Odise Kote: Lugati prej pështyme…

Lugati prej pështyme…

Nga Odise Kote

…kisha rreth dy vjet pa e takuar Bekimin, shokun tim të fëmijërisë, dhe sapo u përballëm afër Librit Universitar, e tërhoqa gati me forcë të më vinte për drekë në shtëpi.

I druajtur dhe mirënjohës deri në palcë sic është karakteri i tij, ai pranoi me kushtin e vetëm që të mos qëndronte më tepër se një orë pasi i duhej të merrej me gjetjen e një shtëpie me qera për djalin që pas dy javësh do të fillonte Universitetin. Djalit, sic më tha, i kishte dalë e drejta e studimit për shkencat sociale, por ai si prind, këmbënguli dhe e këmbeu me veterinarinë në Kamëz.

-Blegtoria është me leverdi të madhe dhe do ketë të ardhme në Shqipëri sidomos me ngritjen e industrisë së lehtë ushqimore, - më tha me pasionin që ia njihja prej vitesh. Vendimi i tij ishte bindje gati absolute që u jepte syve të tij një ndricim të ëmbël e të ngrohtë. Fabrikat e djathit dhe të bulmetit po ngrihen me shpejtësi e djathin tonë e kërkojnë gjithëandej, ehu…. deri në Amerikë…

E urova për djalin dhe e porosita që për cdo hall a problem, derën e shtëpisë sime e kishte të hapur, si ditën dhe natën. Unë tani jetoja në Tiranë pasi e kisha humbur profesionin e gjeologut që kur u mbyll miniera e fosforit. Ca vite punova c’të mundja në komunë e në qytet. Më pas, kur fëmijët u rritën, erdha pas tyre në Tiranë.

Ndërsa Bekimi vazhdonte të punonte si ndihmësmjek në fshat.

Me Bekimin ndaj gjithë pasurinë e fëmijërisë, lodrat, lumin, orët e ëndërrimeve, capkënllëqet, ngacmimet e vajzave e deri dhe planet e fshehta për fejesë me më të bukurën e fshatit. Atij njeriu ashtu sic ka dhe emrin, vetë zoti i ka dhënë bekime fati e mirësie.

Shtëpitë tona në atë fshat malor të jugut janë thuajse ngjitur me njëra- tjetrën, dhe pjergullat e oborrit të tij gërvishtin sprethët e catisë sime, sikundër degët e manit tim të madh shtrihen deri brenda oborrit të tij. Miqësia jonë u forcua dhe më tej pasi të dy ne morëm për nuse vajza të fshatit tonë, ato që i kishim ëndërruar netëve të gjata aty në rrëpirat e Buzës së Kaut, ku rridhte furrishëm lumi i Belicës me ujin e ftohtë të borës së malit.

Ishim vëllemër dhe bëmë vëllemëri!

Dhe ashtu kemi mbetur, packa se tani pas vdekjes së prindërve shkoj më rrallë në fshat. Sepse prej gjashtë vitesh jetoj në Tiranë. Po syrin e mendjen e kam prapë atje, në fshatin tim që duket se mban në pëllëmbë të dorës diellin e asaj lugine të thepisur, përplot thanë, lajthi, panja e qershi, që të verbojnë me jeshilllëkun e tyre.

Mban në pëllëmbë të dorës kujtimet e mia.

Të mëmës dhe të babait tim.

Apo të këngës që rrjedh herë shtruar e herë me gjëmime si Belica kur zemërohet.

Nuk e ndërroj me asgjë në botë vendlindjen time!

Ky mall për fshatin dhe njerëzit e tij të mirë atje larg, m’u derdh vërtik atë ditë që takova Bekimin. U derdh brenda shpirtit si lumi i bardhë Belicë që vazhdimisht fryhet e fryhet nga borërat, shpërthen dhe godet furishëm.

U pyetëm me ngut si të ishim vocërrakë, duke na u marrë fryma për të gjithë njerëzit e të afërmit tanë në fshat, për lindjet, vdekjet, fejesat,dasmat, për bagëtitë, djathin e deri në imtësitë më të holla. Bekimi më tregoi dhe për celjen e një gazete me emrin e fshatit tonë, që e botonin disa djem e vajza pedagogë e studentë në universitet.

-Ka dalë numri i parë, tha Bekimi,- e gazeta do të shpërndahet kudo ku gjenden bashkëfshatarët tanë në Shqipëri, por edhe për ata në emigracion, sidomos në Greqi.

Nuk ngopesha duke dëgjuar Bekimin për gjithë të rejat që po më sillte nga fshati, ndërkohë që gruaja po bënte gati drekën për mikun e shtrenjtë.

-Po tjetër, tjetër,- e pyesja dhe ai mbyllte sytë e ëmbël e gjithë mirësi si të shtrydhte kujtesën për të mos harruar asgjë nga ato që duhej të më thoshte.

-…hë…-  tha një cast – se desh harrova. Vdiq dhe Lugati prej pështyme…

E pashë në sy Bekimin.

