Pirro Prifti: Kleri shqiptar- vendimtar në Pavarësinë e Shqipërisë

Kleri shqiptar- vendimtar në Pavarësinë e Shqipërisë

Nga Pirro Prifti

priftipirro@hotmail.com

Kleri shqiptar dhe përfaqësuesit intelektualë të të tre komunitetet përkatëse më të mëdha të Shqipërisë u përfshinë në luftën për pavarësinë e Shqipërisë e cila u arrit formalisht më 28 nëntor 1912.

Nuk mund të lëmë pa përmëndur aspektin kryesor, se po të mos qene intelektualët më të mirë të  klerit Ortodoks, Mysliman, dhe katolik, po të mos ishin përfshirë në rilindjen e Shqipërisë që e filloi aktivitetin kryesisht pas vitit  1878 me përpjekjet e Abdyl Frashërit dhe të patriotëve shqiptare për të shkëputur trojet dhe popullatën shqiptare nga Perandoria Turke e cila  u mund në luftën ruso-turke, po të mos ishin intelektualët më të mirë të këtyre komuniteteve religjioze të cilët më vonë u quajtën Rilindasit shqiptarë, po të mos ishin vetë përfaqësues të nderuar të Klerit Ortodoks shqiptar,  Klerit Mysliman shqiptar, Klerit Katolik shqiptar që muarën pjesë vetë duke dhënë kontribut e deri duke dhënë jetën e tyre, pavarësia e Shqipërisë nuk do të vinte.

Edhe para shekullit të XIX kanë qënë iluministë shqiptarë të vjetër si Pjetër Budi, Pjetër Bogdani, dhe më vonë  si, para 1878 Jeronim De Rada, Naim Frashëri, dhe Sami Frashëri . Andon Zako Cajupi, etj,të cilët ngritën zërin për Shqipërinë shqiptarët dhe gjuëhn shqipe.

Viti  1878  njihet si viti i shpresës për pavarësi  për kombet nën pushtimin turk, por dhe viti i frikës së klasave sunduese tradhtare dhe kolaboracioniste se mos humbitnin privilegjet dhe pasuritë nga shembja e një perandorie të kalbur në shëmbje, që gjithsesi dëmtoi rëndë Shqipërinë dhe Shqipëtarët.

Njihet botërisht dhe zyrtarisht se klasa e pasur shqiptare e fund shekullit të XIX ishte lidhur kryekëput me Perandorinë Turke që po jepte shpirt dhe si të tillë  klasa e pasur shqiptare kryesisht me fe myslimane me privilegje e tituj nga më të lartët si Pasha, Bej, dhe shumë agallare dhe klerikë pro-turq , u përpoqën nëpërmjet Lidhjes së Prizrenit ti vinin lakun Shqipërisë duke kërkuar nëpërmjet Kahrarname-së mbrojtjen e trojeve me anë të ligjit Sharia. Njihet botërisht se Memorandumi i dërguar në Kongresin e Berlinit nga Lidhja e Prizrenit nuk fliste fare për shqiptarët dhe trojet e tye, as për ndonjë kryeqytet të mundshëm shqiptar, dhe as për qeveri shqiptare, as për gjuhën shqipe,por fliste vetëm për toka turke, mbrojtjen e tyre me anë të  ligjit islamik Sharia, dhe ruajtjen e territoreve fetare nën mbrojtjen turke?!?!.

Ky Memorandom katastrofik detyroi Abdyl Frashërin të realizonte një lidhje të dytë vetëm shqiptare por që nuk pati sukses.

Njihet mirë që para lidhje së Prizrenit që intelektualët shqiptarë krijuan në maj 1878 , një Komitet në Stamboll në të cilin muarën pjese Pashko Vasa, Jani Vreto, Ymer Prizreni, Zija Prishtina, Sami Frashëri, Ahmet Koronica, Mihal Harito, Iljaz Dibra, Mehmet Ali Vrioni, Seid Toptani, Mustafa Nuri Vlora, Mane Tahiri, Ali Ibra etj. Ky komitet lëshoi një Proklamatë që në Maj 1878 nga Stambolli pra 3 javë para  fillimit të Lidhjes së Prizrenit më 10 qershor në të cilën Proklamata përfundonte: “Ne dëshirojmë nxehtësisht të jetojmë në paqe me të gjithë fqinjët tanë, Malin e Zi dhe Greqinë, Serbinë dhe Bullgarinë. Ne nuk kërkojmë, nuk dëshirojmë asgjë prej tyre, por jemi krejtësisht të vendosur të mbajmë me këmbëngulje çdo gjë që është jona. T’u lihet pra shqiptarëve toka shqiptare!”

