Faleminderit
Fran Gjoka: Një jetë në drejtim dhe në krijimtari
E shtune, 31.08.2019, 01:02 PM
Një jetë në drejtim dhe në krijimtari
-Rreth
veprës dhe krijimtarisë letrare të shkrimtarit lezhjan Gjergj Shyti-
Nga Fran
Gjoka
Mësuesin,
drejtuesin dhe krijuesin e mirënjohur nga Lezha, Gjergj Shyti e kam njohur që
në rininë e hershme, kur të dy së bashku vazhdonim mësimet në shkollën e Mesme
“Shejnaze Juka” në qytetin e Shkodrës.
Gjergji
ka lindur në fshatin Markatomaj në vitin 1950. Pas përfundimit të studimeve, në
fillim në shkollën e mesme pedagogjike “Shejnaze Juka” në qytetin e Shkodrës,
pastaj diplomimit në Fakultetit të Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe, ai filloi punë në profesionin e bukur të
mësuesit, por pak kohë punoi në këtë profesion, pasi në personalitetin e tij
pati lindur një cilësi e re shoqërore, puna drejtuese, punë që nuk iu nda për
vite të tëra, derisa doli në pension. Emri i tij është bërë tashmë i njohur në
rrethin e Lezhës dhe më gjerë, si drejtues me vizion, si specialist me përvojë
dhe mbi të gjitha si njeri i formuar me personalitet dhe kulturë të lartë. Janë
cilësitë e tij të vyera që me nxitën të hedh në letër dhe të botoj këto radhë
për jetën, punën dhe veprën e këtij njeriu me vlera në fushën e arsimit, por
dhe si personalitet i kulturës dhe krijues i pasionuar.
Mbresat
dhe përshkrimet për punën, veprimtarinë krijuese dhe jetën e tij, të rrëmbejnë.
Janë aq interesante dhe të thjeshta, saqë edhe lexuesi më i zakonshëm përjeton
me emocion problemet dhe vështirësitë, hidhërimet dhe gëzimet qe pati kaluar
ai, prandaj edhe jeton me shqetësimet e tij në çdo moment. Ka ngjarje të bukura
mbresëlënëse në jetën dhe veprimtarinë e
një krijuesi, ka ndodhi të gëzueshme dhe të hidhura që të zgjojnë kujtime të
zymta për të kaluarën, por edhe mbresëlënëse për të tashmen, të cilat
shkrimtari ynë, në shumë raste i ka pasqyruat në veprat e tij.
Mes
shokësh, jo rrallë përshkruajmë plot emocion dhe ndjenjë momente të bukura të
jetës, veprimtarisë, punës plot përkushtim të drejtuesit të pasionuar të
Bibliotekës së Lezhës, ku Gjergji sa kohë ishte në këtë detyre e deri sa dol në
pension, iu përkushtua krejtësisht punës së bukur me librin, jo vetëm për të
gjallëruar jetën kulturore, por edhe atë krijuese. Pikërisht në këtë periudhë
lindën edhe veprat e tij aq të bukura dhe me vlera shoqërore si “Pengu i një
stine” – poezi 2009, “Tregime të kohëve të para” – tregime 2011, “Kur pata
ardhë në jetë” – tregime 2012, “Fundi një gojëdhëne” – roman 2014, ndërkaq
autori ka në proces edhe veprat “Tingëllimë e largët” – poezi dhe “I fundmi i
prijësve të Kelmendit” – monografi. Është i justifikueshëm emocioni me të cilin
kolegët dhe shokët e tij përshkruajnë sot njohjen dhe punën plot pasion dhe
përkushtim me krijuesin, i cili i dha
një hov të madh traditës krijuese në këtë trevë ku patën punuar dhe jetuar
shkrimtarë dhe poetë të njohur Ndoc Gjetja, Rudolf Marku, Preç Zogaj, Agim
Isaku, Shpresa Kapisyzi etj. Poeti dhe krijuesi Gjergj Shyti u dallua për
praktikimin e metodave të reja në fushën e tregimit dhe ndërthurjen e
subjekteve reale me ato historike, krijimin e një poezie sa tingëlluese, aq
edhe narrative dhe me vlera artistike. Kështu u forcua respekti për këtë njeri
me veti të rralla, fjalëpakë, i shkathët, i prerë, me vizion të qartë për të
ardhmen e këto synonte t’i transmetonte
edhe tek kolegët dhe shokët e tij. Poezia,duke qenë në shpirtin e tij, prandaj
shpërtheu me vëllimin poetic “Pengu i një stine”. Poezitë e këtij vëllimi të
tërheqin, të futin në mendime, të “detyrojnë” që t’i përsëritësh dhe t’i besosh
edhe përmendsh.Nuk nisemi thjesht nga mendimi se duhet të shfaqin disa fjalë
vlerësuese dhe të mira për poezitë e një vëllimit, që gjithsesi duhet
përshëndetur ngrohtësisht, porse në to shohim zjarr, të cilin, lexuesit, e sidomos ne që merremi me
punën me letrat publicistike dhe artistike, kemi pasionin dhe dëshirën t’i
frymë këtij zjarri krijues, që, ai, edhe
në ardhmen poetike të Gjergj Shytit, të shndërrohet në zjarr edhe më të madh e
më të shndritshëm, prandaj dhe na buron mirësia dhe dëshira të thërrasim për
bukurinë dhe freskinë e poezive, prandaj edhe duam e dëshirojmë që ato të
rriten gjithnjë të bukura, me shtat të drejtë, me lëngë jetësor e gjithë
gjallëri, me gjelbërim e hijeshi dhe të përhapin vazhdimisht freski dhe aromë
të mirë te lexuesi, ta vënë atë në mendime për jetën, t’i japin atij mesazhe
për të ardhmen.
