Reshat Kripa: Një tregim për mikun tim (IV)

RESHAT KRIPA

NJË TREGIM PËR MIKUN TIM

NGJARJE TË JETUARA

NJË  EMËR  I  PAHARRUAR

DOKTOR  ISUF  HYSENBEGASI

E njoha në kampin e punës së detyruar të Urës Vajgurore në gushtin e vitit 1952.  Me trupin mesatar dhe të rregullt, me ballin e gjërë prej dijetari, me sytë e ndritshëm dhe plot shpresë, me fjalën e ëmbël dhe të matur, ai u bë për mua prind dhe vëlla. Isha vetëm 16 vjec, ndërsa ai 39. Më thërriste “ vëllaj im i vogël “, ndaj edhe unë e quaja “ vëllaj im  i madh”.

Studimet e larta i mbaroi në Romë në universitetin ushtarak të mjekësisë në vitin 1938  Laureohet për doktor në mjekësi dhe kirurgji me rezultate të larta. Ndaj 100 pikëve të mundëshme merr 97.

7 Prilli 1939 e gjen në Tiranë. Është njëri nga tetë antarët e komisionit të të rinjve që shkuan për të kërkuar armë në pallatin mbretëror, por mbreti tashmë kishte ikur.

Në Janar 1940, ndërsa kryente stazhin, drejtori italian i spitalit të Tiranës doktor Lozzi e prezanton me një mjek italian të veshur civil:

- Il nostro giovane!

Civili i zgjati dorën te cilën doktori bëri sikur nuk e vuri re

- Io sono Albanese! - ishte përgjigja e tij krenare.

Në vitin 1941 shkon për specializim në Itali. Dikush i propozon që të vishesh mjek ushtarak në frontin greko-italian. kundrejt një page te konsiderueshme. Doktori përsëri refuzoi. Rezultati ishin tetë muaj internim në ishullin e vogël Capraia në derdhjen e lumit Arno në Firence.

Viti 1945 e gjen në kliniken e tij në Tiranë. Por komunizmi që kishte vendosur të bëhej varrmihësi i inteligjencës nacionaliste, e degdisi në Gjirokastër, ku në fund të dhjetorit 1946 arrestohet. Pak muaj më parë kishte vdekur në hetuesi i vëllaj Feriti. Mbas dy vjet torturash në hetuesi e dënojnë me burgim të përjetshëm.

Kjo ishte jeta e këtij njeriu deri në momentin që e njojta unë. Por këtu unë dua të shkruaj për botën e tij të madhe shpirtërore në ato vite të veshtira.

***

Dhjetor 1952. Mbas një pune të lodhëshme po ktheheshim të raskapitur në kamp. Binte një borë e shkrirë e cila më kishte lagur deri në palcë. Ishte cingërimë. Po dridhesha i tëri. Sa më pa në këtë gjendje më mori dhe më shtroi në atë që ne e quanim infermieri. Më vuri termometrin. Ai tregonte mbi 40 gradë Celsius.

Nuk do ta harroj kurrë ate natë ku jeta e ime luftonte dhëmb për dhëmb me vdekjen. Në atë luftë protagonisti kryesor ishte doktori. Kisha rënë në gjendje kllapie. Gjithë atë natë më qëndroi mbi kokë duke më ndërruar vazhdimisht pecet me ujë të ftohtë, të vetmet mjete kurimi  që kishte në dispozicion përveç ndonjë aspirine apo ndonjë bari tjetër.

Në kllapinë time dëgjoja si nëpër mjegull  zërin   e  tij  të  ngrohtë  që  vazhdimisht më fliste, që kërkonte të më jepte forcë dhe kurajo. Më fliste për jetën e tij dhe të shokëve të tjerë si ai. Më fliste për prindërit, vëllezërit dhe motrat e mia. Më fliste për shokët e mij të shkollës dhe mua më dukej sikur i kisha ata pranë dhe dëgjoja zërat e tyre. Shokët dhe vëllanë nuk i lejonin të vinin për të më parë. Urdhëri ishte i prerë. Asnjë i burgosur nuk lejohej të lëvizte natën nga njëri kapanon në tjetrin. Më në fund këmbengulja e mjekut fitoi mbi vdekjen. Afër mëngjesit temperatura filloi të bjerë.