Në ato sytë e tij të mira që ngrohin si prushe.

Ai tha Lugati prej pështyme.

Ashtu sic e thërrisnim dikur.

Dhe unë e njihja atë.

Ishte burri i kushërirës së Bekimit.

Burri i Gëzimes.

Gëzime Luguri.

Gëzimja qe vajza e tetë e familjes së Rrapo Lugurit.

Vajza e madhe.

Me dy gërsheta të gjata gjer në fund të këmbëve.

Kur ajo nisej për ujë tek kroi i Zambakut poshtë kodrës së goricave, me gjymat që i mbante një në dorën e majtë dhe tjetrën mbi supin e djathtë, ne djemtë e vegjël të fshatit hypnim mbi arrën e madhe të Xhoxhokatëve dhe e shikonim.

Ngjante si një statujë.

Si ato në Butrint.

Të gjithë fëmijët e donin Gëzimen.

Gëzimja qe si një motër e madhe.

-…vërtet…? – pyeta  – po ku ndodhi…?

-…e gjetën në shesh…branë…matanë urës së lumit, ndanë kodrës…

Më doli para sysh Gëzimja, motra e madhe sic e thërrisnim ne, vajza e urtë e kokëulur e fshatit tonë që e martuan me mblesëri. Sepse duhej ta martonin për t’iu hapur rrugën pesë motrave të tjera.

Rrapo Lugurit, dy vajzat e vogla, njëra pesëmbëdhjetë e tjetra një vit më e madhe, ia rrëmbyen. U martuan me dy djem të minierës që vinin cdo ditë me saurelat që sillnin punëtorët. Në fshat atëkohë ra turp i madh dhe njerëzit i shmangeshin takimit me Rrapo Lugurin.

I fshihnin sytë.

I shmangeshin.

Ndaj Gëzimja duhej të martohej sic e donte zakoni.

Me dasëm dhe krushqi.

Për të rikthyer emrin e mirë.

Lajmi se do të martohej Gëzimja, u përhap më shpejt se era.

Shtëpia e Rrapo Lugurit u mbush përplot me miq. Erdhën e uruan nga e gjithë krahina. E donin atë burrë të shenjtë e fisnik.

Qe burrë me taban.

Por gëzimi i dasmës u tret shpejt, si kripa.

Shpejt.

Kur u shfaq dhëndri për herë të parë në fshat…njerëzit nisën të ikin një nga një nga shtëpia e Rrapos, sikur e kishin lënë me fjalë.

Nuk u besonin syve.

Dhëndri, që edhe sot, pas njëzet e ca vjetësh, askush nuk ia mban mend emrin, sepse që në castin e parë fëmijët e thërritën “Lugati prej pështyme”, ishte një qënie pa formë.

Qënie e tillë nuk ishte parë askërkund.

Ai vetëm pështynte papushim dhe kruante hundët sikur të kish zgjebe brenda në hundë.

Lugati, lugati, – thirri një foshnjë e vogël që ia plasi të qarit sapo e pa dhe Lugati prej pështyme, i mbeti emri deri në fund.

-…po c’ne aty tek lumi, ai sikur banonte në qytet …? – ndala kujtimet e ngajta bisedën duke mos e kuptuar mirë atë që po më thoshte Bekimi.

-…kohët e fundit u bë si i lojtur…rrinte vetëm …

Ai vetëm erdhi edhe kur mori nusen.

Gëzimen.

Gëzimen e fshatit tonë.

Sepse ajo ishte aq e mirë dhe fisnike.

U martua kundër dëshirës së saj për t’iu hapur rrugë pesë motrave më të vogla, që ato të martoheshin me dinjitet.

Dhe për të shpëtuar babanë e saj Rrapo Lugurin nga fjalët e thashethemet e botës.

Ah, sa e donte Gëzimja babanë e saj !

Ah, dhe ju nuk e dini që nga anët tona thashethemet përhapen si flakët e një zjarri.

Dhe ato djegin.

Përvëlojnë.

Bëjnë shkrumb e hi cdo gjë.

Sjellin vdekje.

Më kujtohet fare mirë dita e dasmës së Gëzimes.

Binte shi me gjyma.

Shi…shi…O zot o zot…

Dasmorët, me nga një xhaketë të vjetër hedhur në kokë, këndonin një këngë që sikur rrokullisej në hone:

…mbi leshrat e tua/

një fole birbili…

Ndërsa në krahun e kundërt, ndanë rrëpirës, në Buzën e Kaut, qenë mbledhur ca vocërrakë që donin të përqeshnin duke bërtitur me zë koke fjalët e një bejteje që se kush ua kishte mësuar zemërimthi:

…me kostum të veshënë…

po ti s’bënesh dhëndërë…

Lugati prej pështyme qëndronte matanë lumit e mëdyshej ta kapërcente apo jo vahun, për të ardhur në këtë anë të fshatit ku gjendej shtëpia e Gëzimes. Verbëria sikur i dha forcë dhe vendosi të futet në ujra. Lumi i dimrit qe tërbuar dhe kishte tretur dheun duke u bërë më i thellë se kurrë.

