtarit atdhedash?s, shqiptarit mendjehapur dhe i ditur me Dudumin, Patriotin e vonuar, Kakademikun e femra q? shkojn? pas tyre. Jan? edhe ata shkrimtar? por q? tradhtojn? kultur?n e vet shqiptare. Ësht? nj? raport i bazuar filozofikisht dhe mb?shtetur n? tisin e kultur?s shqiptare n? shekuj. Nd?rsa ekziston dhe nj? raport tjet?r mes Shkrimtarit  atdhedash?s me miken e tij t? sinqert? Djemnush?n, me babain e tij (Im At?) dhe me personazhin ngadhnjimtar Xha D?rrall?n. Ësht? ky raport mar?dh?niesh t? pastra mes njer?zish intelektual? e q? i kund?rvihet raportit me shkrimtaruc?t e p?rbuzur dhe buk?shkal?.

Jo m? kot n? tre librat e p?rfshir? n? “Dudumi g?rhet p?r liri” bie n? sy braktisja e personazheve negativ? q? ndodh n? librin e tret? dhe ku mbisundojn? dialogjet e mrekullueshme mes Shkrimatrit, Djemnush?s, babait t? Shkrimtarit dhe Xha D?rrall?s, por me pak nd?rhyrje t? personazhit karakteristik Xhadies.

Me t? drejt?, n? kontekst  libri i  tij  n?nkupton “Fars?n tragjikomike e realitetit”, prandaj mu p?r k?t? q?llim ai ka mprehur hostenin e humorit dhe satir?s s? thell? p?r t? çjerr? perdet e skenave t? nj? realiteti q? ?sht? ndotur pik?risht nga personazhet si Dudumi, Patrioti i vonuar, Kakademiku... dhe femrat e tyre.

Duke hyr? n? kontekstet e k?saj drame madhore ndeshemi me portretin e Dudumit:               “Dudumi, ?sht? shkrimtar Oborri. Gazetar partie. Publicist Qeverie. Analist politik. Politikan. Dudum. Dudum i Partis? Komuniste n? at? koh?, i sh?titur n?p?r redaksi komuniste, e sot maz katundi i Partis? Politike Neokomuniste, q? na e solli Kali i Shemës, gjat? Nat?s s? Madhe “demokratike”, n? Bit - Pazar.”

Nd?rsa p?r Patriotin e vonuar ai jep epitetin “Polic i kombit” dhe diku tjet?r termin “Policia letrare”, q? n? fund t? fundit tregojn? llumin e nd?rgjegjes s? k?tij personazhi dhe jo vet?m t? tij.

Nj? nga meritat m? t? m?dha t? dram?s groteske “Dudumi g?rhet p?r liri” ?sht? dh?nja e peisazheve shqiptare n? qendr?n e Shkupit, si Bit-Pazri, sheshi n?n Rrap, tavernat e shqiptar?ve, Ura e Gurit dhe atmosfera e ambjenteve rreth Kalor?sit t? Madh, Gjergj Kastrioiti.

Konteksti ?sht? shum? i qart?. Dudumi dhe shok?t e tij si ai, marrin pamjet e fantazmave n? k?to realitete shqiptare, stonojn? p?rkundrejt mendimeve t? atdhetar?ve q? nuk jetojn? m? si babait t? shkrimtarit, Xha D?rrall?s etj.

E foluar e tyre n? faqet e k?tij libri t? kujton t? b?mat  e “Don Kishotit” ku bohemi Kalosh Çeliku paralelizon Dudumin si Princi i vrerosur dhe Hoxh?n e Allahut si shqytarin e tij besnik.    Fantazmat dhe figurat qesharake t? historis? jan? kostumet q? kan? veshur k?ta njer?z pa din e imam. E k?t? veshje ja ka ujdisur fare bukur ky lib?r q? p?r mendimin tim ?sht? nj? rezyme e plot? e historis? s? realitetit t? kultur?s shqiptare jo vet?m n? Maqedonin? e Veriut.

Pa dyshim q? libri i Kalosh Çelikut “Dudumi g?rhet p?r liri” ?sht? nj? rikonçentrim i figurave t? njohura t? tij, pozitiv? e negative, si Xhadia, Djemnusha, Rrufjani, t? p?rmendura n?  libra t? m?parsh?m t? tij.

K?tu q?ndron dhe magjia krijuese e Kaloshit, sepse n? bot?n e sotme kur njer?zit jan? t? rrethuar dhe mbingopur me informacione, si skllev?r t? internetit, kur ata marrin t? dh?na nga t? gjitha llojet e fushave t? dijes, ai shkrimtari duhet ta p?rballoj? k?t? fluks me arritje artistike. Vepra e tij duhet t? jet? me shum? thelb, me portretizime serioze t? karaktereve dhe t? individualiteteve. P?r t? realizuar k?to, Kalosh Çeliku e ka arritur me k?t? lib?r duke qen? origjinal dhe krijues i veçant?, gj? q? sot ?sht? krejt e v?shtir?.

