Bedri Tahiri: Azem Galica k?rkonte vet?m drejt?sin?

Recension

Azem Galica k?rkonte vet?m drejt?sin?

(Halil KAJTAZI “Udha e eshtrave”, roman, Prishtin?, 2011)

Nga Bedri TAHIRI

T? gjith? popujt  e bot?s gjat? rravgimeve t? tyre historike b?hen t? njohur me burrat e m?dhenj; me trimat, me filozof?t, me krijuesit, me mendimtar?t. Ne shqiptar?t i pat?m q? t? gjitha k?to shtresime shoq?rore, por, m? shum? u b?m? shemb?lltyr? me trimat. Mbase, k?t? e pat?m “dhurat?” nga rethanat dhe kusht?zimet historike. P?rher? qem? n? goj? t? ujq?r?ve grabitçar? dhe u detyruam t? b?jm? rezistenc? e  luft? t? pandalshme çlirimtare.

N? krye t? k?saj madh?shtie q?ndron kryetrimi dhe kryekomandanti i çetave liridash?se, Azem Galica. Ai çdo gj? e pati unikate. Luft?rat dhe betejat e tij mbi 12- vjeçare kund?r pes? perandorive m? t? m?dha t? koh?s jan? t? pashoqe n? gjith? historin? ton? lavdiplote. Mir?po, e veçanta dhe e pap?rs?ritshmja n? mbar? historin? e qytet?rimit njer?zor mbetet p?rfundimi i jet?s s? tij. Nj? p?rmbyllje jet?sre q? mbeti enigm? dhe, p?rmbi se gjysm? shekulli, torturoi gjith? aparatur?n e shtetit serbosllav.

Dhe, mu k?t? enigm? e ka n? q?nd?r libri m? i ri i romansierit dhe folkloristit t? njohur drenicas, Halil Kajtazi. Ky autor, krahas materialit  popullor (proz? e lirik?) publikuar n? disa v?llime, ka botuar edhe shum? vepra letrare; romanet: I treti, N? sht?pin? e bardh?, Pelivan Guri, Loti n? tri koh?, Norka, Or?t e  m?ngjesit; librin me tregime Nj? koh? tjet?r si dhe librin me ese Shkrime letrare.

Romani, siç e cil?son autori e q? n? fakt nuk q?ndron bindsh?m brenda kornizave t? k?tij zhanri letrar, mban nj? titull mjaft interesant e sugjestiv “Udha e eshtrave”. Vet? sintagma “Udha e eshtrave” flet shum?, sidomos p?r ata q? nuk e din? historin? e tyre, por pse jo edhe p?r ata q? e din?.

Libri ?sht? nj? mozaik shkrimesh, formash e p?rceptimesh, q? g?rshetohen natyrsh?m e harmonish?m dhe t? gjitha tok formojn? t?r?sin?, duke na dh?n? nj? pasqyr? reale t? historis? s? luft?rave e betejave t? Azem Galic?s dhe t? udh?timit t? eshtrave t? tij nga shpella “Çuku q? k?rcet” e P?rçev?s e deri n? Arb?rin? e tij t? dashur, n? Galic?n heroike. Ajo shpell?, ku p?r dyzet e shtat? vjet i ruajti besnik?risht ata eshtra, n? nd?rdijen e banor?ve t? asaj ane kaher? ishte pag?zuar “Shpella e Azem Galic?s”.

Autori, duke shfryt?zuar p?rvoj?n dhe imagjinat?n e vet t? bujshme krijuese  me nj? mjeshtri artistike, p?rmes k?ng?sh, anekdotash, rr?fimesh e bisedash midis personazesh t? ndrysh?m; pleq, bashk?luft?tar? t? Azem Galic?s, m?sues, k?ng?tar?, udbash?, komitetlinj e puthador? t? pushtetit,  ec?n  n?p?r rrjedhat historike, duke prekur plag?t tona q? nga lasht?sia e  deri tek Çam?ria e sotme q? ende kullon gjak.

Sidoqoft?, ai nuk mund t’i shp?toj? dot ndikimit koherent t? folklorit t? pasur burimork, aty ku edhe e kishte mb?shtetjen kryesore ajo histori e skalitur me gjak n? Altarin e pavdek?sis?. K?t? e d?shmojn? referencat e shumta nga kjo gurr? e pashterrshme, qoft? p?rmes rr?fimtar?ve, pjes?marr?s t? betej?s s? fundit t? Azem Galic?s, e cila u zhvillua m? 15 korrik 1924, si: Xhem? T?rnafci e Hazir Rama i Vitakut,  qoft? p?rmes k?ng?tar?ve t? mir?njohur si Ajet Paliqi i Qubrelit e Ibrahim Rexha i Kopiliqit.

Figura e Azem Galic?s del e past?r si loti. Ai nuk ?sht? vras?s, por çlirimtar q? e çmon lart edhe lirin? e t? tjer?ve. Ai nuk e vret xhandarin serb veçse nj?ri nga luft?tar?t kishte pir? uj? nga pusi i tij.  Nuk e vret as k?ng?tarin malazez nga Bjelica, q?, i veshur si shqiptar ia k?ndonte k?ng?n keq, duke i shtuar edhe vargje trilluese e ngat?rrestare:

...Azem Bejta, Azem Galica,

Ta pan? sherrin krejt Drenica...

At? nuk e vrau kur e zuri, por e damkosi, siç vepronte edhe me spiun?t shqiptar?, ia preu perqen e zez? dhe ia hoqi plisin e bardh? nga koka, at? pask?taj e   mbysin t? vet?t, ngase m? nuk i besonin...

