Kulturë
Agim Krajka: Në Amerikë Agim Krajkën e kisha lënë në Shqipëri
E diele, 04.05.2008, 07:06 AM
Agim Krajka: Festivali i 11 një festival i parapërgatitur. I inskenuar nga PPSH.
Agim Krajka
Njeriu gjithmonë duhet të gjuaj sa i ha pushka, jo sa i përkëdhelet mendja.
Nëpër shkolla dhe rrugë rinia këndonte “Lemzën”
Në Amerikë Agim Krajkën e kisha lënë në Shqipëri
Nga Albert Zholi
-Titujt-
2 urdhëra Naim Frashëri, 2 medalje dhe titullin “Artist i merituar”.
Presidenti Moisiu pak muaj më parë e dekoroi edhe me titullin “Mjeshtër i madh”.
Ka rreth një vit që është kthyer në Shqipëri me qëllimin e vetëm t’i kthehet punës dhe karrierës së tij si kompozitor. Njeriu që ka bërë epokë në muzikën e lehtë shqiptare duke sjellë një aromë kontemporeane të harmonizuar me traditën shqiptare shpreh preokupimet e tij për muzikën e sotme në Shqipëri. Huazimet e pakontrolluara, moskujdesi i shtetit për institucionet kulturore, indiferenca ndaj artit të vërtetë janë problemet më të rënda për të që po e bastardojnë muzikën dhe artin shqiptar në përgjithësi. Ndërkohë, krijuesi i “Lemzës” së famshme dhe i dhjetëra këngëve të suksesshme shqiptare, flet për eksperiencën e tij në Amerikë, ku jetoi reth 16 vjet, periudhën e rikthimit dhe përpjekjet e tij për të gjetur frymëzimin e munguar gjatë këtyre viteve. Raporti që ka ai me fatin, si i ndryshoi udha e jetës nga rastësia, raporti me të bukurën, investimi për dy djemtë e tij dhe pse vendosi të kalojë pleqërinë në Shqipëri janë disa nga momentet më domethënëse të intervistës me personalitetin e njohur të muzikës shqiptare.
Para pak muajsh morët titullin “Mjeshtër i Madh” një nderim për punën tuaj. Si jeni ndjerë ?
Titullin e mora para gjashtë muajsh. E kam pritur me shumë gëzim dhe ka qenë një surprizë, për faktin se unë isha larguar nga Shqipëria prej 16 vitesh, dhe natyrisht që kur je i larguar nga Atdheu yt ke gjithnjë frikën se dhe mund të harrohesh. Edhe pse unë kam ardhur shpeshherë duke patur kontakt me Shqipërinë në çdo moment. Ishte një titull që më nderoi dhe më ktheu në lavdinë e mëparshme.
Si vendosi një kompozitor i madh si ju të largohej për në Amerikë?
Në atë kohë në Shqipëri fukarallëku ishte kthyer në plagë për gjithë shqiptarët, veçanërisht për intelektualët. Duke qenë se unë i kisha kaluar shumë herë kufijtë shqiptarë me turnetë që bënim jashtë me ansamblin, duke prekur të katër kontinenetet e njihja mirë jetën jashtë. Sigurisht që para 90-ës nuk kisha menduar ndonjëherë të arratisesha për shkak të frikës nga persekutimi ndaj familjes, por me ardhjen e demokracisë mu krijuan kushte për tu larguar. Mu dha mundësia të shkoja fillimisht në Australi, më pas të shkoja në Amerikë dhe të punësohesha në një lokal me pronarë shqiptarë si instrumentist.
Si i’u duk juve ndryshimi i punës nga një kompozitor në një punë më të thjeshtë?
