Fatos Baxhaku: Në Dragot, një shëtitje në anë të Vjosës

Në Dragot, një shëtitje në anë të Vjosës

Nga Fatos Baxhaku

Në Tepelenë njerëzit struken hijeve që në orët e para të paradites. Zhegu është bërë i padurueshëm. Vetëm nga ndonjë lokal mbërrin jehona e ndonjë kënge të vjetër labe. Isoja e famshme e mposht deri diku këngën torturuese të gjinkallave, “artisteve” të vapës. Në sheshin qendror, atje ku Ali Pasha i bronztë thith pa pushim çibukun e tij, ka pak lëvizje. Vetëm ndonjë hallexhi pret me sytë e mbërthyer mbi xhadenë erërëndë, me shpresën se mos vallë do të kalojë ndonjë furgon për Gjirokastër. Poshtë kalasë së Ali Pashës vezullon Vjosa, lumi më i madh i Jugut. Është interesant ky lumë. Ai nuk pranon kurrë ta heqë atë ngjyrën e tij të kaltër të thellë. Zalli që është bërë krejt i praruar nën diellin e fortë, e thekson edhe më shumë ngjyrën e lumit që gjarpëron ngadalë drejt fushës.
Diku, vetëm pak më larg Tepelenës, Vjosa bashkohet me një tjetër lumë plot histori, me Drinon. Pikërisht para këtij “përqafimi” qëndrojmë një copë herë. Përballë kemi Shëndëllinë. Ja ku mezi duken, nga avujt që ngre lart vapa, shtëpitë e Beçishtit, vendit nga zbritën të parët e Ali Pashë Tepelenës. Më poshtë dhe më në të djathtë shohim shtëpitë e para të Dragotit, një fshat i njohur i këtyre anëve. Ne jemi nisur pikërisht për atje. Që ta bëjmë këtë duhet të bëjmë një rrotullim të shkurtër. Do të kthehemi një herë në rrugën që të çon për në Përmet dhe pastaj, pasi të kemi kaluar urën e Leklit, do të marrim për në Dragot, duke ecur në këmbë të malit të Golikut, në shpatet e të cilit janë vendosur me radhë Kodra, Lekli, Hormova.
Në fakt jemi duke udhëtuar në territorin e Komunës Qendër, Tepelenë, por njerëzit e këtyre anëve vazhdojnë të kenë të ngulitur në kokë një tjetër ndarje, atë etnografike, të ngulitur fort që prej kohësh që nuk mbahen mend. Që nga Krahësi e Vasjari e deri në Grykën e Mezhgoranit vendasit e quajnë veten “toskë” për t’u dalluar nga labët, të cilët qendrën e tyre e kanë në malësitë e Kurveleshit. Kjo zonë shtrihet në disa kodra që lartësohen pak nga pak drejt majave të maleve që përbëjnë një vargmal të rëndësishëm të Jugut: Shëndëlli-Lunxhëri-Bureto. Të gjithë fshatrat “toskë” janë të vendosur në krahun e djathtë të rrjedhës së Vjosës. Vetëm njëri prej tyre ka kapërcyer lumin. Ky është Luzati. Gjithë krahinën vendasit e quajnë edhe Derven. Sikurse do të na e kujtojnë ata më vonë, në këto anë kalonin shumë rrugë të rëndësishme karvanësh që përfundonin në Janinë apo në Konicë. Që këtej vjen edhe vetë emri i krahinës (derven osmanisht – karvan shqip).