Menjëherë pas kësaj inteligjenca shqiptare e asaj kohe e të tre komuniteteve, klerikët e mëncur të të tre feve,organizuan shoqata, ceta, takime,, luftra lokale në veri e jug të drejtuar kryesisht nga degët shqiptare të Lidhjes së Prizrenit, si ajo e Dibrës, e Pargës, e Shkodrës, ku spikatën cetat e Ded Gjon Luli, cetat e Cerciz Topulli dhe Mihal Grameno,  cetat e Sali Butkës  Themistokli Gërmenji, cetat në Vlorë, dhe plot patriotë të tjerë.

Rilindja shqiptare dhe Rilindasit shqiptarë ( kryesisht ata ortodoksë), por në bashkëpunim të ngushtë  me ata myslimanë dhe katolikë krijuan shoqatat në Bukuresht, Sofie, Misir, në Itali, në SHBA kryesisht  shoqata e nderuar  VATRA, që i dha nxitjen kryesore idesë për pavarësi , për flamurin shqiptar, dhe për kishën që të ishte e pavarur dhe të fliste shqip. Këto shoqata ishin pro-pavarësisë së Shqiptërisë, krijuan cetat  që luftuan kundër Turqisë. Sipas tyre kjo   pavarësi e cila do të bëhej  nëpërmjet realizimit të dy objektivave:

- krijimit të gjuhës shqipe të shkruar,

- sensibilizimit të Europës dhe SHBA për faktorin shqiptar i cili nuk është popullatë turke por popullatë shqiptare e ndare në tre fe që jetojnë në tolerancë dhe bashkëpunim me nëra tjetrën.

Pika e parë u realizua nëpërmjet Kongresit të Manastirit i mbajtur më 14 nëntor -21 nëntor 1908 në Manastir (Bitola). Pjesmarrësit ishin fetarë ortodoksë, myslimanë dhe katolikë, si intelektualët më të ndritur të të tre feve:

http://sq.ëikipedia.org/ëiki/Lista_e_pjes%C3%ABmarr%C3%ABsve_t%C3%AB_Kongresit_t%C3%AB_Manastirit)

Emrat e mësipërm janë emrat e rilindësve më të dalluar të të tre feve të cilët bashkëpunuan ngushtë për gjuhën shqipe sepse gjuha e shkruar ishte arma më e forttë kundër cdo pushtuesi dhe lejonte të kristalizonte  identitetin e shqiptarit.

Emra të tjerë të nderuar  janë të panumërt më shumë ortodoksë por dhe myslimanë dhe katolikë si: i madhi  Fan Noli, Petro Nini Luarasi, Jani Vreto, Kristo Luarasi , Ligor Marko Borova, Spiro Garo, Dervish Hima, Dhimitër Mole, Kosta Jani Trebicka, Aleksander Stavri Drenova - Asdreni, Jani Vruho, Mihail Xoxe, Mihail Grameno, Petro Nini Luarasi, Hil Mosi, Loni Logori, Josif  Bageri, Kristo Luarasi, Nikolla Lako, Stefan Kondillari, Spiro Dine, si dhe Adham Shkaba, Kostë Jani Trebicka, Dhimiter Mole, Pando Llazar Treni, Preng Doci, Fehmi Zavalani dhe Shahin Kolonja, Sevasti dhe Parashqevi Qiriazi, Ismail bej Qemali, Andreniqi Grameno,  Helidhona Zado, Katerina Cilka, Eftali Petro, Fanka Eftemiu, Evriviqi Kristaqi, Eftali Petro, Efigjeni Padavinji, Polikseni Luarasi, Qelidhona Falli e motra e saj Marigo Llazo Theodhori; nga arbëreshët e Italisë ishte Agostino Ribeko, Guidera Trifoni, Gjuzepe Sqiro.