Mbase,
më shumë se në të gjitha gjinitë e artit, poezia nuk komentohet, nuk rrëfehet,
nuk tregohet si një episod apo përrallë, por ajo ndjehet, ajo gjallëron brenda
shpirtin dhe zemrës së lexuesit, ajo të shkakton drithërima dhe mes vargjeve të
saj, e sheh jetën disi ndryshe nga ajo që ke parë e ke menduar, sheh
këndvështrime dhe anë të panjohura e të bukura të jetës. Dhe, kur ndjenjat e
poetit harmonizohen me ndjenjat e lexuesit, atëherë lexuesi përulet me nderim
përpara bukurisë së artit. Poezitë e këtij vëllimi kanë burim zemrën e poetit,
ai ka shprehur në vargje ndjenjat poetike në momente të caktuara meditimi e
krijimi, prandaj dhe ato janë tërheqëse, prandaj dhe mjaft prej tyre të
krjiojnë ndjesinë e peisazheve të freskëta dhe mbresëlënëse, aq sa ndonjëherë
të duket sikur je përpara një piktori që
po hedh me vrull e me një frymë ngjyrat e jetës, ngjyrat e natyrësë, kaltërsinë
e qiellit, blunë e detit,valëzimet e lumit dhe këngën e tij melodike, erën e
fresët të pranverës dhe të vjeshtës, këngët e zogjve, pasqyrimine diellit, rrezatimin e ngrohtë të hënës dhe
hark ylberet e stinëve e që të gjitha këto bashkohen me bukurine e shpirtit
njerëzor.
Këto
mbresa i ndjen në poezitë e librit, por i ndjen edhe tek poezitë fabula që
teksa fshikullojnë vese dhe dukuri të shëmtuara të jetës njerëzore, japin
mesazhe të forta dhe zënë vend mjaft natyrshëm në këtë libër. I ndjen natyrshëm
penelatat plot frymëzim tek poezia “Peisazh vjeshte”: “Fantazi vjeshta ime,/Në
prehrin tënd u derdha,/Ti kam përjetuar dridhjet,/Peisazhet gjethe e verdha.
Apo,tek poezia “Lulet e verdha”,ku spikat shpirti i bardhë i poetit,i pastër si
drita që do të mirën dhe të bukurën,që gëzon si fëmijë,entuziazmohet dhe
përkulet me nderim përballë bukurisë hyjnore e cila lind përmes vargjeve fare
natyrshëm dhe e vetvetishme,plot harlisje dhe tinguj të hareshëm e
vjeshtarak.Poeti e ndjen se suksesi i një krijimi ka bazë sinqeritetit e të
shprehurit,deri në bardhësinë e dëborës,e cila reflekton qartas te vjersha “Kur
ti vjen”,e ku poeti përshkruan këndshëm natyrën e freskët dhe dukuritë e saj me
dashurinë njerëzore duke krijuar një lidhje që e ngazëllen lexuesin sikurse po
aq e ndjere është poezia “Zheg” ku poeti heq paralele artistike mes zogjve dhe
fëmijëve,sepse edhe njeriu,ashtu si gjithë gjallesat e tjera është bir edhe i
natyrës ku ai jeton.Motivi i lidhjeve të natyrës të zogjve dhe luleve,në botën
e fëmijëve përgjithësisht është i njohur në poezi,por merita e Gjergj Shytit
është se,e jep atë nga një këndvështrim disi ndryshe me natyrshmërinë,me zërin
e tij të sinqertë dhe pa teprime,pa bujë e zhurmë por këndshëm dhe me
ndjeshmëri zemre,ajo rrjedh e qetë dhe me ndjenjë,duke pasqyruar ndjeshmërinë
dhe dallgët e shpirtit poetik të poetit.Prandaj dhe: “Zogjtë si për mëri këngën