Pak histori

Zakonisht, para se të nisemi, mundohemi të mësojmë ndonjë gjë më tepër për fshatin ku shkojmë. Kështu na ka ndodhur edhe këtë herë. Por për Dragotin kemi mësuar fare pak. Dimë që është një nga vendbanimet e lashta që arkeologët i quajnë “të hapura”, dimë që është një fshat fort i vjetër. Disa toponime të vjetra me kisha e priftërinj e mbështesin këtë fakt. Dimë edhe që udhëtarët e huaj që shkonin në oborrin e Ali Pashës në Janinë e kanë përmendur si një fshat me rëndësi në rrugët e karvanëve që kalonin përgjatë Vjosës e nëpër Tepelenë. Leak, Pouqeville, Holland e të tjerë, të gjithë e kanë parë këtë fshat në këmbë të Shëndëllisë. Asokohe duhet të ketë qenë një fshat hijerëndë, me shtëpi të larta të gurta, të banuara nga burra hijerëndë me mustaqe të mëdha dhe me trup të hijshëm. Të paktën kështu ka shkruar njëri prej tyre. Një tjetër udhëtare, Edith Durham, ka kaluar në këto anë diku nga fillimi i shekullit XX. Në udhëtimin e saj nga Tepelena në Vlorë ajo u shoqërua nga një djalosh i ri, i pashëm dhe i pasur që quhej Sadik. Më vonë do të na thonë se Durham qëndroi në shtëpinë e Sadikut pikërisht në Dragot, madje do na tregojnë edhe vendin ku më parë ka qenë shtëpia e madhe, hijerëndë me harqe guri të skalitur. Porse më parë një tjetër fshat e kishte shpallur tashmë Sadikun si të tijin. Ky është fshati fqinj i Mezhgoranit, i famshëm për grykën e tij madhështore dhe për betejën me italianët më 1943, ku u vra Asim Zeneli. Mezhgoranasit, të paktën sipas shtypit të përditshëm, janë të bindur se Sadiku është i tyre dhe se Durhami ka qëndruar në Mezhgoran atëherë kur përgatitej të nisej për në Vlorë. Por dragotasit janë të bindur: Sadiku është i tyre. Anglezka pat ndaluar këtu, vetëm këtu dhe jo më larg. Hajde merre vesh këtë punë!
Një tjetër debat historik mes fshatrave ka të bëjë me një ngjarje akoma edhe më të vjetër. Dikur studiuesit ishin ngatërruar fort në gjetjen e Antigonesë, qyteti që Pirro i Epirit ndërtoi për hir të gruas së tij. Disa thënie të historianëve antikë dhe një pohim i Leak i kish turbulluar ujërat. Një shprehje e vetme “grykat e Antigonesë” kishin bërë që pretendentë të Antigonesë të ishin Dragoti dhe Lekli. Por Antigonea u lokalizua në Lunxhëri, pranë Saraqinishtës. E vetmja gjë me të cilën Dragoti mund të krenohej, nëse është për t’u krenuar, mbeti një betejë që Filipi V i Maqedonisë zhvilloi këtu kundër romakëve në vitin 198 para Krishtit.