P?r Azem Galic?n shkruante dhe mblidhte materiale me p?rkushtim m?suesi i historis?, Lek? Palaj, i cili ?sht? personifikim kriujesve dhe studjuesve tan? q? fshehurazi merreshin me k?t? hero. Shikuar holl?- holl? ai m? shum? del si z? autobiografik. P?r fat t? keq m?suesin entuziast e atdhetar e p?rcjellin si hije ogurzeza njer?zit e pushtetit, veçan?risht i besuari i UDB-s?  n? at? an?, Malush Muharremi, i cili nj? dit? edhe i tha hapur: ”M?sues! M?soj f?mij?t n? shkoll? e mos u merr me t? b?mat e Azem Galic?s!”.

Mir?po, Leka vazhdonte t? hulumtonte, sepse...”Edhe me pen? do t? vazhdohet lufta p?r emancipim e liri, e me pen? do t? dal? n? shesh edhe lufta e Azem Galic?s, e me k?t? edhe m? e bukur do t? vjen pranvera e Drenic?s!...

T? nj?jt?n gj? po e b?nte edhe profesori i kimis?, Ahmet Maloku. Derisa ca kukudha tan? t? servilosur ia kishin ndaluar botimin e shkrimeve t? tij p?r kryeheroin n? gazetat e revistat shqipe n? Prishtin?, ai ia kishte dal? q? n? gazet?n “Zveçan”, n? tri vazhdime, t?  botonte artikullin bombastik “E v?rteta p?r Azem Galic?n”, p?r t? cilin i gjith? Komiteti i Mitrovic?s ishte çuar n? k?mb?. Dhe, k?to dy pena, nj?ra nga Drenica e tjetra nga Shala, vilnin nga terrenet e tyre arkivin e quajtur “popull”, ku m? mir? se kudo ishte ruajtur realiteti historik.

Heroizmi dhe luft?rat e Azem Galic?s nuk i mbante dot vendi. Ato kishin shp?rthyer vargonjt? e hekurt e ngulfat?s t? cerb?rve t? p?rtej Tun?s dhe kishin mb?rritur deri tek zonja Angli. K?shtu, m? 1921, gazetari anglez nga Londra, Abeli, me lej?n e Beogradit merr Hoxh? Banjsk?n (Haf?z Mehmet  Aliqin) dhe vjen n? Galic? e takohet me Azem Galic?n. Ai i thot? kryetrimit:

-Kam ardhur nga Londra q? t? pyes: çka po do ti Azem me t?r? k?t? luft? q? po e b?n?

Azem Galica i p?rgjigjet: Un? dhe populli im jemi nd?r m? t? vjetrit n? k?to troje, jemi mbi n?nt?dhjet? p?r qind shqiptar? dhe asnj? t? drejt? nuk e g?zojm?. Çdo luft? p?r k?to troje, Serbia ia ka sh?nuar vetes e ne mbet?m t? rob?ruar prej saj. Sa her? q? i kemi k?rkuar t? drejtat tona, Serbia na ?sht? p?rgjigjur me masakra t? papara dhe masive. Thuaju atyre n? Lond?r, q? kur t? pyesin:“Çka po k?rkonte Azem Galica?” Shkruaj n? let?r fjal?t e mia:”Azemi po k?rkonte vet?m drejt?sin?, por s’po mund ta krijojm? pa u mb?shtetur te nj? i fort?, qysh jeni ju. Na ndihmuat apo jo, jet?n do ta jap? p?r lirin? e popullit e t? atdheut[1]”.

M? 1951, Komiteti Krahinor i LK, me dekretin e Ministris? s? Pun?ve t? Brendshme t? Jugosllavis?, t? n?nshkruar personalisht nga Stefanoviq- Çeça, p?rmes ofic?rit t? UDB-s?, Gjoko Pajkoviqit, formon nj? ekip t? posaç?m p?r mbledhjen e t? dh?nave p?r jet?n dhe luft?rat e Azem Galic?s. T? gjitha ato: k?ng?t, rr?fimet, historit? e ndodhit? duhej t? p?rktheheshin n? gjuh?n serbishte dhe t? shtypeshin n? makin? shkrimi. Kjo b?hej me q?llim q? t?  zbulohej strategjia dhe psikologjia  e luft?rave dhe betejave t? Azem Galic?s.

Tek n? kapitullin XIII autori del tek eshtrat. Nxjerrjen e tyre e b?n? dy  burra t? m?dhenj e trima: Abdyl Krasniqi, m?sues e atdhetar sypatrembur nga Drenoci i Malishev?s e Cen? Kapllani (Gashi) nga P?rçeva, m? 22 maj 1971. Reagimet qen? t? ndryshme. Ca i p?rkrahen, ca i kund?rshtuan e ca i injorizuan n? heshtje. Ky akt heroik u nxori telashe t? m?dha organeve partiake t? koh?s. Megjithat?, çdo gj? p?rfundoi mir?, ata u rivarrosen n? Galic?, pik?risht n? truallin e Azem Galic?s, aty ku p?r disa vjet rresht kishte rrezatuar liri dhe atdhedashuri b?rthama e par? shtet?rore me emrin Arb?ria e Vog?l.

N? t? p?rfunduar, konstatojm? se autori Halil Kajtazi, p?rmes vepr?s “Udha e eshtrave” ka arritur t? realizoi suksesh?m synimin e tij: ta zb?rthej kompleksivitetin p?r Azem Galic?n dhe eshtrat e tij, sidmos pas vitit 1924, q? mistersh?m kishte  mbizot?ruar mendjet e njer?zve n? p?rgjith?si e t? pushtetar?ve, n? veçanti. Edhe pse n? mosh? t? shtyr?, mendja e tij e kthjellt? ende premton shum?, andaj nga pena e tij e mpreht? presim edhe vepra t? tjera.