Istref Haxhillari: Mall i harruar

Istref Haxhillari

 

Mall i harruar

 

(Tregim)

 

Plaku ecte ngadalë shëtitores së qytetit. Hapat i hidhte me vështirësi, po trupin e mbante drejt, supet nuk i qenë kërrusur. Djersët i rridhnin çurg prej vapës shtrënguar me tepri. Kapela me strehë, rrasur pjerrtas mbi njërin sy, i jepte fytyrës së rrudhur shprehje dinake, pak tallëse. Në pamjen e tij shquhej përhitja e koloritit të fshatit. Shtatvogël, me sy të çiltër bojëqielli, flokë e vetulla të thinjura, ngjallte kërshëri dhe simpatinë e njerëzve.

 

Në fillim nuk e njoha, po, kur vajta pranë, dallova në siluetën e imët burrin më të moshuar të fshatit. I përkiste një kohe tjetër, dukej çudi që jetonte dhe bariste mes njerëzve të epokës së re.

 

Malli i strukur gjatë në një kënd të fshehur, derdhur befas nga shfaqja e plakut, m’i mbushi sytë me lot. Kohëtar me tim atë, që nuk jetonte prej tridhjetë vitesh, më çoi në motet e largta. Kujtime të harruara mësynë pa mëshirë. Përnjimend nuk ndodhesha në qytet. Rruga e liqenit dhe pallatet shumëkatshe firuan, në vend të tyre u fanit sheshi i fshatit me shtëpitë e vogla përreth, njëlloj si atëhere.

 

Kur ze grumbullohet muzgu në shpirt, përjetimet e rinisë shushurijnë e dhembin. Koha e kaluar fluturimthi dhe pengjet pafund të shpojnë zemrën. Secili ruan në kujtesë fytyra të dashura, që rreket t’i shohë sërish; ato gjallojnë me përkëdheli të buta, të avullta prej ajri. Atëhere të pushton kapitja e ëmbël dhe ndjen nevojën të qash me fytyrën zhytur imazheve të thinjura.

 

-Mirëdita, - e përshëndeta zëdridhur.

 

Vuri dorën mbi ballë, picëroi sytë e lodhur. Dielli i plotë, flakë i kuq mbushte qytetin me dritë llamburitëse, shumëfishuar nga syprinat e betonta. Nuk frynte erë, retë qenë arratisur s’di se ku dhe qielli i kulluar, i tejdukshëm varej gjer poshtë fundeve të horizontit blu. Ai qëndronte drejt pa lëvizur mbushur me kujtime. Silueta e njohur veshur me tisin e kohës të sillte ndërmend  përmendoret e lashtësisë.

 

-Jam dobët nga sytë, - tha me keqardhje.

 

E përqafova dhe i përkëdhela me dashuri qafën e brazduar nga rrudha të thella. U drodh i mallëngjyer dhe instiktivisht u kujtua. Nga zëri apo ndoshta aroma e vendlindjes, që i shoqëron njerëzit kudo e kurdoherë, më njohu. Ndonëse nëntëdhjetë vjeç, me pamje të lodhur e shushatur, i lexohej në sy kënaqësia e takimit të papritur. E mora për krahu, ecëm rrugës së shkurtër deri te klubi i Divjakave. Zumë tavolinë pranë kangjellave pingul mbi sipërfaqen e kthjellët të ujit dhe porositëm nga një gotë birrë. Liqeni shtrihej përpara nesh derdhur i tëri në argjend si pasqyrë gjigande.

 

-Si je? - e pyeta.

 

U kthye me zor dhe tundi kokën i dyzuar.

 

-Mirë, - tha - gjer sot pa gjilpëra e ilaçe, po sytë më zunë perde, shoh si nëpër mjegull. Ja, ty nuk të njoha.

 

-Operohen, - desha ta qetësoj.

 

-Kështu thonë, - psherëtiu, - djali nuk mundet, është ca hollë, pa punë.

 

Në fillim më shikoi me dhëmbshuri, sikur i solla një copëz nga koha e shkuar. Kjo zgjati fare pak se fare papritur u bë serioz, shprehja e mallit iu largua fytyrës së rreshkur. Padashur kisha cekur plagën e freskët, që e mundonte shumë.

