Rexhep Shahu: Pesë ditë në Tropojë

PESË DITË NË TROPOJË

-Reportazh me të dëbuarit prej Kosove – fillim qershori 1998-.

(Fragment nga Libri im në proces Lufta ime për Kosovën)

NGA REXHEP SHAHU

Lajmi se në Tropojë u dyndën shumë shqiptarë nga Kosova, pleq, gra, fëmijë, të përzënë nga ushtria e policia serbe, në mikrofonin e Radio Kukësit u përcoll me urgjencë dhe tronditje.

Zërat tanë në mikrofon dridheshin. Kolegët e mi filluan ta ndjejnë më shumë Kosovën dhe dhembjen e saj.

Iu luta kolegëve të informacionit të mos i fyenim njerëzit, duke i quajtë refugjatë, por vëllezër e motra, siç jemi në të vërtetë.

Në radio Kukësi e në Radio Tirana ashtu ndodhi por në shtypin e shkruar të Tiranës jo.

Nuk di nga kush, por në shtyp shpallën se të ardhurit nga Kosova kanë zgjebe dhe në numrin e sëmundjeve ngjitëse futën edhe lodhjen dhe depresionin.

E ndërsa temperatura ishte 30 gradë plus, thuhej në shtypin e shkruar të Tiranës se ka vdekje nga të ftohtit. Lindjet në kohë i shpallën të papritura…

Raportoja si çdo ditë për Radio Tiranën, duke theksuar bisedat telefonike me Tropojën.

Nuk rrihej më në Kukës edhe sikur të mos ishe fare gazetar.

Të flisje dhe të shkruaje për ata njerëz nga Kukësi, pa shkuar në Tropojë, më dukej sikur thoja a tregoja përralla, “na ishte njëherë”.

Në orën 7:00, të datës 3 qershor 1998, u nisëm, bashkë me Xhemilin, djalin e xhaxhait tim, që këtë ditë u punësua në UNHCR, në Tropojë, me makinën e OSBE - së të Kukësit, që do të shkonte në Qafë-Prush.

Kanadezi i zyrës së OSBE-së në Kukës, një burrë simpatik, pasi mori vesh për “aventurën” time pyeti me njëfarë ironie: “A ka shumë idealistë, që duan të shkojnë në Tropojë pa makinë”.

I fola për Konicën dhe thënien e tij për idealistët.

Në Qafë - Prush mbërritëm në momentin kur tre policë serbë u dorëzuan një notë proteste policëve shqiptarë.

“Një shqiptar ka kaluar kufirin 20 metra në piramidën C 6/2”. Serbët protestojnë dhe kërcënojnë: “Do të ndëshkoheni rëndë!”

Policët tanë u kërkojnë takim në vendngjarje. Serbët turfullojnë dhe largohen duke kërcënuar.

Një shqiptar paska kaluar kufirin! Pimë kafe me Xhemilin te një lokal i braktisur nga klientët dhe shikoj poshtë nga fshati Zgjeq.

Dikur këtu nga një plak pata dëgjuar variantin shqiptar të Edipit mbret.

Kulla e Kurpalëve sipër dhe mendja më shkon tek historia e tyre e bujshme, e panjohur dhe e pabotuar (poeti Agim Spahiu ka lënë të përfunduar historinë e Kurpalëve).

Në postë mbërrin edhe makina e zyrës së OSBE-së Bajram Currit dhe sjell dy anglezë që do të vinin në Kukës.

Vështrojmë nga Gjakova. Qytetin e ka mbuluar një tis i hollë mjegulle. Me dylbi shohim katër shtëpi, tek një fshat pa hyrë në Gjakovë, që po digjeshin. U këmbyem me dy anglezët që do të vinin në Kukës dhe, pasi na mori në makinën e tij shefi i zyrës së OSBE-së së Tropojës anglezi fantastik Bill Fokstën, u nisëm për në Bajram Curri.

Në dukje i rëndë, por tepër interesant, ai filloi të tregojë për krahun e majtë që e kishte zëvendësuar me një krah artificial. Kishte qenë ushtarak dhe dukej njeri me përvojë.

Ishte rreth të 50-ave. Kishte ndihmuar shqiptarët, që vinin nga Kosova,duke i marrë vetë në makinën e tij të OSCE-së nga kufiri për në qytetin Bajram Curr.

Dëshmitë e tij ishin tronditëse: “Fshatra të rrethuar nga artileria,që goditen papushim deri në shkatërrim. Fëmijë të lemerisur, që vështirë të shërohen. Gra, pleq të dërmuar…”. Ai fliste por biseda nuk mund të regjistrohej. E lamë për të nesërmen në mëngjes, për një intervistë për radio.