Ura

Në fillim ndalojmë në anë të një burimi që vërshon me vrull drejt Vjosës. Është pisku i vapës, megjithatë burimi i vjetër vazhdon të bëjë punën e tij. Në freskinë e gjelbërimit, që ka krijuar ai, na kujtohet që dikur na kishin thënë se një manastir i vjetër ka ekzistuar diku këtu. Në afërsi të tij ishte një mulli i famshëm. Mbase kemi fat të shohim ndonjë gjurmë të kësaj ndërtese që nuk përmendet fare. Nuk jemi aq fatlumë. Disa barinj vendas na tregojnë vendin ku ka qenë më parë manastiri e mulliri. Por tani, në vend të tij shohim një grumbull të madh makinash të aksidentuara. Na thonë se i gjithë territori i manastirit të vjetër në vitet e komunizmit u bë repart zbulimi, njëri nga më të rëndësishmit për Jugun e asaj kohe.
Tani, me sa duket, është një pikë ku policia grumbullon makinat e sekuestruara apo të aksidentuara. Ajo shija e mirë e gjelbërimit të freskët që kemi ndjerë më parë, na zhduket sakaq kur shohim me qindra makina të hedhura njëra mbi tjetrën. Seç kanë një gjë të ngjashme me viktimat njerëzore. Dikush nuk ka një sy, dikush tjetër ka thyer qafën, një tjetër është thyer në mes, të tjera janë thjesht të shuara nga pleqëria. Duket që kanë dhënë shpirt ngadalë, me bojën e dalë dhe me rropullitë e hekurta që u varen poshtë. Ka edhe të paprekura, njësoj si “të vdekura të pakallura”. Kush e di se ç’fate njerëzish lidhen me këto makina me sy të zgurdulluar që u bëjnë shoqëri gjinkallave të vapës. Bëjmë mirë të ikim që këtu. Ca nga vapa dhe ca ngaqë nuk e gjetëm atë manastirin e vjetër, ka mundësi që ta nisim me trishtim këtë punë dhe kjo nuk është gjë edhe aq e mirë.
Vetëm pak metra më tej shfaqet silueta elegante e urës së hekurt. Është mbase më e rëndësishmja nga urat e shumta që kapërcejnë Vjosën. Ajo duket sikur e di këtë. Është më e bukura, më e sigurta, më e njohura, më e lakmuara, më e forta… Poshtë indiferencës së saj rrjedh Vjosa, e kaltër, krejt e kaltër sikur porsa ka dalë nga ndonjë skutë mali plot dëborë. Dhe pastaj vjen zalli i bardhë, aq i bardhë saqë të lëbyren sytë nga vezullimi i diellit. Ura duket sikur është bërë kohët e fundit. Mbi një pllakë të çeliktë në njërin prej harqeve të saj lexojmë: Ansaldo. Genova 1936-XIV. Ansaldo ishte firma që e kishte ndërtuar. “XIV” është viti i 14-të i “erës fashiste”. Ndërtuesve të saj, italianëve, do t’u kushtonte shumë mund, djersë e gjak, mbrojta e saj gjatë luftës italo-greke dhe më pas.
Matanë urës ndodhet një lapidar i gërryer nga koha. Askush nuk ia hedh më sytë atij. Prej kohësh është rrjepur nga era që fryn fort nga gryka e Vjosës. Me siguri do të jetë kujtim i luftërave. Shumë vetë kanë humbur jetën për ta marrë apo për ta mbrojtur këtë urë. Ta kishe tënden këtë “zonjë hijerëndë” ishte një fitore e madhe. Vetëm pak metra larg tij mbahet ende në këmbë një kujtim tjetër. Është një godinë njëkatëshe e mbytur nga një pjergull e vjetër që duket se është pa zot. Na thonë se dikur, deri në vitet ‘80 të shekullit të shkuar, këtu qëndronte ditë e natë një patrullë policie që kontrollonte njerëzit që kalonin urën. Pas saj fillonte një zonë “gjysmëkufitare”. Të dyshuarit, njerëzit pa pasaportë, të rinjtë, ish të dënuarit, të gjithë e kishin punën pisk në këtë pikë matanë urës, ishin të dyshuar për “tentativë arratisjeje”.
E shohim ende teksa makina jonë ka marrë udhën drejt qendrës së Dragotit. Shumë shpejt do të bindemi që ai konstruksion i hekurt 74-vjeçar është simboli i vërtetë, i qenësishëm i Dragotit.

Kush duhet të pyesë?