Punë e thjeshtë ishte por ishte derivati i profesionit tim.Unë kompozitor u bëra nga fizarmonika. Edhe ushtar kur isha falë atij instrumenti më mbajtën me hatër dhe më lanë t’i bija vetëm fizarmonikës dhe të përgatisja shfaqjet e ushtarëve. Më pas punova një vit në ansamblin e Ushtrisë dhe më pas në Radiotelevizion. Atje mora pjesë në festivalin e parë ku shkruajta “Lemzën”etj.etj dhe vazhdoi gjithë karriera ime. Unë me të vërtetë mbarova shkollën për kompozitor, por puna e përditëshme ishte fizarmonika. Ndaj në Amerikë nuk ndërrova zanatin por pata fatin të çaja në këtë fushë ku kishte vështirësi të mëdha. Atje nuk bëhej muzikë e mirëfilltë sepse pronarët e lokaleve donin jo muzikën e vërtetë shqiptare, por muzikë tallava. Ato shpesh ishin nga Mali i Zi apo nga Maqedonia dhe njihnin si muzikë shqipe vetëm atë lloj rryme. Me shumë përpjekje arritëm të formonim një grup të mirë me Parashqevi Simakun dhe Morena Rekën. Por dhe ky pati një periudhë të caktuar. Më pas iu ktheva punës në restorante amerikane duke interpretuar këngë italiane dhe detyrimisht muzikë amerikane filmash, këngëtarësh dhe xhaz akordjon. Veçanërisht këngët e Domeniko Modunjos që ishin të preferuara në ato lokale. Në restorantet e Neë Yorkut kam punuar reth 12 vjet duke perfeksionuar më shumë repertorin dhe me muzikë kontemporeane.
Më thoni pak si u ndjetë ditën që u larguat nga Shqipëria?
Ditën që u largova nga Shqipëria nuk ika me emocione sepse ishte thjesht një kontratë e përkohshme për të fituar disa para në Neë York. Më ofrohej një sasi e madhe parash për një kohë të shkurtër dhe vendosa ta provoja. Isha në Amerikë bashkë me tim bir që më ndihmonte duke i rënë pianos dhe baterisë. Tim biri iu desh që të kthehej më shpejt se vazhdonte konservatorin, në vitin e parë. Ka qenë dhjetori i vitit 1991 kur më mori në telefon, një javë pasi ishte kthyer në atdhe duke më treguar për kaosin që ishte krijuar në vend dhe turbullirat e mëdha që po ndodhnin në Shqipëri. Më thotë se po të rrija në Amerikë do u hapja një dritë jeshile. Me anë të një miku kosovar arrita të gjeja një strehë për familjen time dhe më pas mundësinë për t’i tërhequr.Unë në Emigracion shkova 52 vjec. Më pyeti ime shoqe për emocionet dhe unë i thashë kur mbërriti se unë Agim Krajkën e kam lënë në Shqipëri. Në Amerikë shkova dhe punova me një disiplinë të hekurt sepse atje punohet ndryshe nga Shqipëria. Thonë shqiptarët që punojnë, por gjatë ditës i pijnë nëpër kafene 3 gota me fërnet, kurse në Amerikë ka vetëm punë. Në Amerikë kam punuar gjithë këto vite vetëm për t’i siguruar të ardhmen dy djemve të mi. Ato i shkollova dhe i bëra të zotët e vetes. Nuk fitova asnjë dollar, por nuk mbeta borxh asnjë dollar.
Pse zgjodhët të bëheshit kompozitor?
Ka qenë diçka e rastësishme. Unë i bija fizarmonikës në një lulishte në Tiranë dhe në vitin 1961 kur në Shqipëri hyri një farë liberalizmi, një shef Kulturës në Komitetin EgzekutivSkënder Gina më thotë se duhet të hyja në konservator se kisha shumë talent. Unë i thashë se nuk doja, sepse kisha 6 motra në shtëpi, por ai më thotë se isha djalë i talentuar dhe duhet të shkollohesha. Më pas më thonë shokët që më kishte dalë emri në listë. Konkurova dhe fitova. Isha 22 vjeç kur u futa në shkollë. Me ndihmën e profesorëve të mëdhenj të Konservatorit arrita të mësoja shumë. Më pas nisa të kompozoja muzikë të vërtetë filmash dhe nisa punë në Ansamblin e Shtetit. Për mua ajo ka qenë shkolla e vërtetë.
Kompozimi juaj i parë ka qenë “Lemza”, po më pas?
Kompozimi im i parë ka qenë Lemza dhe është kënduar nga Vaçe Zela. Ka qenë festivali i parë në vitin 1962. Rinia e pëlqeu shumë atë këngë dhe pse menduan se e kisha kopjuar nga këngët e huaja. E ndaluan tre muaj dhe njerëzit nisën të shkruanin parulla nëpër mure me emrin “Lemza”. Ka qenë një protestë rinore shumë e këndshme. Më pas e lejuan të transmetohej dhe ishte një kënaqësi e madhe për mua. Kompozimi i dytë ka qenë kënga e “Gjyshes”. Kompozimi i tretë ka qenë “Djaloshi dhe shiu” dhe me radhë në çdo vit. Debutimi im i parë në festival ka qenë me këngëtaren e madhe Vaçe Zela. Ajo më dëgjoi tek luaja në fizarmonikë dhe më shtyu të kompozoja një këngë për të. Kështu nisi udha ime.