Nuk isha përmirësuar ende mirë, kur më njoftuan se të nesërmen  do të transferohesha në një kamp tjetër. Doktori protestoi pranë komandës së kampit, por më kot se daullja binte në vesh të shurdhër.

Atë natë pothuajse nuk fjetëm fare. E ndjeja vehten të vetmuar, të braktisur. Më dukej sikur nuk kisha më ku te mbështetesha. Doktori më fliste, më këshillonte. Më thoshte se edhe atje do të isha në mes të burrave të urtë dhe të mençur ku mund të mbeshtetesha. Më përmendi emrat e Xhevdet Kapshticës, Fatosh Kokoshit, Gjon Shllakut dhe plot burrave të tjerë të dëgjuar. I shpreha dyshimin tim që ndjeja në ato çaste. I thashë se isha i ri dhe nuk e dija se si do ta përballoja atë që do të më dilte perpara. Papritmas u ngrit në këmbë dhe me një frëngjishte të kulluar deklamoi vargjet e famshme të Kornejit nga tragjedia “ Sidi “:

“ Je suis jeune, il est vraie!

Mais aux ames bien nais,

La valeur n’attend point,

Les nombres des annees”.

( Unë jam i ri, është e vërtetë, por për njerëzit e shquar, vlera nuk prêt vitet ).

Efekti i këtyre fjalëve ishte i menjëhershëm.  Një ndjenjë besimi filloi të më mbushte shpirtin. Ai vazhdonte të fliste dhe të fliste, ndërsa unë e dëgjoja me kënaqësi.

Fati e pruri që mbas një muaji ta sjellin edhe atë në kampin tonë të Vlashukut. Përsëri u bëmë bashkë.

***

Shkurt 1953. Djali gjashtëvjecar i toger Ademit , operativit mizor të kampit, ishte i sëmurë. Doktori e vizitoi dhe bëri gjithçka për ta shpëtuar, por asnjë bar nuk bëri dobi. Shpëtimi i vetëm ishte penicilina oleoze, një medikament i kohëve të fundit dhe shumë efikas, por tepër i rrallë që vinte nga jashtë shtetit. Togeri e dinte që një të tillë e kishte një i burgosur që ia kishte sjellë familja dhe nuk e kishte përdorur. Iu lut doktorit me servilizëm që t’ia kërkonte. Papritmas ujku ishte kthyer në dele. Doktori u bind vetëm pasi mori prej tij premtimin se do ia kthente brenda një muaji. Djali u shërua, por bashkë me sëmundjen e tij togeri harroi edhe premtimin e bërë. Delja ishte kthyer përsëri ne ujk.

Pas pak kohe u sëmur rëndë Bejo Vrazhdua nga Bolena e Vlorës. Shpëtimi  i  vetëm ishte penicilina oleoze. Doktori iu drejtua togerit, por ai refuzoi me cinizëm megjithse e kishte gjetur një të tillë. Protestoi pranë komandantit të kampit, por edhe ai i të njejtit brumë ishte. Në fillim të prillit  Bejua vdiq.

Ajo qe një ditë zie për të gjithë kampin.  Më  i  prekuri,  më  i  revoltuari  ishte  doktori.

Një i burgosur, një nga ata tipa që nuk e kontrollojnë dot veten, i shprehu një mendim të ashpër. Doktori iu pergjigj:

- Unë jam mjek. Detyra e ime është të shërojë njerëzit, aq më tepër një fëmijë. Ndonjë ditë ketij djali do t’i vijë turp për xhestin e të atit.