Samiu është mësues filloreje në shkollën e fshatit. Në verë punon në një si gjysmëlokal e gjysmëdyqan që ka mbetur që nga koha e kooperativës së bashkuar. Ai na dëgjon me durim dhe mundohet të na gjejë ndonjë të moshuar, nga ata që mbajnë mend ndonjë gjë të vjetër, të jetuar apo të dëgjuar. Teksa flasim me mësuesin e mbarë, të rrethuar nga disa banakë të mbetur që nga koha e kooperativës, nga një tavolinë matanë nisin pyetjet e para. Në fakt, ishim përgatitur që pyetjet t’i bënim ne, po ndodh edhe kështu. Përballë nesh janë dy vëllezër. Më i madhi sapo ka ardhur nga Toronto. Ky nuk është fare i kënaqur me shtypin tonë. Për shembull fakti që në faqet e para të gazetave ka dalë lajmi i vrasjes së një fëmije e ka mërzitur fort. Pastaj vijojnë disa pyetje fort të vështira që kanë të bëjnë me lidhjet mes shtypit dhe politikës. Këto sigurisht që marrin si përgjigje një ngritje të thjeshtë supesh. Pastaj pyetja “vrastare”: A mund të jepni gjëra më interesante, të paktën ju në gazetën tuaj? Kësaj pyetje nuk kemi se si t’i përgjigjemi veçse me një pyetje tjetër: Po çfarë ju mungon juve që t’u themi shokëve në Tiranë? “Ah, këtë nuk di ta them – përgjigjet ‘kanadezi’ – ka plot gjëra…”. E kemi kaluar një copë kohë të mirë pa folur fare për Dragotin. “Kanadezi” na thotë se atje, në Toronto, mblidhen shpesh shqiptarë dhe diskutojnë për ngjarjet që kanë lexuar në shtyp përmes internetit. “Unë vetë bëj pyetje e diskutime, po rri më shumë i heshtur – na thotë për çudinë tonë që kishim krijuar një përshtypje krejt të kundërt – të tjerët diskutojnë më me zjarr. Ata, po. Ata bëjnë plot vërejtje”. Të ngushëlluar që këtë shërbim nuk e bëmë në Toronto, i kthehemi temës tonë: Kush di histori të vjetra? “Po ne kemi babanë. Ai është 102-vjeçar”, heq dorë nga kritikat “kanadezi”. Por kur i themi se si mund ta takojmë, atëherë të dy vëllezërit përgjigjen njëzëri: Ah, sa keq! Ai është shumë pa qejf. Të dy shkojnë në punën e tyre. Për fat kemi ende Samiun, mësuesin e mirë. Dhe me të fillojmë punën, këtë herë me të vërtetë.

Xha Agimi, kryeplaku

Samiu na njeh me Agim Mukën. Ky është kryeplaku i fshatit. Është 71 vjeç, por duket edhe më i madh. Një kokë e vogël, mbi një trup të imët, dy sy zhbirues, që shohin nga të gjitha anët dhe një e folur e avashtë, këto janë tiparet e xha Agimit me të cilin miqësohemi shumë shpejt. Ky ka qenë gurgdhendës deri vonë, deri kur diabeti dhe hallet nisën ta venë përposhtë. Bisedën me të e nisim disi mbrapsht, do më thënë jo nga e vjetra te më e reja, por anasjellas. Mësojmë se dikur, andej nga fillimi i viteve ‘70, operativi i Sigurimit kishte tentuar disa herë që ta bënte spiun. “Duhej të lija çdo javë një letër te një pemë andej larg. Këtu duhej të shkruaja se çfarë dëgjoja lart e poshtë dhe do paguhesha 1500 lekë në muaj”, thotë Agimi. Nuk i ka pasur mirë punët me sistemin e atëhershëm. Jo vetëm që nuk pranoi të bëhej spiun, por edhe kundërshtonte sa herë që gjente rastin. Në rastin e një aksioni në Mezhgoran, Agimi refuzon të shkojë. “Më kanë bërë lloj-lloj kurthe e gjyqe – na thotë – por unë shpëtova edhe se kisha kunatin me shumë lidhje në Gjirokastër. Të ishte ndryshe do ta kisha ngrënë si të tjerët”.
Kryeplaku na thotë se fshati tashti është përgjysmuar. “Kanë qenë më shumë se 120 shtëpi, tani janë 69. Edhe ato që kanë mbetur, janë vetëm me të moshuar. Unë vetë kam blerë një gomar e llafosem me të. Me këtë bëj muhabet tjetër?”, thotë ai me një ironi të trishtë. Nga xha Agimi marrim të dhëna të tjera. Më i njohuri dragotas jashtë Shqipërisë është Stena Dragoti, regjisori, i biri i një fanolisti, i cili së bashku me gruan e tij tepelenase, u vendos që herët në SHBA. Në 1914 fshati është djegur nga andartët grekë. 40 shtëpi u përzhitën nga flakët. Në dimrin 1949-1941 fshatarët morën malin që t’i shpëtonin zjarrit të luftës italo-greke. Gjatë luftës NAÇL, njeriu më i njohur në zonë ishte Asaf Dragoti. Sipas xha Agimit, ngjarja më e përgjakshme e Luftës ka ndodhur në 1944, kur partizanët pushkatuan 7 vetë që i kishin marrë rob gjatë luftimeve të mëparshme. “Ata donin të vrisnin edhe disa burra nga fshati – rrëfen Agimi – por ndërhyri Asaf Dragoti dhe tha: nëse vriten këta, unë iki nga ju. Kështu shpëtuan. Të tjerët u pushkatuan. Ishin shtatë vetë. Vetëm tani vonë iu gjetën varret në anë të Vjosës. Një bashkëfshatar i yni, e mbante mend vendin ku ishin varrosur”. “Bashkëfshatari” është pikërisht ai 102-vjeçari që nuk e takuam dot.

