Baki Ymeri: Esenca poetike e shpirtit shqiptar

Esenca poetike e shpirtit shqiptar

(Lulzim Tafa, La theorie de l’explication des reves, Esprit des Angles, Bruxelles 2013). Autori krijon një poezi interesante që dëshmon forcën e personalitetit. Nëse dikush i kërkon Zotit guxim apo fuqi, Zoti nuk i jep guxim apo fuqi, por oportunitetin në të cilin duhet të zbulojë vetë se ka guxim dhe fuqi. Armiku në vargjet e tij i drejtohet Zotit për ndihmë, por më kot e ka, sepse Zoti nuk e ndihmon të ligun por viktimën.

Nga Baki Ymeri

Esenca e shpirtit shqiptar depërton edhe në gjuhë të huaja. Përmes kësaj rruge, mendimet tona bëhen shprehja e nivelit tonë që e pasurojnë ndërgjegjen universale. Në këtë kontekst, poezia paraqitet si një zë melankolik i nevojës krijuese dhe shprehjes shpirtërore. Në vend të zërit melankolik, para nesh kemi një kushtrim patriotik që shquhet edhe për subjekte lirike me konotacione satirike. Falë fatit të poetit dhe ndërmjetsimit tonë, këto ditë, Shtëpia botuese “Esprit des Aigles” e botoi në gjuhën frënge  librin me poezi “Teoria e shpjegimit të ëndrrave” (“La theorie de l’explication des reves”) të poetit Lulzim Tafa. Libri është përkthyer me besnikëri në gjuhën frënge nga Ecaterina Chifu, autori duke qenë i nderuar paraprakisht edhe me tre vëllime të tij që e kanë parë dritën e botimit në gjuhën rumune (“Expozi?ia viselor/Ekspozitë e ëndrrave”), suedeze (“Du somnade under månen/Ke fjetur nën hënë”) dhe atë angleze (“Terrible songs/Këngë të tmerrshme”). Gjatë këtij viti, pason afirmimi i Lulzim Tafës dhe vlerave të letërsisë shqipe, edhe në disa gjuhë të huaja (italisht, gjermanisht, polonisht etj.).

Botimi i librit në frëngjisht është bazuar në botimin shqip dhe rumanisht të Ekspozitës së ëndrrave, duke qenë i kompletuar edhe me disa poema të reja. Përkthyesja Ecaterina Chifu, përndryshe është e njohur edhe për përkthimin e Emineskut dhe disa poetëve tjerë të famshëm në gjuhën franceze. Lirika e këtij shqiptari të talentuar është dekoruar me disa reçensione të favorshme në gjuhën shqipe, suedeze, rumune dhe angleze. Sipas Daniel Marianit kuptojmë se për dikend që ka jetuar në njëfarë paqe, qoftë ajo dhe relative, këtu paraqitet një fërgëllimë e mprehur si një shpatë që vringëllon, kafshon, shpërthen dhe gjëmon. Poezia identifikohet kahmos me një petk të ushtarit, e veshur mbi trup e shpirt, me metafora që fillimisht i hapin shtigje dramës, kurse pastaj edhe tragjedisë. Ky peisazh i luftës, në të cilin vdiset, nëse jo sot, nesër, gjithësesi e paralajmëron vdekjen e djeshme, apo të pardjeshme.

Autori krijon një poezi interesante që dëshmon forcën e personalitetit. Nëse dikush i kërkon Zotit guxim apo fuqi, Zoti nuk i jep guxim apo fuqi, por oportunitetin në të cilin duhet të zbulojë vetë se ka guxim dhe fuqi. Armiku në vargjet e tij i drejtohet Zotit për ndihmë, por më kot e ka, sepse Zoti nuk e ndihmon të ligun por viktimën. Në Kosovën e atyre ditëve, thekson poeti te Atmosfera e luftës, shtrenjtohej buka, vaji, mielli, dhe vetëm Jetës i bjente çmimi, dhe vjente Vdekja. Jemi duke e përjetuar një atmosferë të rëndë, kur poetët janë Luftëtarë. Mbrëmë nuk munda të flej, ngase s’e dija në kemi bukë dhe barot, për nesër. Poetët janë ata që revoltohen kundër furisë dhe padrejtësisë që Qielli i ka përplasur mbi Tokë. Paralelisht me ushtarët e betejave për Liri, edhe poeti ngre zërin e vetëdijes kombëtare dhe kushtrimin kundër masakrave serbe ndaj shqiptarëve në Kosovë. Pasi vrisnin Pleq e Gra dhe Fëmijë, barbarët kërkonin ndihmë nga Zoti. „Zoti juaj qoftë i vrarë nga Zoti im”, thot autori në kuadrin e poezisë „Të fuqishmit”.

