E enjte, 28.03.2024, 08:13 PM (GMT)

Kulturë

Demir Krasniqi: Ndjenja e mëkatit ndaj matjeve - në këngët tona popullore

E marte, 31.01.2012, 08:00 PM


Nga folklori ynë :

 

NDJENJA E MËKATIT NDAJ MATJEVE – NË KËNGËT TONA POPULLORE

 

Shkruan: Demir KRASNIQI

 

Ndjenja e mëkateve të cilat mund të bëhen gjatë matjeve të ndryshme , qoftë të peshës , sasisë , sipërfaqes apo lëngjeve të ndryshme , nga ana e matësve , apo e tregtarëve , ka ekzistuar që herët në bindjet e njerëzve besimtarë dhe ajo ekziston edhe sot në kokat e popullit tonë , nga se përvojat e hidhura të njerëzve konsumatorë , apo blerës të mallrave , apo gjësendeve , kanë vërtetuar se shumica prej shitësve , matësve , tregtarëve të ndryshëm, iu kanë hy në hak , duke i mashtruar gjithmonë dhe duke mos i matur gjërat me saktësi reale . Këto mashtrime me anë të matjeve , gjithmonë janë bërë dhe bëhen me qëllim të përfitimeve materiale nga ana e konsumatorëve , apo blerësve të konsumit të gjerë popullor .

Mashtrimet e këtilla , janë trajtuar si vjedhje të rënda dhe mëkate , për të cilat kryesit e këtyre veprave janë mallkuar shumë rëndë nga goja dhe zemra e popullit .

Nga këto rrethana , njerëzit besimtarë të së drejtës njerëzore , gjithmonë e kanë urryer matjen me kandar dhe matjet tjera të kësaj natyre , andaj edhe ua kanë lënë amanet fëmijëve të tyre , që gjatë jetës të mos merren me shitblerjen e mallrave ku përdoret matja me kandar , terezi etj, nga se kjo punë sipas besimeve popullore , konsiderohej si “punë harami dhe mashtrimi”, prej të cilave nuk do të shihet hair kurrë, por herë do kurë njerëzit e tillë do të përballen me pasoja të pa parashikueshme .

Ndjenja e matjeve të rrejshme me kandar , apo mjeteve tjera matëse , nga të cilat do të pësojnë tragjikisht protagonistët e tyre , ka zënë vend edhe në krijimtarinë e këngëve popullore shqiptare .

Njëra ndër këngët më të njohura të folklorit muzikor shqiptar , e cila trajton në origjinalitet një fenomen të kësaj natyre , është pikërisht kënga me titull: “Zo’ ku krisi pushka pramë”?!

Përmes kësaj kënge , gjeniu krijues popullor i këndon një tragjedie të një të riu i cili quhet Isuf dhe që ai e kishte gjetur vdekjen mu në dyqanin ( dugajën ) në të cilën po punonte si shitës i mallrave , për të cilat në vazhdimësi kishte përdorur terezitë , si mjet për matje të peshës .

Viktimën e quajtur Isuf , për të cilin krijuesi anonim nuk na e jep as mbiemrin e tij, por as vendin e ngjarjes , sipas të gjitha gjasave e kishte vra me armë zjarri njëri nga blerësit e mallit nga dyqani i tij , nga se kishte vërtetuar se Isufi e kishte mashtruar gjatë matjes dhe nuk ia kishte dhënë peshën e saktë të mallit !

Për këtë motiv, viktima e quajtur Isuf , para se të ndërronte jetë , e kishte kuptuar peshën e fajit të tij dhe ua kishte lënë amanet familjarëve të tij, që të mos hapin më kurrë dyqane dhe të mos matin mall me terezi , nga se kjo punë paska pasoja shumë të rënda !

Kjo këngë elegjiake e cila fund e krye ka karakter vajtimi , përveç porosisë që ka për shitësit dhe tregtarët , që të mos mashtrojnë njerëzit me matje të rrejshme , ka në veti edhe një karakteristikë tjetër shumë të veçantë , ku përmes vargjeve të saj pikëlluese matet edhe pesha e mallit  familjarë për humbjen e më të dashurit të tyre – Isufit , si dhe kohëzgjatja e të mbajturit zi , nga ana e familjarëve rend me rend .

Edhe fenomenin e të mbajturit zi për vdekjen e Isufit, e gjejmë në vargjet e kësaj kënge , ku Isufi para se të ndërronte jetë , ua parashtron pyetjen të gjithë anëtarëve të ngushtë të familjes së tij , rend me rend, duke i pyetur ata se sa kohë do të mbajnë zi për te ?!

Përgjigjja e familjarëve të Isufit , se sa do të mbajnë zi për vdekjen e tij, na del shumë e dhembshme dhe dekurajuese , nga se jo të gjithë nuk do të mbajnë zi njësoj !

Kështu që , babai dhe vëllai do të mbajnë zi për aq kohë sa do të zgjas vetë jeta e tyre .

Motra , do të mbajë zi për vëllain deri në ditën e martesës së saj në fis të huaj, nga se sipas saj , atje nuk do të lejohet mbajtja zi për vëllain !