Në kala e në mekam

“Do shkojmë deri lart, në lagjen Kala”, na thotë xha Agimi. Ngjitemi në një të përpjetë jo edhe aq të fortë. Një ujë i ftohtë akull del nga një e çarë e malit. “Kjo është çesma e vjetër e fshatit. Është që prej kohësh që nuk mbahen mend. Uji i saj nuk shterron kurrë”, na thotë Agimi. Të liruar ca nga freskia e ujit, bëjmë më përpjetë. Ja ku duket fragmenti i një muri të madh hijerëndë. Është ngrehina që vendasit e quajnë, disi me tepri me thënë të drejtën, kalaja. Duket sheshit se është një han i fortifikuar i kohës së Ali Pashë Tepelenës. “Kjo është e kohës së Aliut të Tepelenës – na e përforcon mendimin xha Agimi – në atë kohë një burrë nga Dragoti, që quhej Tahir Abazi, ishte një ndër më të rëndësishmit në oborrin e Janinës. Pleqtë thonin se e asaj kohe duhet të jetë edhe kalaja. Muret kanë qenë më të mbajtur, po kështu ka pasur edhe kalldrëme të vjetra, por të gjitha po shkojnë pak nga pak, poshtë në lumë”.
Fare afër kalasë takojmë Laze Shehun, bashkëmoshatar me xha Agimin. Ky është i biri i Sheh Adushit, klerikut të fundit deri në 1967 në teqenë halvetiane të Dragotit, që quhet ndryshe “Teqeja e Sheh Iliazit”. Teqeja nuk është më, si shumë shtëpi të vjetra, oxhaqe, copa muresh të vjetër, kalldrëmesh, kanë shkuar poshtë bashkë me ujin e ftohtë të çesmës. Ka mbetur vetëm mekami, varri i dy baballarëve, Hysenit dhe Metes. Sipas Lazes, fisi i tyre ka ardhur dikur nga Voshtina (sot në Greqi) në Dragot. “Kanë qenë njerëz të ditur – thotë Lazja – sheh Iliazi, gjyshi im, kishte studiuar në Francë para se të vinte këtu. Babai im dinte shumë gjuhë të vjetra e të reja. Kur u dënua kisha në 1967, u tërhoq vetë nga jeta fetare. Preu mjekrën dhe hyri në punë në Memaliaj”.
Djali i xha Lazes quhet Vladimir. Është 48 vjeç. “Unë do bëhem dervish na thotë, por ende kam plot gjëra për t’ia mbushur mëndjen vetes”. Deri atëherë Sheh Ladi e ka deklaruar veten “psikolog, parashikues fati dhe mjek popullor”, madje për disa kohë ka pasur edhe “një klinikë” të vetën në Tiranë. Njëri prej nesh kujtohet t’i bëjë një vërejtje: “Edhe sheh edhe emër ‘kaurri’ Vladimir, sikur nuk shkojnë bashkë apo jo?”. “E drejtë, shumë e drejtë - përgjigjet Ladi – e kam menduar edhe këtë. Do quhem thjesht Ladi, kshtu nuk merret vesh ajo punë”. Gjetje e mençur, të pakta llafet. Në kthim nga mekami Ladi dallon në syrin e njërit prej nesh një “katër” enigmatike. “Nuk them më tepër – psherëtin – duhet të rrimë më gjatë, pastaj unë kam në formulën time katër gota raki. Vetëm pastaj nis parashikimin”. Katër gotat sigurisht duhet t’i pijë Sheh Ladi dhe jo hallexhiu. “Magjistari” na qeras me një nuskë të shkruar arabisht, të paktën ashtu duket. “Merreni, e keni falas – thotë – aq pak sa ndenjëm mësova vetëm pak gjëra prej jush, por megjithatë kjo do t’ju sjellë mbarësi. Po të rrimë më gjatë, do flasim ndryshe”. I premtojmë se do trokasim sa herë të kemi nevojë për ndihmën e magjisë dhe gota do t’i japim jo katër, por tetë, sa të dojë, vetëm fatin tonë ta njohim.
Poshtë në të dalë të fshatit, na pret sërish ura. E bukur, e dobishme, indiferente, kryelartë, ajo tashmë është vërtet simboli më i bukur i Dragotit në anë të Vjosës. Poshtë saj vazhdon të rrjedhë me ritëm të pandryshuar Vjosa, “mbretëresha” e vjetër e këtyre anëve.