Keni fituar reth 20 çmime në festivale. Kush ka qenë dita më e paharruar për ju?
Ditë të bukura shumë nuk ishin sepse ishim gjithnjë nën filtër. Komisione dhe juri të pafundme. Ka qenë një jetë profesionale e mbushur me shumë emocion. Në fillim të karrierës kënaqësia më e madhe e imja ishte që këngët më pranoheshin në festival, sepse nuk njihnim njeri dhe s’kishim as miq dhe as shokë. Çmimin e parë e kam marrë në vitin 86 dhe ishte surprizë e papritur. Sapo isha duke u futur në shtëpi kur spikerja e festivalit, Zerina Kukepo anonçonte çmimet. U dhanë çmimet e treta, nuk u zura me gojë, po ashtu në të dytat nuk u zura në gojë dhe kur dha çmimin e parë ajo tha: çmimi i parë i jepet kompozitorit Agim Krajka. Gëzimi ishte i jashtëzakonshëm. Një klasë mature vjen mbas një orë e gjysëm në shtëpinë time dhe më uron. Kjo ishte kënaqësia më e madhe për mua.
Po dita më e vështirë kush ka qenë në jetën tuaj si kompozitor?
Në atë kohë njeriu ishte gjithmonë në luftë me atë që do dhe me atë që mund të bëjë. Ishte një kënaqësi kur merrje çmim të parë, por do të prisje se çfarë do të thoshte një tjetër se e kishte të drejtën mbas një jave të qortonte, se mos të bëhej ndonjë plenium etj. Shumë shokë të mi ikën, u syrgjynosën nëpër burgje, u larguan nga muzika. Në festivalin e 11-të me të vërtetë u prit mirë kënga ime, u përgëzova nga artdashësit por arrestuan shumë këngëtarë, shkrimtarë piktorë etj dhe frika ka qenë e madhe. Një ditë më thonë dy të rinj se në orën 11-të duhet të paraqitesha në degën e Punëve të Brendëshme. “E pat edhe puna ime”,- thashë dhe piva një dopio fërrnet dhe shkoj atje. Shikoj dy vetë që më prisnin dhe më thanë: “hë mor ti, çfarë është ajo këngë që na ke bërë”. “Çfarë flisni kështu”, i thashë. “Si mund ta quani imoralitet. Ajo është pogonishte”, i them “pogonishte që kërceni ju, unë dhe babai im”. Pasi e këndova më thanë se çfarë ishte kjo parru pau si refren pas fjalëve. Më lanë të lirë të ikja por më porositën ta kisha mendjen se ato më kishin shkolluar. Kjo ka qenë kënaqësia e kompozitorëve shqiptarë. Pra ndjeje fillimisht kënaqësinë e emrit, këngës së re, lëvdatave të njerzve por të hidhurat I kishe gjithnjë nga pas.
Kush është komenti juaj për festivalin e 11-të?
Mendimi im është ky: ishte një festival i parapërgatitur me qëllim spastrimi siç bëheshin spastrimet dhe në politikë. Ato kishin interesa t’i largonin disa figura për poste politike. Për mua ishte e qëllimshme, se përse i 11-ti duhet të ishte ndryshe nga të gjithë të tjerët. Ne ishim viktima të realizmit socialist. Shumë veta ikën kot, shumë u futën në burgje, u persekutuan padrejtësisht, etj.
Gjatë kësajë veprimtarie ndoshta keni qenë nga të paktët shqiptarë që keni shkuar jashtë shtetit. Si ktheheshit pasi njiheshit me realitetin jashtë?
Të dilje jashtë në atë kohë ishte një ëndërr utopike për shumë shqiptarë. Por utopia e vërtetë ishte kur shkonim atje, se ndjeheshim si të droguar. Çdo gjë dilte jashtë parashikimeve tona. Këta të partisë na porosisnin, që nëse na afroheshin shqiptarë (të arratisur ose emigrantë) t’i largonim dhe të mos i takonim. Nuk kam qenë nga ato njerëz që kam patur shumë frikë. Me mundësitë që na krijoheshin kishim kontaktet tona. Por gjithsesi situata ishte absurde. Dieta jonë ishte 1 dollarë në ditë, por ne ndjeheshim krenar për kombësinë që përfaqsonim.
