Faleminderit
Fran Gjoka: Leksikograf dhe atdhetar i shquar
E shtune, 26.10.2019, 07:56 AM
Leksikografi dhe atdhetar i shquar, autor i disa fjalorëve shqip-suedisht.
(Kushtuar leksikografit
dhe atdhetarit të njohur shqiptar-suedez Sadulla Zendeli-Daja)
Nga
Fran Gjoka, Gazetar, Lezhë
Kisha dëgjuar
shumë për leksikografin dhe atdhetarin e njohur Sadulla Zendeli-Daja me
origjinë nga Sërmnova e Gostivarit dhe banues prej më se 53 vitesh në Suedi.
Fillimisht më foli për të shkrimtari ynë i njohur Viron Kona, i cili i ka
kushtuar S.Z.Dajës edhe një liuëbr të vecantë, tashmë të njohur nga lexuesi, të
titulluar “Ju dua më shumë se veten!” Shpreha edhe unë konsideratat e mia në
atë libër dhe më pas erdhi casti që edhe ta takoja Dajën gjatë përurimit të
librit kushtuar atij, por edhe në kohën e lirë kur ai vinte dhe vjen në
Panairet e librit në Tiranë. E, meqë është rasti dëshiroj të them se ky
lekikograf dhe atdhetar i shquar, ka ardhur në Panairet e librit në Tiranë sa
herë që ato janë zhvilluar, që nga i pari e në vazhdim, vetëm një herë ka
munguar kur iu deshtë kryente një operacion të vështirë zemre në Suedi.
Dëshiroj të bëj
gjithashtu me dije lexuesin se Sadulla Zendeli Daja lindi në Sërmnovë të
Gostivarit më 5 qershor 1935. Shkollën fillore
e kreu në vendlindje, ndërsa tetëvjeçaren në Vrapisht të Gostivarit. Gjimnazin
(dega e ekonomisë) e filloi në Gostivar
dhe e vazhdoi në Strumicë - shkollë, profesionale për drejtor
kooperative. Kreu, gjithashtu, edhe shkollën politike njëvjeçare në Shkup. Në
vendlindje ka punuar drejtor kooperative dhe llogaritar financier në
Sipërmarrjen e Hekurudhës, Shkup, dega
në Gostivar. Si intelektual me ide përparimtare, Daja që herrët nisi
aktivitetin e tij atdhetar duke iu kundërvënë në mënyra të ndryshme pushtetit
të atëhershëm komunist në ish Jugosllavi. Aktiviteti i tij u bë halë në sy të
regjimit të asaj periudhe famëkeqe rankoviçiane, i cili nisi ta përndjekë këtë
atdhetar të shquar. Më 28 nëntor 1966 Sadulla Zendeli-Daja u detyrua të mërgojë
në Suedi. Aty, ai gjeti besimin tek ëndrra e tij për arsim e kulturë, mbështetjen për lirinë e shumëkërkuar të bashkëkombësve të
tij shqiptarë. Fillimisht kreu kursin paraprak të gjuhës suedeze e, në vazhdim,
arriti të diplomohej për shkencat
filozofike në Universitetin e njohur të
Upsallës, njëri ndër universitetet e njohura të botës. Studioi dy
vjet gjuhën shqipe në Universitetin e Sofjes, dega e Albanologjisë, duke
pasur shef të katedrës albanologjike
profesorin e shquar Thoma Kacori. Më pas kreu shkollën e lartë të bibliotekave
në qytetin Boras dhe punoi shef i bibliotekave të shkollave në qytetin Nybro.
Gjatë kësaj periudhe u angazhua për hapjen e shkollës shqipe dhe, që nga 5
marsi i vitit 1975 nisi të punojë arsimtar i gjuhës shqipe në Nybro me 12
nxënës. Daja do të ishte ndër të parët mësues të gjuhës amtare në Skandinavi,
në këtë vend me liri dhe demokraci si rrallë tjetër vend në botë. Ndoqi rrugën
e mësuesisë, duke pasur si lajtmotiv në radhë të parë arsimimin e fëmijëve të
emigrantëve shqiptarë të ardhur në Suedi për mbijetesë dhe për një jetë më të
mirë. Daja hapi shkollën e parë shqipe
edhe në Emmaboda me 5 nxënës dhe në Kalmar me 10 nxënës. Në komunën Nybro,
përveç shkollës shqipe, me
bashkatdhetarët formuan shoqatën e parë shqiptare me emrin “Ilirida”.
Kuptimplotë është fakti se në ishullin Oland, ku Daja banon, ka hapur restorantin me emrin “Shqiponja”, në ballë të
të cilit janë vendosur dukshëm dy flamuj: njëri i Shqipërisë dhe tjetri i
Kosovës. Shqiponja u qëndron të dyve mbi krye, shqiponja e lirisë.
Me veprimtarinë
e gjerë atdhetare dhe krijuese Sadulla Zendeli
Daja ka fituar respektin e mërgimtarëve shqiptarë në gadishullin
skandinav. Ai nderohet dhe respektohet
prej tyre edhe për mbështetjen dhe ndihmën e madhe vëllazërore e të pakursyer,
ndërkohë që gojëtaria e tij e mençur dhe
e zjarrtë mirëpritet në tubime të mërgimtarëve shqiptarë dhe
mirëpritësve suedezë.