Kur të vdekurit vdisnin për herë të dytë

Xhani Granxoto (Padova, 1921-Romë, 1985) ishte njëri ndër gazetarët më në zë të Italisë së viteve ’70-’80 të shekullit të shkuar. Reportazhist, autor librash, botues, president i ANSA dhe fitues i shumë çmimeve, ai la pas një trashëgimi shumë të gjerë. Një vit para se të vdiste ai botoi ditarin “Vjosa ime e dashur”, njëkohësisht edhe libri i tij i fundit. Në të njëjtin vit, i ftuar nga ATSH-ja, bëri një udhëtim në zonën e luftimeve të dikurshme. Më 1941 Granxoto, asokohe vetëm 20 vjeç, mori pjesë si nëntoger rezervist i këmbësorisë në luftën italo-greke, në frontin që kalonte në territorin shqiptar, në krahinën e Tepelenës. Më poshtë janë paraqitur disa pjesë të shkëputura nga ky ditar. Goliku është mali që ndodhet përballë fshatit Dragot, në anën tjetër të Vjosës.
Goliku
Goliku është një mal në Shqipëri. Është në formën e një trekëndëshi të mprehtë, vertikal. Nuk është shumë i lartë, nuk i arrin dy mijë metrat. Gjatë luftës kundër grekëve qe një çast në të cilin ky Goliku, të cilit deri më atëherë nuk i dihej as emri, u bë çelësi i kthesës i të gjithë fushatës. Kjo ndodhi në dimrin e 1941-shit, sidomos në shkurt e deri në gjysmën e marsit. Për pesëdhjetë ditë mbi Golik shpërthyen ndeshje dhe luftime të pandërprera, me pushime të shkurtra vetëm netëve. Çdo mëngjes lufta rifillonte për ndonjë metër që duhej të merrej ose të mbrohej. Disa pika të malit ishin të pushtuara nga ushtarët italianë, disa të tjera ishin marrë nga ushtarët grekë; pastaj humbje, vende të marra prapë, të humbura. Goliku ishte i mbuluar me dëborë dhe ushtarë të vrarë. Edhe sot kur dëgjoj fjalën luftë, mendoj Golikun. E shikoj përsëri të tymosur nga shpërthimet e mortajave, fiskaja avujsh ngjyrë hiri, ngjyrë plumbi që ngriheshin herë këtu, herë atje, mbi robën e bardhë të malit. Vija e frontit mbi faqet e Golikut, mbi faqe shkëmbinjsh e mbi dëborën me ngjyrën e errët të pyjeve në lugina, ishte aq e thyer dhe aq e ndryshueshme sa ishte e vështirë ta dije me saktësi se kujt i përkiste… Bashkë me Golikun ishte një biçim amfiteatri malesh të tjerë të rreshtuar rreth Vjosës, lumit më të madh të asaj pjese të Shqipërisë. Emri i Vjosës mbetet dhe ai i gdhendur në kujtesën tonë për betejat e dëshpëruara që bëmë gjatë rrjedhës së atij lumi të ndritshëm si argjend. Për ta kaluar Vjosën, nën Golik, ishte një urë: Ura e Dragotit…
30 janar 1941