Nuk e di në se ky djalë rron dhe se çfarë mendimi ka për të atin, por po ta takoja do t’i thoja se jeta e tij është ngritur mbi vdekjen e dikujt tjetër që sot nuk i dihen as eshtrat.

***

Vjeshta e po atij viti. Mbi qiellin e kampit fluturonin lejlekët që përgatiteshin për t’u kthyer në atdheun e tyre. Ata u larguan të gjithë përveç njërit. Ishte një zog i pafuqishëm dhe i sëmurë që nuk mund të fluturonte. Shokët e morën, e ngritën lart, por kur u bindën se nuk mund të vazhdonte më me ta, e lëshuan dhe ai ra në oborrin e kampit. Ishte i gjakosur. Doktori e mori dhe e mjekoi. Shpejt u shërua. E pagëzoi me emrin Saip, emër egjyptian sipas origjinës së tij. Shpendi u bë pjesë e familjes tonë. Na shoqëronte çdo mëngjes kur shkonim në punë dhe kthehesh bashkë me ne në mbrëmje. Ishte lejleku i vetëm që e kaloi atë dimër në Shqipëri.

Në pranverën e vitit 1954 u transferuam në kampin e Shtyllasit. U dëshpëruam se do të ndaheshim prej tij. Por nuk kishim bërë veç pak kilometra kur vumë re se mbi makinat me të cilat udhëtonim  fluturonte Saipi ynë.

Ai na shoqëroi deri në destinacion. Në kohën kur po futeshim në kamp, një nga rojet që na shoqëronin e qëlloi me pushkë dhe ai ra i vrarë në oborrin e kampit. Kriminelët nuk i linin as shpendët që të jetonin të lirë. Saipi u bë viktima e parë e kampit të Shtyllasit.

Përsëri një ditë e hidhur. Doktori e mori dhe e vendosi në një kuti kartoni. Të nesërmen e varrosëm në anë të kanalit ku punonim. Dikush vendosi mbi varrin e tij një llastar plepi.

***

Mendimet më kalojnë njëri pas tjetrit. E për cilin të shkruajë më parë? Për Vlashukun ku punonim në tridhjetë metra thellësi pa as një mbrojtje, ku u vra Skënderi që e zuri dheu? Apo per Bulqizën ku për tre ditë e netë së bashku me doktorin mundoheshim të zbulonim trupat e Markut dhe Vasilit që ishin mbuluar nga mali me gurë, me shpresën se ndofta mund t’i gjenim të gjallë? Ato nuk mbarohen. Për to mund të shkruash faqe të tëra, tregime të tëra, romane të tëra.

Nuk do ta harroj kurrë natën e 10 dhjetorit 1955. Ishte nata e fundit e  burgut. Rreth e rrotull  meje qëndronin shokët e mi që më jepnin lamtumirën dhe më uronin rrugë të  mbarë ne jetë. Midis tyre doktori me këshillat e tij që nuk kishin të mbaruar. Edhe sot ato më tingellojnë në veshët e mi.

Para disa ditësh takova zonjën Gjyla, gruan e tij të nderuar. Ishte e dëshpëruar për djalin e saj të vetëm Enin, tashmë refugjat në Itali. Shkoi atje për  të  plotësuar  dëshirën e tij dhe të të atit për të studjuar për mjekësi. Nuk kishte mundur të bënte asgjë. E ndjente vehten të pafuqishëm para asaj bote të re dhe të madhe që e rrethonte.

M’u kujtua nata e largët e dhjetorit 1952 kur doktori më deklamonte vargjet e Sidit. Sa do të doja të isha në atë moment pranë atij djali! T’i flisja, ta këshilloja, ta bindja ashtu si bënte i ati dikur me mua.

Megjithatë jam i bindur se Eni do të dijë ta gjejë vetë rrugën e jetës. Ai do të ecë me guxim përpara, ashtu si  ati i tij i paharruar, doktori ynë i dashur, Isuf Hysenbegasi.

Vlorë, më 5 qershor 1992