Kleri Mysliman dhe Pavarësia

(http://ardhmeriaonline.com/artikull/article/roli-i-klerit-musliman-ne-mbrojtje-te-ceshtjes-kombetare/)

"Na shqiptarët, prej çdo feje qofshim, jemi të tanë vllazën gjaku dhe vllazën (vatani) atdheu. Do të shkojmë mbarë e mirë shoq me shoq si jemi tue shkue, do të punojmë së bashku për lulëzimin e atdheut tonë dhe do ta mbrojmë atë me gjakun Haxhi vehbi Dibra (agolli)

Haxhi Vehbi Agolli (Dibra). Pas kryerjes së studimeve teologjike dhe specializimit në fushën e filozofisë islame, logjikës, shkencave juridike etj, angazhohet maksimalisht në levizjet kombëtare.

Në vitin 1909 merr pjesë në Kongresin e Dibrës, ku u zgjodh kryetar i tij.

Më 1912 shkon delegat në Kuvendin Historik të Vlorës, ku zgjidhet kryetar i Pleqësisë (Senatit) (Organ konsultativ në ndihmë të Qeverisë së Përkohshme të Vlorës),zëvendësonte Ismail Qemalin kur ai mungonte.

Eshte e qarte qe edhe  kleri musliman ka dhene  nje kontribut te vecante per ekzistencen e popullit dhe te kombit shqiptar. Ne perpjekjet dhe ne luften e gjate  per ruajtjen e identitetit kombetar ai ka marre pjese ne te gjitha ngjarjet me te rendesishme. Mjafton te hedhim nje sy me kujdes, ne te gjitha ngjarjet  me karakter historik dhe politik  dhe do veme re  se  prania e klerikeve myslimane eshte kudo e pashmangeshme. Mund te fillosh nga Hoxha Tahsini i madh – erudit e te vazhdohet me tej me Daut Efendi Boricin ( ne Lidhjen e Prizrenit ), me Hafiz Ibrahim Shkupin ( ne Kongresin e Manastirit), me Myfti Vehbi Dibren e Sheh Ahmet Pazarin (ne shpalljen e Pavaresise me 1912 dhe ngritjen e flamurit ), me Hafiz Ali Korcen dhe Ismail Efendi Ndroqin (ne Kongresin e Durresit me 1918), me Mutesin Kelliqin ( ne Kongresin e vitit 1920) etj.

Luigj Gurakuqi shkruan se “normalja e Elbasanit kishte në themelet e saj djersen e mundin e Hafiz Ibrahim Dalliut, të Aleksandër Xhuvanit, Sotir Pecit, e të atdhetarëve të tjerë”.[10] Edhe në ngjarjet e Nëntorit 1912, hafizi kishte rol flamurtar. Meqenëse ushtria serbe ishte në Lezhë dhe po marshonte në drejtim të Tiranës, ai thirri një mbledhje të popullit me urgjencë në mëngjesin e 25 nëntorit në fushën e Namazgjahut, ku dhe u vendos që të nesërmën (pra, 26 nëntor 1912) të shpallej Pavarësia Kombëtare dhe të ngrihej flamuri.

Kleri Ortodoks dhe Pavarësia

(http://noa.al/neës/artikull.php?id=174503)

Fortlumturi Fan Stilian Noli (dhe Shoaqata Vatra), Grigor Gjirokastriti,  Papa Kristi Negovani, At Stathi Melani, dhe Fortlumturi Visarion Xhuvani. At Dhimter Dhimitruka, dhe te gjithe Rilindasve ortodokse, si Mihal Grameno I cili krijoi I pari (lidhjenKishtare Ortodokse ne Korce për pavarësinë e Shqipërisë),  te cilët edhe pse ishin te religionit ortodoks punuan bashkarisht me  klerin shqiptar mysliman dhe katolik per pavarësinë e Shqipërisë

Kleri Katolik dhe Pavarësia

(http://ëëë.forumishqiptar.com/shoëthread.php?t=71887)

Krahas klerikëve katolikë që lftuan për fenë e krishterë dhe gjuhën shqipe si Pjetër Bogdani, Pjetër Budi, etj, tëpriftërinjtë katolikë që luftuan për pavarësinë e Shqipërisë janë nga mëndjet më të ndritura dhe më stoike përsa I përket përpjekjve për pavarësi dhe bashkëpunim midis komuniteteve fetare, aq sa Pashko Vasa  përmëndi frazën utopike por të bukur për atë kohë: `feja e shqyptarit është shqyptaria`, sigurisht një frazë brilante e thënë për të kristalizuar indetitetin shqiptar krahas atij fetar.