Hëpërhë lajmi i fundit sigurisht nuk është i mirë. Dy javë më parë ra mali i Trebeshinës, një çyrek që futet si pykë deri në Vjosë mbi bregun në të djathtë. Vijat tona mbrojtëse janë tej, mbi malin e Dhëmbelit, paralelisht me malin e humbur, nja 20 km më prapa. Nga Dhëmbeli, nga Goliku dhe nga lartësitë ku jemi ne, grekët kërcënojnë Dragotin, një fshat mjaft i rëndësishëm, sepse ndodhet në krye të një ure prej hekuri mbi Vjosë: Ura e Dragotit. Po copëtohemi për të: ne për ta mbajtur dhe grekët për ta shtënë në dorë…
16 shkurt 1941
Në mënyrë të frikshme grekët i janë afruar çelësit të brezit të të gjithë mbrojtjes sonë. Tani Golikun e kanë thuajse në dorë. Zotërojnë ngushticën e Këlcyrës, vërshojnë përtej Vjosës, kanë kapërcyer luginën e Zagorisë. Lumi tjetër në vijën e tyre të përparuar, degë e fundit e Vjosës përpara Tepelenës, është Drinoja. Ne jemi mbi luginën e tij…
7 mars 1941
Duçja erdhi në Shqipëri. Nuk është aspak i kënaqur se si po ecin punët. Në vend që të pushtohej Greqia sa hap e mbyll sytë, jemi të detyruar të mbahemi te shkallët e fundit të maleve që të mos na hedhin tej krejtësisht… 
23 mars 1941
Jemi në fund të marsit, dëbora po fillon të largohet. Mbi livadhet e luginës sonë tashmë po rritet gjelbërimi. Mbeten të zbardhura majat e maleve, maja e Golikut, pikat e Dhëmbelit, të Trebeshinës ku është luftuar aq shumë, gjuajtur aq shumë, vrarë aq shumë deri dhjetë ditë më parë. Dëbora është një savan për të vdekurit. Por në netët e ngrira kufomat rrëshqasin mbi xhamin e akullit, poshtë shkallareve duke u rrotulluar si thasë të humbur nëpër rrugë…
2 prill 1941
Gjithnjë gjatë luftës së Golikut, në fillim të marsit, në një sektor të batalionit Val Pusteria, alpinët kishin pasur humbje aq të mëdha, saqë për të mos u treguar grekëve se ishin katandisur në një grusht njerëzish, kishin rreshtuar edhe të vdekurit, të shtrirë në brinjë me pushkët të kapura mes gishtërinjve të ngurosur. Grekët gjuanin mbi ato silueta; ndodhte që një i vdekur vdiste dy herë. Dhe ndonjë nga të gjallët herë pas here thërriste: ‘Kthejini pak ta marrë e mira, ta marrë. Përndryshe grekët do ta kuptojnë’…
5 prill 1941
Gjermanët janë duke pushtuar Greqinë. Lajmi erdhi këtu lart nga Tepelena sot në mëngjes. Tashmë e dinë që të gjithë ushtarët, deri në majë të Golikut…
13 prill 1941
Sot në mëngjes në komandë u bë raportimi zyrtar. Nesër do të lëvizim drejt Jugut, në sulm kundër pozicioneve greke…”.
(Xhani Granxoto, Vjosa ime e dashur, përktheu Liri Lubonja. Shtëpia botuese “Elena Gjika”, Tiranë 2005).