Përgjigja më e dhimbshme për mbajtjen zi për Isufin , do të del nga goja e nënës , e cila zotohet se do të mbajë zi për djalin , për aq kohë sa të kalbet edhe guri në përrua !

Por , dihet se guri në përrua nuk do të kalbet kurrë ! Pra, as malli i nënës për humbjen e djalit nuk do të kalbet kurrë !

Zhgënjimin më të madh , Isufi , do ta përjetonte me rastin e marrjes së përgjegjës nga gruaja e tij , e cila do të mbajë zi për burrin vetëm deri sa të shkojë për ujë tek kroi dhe menjëherë do ta harrojë , nga se ajo që në ato momente do të fillojë të mendojë se ku do të martohet me ndonjë tjetër djalë ?!

Nga një përgjigje e këtillë përmes kësaj kënge , në mentalitetin e dikurshëm popullor formohej bindja e mosbesimit ndaj gruas ( bashkëshortes ), mentalitet ky , që edhe sot e kësaj dite jeton nëpër shumë koka të njerëzve tanë .

Vlen për t’u theksuar se motivin e kësaj kënge komplet e gjemë të kënduar edhe tek këngët popullore maqedone dhe ato serbe . Që të dyja këto komunitete e këndojnë këtë këngë, por nuk na e japin emrin e protagonistit – viktimës së kësaj kënge, sikur që është Isufi në këngët shqipe, por ata e këndojnë këtë këngë nën titullin :”Navali se Shar pllanina” ( Na u shembë bjeshka e Sharrit) , ku kënga trajton shembjen e bjeshkës së Sharrit e cila ua merr jetën tre çobanëve , të cilët i lutën bjeshkës së Sharit që t’ua fali jetën , nga se në shtëpi i presin motra, gruaja dhe nëna, të cilat do të vajtojnë dhe do të mbajnë zi për ta , gjatë tërë jetës së tyre !

Bjeshka e Sharrit , nuk mëshirohet fare nga  lutjet e çobanëve  , por para se t’ua merrte jetën, iu përgjigjet çobanëve kështu:

-Çobanit të parë, i thotë :”Gruaja mbanë zi për ty ,  vetëm një muaj!”

-Çobanit të dytë , i thotë : “Motra mbanë zi për ty , vetëm një vjet !” kurse

- Çobanit të tretë , i thotë :”Nëna mbanë zi për ty , sa të jetë jeta !”

Në vazhdim , po ju sjellim tekstin origjinal të kësaj kënge , të kënduar nga goja e popullit:

 

 

Hej, Zo’ , ku krisi pushka pramë ?

Qatje poshtë në dugajë ,

Thanë se e vranë Isufin tan –e ,

Kajë , nane , kajë !

 

Amanet , o, po ja u la –

Mos me çelë tjetër dugajë ,

Mos me matë me terezi ,

Se nuk kish , more , gja ma zi –e ,

Kajë, nane , kajë !

 

 

Amanet , o , more babë –

Zi për mue sa do t’ mbajshë ?

-Dogri  bir , o , me t’ kallxu’

Sa t’ kam ymër për me rrnu – e ,

Kajë , nane , kajë !

 

Amanet , o, more vëlla –

Zi për mue , sa do t’ mbajshë ?

-Dogri vëlla, bre, me t’ kallxu’

Sa t’ jetë jeta me jetu’

Krahin e djathtë me ke tha mu – e ,

Kajë, nane, kajë !

 

Amanet , o , mori motër –

Sa do t’ mbajshë , ti, zi për mu’ ?

-Tybe vëlla, drejt me t’ kallxu’ ,

Zemrën teme e ke shkrumu’ ,

N’ fis të huej m’ duhet me shku’ ,

N’ fis të huej , vëlla , n’ fis të ri –

Atje , vëlla , s’po u mbajke zi –e ,

Kajë , nane , kajë !

 

Amanet , o, mori grue –

Sa do t’ mbajsh , ti, zi për mue ?

-Dogri njeri me t’ kallxue –

Sa t’ marr kënatat me shku’ n’ krue ,

Kthehna n’ shpi – ty t’ kam harrue ,

Kajë , nane , kajë !

 

Amanet , o , mori nanë –

Zi për mue , sa do t’ manë ?

-Dogri, biro, me t’ kallxue ,

Der’ sa t’ kalbet guri n’ përrue ,

Tybe nana me t’ harrue ,

Kajë , nane , kajë !

 

*****

Mblodhi , shënoi dhe komentoi :

Demir Krasniqi – Gjilan , Janar 2012 .



(Vota: 8 . Mesatare: 3.5/5)

Komentoni
Komenti:


Gallery

Pëllumb Gorica: Magjia e bukurive të nëntokës sulovare
Fotaq Andrea: Një vështrim, një lot, një trishtim – o Zot sa pikëllim!
Pëllumb Gorica: Grimca kënaqësie në Liqenin e Komanit
Shkolla Shqipe “Alba Life” festoi 7 Marsin në Bronx
Kozeta Zylo: Manhattani ndizet flakë për Çamërinë Martire nga Rrënjët Shqiptare dhe Diaspora