Ata nuk menduan e punuan duke qenë nëpunës jashtë, nëpër Evropë a më tej, por në Mirdite, si Abat Doçi, luftëtar i lirisë, apo në Lurë si Dom Nikoll Kaçorri, luftëtari i Pavarësisë, në Kallmet të Lezhës si Imzot Luigj Bumçi, luftëtari për tërësinë e tokës shqiptare. Ata nuk shkruan në qytetet apo kryeqytetet e huaja por në fshatrat e atdheut, si Dom Ndoc Nikaj, Imzot Vinçenc Prennushi, Pader Marin Sirdani, Pader Bernardin Palaj e të tjerët me radhë. Ata nuk shijuan jetën e Amerikës, por punuan në Kukël si Dom Ndre Mjeda, apo në Troshan si Pader Gjergj Fishta.

Këtu nuk duhet përmëndur dhe rilindasi Luigj Gurakuqi I cili mori pjesë dhe në qeverisje së bashku më Nolin deri në dhjetor 1924, kur Ahmet Zogu hyri `triumfalisht` në Tiranë me trupat serbe e ruse të bardha.

Lufta e Rilindasve dha frutet e saj: u bë Shqipëria e cunguar më 28 nentor 1912 me Kryeminister Ismail be Vlorendhe në atë ditë firmosën rreth 40 pjesmarrës në ngritjen e flamurit.

Jo të gjithë liderët shpiretrorë fetarë  të të tre feve ishin të pranishëm: Fan Noli,  Dom Nikoll Kacorri ( ishte i pranishëm),  Gjergj Fishta, Haxhi Vehbi Agolli, Hafiz Ibrahim Dalliut.

Dhe Shqipëria u bë, por në qeveri hynë politikanët dhe jo udheheqësit shpirtërorë gjë që e cila krijoi divergjencat e parë sepse Shqipëria u krijua me shpirtin e rilindësve, dhe jo me interesat e politikanëve, Shqipëria u krijua me gjakun e patriotëve dhe jo me tradhëtite e klasave të pasurta, Shqipëria u njoh në botë nga përfaqësuesit më të mirë  inteligjencias shqiptare  fetare dhe jo nga pro-turqit dhe pro-ndarësit e Shqipërisë.

Kështu mori rrugë shteti shqiptar i cili nuk ka gjetur kurrë prehje dhe ka qënë tërësisht i destabilizuar ekonomikisht dhe politikisht cdo 10-17 vjet, dhe kjo gjë do të vazhdojë sepse drejtues nuk janë udhëheqësit shpirtërorë me ideale të mëdha por disa ateistë  ish-komunistë apo servilë të të ish-drejtuesve të klasave sunduese.

Shqipëria në 100 vjetorin e saj  mbetet e përcarë shpirtërisht, e cunguar në kufij,  por e  qëndrueshme gjeo-politikisht sepse duan fuqitë e mëdha.

Nëse u krijua Shqipëria ajo lindi si një peng i lënë nga katragjyshërit që nuk mundën ta shihnin atë të lirë nga turku, lindi si shtet sepse kështu deshi shpirti i rilindësve, lindi si realizim i një ëndëre 450 vjecare që e shihnin jo vetëm shqiptarët, por dhe arbëreshët, arvanitasit, shqiptarët e konvertuar në sllave shqiptarët e konvertuar në myslimanë, shqiptarët e emigruar në shumë vende të botës- të cilët kërkonin krijimin e një Shqipërie të lirë, e të pavaruar, ku shqiptarët e cdo feje të rrojnë së bashku në tolerancë dhe në dashuri.

Diferenca e Shqipërisë së krijuar nga Rilindasit e sipërpërmëndur më Shqipërinë e sotme është:  se  Shqipëria lindi si shpirt i lirë e i pavarur pro që sot nuk është as e lirë dhe as e pavarur as brenda kufijve dhe as jashtë tyre.

Të shpresojmë që idealet e rilindësve të plotësohen vetëm kur shtetin ta drejtojnë intelektualët më të mirë të tre komuniteteve më të mëdha fetare të cilët e kanë mundësinë e stabilizimit të shtetit shqiptar nëpërmjet rotacionit të barabartë të  tre pushteteve bazuar në demokracinë perëndimore.