 

-Pensionin e kam të pakët. Tërë ato vite pune shkuan kot. Ti ndoshta e di, si do të bëhet?

 

Përmes meje i drejtohej dikujt tjetër kompetent, i aftë ta ndihmonte me këshilla. Në sfondin e kuqërremtë të diellëzuar, projektohej fytyra e fishkur me brengën e ngrirë sfilitëse. Humbi fillin e bisedës dhe shprehjen e ëmbël të fytyrës. Më erdhi keq për atë shndërrim të frikshëm. Brenga e tanishme errësonte gjithçka, deri kujtimet e vjetra.

 

-Do të ngrihen, - u mundova ta lehtësoj.

 

-Nuk besoj, kështu thonë gjithnjë.

 

-Pse jo? - i thashë duke kundruar me dhimbje figurën e dëshpëruar të plakut.

 

Si të mos kish dëgjuar asgjë, vazhdoi të endë trishtimin e tij.

 

-Disa marrin tri herë më shumë. Të duket e drejtë?

 

-Aspak, po do të rregullohet me siguri.

 

Pushuesit e shumtë lëviznin mes karrikeve me pantallona të shkurtëra dhe kanotjere. Gra dhe vajza me gjinj të kërcyer zbuluar përgjysmë, sy të nxirë e buzët gjak, me fustane të lehta që nxirnin në pah kofshët gjer sipër mbi gju, ndillnin sytë e zbutur të meshkujve kureshtarë. Aroma e pijeve, derdhur në tavolina, përzihej me erën e djersës së trupave lakuriq dhe parfumet e grave. Plaku këputi prej tyre vështrimin e turbulluar dhe soditi gjolin, përhumur në amullinë e mesditës; ndihej ligsht nën xhaketën e trashë.

 

-Hiqe, - i thashë.

 

Pasi shikoi përreth me droje, e palosi mbi shpinën e karrikes.

 

-Im atë ju donte shumë, - e shikova plot shpresë.

 

-Oh, punuam një jetë të tërë. Kemi shkuar mirë, një fjalë të keqe nuk këmbyem.

 

Babanë e desha brenda vetes pa fjalë, me admirimin e punës së tij vetmohuese. Nuk munda t’ja them kurrë se vdekja e rrëmbeu shpejt. Atëhere isha në moshën kur njeriu thur iluzione dhe s’e mendon fundin e trishtë. Ëndrrat rozë të rinisë davariten shpejt si aromë parfumesh të grave sensuale prej të cilave mbetet pas shkretia e gurtë, përcëlluese.

 

Prita me ankth të fliste gjatë, të zhbironte atë jetë të dashur e të shtrenjtë, po ai e ndërpreu përnjëherë si t’i qe kujtuar diçka më e rëndësishme.

 

-Vend i huaj, - psherëtiu i sëndisur, - nuk mësohem dot. Më duket sikur kam erdhur për ca ditë dhe do të ngjitem prap atje. Sa ve kokën në jastëk jetoj me të vdekurit, tërë natën bredh arave, luadheve, takoj njerëz të larguar prej vitesh nga jeta. Vendi i huaj mbetet i huaj gjer në fund.

 

-Si e kalon kohën? - synova të sjell bisedën në hullinë e përjetimeve të hershme.

 

-Pothuaj nuk kam shokë, të gjithë janë të rinj. Ata që kanë ikur i mbaj mend me emra e bëma, të mirat dhe cenet. Ngjarjet e vjetra i kam përpara syve si të kenë ndodhur dje.

 

Vaisi kokën, ndenji për një çast i heshtur, mbyllur në botën e tij. Kur më vështroi përsëri, sytë e muzgëtuar lotonin në heshtje.

 

Vetminë mos ia uro as hasmit, - rënkoi.

 

Nuk mund të harroj atë vajtim të ligësht pa ngjyrë. Plaku jetonte dy botë njëherësh. Realitetin e përditshëm me telashet e pleqërisë dhe botën e fantazisë, mbushur me miqtë e ikur për gjithnjë, ndodhitë e humbura nëpër kohën e ujshme. Kishte mbetur vetëm, pa miq e njerëz të dashur, plaçkë e vjetëruar pa asnjë vlerë që nuk i del zot askush. Më turbullonte ideja fikse për punën e pensionit, shkapërzimet e plakut më linin dhembkë në shpirt. Nganjëherë prej gojës së tij sikur çliroheshin tinguj delikate të një të kaluare të bukur dhe unë isha kurioz të mësoja ngjarje të vjetra, copëzat e të cilave me trazonin shpesh.