Në kuadrin e parathënies së Ekspozitës së ëndrrave, Marius Chelaru përmend faktin se “kemi para nesh një vëllim me një numër të konsideruar plusesh, të një autori që dëshmon njohjen e fjalorit të gjuhës së tij, por edhe shijen për një farë diversiteti tematik. Poeti është, ndërkaq, një „kërkimtar”, një kavalier apo mburojë e fjalës që kërkon një misionar që hulumton rrugë të ndryshme nëpër botën e gjuhës dhe shprehjeve poetike, derisa e gjen shtegun e vet. Dhe vlen të konkludojmë se, duke e lexuar Lulzim Tafën, kuptojmë se fëmija e çdo nëne bëhet poet, apo: „kur hidhërohen hyjnitë/ lindin poetët”. Nuk ma merr mendja se në rastin e tij janë hidhëruar hyjnitë, apo se është një „fëmijë i tepërt” i poezisë, por ai është një shteg i ndritur që gjendet në brigjet e atdheut të poezisë, sidomos me një hap të mbarë që ka depërtuar nëpërmjet portës së ëndrrës, tejmatanë së cilës muzat derdhin në pendën e tij, mjaltën e qiejve të fjalës.” Po këto vlerësime i përshtaten edhe librit më të ri të Lulzim Tafës në gjuhën franceze.

Lulzim Tafa na e përkujton Ali Podrimjen dhe Sali Bashotën e madh me një spektër poezishë ku është e pranishme “vuajtja e një populli para një konflikti vdekjeprurës”. Dëshmi për këtë janë Muzat shqiptare që të joshin me mjaltën e qiejve të fjalës, apo poezitë Luftëtari, Kusarët dhe lulëkuqet, Reportazh i luftës së shenjtë etj. Sipas eseistëve të huaj “Universi tematik i motiveve të autorit, përfshin qytetin, shiun, të shkuarën, luftën me armatë ushtarësh të patrembur, plumba për pushtuesin e kështu me rradhë.” Sipas përkthyesit dhe eseistit Peter Tase nga Amerika, „Lulzim Tafa ka demaskuar me mjeshtëri pushtimin dhe genocidin serb mbi popullin e Kosovës, dhunën e ushtruar mbi kulturën, fenë dhe letërsinë kosovare. Kjo letërsi, duke përfshirë edhe stilin e këtij poeti të talentuar, është një forcë origjinale e të shprehurit që ka magjepsur shumë studjues dhe antropologë, vizitat e të cilëve datojnë që prej kohës së Shën Palit i cili kishte kaluar në këto treva dhe i quante territoret buzë Adriatikur me emrin ”Illyricum” Këtë rigjenerim të historisë së përgjumur të një populli të lashtë, po e bën edhe Lulzim Tafa me poezinë e tij të spikatur, siç janë poemat ”Reportazh i luftës së shenjtë” etj., tashmë të rikënduara edhe në gjuhën Hygosë dhe Sharl Bodlerit.”