Sadulla
Zendeli-Daja ka një krijimtari të pasur publicistike, letrare dhe artistike, ku
spikat puna e madhe këmbëngulëse për hartimin e
fjalorëve shqip - suedisht dhe suedisht - shqip. Nga kjo krijimtari e
gjerë, përmend: Fjalori i parë
suedisht-shqip,17000 fjalë (Suedi, 1994), Fjalori i dytë suedisht-shqip,
28.500 fjalë (Suedi 2004), Përkthimi i Fjalorit për fëmijë katërgjuhësh
shqip-anglisht-italisht-suedisht nga autorja Meri Toçi(versioni shqip-suedisht
nga Sdulla Zendeli-Daja) Toena 2011, Gramatika e gjuhës shqipe për klasën
e parë deri në klasën e nëntë, Fletore
pune: Gjuha jonë (që nga parashkollorët deri në klasën e tretë), Toena, Tiranë
1999, Përkthim në gjuhën suedeze i librit për fëmijë “Skënderbeu” të autorit
Fatmir Toçi. Në vitin 2014, Sadulla Zendeli- Daja botoi Fjalorin shqip-suedisht
me 35 mijë fjalë, vepër madhore për shkollën dhe bibliotekën, Botimet Toena,
Tiranë 2014. Ky fjalor, është përuruar në Panairin e librit 2014 në Tiranë, në
Gostivar, si dhe në qytetet Nybro dhe Malmo, të Suedisë. Fjalori me 35 mijë
fjalë është përuruar edhe në Shqip[ëri, ndërkohë që S.Z.Daja një vit më parë
ëpruroi edhe fjalorin e pestë suedisht - shqip me 10.000
fjalë,i cili është i pari i këtij lloji që ju jepet në dorë nxënësve të
shkollës 9-vjeçare dhe të mesme që mësojnë në këtë gjuhë
Ka botuar
gjithashtu librat:“Ditari i dhimbjeve”, Botimet Toena, Tiranë 2011, “Ditari i
kujtimeve të paharruara”, Botimet Toena, Tiranë 2013 dhe Amanda Edit, Bukuresht
2013,librin “Gostivari në zemrën time”,Botimet Toena,Tiranë 2014 etj. Ndër
shkrimet publicistike të botuara veçojmë: Katalogu i librave në gjuhën shqipe
dhe gjuhëve tjera ballkanike në bibliotekat suedeze(nga viti 1948 deri
më 1973), publikim intern Nr. 142 (Shkolla e Lartë Bibliotekare në Borås);
Punimi me titull: Historia e shqiptarëve nga viti 600 p e deri më 1973,
(publikim intern në bibliotekën e shkollës Åkrahäll Nybro 1975), ku spikatin:
Vjeshta e përgjakur, Gurra e Shën Milit, Drejt Gostivarit, Tmerri i Vardarit,
Ditë mortore për shqiptarët, etj. Shumica e këtyre shkrimeve janë botuar
edhe në revistën “Besa”, ku Sadulla Zendeli-Daja ishte njëri prej redaktorëve
të saj.
Jeta dhe
veprimtari e Sadulla Zendeli-Dajës është plot ndodhi mbresëlënëse, të cilat kur
i lexon apo i dëgjon, të mbeten aq thellë në kujtesë, saqë edhe të duash nuk i
harron dot. Daja vendosi të jetonte në ishullin Ëland në detin Baltik. Një
ishull i mrekullueshëm, ku të çon një ndër urat më të gjata në Evropë. E,
pikërisht në këtë ishull, ku edhe mbreti i Suedisë ka rezidencën e tij verore,
ku ndodhet një kështjellë madhështore e kohëve të vjetra, ku ngrihet monumenti
simbol i Birgitës, në këtë ishull të Veriut
të largët, Daja ngriti shtëpinë dhe “tempullin” e tij. Studioja e këtij
tempulli, prodhon pareshtur literaturë shkencore dhe leksikografike, letrare
dhe publicistike. Ai është një tempull i dijes dhe i kulturës, është tempull i
dritës rrezatuese, tempull i atdhetarizmit dhe shqiptarizmit.
Rruga e jetës së
Dajës, është e shkrirë e përgjithësuar me rrugën e qindra mijëra shqiptarëve në shekuj, në
dekada e vite. Ai është shndërruar në simbol të qëndresës, të rezistencës, të
betejave të vazhdueshme për jetë e liri.
Ky njeri i urtë dhe paqësor, tërë jetën ka shpërndarë mes njerëzve ngrohtësi
dhe dituri, ka dashur dhe ka respektuar më të mirën dhe më të dobishmen, ka
treguar dhembshurinë e prindit për këdo,
ka sakrifikuar përherë nga vetja, duke merituar vazhdimisht respektin dhe dashurinë e mijëra njerëzve.
Shpirt bukur dhe
dritë përhapës, Sadulla Zendeli-Daja vazhdon të botojë pareshtur dhe me
intensitet vepra mbresëlënëse me karakter atdhetarë, publicistikë e letrarë,
duke i shërbyer të sotmes dhe të ardhmes.(Marrë me shkurtime nga shkrimi i
V. Konës në pasthënien e librit të Sadulla Zendeli-Dajës: “Gostivari në zemrën
time”)
Nga
informacionet mediatike që vijnë tek ne thuhet shpesh, se “kur flet Daja, të
tjerët heshtin”. Me impenjimin e tij shumëvjeçar, S.Z.Daja ka bërë të njohura
në mënyrë publike dhe shkencërisht vlerat gjuhësore, historike e kulturore të
kombit tonë të lashtë. Emri dhe vepra e këtij njeriu nderon atdhetarizmin
shqiptar dhe kulturën tonë kombëtare.