Sylejman Morina: Intervistë me dr. Xhelku Maksutin

Mërgata shqiptare në Rumani ka katër shekuj

(Intervistë me dr. Xhelku Maksutin)

Nga Sylejman Morina

Lideri shpirtëror i shqiptarëve të Rumanisë, dr. Xhelku Maksuti, në këtë intervistë flet për një spektër të gjerë çështjes të lidhjeve shqiptaro-rumune...

S. Morina: Zoti Maksuti, a është studiuar sa duhet historia e shqiptarëve të Rumanisë, e posaçërisht aktiviteti i shoqërisë “Dituria”?

Xh. Maksuti: Po. Jua them atë që e kanë thënë edhe të tjerët: Gjergj Gjeçua kishte të atin, Vangjo Gjeço, tregtar i vjetër në Bukuresht, që kishte shpëtuar nam shqiptarësh nga varfëria. Të gjithë i thoshin Usta Vangjeli. Visar Dodani, si ithtar i “Diturisë”, kishte po ashtu katër dajallarë (vëllezërit Tarpo), të ardhur këtu që nga viti 1863, të gjithë tregtarë të pasur e të zellshëm. Thimi Markua, po ashtu kishte miq të shumtë e të ndershëm. Ata kishin pastaj dhe Anastas Lakçen, pasanik i përmendur edhe në “Historinë e popullit shqiptar”. Përhapet fjala se ishin ndërmarrë hapat e parë të bashkëveprimit me vëllezërit Frashëri në Stamboll. Të gjithëve u doli frika dhe, kështu, thirrën një mbledhje në shtëpi të Vasil Terpos, në të cilën u vunë bazat për themelimin e një shoqërie të vogël, për të shtypur libra në gjuhën shqipe, që e emërtuan “Degë e shoqërisë së Stambollit për vivlla shqipe”.

Në kuadrin e subjektit “krijimi i shoqërisë “Drita” në Bukuresht, përmendet Konstantin Eftimiu, një tregtar i madh dhe i njohur në qarqet qeveritare, të cilit i dëgjohej fjala kudo. Ai kish dhe një nip, Spiro Eftimiun, i cili po ashtu pranoi të hyjë në shoqëri. Shoqëria filloi të forcohet dita-ditës, me shqiptarë të shumtë e me njerëz me rëndësi. Më 1844 mbahet një mbledhje e shoqërisë së vogël dhe pagëzohet tani me emrin “Drita”, me statut të ri dhe me kryetar Anastas Avramidh Lakçen, me nënkryetar, arkëtar dhe këshilltar, e njëri ndër ta qe edhe Visar Dodani. Me këtë rast u hap një listë për të mbledhur fondin e parë.  Me këtë rast grumbullohen të hollat prej 3.725 leja, prej të cilëve, më i pasuri, plaku milioner, Anastas Avramidhi, i dhuroi shoqërisë dy mijë lejë. Çështja shqiptare merr nga e mbara, duke pasur si mbështetje, pos tregtarëve shqiptarë të mëdhenj e të pafrikshëm, edhe përkrahjen, dashamirësinë dhe zemërgjerësinë e qeverisë rumune. Përmes Jani Vretos, Pandeli Sotirit etj., krijohen lidhjet mes atdhetarëve të Bukureshtit dhe atyre të Stambollit. Ndaj Nikolla Naços u krijua një antipati sepse u ndërlidh me qeveritarët e këtushëm, kështu që Naço e sulmoi Konstantin Eftimiun dhe krijoi një gjendje konfuze në radhët e shoqërisë, si pasojë ndodhi shpërbërja e saj dhe lindën dy shoqëri të reja: “Drita” dhe “Nikolla”. Naço dhe “Dituria” me Konstantin Eftimiun e të tjerë. Dodani e fshikullon Naçon dhe bashkëmendimtarët e tij nga pozita e opozitës, duke kaluar nga tabori i “Dritës” në atë të “Diturisë”. Naçua, me gjithë fshikullimet alegorike që pati përjetuar nga Dodani edhe në broshurën “Tringëllimë e zuzarëve”, do të mbetet figura qendrore dhe apostull i shqiptarizmit në Rumani.

Dr. Xhelku Maksuti

Xh. Maksuti:Shqiptarët asokohe ishin të përçarë, siç janë edhe sot e kësaj dite. Drita e Naços ishte me vegjëlinë, ndërsa Dituria me pasurinë. Ky është i vetmi element që i dallonte, ndërsa ideali dhe veprimi ishte i përbashkët: botime librash, broshurash, statutesh, gazetash dhe revistash, përhapjen e diturisë për kombin shqiptar.

S. Morina: A pati farë ndikimi fitorja e socializmit te shqiptarët e atjeshëm?

XH. Maksuti: Komuniteti i Shqiptarëve të Rumanisë, me një vjetërsi prej mbi katër shekujsh në tokën rumune dhe me një aktivitet meritor në lëvizjen e Rilindjes Kombëtare Shqiptare, me kontribut të veçantë për krijimin e kushteve për shpalljen e pavarësisë, pavarësisht nga lajthitjet e historisë, ka kremtuar për çdo vit Ditën e Flamurit Shqiptar.

S. Morina: Aktivitetet e tashme. A janë në nivel të duhur organizimet e komunitetit shqiptar në këtë kohë të demokracisë?