Poeti ka një sistem zgjedhjesh të lira dhe personale. Nuk mendojmë mirë apo keq, por konektohemi përmes vërejtjeve në një farë niveli të gjendjeve të vetëdijes. Një sistem që ka në përmbajtjen e tij, mendimet dhe fjalët e shprehura prej nesh. Njerëzit, porsi mendimet dhe fjalët, janë si do kuti vokale të konektuara në fusha të ndryshme energjetike. Përmbajtja reflekton konceptin e personit që flet, thekson David Hawkisn në librin e tij „Syri i Vetëvetes nga i cili asgjë nuk mund të fshihet”. Poeti është ai që na mëson se si mund të dalim nga këto fusha energjetike të vuajtjes dhe shqetësimit. I këtillë është edhe ky poet shqiptar, për të cilin poetesha Monika Mureshan thekson:

„Për Lulzim Tafën, bota dhe koneksionet, bota dhe kontakti individual përbën lëndën e nevojshme kombustibile, së bashku me guximin e krijimtarisë. Mu për këtë poezia e tij nuk është livreske, por e përjetuar dhe gjithëçka nis nga një rast, një motivacion, një kauzalitet. Autori furnizohet kështusoj, sipas rendit me një program non-stop të botës, të universit, mbi raftet e të cilit gjendet gjithëçka për çdo kend. Ai definohet si një poet romantik i joshur nga bota në të cilën jeton, dhe të cilën e transponon me një afsh të veçantë në poezinë e tij. Ky është njëherit profesioni i tij besnik, kur poeti nuk i vë kurrë pikë vargut. Kështu e përkujton Azem Shkrelin, sepse gjithëçka në këtë botë gjendet nën shenjën e dritës. Ekziston një shprehje tejet e përdorur në dekadat e shkuara, kur bëhet fjalë për „dritën e kuptimit”, të cilën autori e ka aplikuar në këtë drejtim. Poezia e tij është një botë e kontrasteve që provokojnë dhe të cilën e përballon me guxim dhe mençuri. Edhepse nuk eksploron humnera, nuk degdiset ndërmjet kuptimeve të dyfishta, të cilat madje edhe i anashkalon, faktikisht autori nuk shmanget nga rruga e drejtë dhe e mirëndritur. Kjo dritë i jep dritë, guxim, lumturi dhe kënaqësi, ndërsa dhembja e përjetimeve gërshetohet me përgëzimet e thjeshta të jetës.”

BOX

Lulzim Tafa u lind më 2 shkurt 1970, në Lipjan afër Prishtinës – Kosovë. I takon brezit të poetëve të viteve nëntëdhjetë - viteve të periudhës më të vështirë për popullin e Kosovës, të cilit i kanosej shfarosja masovike nga çmenduritë dhe luftërat e Ballkanit. Shkollën fillore dhe të mesme i ka përfunduar në Lipjan. Studimet për drejtësi dhe ato të magjistraturës, i ka kryer në Fakultetin Juridik të Universitetit të Prishtinës, kurse gradën e doktorit të shkencave juridike, e ka arritur në Fakultetin Juridik të Universitetit Publik të Sarajevës. Krahas librave shkencore, është autor edhe i shumë librave të tjerë të fushës së letërsisë. Deri më tash ka botuar këto libra: “Gjaku nuk bëhet ujë” (poezi), “Rilindja”, Prishtinë, 1993; “Metaforë e Pikëlluar” (poezi), “Rilindja”, Prishtinë, 1997; “Planeti Babiloni” (poezi e dramatizuar), “Rilindja”, Prishtinë, 1999; “I kam edhe dy Fjalë” (poezi), “Faik Konica”, Prishtinë, 2011; “Punë Djalli” (poezi të zgjedhura), Gjordan-Studio, Sarajevë, 2011; “Ekspozitë me ëndrra/Expozi?ie de vise”, Amanda Edit, Bukuresht 2012, nga një vëllim në suedisht, anglisht dhe frëngjisht. Është përkthyer në disa gjuhë të botës dhe ka fituar shumë çmime letrare, si dhe është përfshirë në disa antologji. Po ashtu, është përfshirë në shumë aktivitete të fushës së të Drejtave dhe Lirive të Njeriut. Shkruan poezi dhe dramë, por merret edhe me kritikë letrare dhe publicistikë. Është profesor universitar në disa universitete në Kosovë dhe jashtë saj. Aktualisht është Rektor i Universitetit AAB. Lulzim Tafa jeton dhe krijon në Prishtinë.