Në Kam të Tropojës ishte shkreti. Në ballë të klubit të vogël, ku pimë kafe, ishte një flamur kombëtar i qëndisur. Anglezi flet. I them se nga anglezi Noel Malcolm është botuar një histori e Kosovës. Shumë i interesuar më lutet t’ia gjej atë libër. “Do të vij ta marr në Radio Kukësi atë liber, më thotë ai shumë i interesuar”. Dhe unë mendova, sa pak di bota për ne shqiptarët…

Diskutimet tona vazhdojnë.

Tund kokën në shenjë pohuese kur i them se konflikti ynë me serbët është etnik. Pohon, kur i them se i dobëti, inferiori, frikacaku bën masakra në pleq, gra e fëmijë. I them se të njejtat masakra Serbia i ka bërë edhe më 1913 në Lumë. Serbët kanë nxjerrë me bajonetë fëmijën nga barku i nënës. Më ndjek me vëmendje, kur i tregoj një histori të viteve 50’ në Kosovë.

“Një serb kishte vrarë disa pjestarë të familjeve shqiptare.E fusin në burg. Nga tronditja nuk qëndronte në qeli. Pas ndërhyrjeve del i lirë. Shkon dhe vret pjestarë të tjerë të familjes shqiptare. I shpëton një fëmijë pa vrarë. Përsëri e dërgojnë në burg. Fillon të çmendet. Me shumë ndërhyrje del nga burgupërsëri. Shkon dhe vret fëmijën e vetëm, që kishte mbetur nga familja shqiptare. Pas kësaj vrasjeje shkon vetë në burg duke thënë: “Tani jam gati vetë të bëj burg se nuk ka kush më vret”.

Nuk njihet historia juaj, më thotë anglezi, po sot për ju gjykohet ndryshe. Ai nis të tregojë se si e kishin arrestuar dikur serbët. I kërcënova duke u thënë se po ta marrë vesh familja ime, do t’ju ndjekë dhe do t’ju vrasë të gjithëve.

-Kaq familje të madhe keni? e pyeta.

-Po, m’u pergjigj. Familja ime është shteti im, kombi im.

Bajram Curri, një grusht qytet, në këmbë të Majës së Hekurave. Shkëlzeni, i hirtë, i rri përbri. Valbona a lag këmbët. Vapa përvëlon. Hotel “Shkëlzeni”gumëzhin. Qyteti po ashtu. Ndonjë makinë e çmendur të drithëron trupin me shpejtësinë e saj. Në Tropojë nis e ndjehesh ndryshe. Harron veten. Në sytë e të gjithëve dhembje, tronditje.

Mirëpritem në pushtetin lokal. Ndërkaq dy IFA me të ardhur nga Kosova shkarkohen në shesh. Dhembja dhe pafajsia në sytë e tyre më fut friken për t’i pyetur.

Druhem se i lëndoj. Ndez mikrofonin. Ofshamat regjistrohen të parat. Nuk u del fjala nga goja. Loti u rrjedh nga sytë. Një vajze i mblidhet kokrra e lotit në mjekër. Fëmijët, të këputur, në krahë nënash të drobitura. Fëmijët të zbathur. Gra me këmbë të enjtura, të përgjakura.

-Cfarë po ndodh në Kosovë, oj loke?

-Kiameti, o bir. Hasmi na dogji.Na shkatërroi shtëpinë. Na i shembën kullat. E pesta ditë që sillemi andej - këndej, nëpër male. Katund më katund. Hej, faleminderit oj Tropojë.

Të shumtë janë tropojanët që u thonë: “Ejani në shtëpinë time. Sa të jena. Keq po hekim. Bashkë po rrimë. Me futë kryet brenda.

Të qarat e fëmijëve i dominojnë të folurat me zë të lartë të tropojanëve.

Pyes për një nënë, që i ka vdekur djali tre vjeç,në Bjeshkët e Junikut.

-Kanë vdekur disa fëmijë, më thonë.

Nisem për në spital. Drejtoresha e spitalit, Shake Rexha, është e fyer, sepse ekipi i Ministrisë së Shëndetësisë, me ministrin në krye, nuk e ka vizituar spitalin. “Aparaturat nuk janë në gjendje të mirë. Personeli nuk është i plotë”. Ajo qesh kur e pyes për zgjeben.

-“Përralla gazetarësh”.

Diarreja, thotë ajo, është sëmundje e përhapur për shkak të lodhjes, të pangrënit dhe depresionit nervor. Ilaçet që kanë ardhur falas, nuk po shpërndahen. Ka edhe lindje në spital.

Para dy orësh, u një djalë, Çlirim ia vunë emrin.

-Të gjithë do t’i pagëzoni Çlirim?

-Jo. Ai, që ëshët lindur përpara quhet Flaktrim.