 

-Birra mban erë vajguri, - i thashë jo pa qëllim.

 

Kapsalliti sytë e lodhur, të shpëlarë, sikur përpiqej të kujtonte diçka. Duart kockanjare i dridheshin vetvetiu. Pas pak e kuptoi shpotinë dhe qeshi me gurgullima, u shkund i ngazëllyer në karrike.

 

            -Ëhë, vajguri! - më shikoi me djallëzi dhe vazhdoi.

 

-Ajo vizitë u përgojua gjatë, më shumë nga sa qe. Ne e trazuam më pas për shaka.

 

            Filloi të tregonte shpenguar i çelur, harroi brengën sfilitëse. Fjalët i zgjidhte me kujdes. Në ato çaste më ndërmendte burrin e pashëm e të shkathët që mbaja mend.

 

-Na quanin të deklasuar. Vështirë ta merrje vesh tamam. Na mbuluan me një leckë të zezë, s’na linin të shihnim më tej. Njëherë për kunatin e vëllait, arratisur para shumë vitesh, pastaj origjinën prej agallarësh. Se ç’ agallarë qemë ne një Zot e merrte vesh. Bënim punët më të rënda për shkak të biografisë, po njerëzit na donin. Yt atë qe i shtëpisë.

 

Rënkoi thellë sikur prekte të keqen e shkuar.

 

- Mbrëmjes vonë nga fundi i marsit, dëgjuam çukitjen e lehtë në portën e shtëpisë. Gruaja ndjeu e para.

 

-Se kush është, - tha.

 

 Trokitja u përsërit më e fortë. Hapa derën. Te pragu qëndronte kryetari i këshillit me dy të tjerë. Më erdhi e papritur, po nuk e humba torruan. Gruaja bëri kafenë, unë dola i këputa kokën këndesit. E dija përse erdhën. Sigurisht rrezikonin po të merrej vesh.

 

Atëhere në mars s’kishte gjë prej gjëje, as domate turshi. Rakisë i mbetej vetëm emri.

 

-Mbaji me muhabet, - i thashë gruas.

 

Shkela të gjitha shtëpitë përreth; kudo rakia mungonte. Ngushtë sa s’bëhej e ndjeva veten atë natë të rëndë marsi.

 

-Rakinë e ka fshehur shejtani, - desha të bëj shaka.

 

Ata u varën të mërzitur.

 

-Çështë e drejta kam dhjetë litra të zier dy herë, ja aty në fund të odës. Po ç’e do gruaja ngatërroi bidonin, ka hedhur një shishe vajguri.

 

Muhabeti ngeci. Këndesi i pjekur, zhytur në tiganisur dukej për të ardhur keq.

 

-Vajguri nuk bën dëm, - tha njëri.

 

-E pinë për reumatizmën, - shtoi tjetri me sytë nga kryetari.

 

Ai po hiç, i mërzitur, i vrenjtur.

 

-Po hë si venë punët? - u përpoqa të shty bisedën, - grunjërat sivjet janë të mbara, koha mbajti mirë.

 

-Ashtu, ashtu, - tha kryetari.

 

-Eh, koha! - gogësinë të tjerët.

 

Erdhi një çast kur vetëm mbllaçiteshin. Në dhomën e zymtë s’pipëtinte asgjë si ditë zie. Këmbenin vështrime të dëshpëruara e të mekura.

 

-Gjyshi im piu dikur një litër vajguri dhe shpëtoi nga astma, - tha kryetari.

 

Shikoi nga shokët, pastaj m’u drejtua mua.

 

-Ilaç përzier me raki, pse të mos e provojmë?

 

Tunda kokën me dyshim. Mos talleshin këta rrufjanë? Sikur të ndodhte gjë  përgjigjesha me kokë.

 

-Sill një gotë, - bëri zë qetësisht kryetari.

 

Dëgjova se ka ikur me të shumtët. Zoti e ndjeftë. I donte për vete të gjitha të mirat e botës, përflitej për lloj-lloj prapësish.

 

Mbusha gotën, dhoma kundërmoi. Ai zuri hundën me dorë, e ktheu përnjëherë.