kanë lënë,/Me sqepat hapur e krahat përpjekur,/Nxitojnë fëmijët në lumë të
Matit me dalë,/Shoqi-shoqin ndjekin me cantat nën sqetull”. Poezitë e vëllimit
rrjedhin varg njëra pas tjetrës si valëzimet e një liqeni kur fryjnë erërat e
prillit,teksa mendimi ynë dëshiron të ndalë edhë një cast frymëmarrjen tek
poezia mjaft e ndjerë “Ndanë një sallgami”, ku poeti në mënyrë mjaft njerëzore
shprehet me dashuri dhe me fjalët e shpirtit për prindërit.Për të gjithë
njërëzit,dashuria për prindërit është dashuri e pazëvendësueshme,një dashuri që
njeriu e mban brenda vetes gjatë gjithë jetës ashtu sic mban guaska një
margaritar të rrallë,të ndritshëm e vezullues.Prandaj dhe,me vargje,poeti u
thur atyre një monument artistik të ndjerë,duke lartësuar vlerat e tyre
njerëzore që burojnë nga thjeshtësia e jetës,duke i bërë jehonë shpirtit të
tyre të madh,dashurisë për jetën,njerëzit dhe natyrës,por edhe largimit të tyre
të qetë e të ndjerë,duke lënë pas vazhdimin e natyrshëm… “Të urtë qenë të dy e
kurrë s’u trazuan,/ Të varfër por fisnikë e kaq të heshtur,/Jetën ashtu e
ngrysën vanë e shkuan,/Emri i tyre i mirë fushës është derdhur”. Pas pak kohësh
krijon në prozë, duke dalë para lexuesit me vëllimin me tregime “Kur pata ardhë
në jetë”, ku spikatin tregime të bukura me subjekte interesante. Në këtë vëllim
autori përshkruan jetën e vështirë të fshatarit,sepse me të ai bashkoi rrahjet
e zemrës,hovet e shpirtit dhe frymëzimet djaloshare. Për masën ai krijoi bukur
dhe me realizëm, krijoi duke punuar tokën,duke korrur misrin,krijoi i frymëzuar
nga njerëzit e punës. U dashurua me njerëzit kur ishte fare i vogël,kur ashtu i
zbathur vraponte pas xixëllonjave kënetave të Zejmenit,kur bridhte rrugëve të
fshatit. Takonte e rrinte me të moshuar dhe dëgjonte prej tyre ngjarje dhe
legjenda për burra trima dhe të mençur që dinin t’i dilnin zot fateve të
atdheut. Kjo jetë e vështirë por e bukur ishin një shkollë e vërtetë,ishte
shkolla e jetës plot ngjarje,biseda pranë vatrës në netët e gjata të dimrit.
Dhe në pasurinë shpirtërore të të parëve të tij, të popullit mori nektarin e
kulturës popullore, tregimet, rrëfenjat, ngjarjet, legjendat dhe i gdhendi
bukur në kujtesë për t’i shpalosur artistikisht pas shumë vitesh në këtë libër
të veçantë plot ngjarje jete. Janë këta rrënjë aq të fuqishme sa nuk mund t`i
ndash nga trungu i jetës së heronjve që lëvizin me dinjitet në veprën e tij të
mirënjohurit Gjergj Shyti,një shkrimtar origjinal,një mjeshtër i lëvrimit të
tregimit jashtë kornizave të teorisë sonë letrare,një frymëmarrje gjithnjë
aktuale dhe e freskët. Vepra e tij mbështetet mbi artin e popullit,mbi fjalën e
tij të bukur emocionale dhe tradicionale,ai është arti i ndryshimit dhe i
zhvillimit për autorin,ai plotëson nevojat artistike imediate,emocionale dhe
realiste në jetën tonë.