N? shikim t? par? libri “Dudumi g?rhet p?r liri” ka pamjen e nj? antiromani, pavar?sisht se ?sht? dram?. Personazhi i Dudumit jepet n? formatin m? modern t? narracionit. Kjo bazohet n? parregullsin? e shfaqjes kohore  n?p?r dialogjet; nuk paraqiten si personazhe me raportin direkt shkak-pasoj? por n?p?rmjet ngjarjeve t? v?na n? goj? nga personazhet e tjer?. Prishet  progresioni i ngjarjeve ku merr pjes? Dudumi, por lart?sohet figura e Shkrimtarit dhe e Xha D?rrall?s. Digresioni i sh?rben narracionit dhe karakteret e personazheve vin? duke u konkretizuar. Por edhe kombinimet e shpeshta t? dialogjeve me poezi t? ndryshme me nd?rhyrje t? papritura esesh? elegante dhe me meditime, e çojn? librin drejt modeleve m? t? spikatura t? let?rsis?.

M?nyra e kombinimit t? koh?s dhe t? pakoh?s e zbatuar n? k?t? lib?r sh?rben p?r t? sjell? historit? e lavdishme t? shqiptar?ve, dal? nga goja e personazheve pozitiv?. K?shtu Kalosh Çeliku e tregon veten si nj? shkrimtar shum?plan?sh duke mos u b?r? rob i subjektit  por subjekti (historia) i sh?rben atij p?r ta dh?n? ndjenj?n e atdhedashuris? me m? t? mir?n e mund?shme narrative. Ai tregon origjin?n e shqiptar?ve, p?rpjekjet p?r ta ruajtur, duke e b?r? at? q? t? shihet n? drit? t? diellit, pik?risht at? origjin? q? e sulmojn? personazhet negativ? t? librit “Dudumi g?rhet p?r liri”.

Kalosh Çeliku realizon k?shtu nj? triumf t? dyfisht?:

1.Realizon ngritjen n? piedestal, krijon nj? obelisk t? kultur?s s? trash?guar shqiptare.

2.Realizon nj? lib?r modern  ku p?rfshihen tendencat m? t? spikatura t? narracionit europian.

Ai, Baba Tomorrin, malin e shenjt? e sheh si t? ardhmen e kombit t? bashkuar i ndihmuar jo vet?m nga Naim Frash?ri dhe rilindasit e tjer? por dhe nga Baba Shehu, duke na dh?n? dhe aspekte modeste mbi veprimatrin? e atyre feve q? nuk i sh?rbejn? shqiptar?ve. Gjithçka trajtohet  n?n hijen Rrapit n? Bit-Pazar, mes shqiptar?ve, n? tregun e tyre dhe sht?pit? e tyre. Aty shkruhet libri “Dudumi g?rhet p?r liri”. Aty shkruhen faqet e ndritura me jehonat e legjendave shqiptare, me humorin e holl? t? Xha D?rrall?s, aty flet Sk?nd?rbeu q? ndodhet aq af?r…shp?rnguljet e sh?mtuara t? shqiptar?ve nga sllav?t… p?r mendjet e mbrapshta t? shkrimtar?ve q? i sh?rbejn? regjimeve…

Aty n?n hijen e Rrapit Kalosh Çeliku ringjall heronjt?!

Shkruan Kaloshi n? prologun e tij mahnit?s t? k?tij libri:” Dhe m? pyesin “miqt?” e mi, ku e kam vendin e pun?s.Qesh.U p?rgjigjem:N? Tavern?. N?n Rrap. Faj nuk u kam, se, mua m? do vera, poezia…”

Teatri i ngjarjeve p?rmes goj?s t? personazheve tregon dramatik?n e ngjarjeve n? IRJ të Maqedonisë, veprimet e atyre politikan?ve q? duke qen? edhe shkrimtar? deformojn? jo vet?m historin? e shqiptar?ve por dhe let?rsin? e tyre.

N? librin e Kalosh Çelikut parakalojn? institucionet e Maqedonis? Veriut, enciklopedia e hartuar prej tyre, universitetet shqiptare, xhamit? e tyrbet, sfilatat e mod?s etj, etj…e bashk? me to dhe ata q? tradh?tojn?…

K?to i shkruan Kaloshi n? librin e tij grotesk “Dudumi g?rhet p?r liri” me gjuh?n e poezis? dhe me gjuh?n e teatrit t? past?r shqiptar..me gjuh?n e atdhetarit, t? shkrimtarit  m? t? l?vduar e m? t? shar?…bohemit t? dit?ve tona!

Durr?s, 21 prill 2020