A ke ndjerë shenja racizmi në Amerikë?
Jo. Absolutisht.
Ju keni qëndfruar 16 vjet në emigracion, na përshkruaj pak ditën e kthimit në atdhe, si u ndjetë kur patë Tiranën në sytë e një Artisti?
Kur u ktheva për herë të parë ishte viti 2001, kur u bë ai koncerti “E dua më shumë Shqipërinë”. Më kishte marrë malli shumë për vendin tim ndaj u përlota shumë. Atdheu është një ëndërr. Por atë dhjetë vjeçar që kisha qenë larg mendova se gjërat në Shqipëri do kishin ndryshuar. Në kohën tonë të gjithë njerëzit ishin njëlloj, të gjithë të varfër. Kur erdha në Shqipëri kishin mbetur ato disa gjoja profesionistë që nuk dihet nëse kanë bërë ose jo shkollë, sepse kishin devijuar nga muzika e vërtetë. Tirana kishte ndryshuar pak, por kishte mijëra dyqane, pisllëqe, lulishte në qendër dhe më dukej vetja si në Afganistan. Janë kryer masakra të tëra mbi arkitekturën e kryeqytetit. Dhe tani ka shumë locale dhe restorante luksoze që nuk dihet se kush I frekuenton.
Të gjithë vëmë re se muzika shqiptare është deformuar shumë gjatë viteve të demokracisë. Ç’mendoni për muzikën që bëhet aktualisht në Shqipëri?
Ato që hodhën themelet e muzikës së vërtetë shqiptare kanë qenë njerëz të mençur dhe kanë ditur që gjëja më e bukur dhe e rëndësishme e një populli është kultura e tij dhe ia kanë arritur qëllimit. Shqiptarët sot e kanë të drejtën të gëzojnë lirinë absolute por më duket se një pjesë e madhe e saj lufton për disa gjëra më imediate. Ka njerëz që po pasurohen me këtë krim që bëhet në muzikën e sotme shqiptare. Është më i fuqishëm ai që e prish këtë muzikë se ç’mund të jetë një Cesk Zadeja e baballarët e tjerë të muzikës shqiptare. Tek ne kultura kombëtare nuk ka më rëndësi. Për Ansamblin e Shtetit nuk investon askush, për institucionet e tjera, gjithashtu. Nuk besoj se ky është arti dhe kultura shqiptare. Sot paratë investohen vetëm tek ato Vipa që vishen e zhvishen nëpër skena, huazimet, drita nalt e poshtë. Kjo nuk është kënga shqipe për mua. Në muzikën shqiptare nuk ka më konkurencë. Në kohën time vetëm ndonjë kompozitor super I talentuar i pa shkollë mund të shkruante ndonjë këngë, të tjerët absolutisht jo.
A merret me politikë Agim Krajka?
Jo. Për mua nuk ka rëndësi fare politika.
Cfarë i mungon politikës së sotme shqiptare?
Unë e shikoj popullin tim me shumë probleme, të mjeruar dhe kjo është derivat i politikave që bëhet për të udhëhequr dhe drejtuar këtë popull.
Çfarë po krijon në këto momente Agim Krajka?
Unë nuk po krijoj asgjë se nuk po gjej shtrat për të krijuar. Këtu nuk gjen një orkestër që t’i thuash bjeri. Kjo është dramë më vete. Absolutisht nuk më bën gjë përshtypje. Në atë kohë që më hante pushka unë kam gjuajtur mirë, tani duket se më ka humbur frymëzimi.
Ç’është dashuria për një artist si Agim Krajka?
Mua nuk më pëlqejnë kur më pyesin se çfarë është dashuria për mua. Dashuria për mua nuk është gjë tjetër veç dëshira për të vlerësuar të bukurën në çfarëdolloj forme: qoftë kjo lule, pikturë apo diçka tjetër. Unë nuk dua të gjykohem se kë dua më shumë gruan apo detin apo diçka tjetër.
Sot në Shqipëri shikohet se është rritur ndjeshëm në raport me shtetet e tjera divorcet, koncepti i një artisti si ju për familjen?
Emancipimi për mua është i nevojshëm. Mendoj se kategoria më e persekutuar në këtë drejtim është femra. Ndaj është normale që shumë njerëz që kanë vuajtur në lidhjen e tyre ta shpërbëjnë atë, për të gjetur veten. Por mendoj se është detyra e shoqërisë dhe familjes apo dhe të shkollave për edukimin e tyre dhe mbi të gjitha për vlerësimin e një institucioni të rëndësishëm siç është familja.