Ai zhveshi pantallonat dhe u lëshua para…por, gurët e balta s’e mbajtën dhe u gremis…

E rrëmbeu vala…

Dasmoret thirrën oooo…obobo…ndërsa fëmijët bërtisnin edhe më…

…po ti s’bënesh dhëndër - o…

Lugati i pështymës -o…

Pak më vonë…O Abaz Ali….oooo…Baba Ali…Burrat e fshatit u futën në ujra deri sa e gjetën dhe e nxorrën matanë gëmushave të rrepeve, aty ku lumi kthen drejtimin për teposhtë luginës.

E prunë pranë oxhakut të thahej.

Gojët e kycura me be, atëmot thanë se, kur e panë atë ligac me këmbë si shkopinj thane dhe bark të fryrë si kacup gjalpi, e sidomos, kur si padashur vështruan veglën poshtë barkut sa një majë thoi…iu lutën heshturazi Rrapo Lugurit që ta prishte dasmën e ta dëbonte këtë monstër andej nga kishte ardhur.

Po Rrapo Luguri ishte burrë me komb që vetëm njëherë e lidhte besën dhe vetëm sëpata mund ta zgjidhte përsëri.

Nuk e theu fjalën.

As kur pa lotin në syrin e Gëzimes që rrokullisej ngadalë nëpër faqet e prushta. E shikoi të bijën me sytë e vet të bëra kuq si prushi i ndezur i vatrës ku thahej Lugati prej pështyme, dhe, duke bluar dhëmbët sikur rrotullonte gurë në gojë, foli ashpër;

- Mos më ngani se po më holloni syrin…

Këto fjalë ishin kërcënim.

Ishin edhe urdhër.

Dasma rifilloi sapo ai u përmend. Gratë kishin tharë rrobat mbi oxhak dhe vjehrra e veshi. Gëzimja nuk donte. Doli jashtë.

E veshi mëma e saj.

Pa fjalë.

Pa bujë.

Pa nerv.

I veshën rroba shumë. Një palë, dy, tre, nuk e di se sa.

Për ta trashur.

Për ta zbukuruar.

Për ta bërë burrë!

Gëzimja u kthye për ta parë pak minuta më vonë. Bashkë me motrat e saj. Lugati prej pështyme rrinte ulur në karrige.

Kokëvarur.

I këputur.

Ngriti ngadalë sytë e vegjël jeshilë si të shqarthit. Si dy shtiza me helm jeshil.

I hodhi aty ku rrinin strukur të pesë motrat.

Sy të lodhur.

Të njomur.

Ngjante i tëri lebeti !

Motrat ia krisën vajit.

E qara e motrave edhe sot e kësaj dite rrëfehet në fshat.

-Heshtni ! – ulëriti Rrapo Luguri.

Të nesërmen, pra të dielën e burrit, Lugatin prej pështyme me gjithë nuse e kaluan djemtë  e fshatit me një vig deri matanë lumit, ku e priste zetori i kooperativës për ta cuar në shtëpinë e tij.

Pas Gëzimes nuse, shkuan dhe tre dajallarët.

***

Kaluan vite dhe kjo martesë e padrejtë do kishte gjetur ekuilibrin e saj përballë halleve e dallgëve të jetës, sikur Lugati prej pështyme të mos bëhej personazh i njohur në qytetin, ku ishte vendosur vitet e fundit.

Njerëzia flisnin se gruan e tij, Gëzimen, e kishte mbyllur me shtatë dryna brenda katër mureve të shtëpisë.

Njerëzia thoshin gjithashtu se gjëndra e tij e pështymës derdhte aq shumë helm të zi thashethemesh e intrigash në cdo tavolinë kafeneje ku ulej sa ngatërronte të madh e të vogël e askush nuk e merrte më guximin ta shoqëronte qoftë edhe për një kafe.

Disa herë të ngatërruarit e kishin rrahur…

Por…

Tani Bekimi po më thoshte se Lugati prej pështyme kishte vdekur.

-…po, si tek ura e lumit…? – pyeta dyshues për të marrë një përgjigje më të saktë rreth shkakut të vdekjes së tij.

-…po të thashë që kohët e fundit qe vetëm…vetëm fare…- tha Bekimi, duke mbyllur sytë e trishtuar…- qe i braktisur prej të gjithëve…

-…edhe …?

-…e kish bërë zakon të  ikte nga puna dhe me një thikë në dorë mblidhte lakra…mblidhte lakra papushim…papushim…-

-…po mirë …c’të keqe ka…?

-…vdiq nga sindromi i Kavasakit – tha shkurt si të donte t’i jepte fund rrëfimit për të..

-…cfarë është ky sindrom…?

- …eh, sindromi i Kavasakit …trupi lufton vetveten dhe sjell vdekjen ..- psherëtiu Bekimi si për të shprehur megjithatë keqardhjen për ikjen nga kjo botë të një njeriu.