Një mjeke e re më sjell nënën e Çlirimt. Ndërsa unë bisedoj me të, vjen lajmi se ka mbërritur një i plagosur. Është një burrë mbi të 60-tat.

-Çfarë ke, bacë?

-Më ka rreh milicia se nuk i dorëzova djemtë dhe armët.

-Ku i ke djemtë?

-Qe ku jena, më përgjigjen të tre.

-Pse ju kërkon policia?

-Jemi të UÇK-së.

-Të UCK-së…? Po çfarë kërkoni të tre në spitalin e Bajram Currit?

Nis sërish bisedën me të plagosurin. Shumë njerëz ka nëpër korridore. Dikush më fut krahun. Më nxjerr pas një lokali, para spitalit dhe më thotë:

-Ua bëre mirë atyre të treve.

-Po ti kush je ?-e pyes

-Jam i UÇK-së, më thotë. Desha të flas me ty se po nisem për në front.

Nuk i besova, por i thashë: Të këndoftë pushka, si të këndon goja!

Pasi kam zënë vend te hotel “Kosova”, marrim vesh se çmimi i fjetjes ishte trefishuar.

“Njëherë na erdhi rasti”,- thotë pronari i hotelit.

Një gazetar shqiptar, që punonte për të huajt, më krijoi mundësinë të dal në Padesh.

Dyfish më e rëndë gjendja në komunën e Tropojës.

Si për një hero flasin për Isa Meminë, kryetarin e komunës.

Edhe më e rëndë gjendja, duke iu afruar brezit kufitar. Njerëz që nuk ecin, por zhvendosen, bëjnë më tutje, të humbur, të harruar, që nuk mund të shkëputen nga tmerret e luftës.

Një nënë vajton se i ka mbetur fëmija në shtëpinë që e kanë shembur e djegur serbët. Qante edhe qielli në vaj, por edhe më i rëndë është vaji i gjyshes. M’u kujtua vaji i Ajkunës...

T’u shkrimbtë drita ty o mori hanë,

Që s’ma çove atë natë një fjalë

Në lugje të verdha shpejt me dalë,

Bashkë me hy në një vorr me djalë…

Shefi i UNCHR – së për Tropojën, Andrea Harper, një australian i palodhur dhe fort i përkushtuar, rend vetë bashkë me Xhemil Shahun që t’u japin ujë të gjithëve sa dalin në kufi. Mund të jetë ai njeriu që ka marrë më shumë urime nga njerëzit,që kanë ardhur në Tropojë.

Kanë mbushur makinën e tyre plot me shishe uji dhe i çojnë në vendin ku të ardhurit mbërrijnë në kufi, që t’i gjejnë shishet me ujë ata që vijnë.

Shumë gjëra ndodhin aty, por jo të gjitha mund dhe duhet t’i mësosh.

Një grumbull tjetër i madh shqiptarësh të dëbuar vjen pasdite.

Makinat janë gati. Kuajt gati. Mikpritësit tropojanë, gati.

Jo çdo zemër mund ta durojë dhembjen që mbartin shqiptarët që vijnë.

Është një nënë e re, vetëm 34 vjeçe. Loti është shterrë në sytë e saj. Ka pesë fëmijë, nga një deri në dhjetë vjeç, I kanë mbetur jetimë. Në sytë e saj dhe të fëmijëve ka tmerr. Ia kanë vrarë të shoqin. Kanë gjashtë javë ecejake. S’i çelet goja. Gjashtë javë endje nëpër male me pesë fëmijë në krah. Shpreson tek babai i të shoqit të vdekur, që është në Gjermani. Ka tërhequr fëmijët zvarrë në thes se s’ka mundur t’i mbajë në krahë. E shoqëron vëllai i vet, që duket sikur ka lënë frontin, për të shoqëruar motrën me fëmijët e do të kthehet të shkojë në luftë.

“Edhe pse kemi pak armë, më thotë ai, do ta shkatërrojmë Serbinë. Me pasë armë sa serbët, në Rusi e çojmë”, më thotë ai.

Në darkë mblidhen gazetarët. Ata që shkruajnë nga klubi mbledhin të dhëna nga kolegët e tyre.

Vjen Astrit Ibro dhe më thotë se kishin ardhur nga Radio Tirana me Izet Durakun, Jaho Margjekën dhe Artan Kutrën.

Dola t’i takoj, ndërkaq telefoni nuk punon përsëri.

Sa gjëra kanë ngelë pa treguar për shkak të atij dreq telefoni.

Nisemi vonë për në Bujan, tek shtëpia e Jaho Margjekës, bregut të Valbonës.

Zhurma e Valbonës më ngjan si vaji i Kosovës, sikur këndohet një këngë rrëqethëse:

C’janë këto vorre babë, tue punue?

Nuk janë vorre tue punue,

Por janë llogore për me luftue…