Shikoj se mik të pandashëm ke cigaren, çfarë gjen tek cigarja Agim Krajka?
Në botë ka miliona njerëz që pijnë duhan, miliona kanë vdekur nga duhani dhe miliona të tjerë kanë vdekur nga sëmundje të tjera. Për mua cigarja ka qenë një shok. Gjithë jetën e kam pasur një mik shumë të sinqertë. Çdo çast apo ditë që e kam pasur të vështirë, pija një cigare dhe më dukej se gjeja ngushëllim. Në kohët e sotme në Amerikë propogandohet shumë lënia e duhanit. Thonë se dhe alkooli të bën dëm. Mua tani nuk më bën keq as rakia as duhani dhe unë po i pij akoma. Kam përcjellë deri më sot shumë njerëz që nuk kanë vdekur nga cigarja.
A keni ndonjë peng në jetën tuaj si kompozitor?
Janë disa gjëra të lidhura jo vetëm me talentin. Ndonjëherë jeta të përball me rastësi të çuditshme. Unë vërtet kisha një fizarmonikë që e kisha pasion, por kompozimin e mësova nga rastësia. Mendoj se nëse do të kisha lindur në një vend tjetër nuk do isha bërë kompozitor. Ndoshta mund të isha bërë një miliarder, por jo kompozitor.
Kush janë kompozitorët tuaj të preferuar brënda dhe jashtë atdheut?
Ka shumë kompozitorë dhe pse unë dua shumë ato kompozitorë që mbrojnë këngët e vendit tim. Në kompozicionet ruse në cdo moment të veprave të tyre do të ndjesh jetën, kulturën dhe zakonet ruse. Edhe në kulturat e popujve të tjerë janë evidente këto dhe artistët e vërtetë i ruajnë me fanatizëm. Ato investojnë për këngën e tyre. Ndërsa këtu tek ne këngës shqipe i bashkangjisin muzikën turke, rome, serbe dhe greke. Me rastin e shpalljes së Pavarësisë isha në Prishtinë dhe kam jetuar momente të lavdishme që nuk do t’i harroj kurrë. Aty gëlon kënga shqiptare dhe kjo tregon se populli ynë jashtë kufijve ka derdhur gjak për fitimin e Pavarësisë, por njëkohësisht ka investuar shumë dhe në ruajtjen e kulturës kombëtare. Gjuha më e veçantë në këtë pellg është shqipja. Ai ka një kulturë të veçantë, gjuhë dhe kostume të jashtëzakonshme. Ndërsa
tek ne në Shqipëri nuk tingëllojnë shqip këngët tona. Tek ne nuk pyet njeri a ke apo jo dipllomë. Unë i respektoj shumë profesionistët e muzikës që vlerësojnë pikësëpari kulturën e tyre. Ne para se të marrim pasaportën europiane duhet t’i heqim një herë pluhurin pasaportës shqiptare, nga pluhuri grek, turk, muzika e jevgjitëve, serbëve etj....
Kush është pasuria më e madhe për një njeri?
Kjo varet nga formimi i njeriut. Në botë ekzistojnë miliona tipologji të ndryshme. Dikush mund të thotë se pasuria më e madhe e njeriut është sasia e parave në bankë, dikush tjetër mendon se është ajo që ka investuar në trurin e tij, tjetri shprehet se është investimi ndaj fëmijëve. Mendimi im është se investimi për fëmijët është pasuria më e madhe që mund të bësh për të ardhmen. Mendoj se përpara se të bësh pallate dhe beton është mirë të investosh për fëmijët e tu. Lumturia më e madhe në jetë është të kesh fëmijë, që arrijnë diçka në jetë, që nuk të bëjnë të ulësh kokën por të bëjnë ta mbash lart. Lumturimi im më i madh është kur marr fëmijët në telefon nga Amerika dhe i pyes për shkollën dhe ata përgjigjen shumë mirë. Ky është gëzimi më i madh për mua.
A mendon se do t ë kthehesh përsëri në Amerikë?
Unë në Amerikë mund të shkoj kur të dua, por nuk kam mundësi më sepse po mbush 70 vjeç. Amerika është e bukur dhe për mua e bekoftë Zoti atë vend. Por në moshën time Amerikë është Shqipëria.