Mediton
autori Gjergj Shyti, sepse i duket të jetojë me të parët,me ngjarjet,me tokën,me
të gjithë marrëdhëniet njerëzore ,me aventurat, me luftërat. Atëherë edhe vepra
e tij do të ketë frymëmarrjen e kësaj jete. Troket bukur dhe ëmbël në kujtesë
dhe kjo i vjen jo rastësisht, por me të gjithë ëmbëlsinë e saj, me gjithë
sharmin e saj duke ia plotësuar kushtet në detaje. Këtë aromë jetë, këtë frymëmarrje,
lexuesi e ndjen sapo shfleton faqet e para të kësaj vepre tërheqëse dhe të
vlerësuar. Në këto copëza tregimesh ka pasqyrë jete, shpesh i trishtë, ku të
befason gjerësia e shtrirjes së jetës, tablotë e zymta, por plot ngjyra që të
shpalosin dukshëm një realitet të ashpër, epik dhe tronditës në shtrirje
kohore. Autori i koncepton tregimet e tij si një enciklopedi të jetës dhe
realitetit shqiptar të atyre viteve. Prandaj përmes rrëfimit artistik ai
pasqyron dhjetëra episode, përshkrime jetësore të cilat i japin veprës një
frymëmarrje të gjerë artistike, ndjeshmëri dhe qëndrueshmëri,vlera të reja dhe
forcë të veçantë shprehëse.
Tematika
e tregimeve është e gjerë dhe interesante,sepse autori kërkon atë të vërtetë që
është e vështirë ta shkruash apo ta besosh,megjithatë lexuesi e përjeton bukur
subjektin,ngjarjen,personazhin apo ambientin ku zhvillohet ngjarja. Kjo ndodh
sepse në vepër ka lëvizje,ka gjallëri e kjo lëvizje jepet përmes lëvizjes së
realitetit dhe ndryshimeve që pësojnë personazhet e tij. Duke krijuar tablonë e
zymtë të jetës së dikurshme të fshatarit prozatori Gjergj Shyti ka arritur të
transmetojë artistikisht filozofinë e ecjes përpara, atë filozofi që sheh tek
njeriu forcën e vërtetë krijuese dhe të zhvillimit shoqëror. Ai i ndërton tregimet
e tij sipas një vizioni të qartë artistik bazuar në rrëfim ku në çdo detaj të
rrëfimit mund të zbulosh një mendim,një ndjenjë,një qëndrim ndaj
realitetit,mund të hapësh një udhë të re për të konceptuar më mirë të
ardhmen,perspektivën,natyrën,njeriun. Prandaj themi se tregimet e tij janë
jetësore,kanë gjallëri,kanë lëvizje. Është kjo gjallëri,ky veprim i matur i
shkrimtarit Gjergj Shyti që ka sjellë edhe pasqyrimin e thellë e të plotë dhe
ideoemocional të jetës dhe fakti që tregimet e këtij autori lexohen me endje
dhe vlerësohen aq shumë është një dëshmi e rëndësishme e kësaj force krijuese
letrare gjithnjë aktive. Disa nga personazhet e tregimtarit Gjergj Shyti,na
duken si personazhe historike,personazhe legjendash,por në të vërtetë këta
personazhe i përkasin realitetit të gjallë,që autori i ka njohur,ka dëgjuar për
burrërinë,trimërinë dhe bëmat e tyre,e disa prej tyre i përkasin një realiteti
të hidhur. Ky përshkrim dhe trajtim real e bën lexuesin të konkludojë se autori
Gjergj Shyti e koncepton artin e të treguarit si një praktikë shoqërorë dhe
njerëzore që ka specifikën e vet dhe historinë e saj. Ai ka arritur që përmes
përshkrimit të japë bukur filozofinë e lëvizjes,atë filozofi që sheh tek
personazhi forcën krijuese të zhvillimit shoqëror. Në këtë kontekst autori çon
përpara përvojën jetësore dhe natyrshëm ndjen nevojën për t’ua transmetuar
brezave këtë përvojë të bukur. Kjo arrihet bukur edhe tek tregimi “Rrugëtimi i
fundit i profesor Safetit” kushtuar njeriut të kulturës,atij që rriti brezat,
profesorit të Universitetit të Shkodrës Safet Hoxha. Këtu, dashuria e autorit
për njeriun,për personazhin arrin aq larg,saqë merr formën e urrejtjes ndaj
padrejtësive,ndrydhjes shpirtërore,shtypjes dhe shfrytëzimit social-klasor në
kohët e kaluara. Përdorimi i mjaft shprehjeve popullore dhe legjendave nga
autori i japin një shije te veçante subjektit te veprës,e afrojnë atë me jetën
e përditshme, me ngjarjet e zakonshme.
Shkrimtari
Gjergj Shyti mbetet njeri i vlerave, shembull i tipareve njerëzore, njeri i nderuar,
poet i pasionuar, krijues dhe njeri i përkryer. Përmes kujtimeve synuam të
përshkruajmë sadopak jetën plot aktivitet të një njeriu, i cili ka ditë qe ka
dalë në pension, por nuk ndjen plakje, por ndodhet përsëri aktiv mes kolegëve,
krijuesve, shokëve dhe njerëzve të tij të dashur.