 

-Edhe një, - nëpërdhëmbi i ngazëllyer.

 

Piu me ndot katër gota radhazi, të pestën e hodhi lirisht me qejf.

 

-Eh, ç’raki qënka! - psherëtiu me gëzim pijaniku, - vajguri sikur e ka lezetuar.

 

Katër burra pimë gjysmën e damixhanit dhjetëlitrosh. Humori, kënga e vallja vazhduan deri në të gdhirë të ditës.

 

Më vonë dëgjova se shpëtuan me nga një vërejtje.

 

Plaku qeshi sërish me të madhe. Pastaj u mblodh i trembur në karrike, fytyra iu vrenjt. Pata përshtypjen se u pendua për historinë e vjetër kur kishte tërë atë hall mbi kurriz.

 

-Të shoh turbull, nuk dalloj mirë tiparet, - tha me keqardhje të thellë.

 

Vazhdoi sërish të shpalosë brengën torturuese.

 

-Të kisha pension për të qenë, e bëja operacionin, nuk prisja prej djalit. Ti thua do të rriten ë?

 

-Do të barazohen me pensionet e qytetit,-  recitova ç’kisha lexuar nga gazetat.

 

Më erdhi keq. Dëshiroja t’i jepja përgjigje për të qenë. Mund ta bëje të lumtur me një fjalë apo lajm të thjeshtë plakun e thyer në moshë.

 

-S’e di, - tha, - po qe ashtu do t’i rregulloj sytë. Bëj hesap ty nuk të njoha.

 

Dëshirat e tjera qenë tretur si ëndrrat pasi zgjohemi nga gjumi, vëmendja e plakut përqëndrohej vetëm në një pikë. Hodhi shikimin e nemitur nga tavolinat e tjerë që zhurmonin si zgjua bletësh. Pranë kangjellave u afruan dy mjelma në kërkim të ushqimit. Ishin aq të bukura sa të merrnin mendjen. Krah njëra tjetrës si dy vajza të gjata e të holla, me trupin gjysmë të zhytur në ujë, ngallnin dëshirën të hidheshe në liqen t’u bëje shoqëri. Në fytyrën e plakut u end një buzëqeshje e ëmbël. Mjelmat i kujtuan ngjarjen e gëzuar, që e priste me padurimin e moshës.

 

-Në vjeshtë martoj mbesën e vogël, - tha i gëzuar dhe sytë e mugët u ndezën nga një dritë e brendshm, - ja edhe dy muaj.

 

Misioni i tij në jetë vazhdonte. Nuk e shkonte nëpër mend se deri në vjeshtë do të rridhte edhe shumë ujë. Me besim të madh, mbante nën fre dëshirën e pakundërshtueshme për vite të tjera pa ilaçe, mjafton të rregullonte sytë. Më çuditi forca e atij njeriu pothuaj të venitur. Ngutja ushqehej nga koha e tkurrur dhe ndjenja e fortë për të jetuar…

 

Një javë pas takimit në barin e Divjakave u nisa herët në punë. Mëngjes vere i larë në argjend. Dielli mbështetur përgjysmë mbi qafën e Galiçicës në Malin e Thatë hidhte dritë të kuqërremtë. Liqeni nxirte në qetësi frymën e natës, mbushte hapësirën me avuj të lagësht e të ngrohtë. Tutje horizontit përmbi Kalanë e qytetit, si një zgjatim kapriçioz, syri shquante gjelbërimin e errët të pyjeve në vendlindjen time.

 

E kisha bërë zakon t’u hidhja një sy lajmërimeve në shtyllën karshi Xhamllëkut te Qafa e Pazarit. Tre katër veta kishin zënë pamjen. Dëgjova të thoshin.

 

-Nëntëdhjetë vjet, mirë e ka kullotur këtë jetë.

 

M’u prenë gjunjët. Nga fotografia plaku vështronte me sytë e shuar. Në vesh më  shushuriti zëri i ngadaltë, i lodhur.

 

-Bëj hesap ty nuk të njoha. Kam edhe dasmën e mbesës së vogël…

 

Me shpresë të vagëlluar, kapur fort pas idesë së tij, nuk besonte se jeta e njeriut është gënjeshtër e madhe, ndeshje mjerane me të pamundurën.