Xh. Maksuti: Konkretisht, në këtë vend ekzistojnë dy organizata: “Bashkësia Kulturore e Shqiptarëve të Rumanisë” që e krijova unë me një grup veteranësh të komunitetit të këtushëm shqiptar në maj të vitit 1990, fill pas revolucionit antikomunist të dhjetorit (1989) dhe shoqata “Liga e Shqiptarëve të Rumanisë”, e drejtuar nga një katastrofë e komunitetit, që nuk i përket komunitetit, nga pseudodeputetja Oana Manolescu që gëlltit nga 5 mijë euro në muaj në emër të komunitetit shqiptar, pa pasur kurrfarë lidhjesh etnike dhe gjenetike me komunitetin tonë.

S. Morina: Sa janë të kënaqur shqiptarët e Rumanisë me ndihmën që iu ofrojnë institucionet përkatëse të Shqipërisë?

Xh. Maksuti: Institucionet e Shqipërisë ende nuk e kanë ngritur zërin kundër organizatës fantomë të Oana Manolescut, ngase sa herë që vjen ndonjë president, ndonjë ministër apo delegacion, ua mbush krahët me librat pa kurrfarë vlerash që boton, si dhe me një fletushkë muri “Miku i shqiptarit”, ku defilojnë vetëm tre emra: Oana Manolescu, Marius Dobrescu dhe gruaja e tij, Maria Oprea. Sidoqoftë, autoritetet shqiptare kanë pasur dhe kanë respekt ndaj nesh, ndërsa ambasada e Shqipërisë organizon për çdo vit kremtimin e Ditës së Flamurit dhe na ka ndihmuar nja 5 herë për botimin e revistës “Shqiptari”, një herë në vjet, me rastin e Ditës Kombëtare të Shqipërisë. Të gjithë ambasadorët e Shqipërisë që kanë ushtruar misionin e tyre në Bukuresht, që nga koha e Zogut e deri te ajo e Enverit dhe e Berishës, kanë qenë të nivelit të lartë diplomatik, na kanë dashur, na kanë përkrahur, na kanë vizituar dhe janë çmallur me ne. Ndër ta shquhet kohëve të fundit edhe dr. Luan Topçiu, ministër e këshilltar i Ambasadës së Shqipërisë në Bukuresht.

Bakiu, Xhelku, Spahiu dhe Kristia Maksuti

Xh. Maksuti: Me Bakiun njihemi që nga viti 1971, kur erdhi për herë të parë në Bukuresht dhe kur e njoha me veteranët e komunitetit të këtushëm shqiptar. Baki Ymeri është një penë e ngrohtë dhe e pastër shqiptare, ka thënë Agim Shehu në një shkrim të tij, dhe jo vetëm ai. Që nga ajo kohë, ai ka krijua miq të panumërt që e admirojnë dhe e vlerësojnë veprën e tij. Ata i shprehin urime për mënyrën në të cilën militon për ta riprurë në mendjen tonë historinë e popullit trim shqiptar. Bakiu është përkthyes i shkëlqyer i letërsisë, përhapës i zjarrtë i kulturës, bashkëpunëtor aktiv i Bashkësisë Kulturore të Shqiptarëve të Rumanisë dhe, mbi të gjitha, patriot, mik besnik dhe kryeredaktor i revistës “Shqiptari”, që e themelova unë (më 1993). Në historinë e relacioneve rumune-shqiptare, askush si Bakiu nuk ka dhënë kontribut për afirmimin e Kosovës në këtë vend. Ja ku e keni një letër që ia drejtova më 21 qershor 2009: „Përgëzime të sinqerta për mënyrën e organizimit të tryezës së miqësisë së Kosovës me Bukureshtin në ambientin e Muzeut të Letërsisë Rumune, por edhe për mënyrën në të cilën e ke moderuar takimin me ekipin e Televizionit të Kosovës. Prezenca e gjithë atyre personaliteteve të letërsisë rumune, disa duke qenë edhe autorë shkrimesh të përkthimeve tua nga gjuha shqipe, ia shtuan prestigjin këtij momenti historik për njohjen më të mirë ndërmjet popujve tanë, për të cilin zotrote ke dhënë një mund të jashtëzakonshëm, gjë të cilën e vlerësoi edhe Ambasada e Shqipërisë në Bukuresht.

S. Morina: Qysh kur njiheni me albanologun Aleksandër Stipçeviq?

X.Maksuti: Me këtë figurë qendrore të shkencës dhe publicistikës shqiptare njihem që nga viti 1971, kur u njoha edhe me B. Ymerin, dhe për çdo vit këmbejmë letra dhe urime për Vitin e Ri. Veprat e tij në fushë të studimeve të ilirishtes më kanë ndihmuar shumë për njohjen e lashtësisë sonë.

S. Morina: Me çka jeni duke u marrë kohëve të fundit?

X.Maksuti:Jam duke përgatitur një studim për themeluesin e komunitetit shqiptar të Rumanisë, Mihai I Viteazul (Trimi) që i mundësoi një grupi prej 15 mijë shqiptarësh të kalojnë Danubin dhe të vendosen në trojet e Oltenisë qysh më 1595, kur ishin duke ikur nga zullumqarët e Stambollit. Jam duke përgatitur një libër për Skënderbeun dhe botimin e ri e të kompletuar të veprës “Historia e shqiptarëve të Rumanisë”.